Lucjan Świto
"Obrót majątkiem Kościoła
rzymskokatolickiego w Polsce",
Małgorzata Tomkiewicz, Olsztyn
2013 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 57/4, 189-191
189
RECENZJE
5) W ocenie recenzenta praca zyskałaby dużo na wartości, stając się na-ukowo-badawczą, gdyby powyższe uwagi znalazły odzwierciedlenie w opra-cowaniu G. Wojciechowskiego.
Zamierzenia Autora nie zawsze idą w parze z oczekiwaniami czytelnika, ale recenzent dzieła naukowo-badawczego nie jest li tylko czytelnikiem.
o. Tomasz Gałkowski CP
Małgorzata Tomkiewicz, Obrót majątkiem Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce, Olsztyn 2013, ss. 276.
Recenzowana monografia Małgorzaty Tomkiewicz pt. „Obrót majątkiem Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce” podejmuje niezwykle ważny i ak-tualny temat, jakim jest analiza problematyki zarządu majątkiem i udziałem w obrocie prawnym podmiotów kościelnych posiadających osobowość praw-ną w Polsce w zakresie dotyczącym alienacji. Tytułowa problematyka (tak, jak i samo zagadnienie alienacji), mimo, że dotyczy materii bardzo istotnej ze względów teoretycznych oraz mającej znaczenie dla szeroko pojmowane-go obrotu prawnepojmowane-go, dotychczas nie była przedmiotem pogłębionej analizy naukowej.
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że praca ma charakter interdyscy-plinarny dotykając materii trzech obszarów prawnych: prawa wyznaniowe-go, prawa kanonicznego wraz z prawem własnym instytutów zakonnych (ius
proprium) oraz prawa cywilnego. Analiza tych porządków prawnych
doko-nywana jest przy tym nie tylko w ich zakresie wewnętrznym ale również we wzajemnym ze sobą powiązaniu, co wymaga biegłej znajomości rozległych dziedzin prawa i stanowi nie lada wyzwanie naukowe, z którego Autorka do-skonale wywiązała się.
Monografia Małgorzaty Tomkiewicz jest dziełem nowatorskim i pionier-skim a przy tym samodzielnym i dojrzałym w zakresie formułowanych kon-kluzji. Autorka nie tylko nie waha się stawiać pytań, które dotychczas w na-uce prawa nie padły (jak np. to, czy w alienacji można wyodrębnić różne tryby i procedury?) ale również nie waha się podejmować próby udzielenia odpo-wiedzi na nie. Wspomniane nowatorstwo pracy występuje w każdym z bada-nych obszarów. Autorka dostrzega interesujące problemy badawcze i podej-muje próbę zmierzenia się z nimi zarówno w obszarze prawa wyznaniowego (np. przy problematyce osobowości prawnej i reprezentacji kościelnych osób [15]
190 RECENZJE
prawnych oraz analizie hipotez dotyczących istnienia lub nieistnienia pod-staw normatywnych stosowania prawa wewnętrznego Kościoła katolickiego w prawie polskim), prawa kanonicznego (np. w kwestii organów i zakresu ich reprezentacji), jak i prawa cywilnego (np. w aspekcie dotyczącym istoty
negotium cludicans).
Podstawowym celem pracy jest przede wszystkim wyjaśnienie, czym jest alienacja w prawie kanonicznym i jak należy ją traktować na gruncie pra-wa polskiego oraz jakie procedury alienacyjne w odniesieniu do kościelnych osób prawnych można wyodrębnić. Ma ona również na celu wskazanie kon-kretnych zagadnień spornych związanych z tematyką alienacyjną, występu-jących zarówno w łonie samego prawa wewnętrznego Kościoła, jak i „na styku” prawa kanonicznego i prawa polskiego oraz podjęcie próby ich roz-strzygnięcia. Kwestią fundamentalną jest zatem odpowiedź na pytanie, czy normy wewnętrzne obowiązujące w strukturze organizacyjnej Kościoła ka-tolickiego w Polsce a także normy zawarte w ius proprium instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, dotyczące zwłaszcza ograniczeń w zakresie reprezentacji, mogą wpływać na ważność czynności prawnych związanych z zarządzaniem mieniem podmiotów kościelnych na gruncie prawa polskiego.
Recenzowana monografia składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy zawiera analizę alienacji w wymiarze sensu largo i sensu stricte, w aspekcie podmiotowym i przedmiotowym, a także w zakresie warunków godziwości i ważności. Treść rozdziału pierwszego umiejscawia omawia-ną instytucję w grupie aktów zarządu a także określa czynności alienacyj-ne w optyce prawa cywilalienacyj-nego, sygnalizując trudności interpretacyjalienacyj-ne, które w materii tej istnieją.
Rozdział drugi przedstawia procedury alienacyjne, głównie w kontekście związanym z wymogiem pozyskania zgody kompetentnych podmiotów. Jed-nym z istotnych zagadnień, które Autorka porusza w tej części pracy, jest między innymi problem formy i momentu nabycia osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kościoła, analizowany w ujęciu prawa kanonicznego i prawa polskiego a także problem różnic jurydycznych w pojmowaniu orga-nu osoby prawnej.
Celem rozdziału trzeciego jest przedstawienie zakresu reprezentacji ko-ścielnych osób prawnych w sprawach majątkowych w świetle orzecznictwa sądów polskich i poglądów doktryny. Autorka prezentując kluczowe orzecze-nia Sądu Najwyższego dotyczące przypadków dokonaorzecze-nia czynności aliena-cyjnych bez zgody kompetentnych podmiotów oraz odnoszące się do tych
191
RECENZJE
orzeczeń opinie glosatorów, ukazała konkretne trudności interpretacyjne z ja-kimi na przestrzeni lat boryka się sądownictwo powszechne a także kontro-wersje jakie występują w tej mierze w doktrynie.
Wreszcie w rozdziale czwartym została dokonana ocena cywilnoprawna skutków czynności alienacyjnych przeprowadzonych bez zachowania wymo-gów kanonicznych oraz warunków określonych w konstytucjach i innych we-wnętrznych aktach normatywnych podmiotów kościelnych. Jednym z zasad-niczych aspektów, które Autorka porusza w ostatnim rozdziale, jest między innymi kwestia dopuszczalności, formy i terminu zgody następczej a także kwestia roszczeń związanych z alienacją nieważną i definitywnie bezskutecz-ną.
Oceniając oryginalność prezentowanej monografii, sposób jej rozwinięcia w formie hipotez badawczych, metodologiczną poprawność oraz prawidło-wość interpretacji uzyskanych wyników, a także biorąc pod uwagę, iż podjęta tematyka do tej pory nie doczekała się całościowego i pogłębionego opra-cowania, z całym przekonaniem należy ją polecić zarówno teoretykom, jak i praktykom zajmującym się majątkowym prawem kościelnym.
ks. Lucjan Świto
