NAUKA ŻYWYCH PŁOTÓW. podług DRUGIEGO POPRAWNEGO WYDANIA. f o i l u i s a a S ^ a s a e w l e a a, Królewsko Pruskiego Inspektora lasów, napisana.

212551

I

NAUKA

Z A K Ł A D A N I A I P I E L Ę G N O W A N I A

ŻYWYCH PŁOTÓW

p odług

' DRUGIEGO PO PR A W N EG O W Y D AN IA

■ f o i l u i s a a S ^ a s a e w l e a a ,

K rólewsk o Prus kie go In s p e k to ra las ów , napisana.

D Ł A P I L N Y C H G U 8 P © D 1 M ¥

T łu m a c z o n a i pomnożona

przez

J ó z e fa Lom pę,

C&tonka k o re sp o n d u ją ce g o c. k. T o w a r z y s tw a g o sfo d u rc fso -ro ln ic s e g o w K ra ko w ie.

Spis k siążek nakładem i drukiem W. Pisza w Bochni wydanycl (Cena w m onecie k o n w e n c y jn e j) .

Alma F. Nowa metoda praktyczna i ł a t w a nauczeni'

sic w krótkim czasie j e ż y k a niemieckiego 3 p r z e k ł a d z francii;' kiego w ed łu g 3go w ydania z zastosowaniem do użytk u młot;

polskiej, przez Antoniego T e s s a rc z y k a . Kurs pierwszy, w duź 8ce, 1854. opr. z o k ł a d k ą ko lorow ą Í30 k

— — — Kurs drugi w 8

.

przez Szymona Zajączkow sk iego, w 12. 1850*, na pap. białym

o k ł a d k a k olorow a 10 1

— w oprawie ozdobnej na premie 20 1<

Ballady i Poezye liryczne Fryderyka Szyllera tłum;

czenia A. Gorczyńs kiego. Odd ziałów d w a : pierwszy od dzia ł Ba‘

lady, drugi Poezye liryczne, w 8. 184i. na pap. welinowym w ( k ł a d k a c h koloidowych obydwie części raze m 30 V

— w oprawie ozdobnej na premie ra zem 40 K

Błogosławieństwo duchowne domu, t. je s t: Ewangel

śiv. J a n a z modlitwami wielce skntecznemi podczas nocnych s t r cliów, g w a łto w n y ch piorunów, ta k ż e p r z y ko nają cych, lub I chorobami jakiemi z a r a ż o n y c h ; na c a ł y m a r k u s z u , ozdobione brazkaini na wzór k r z y ż a świętego (i li

Bojanus Ludwik. O zarazie bydlęcej, księgosusz, wj

j a t e k z d z ie ła tegóz o ważniejs zych chorobach b y d ła i koni ot

z o k ł a d k a kolorowy 20 lj

Buchner C. Trzy sposoby suszenia i przechowywi

nia ziemniaków, oraz na u k a robienia mączki, według Lipskiej wydania, opr. w o k ł a d k ę kol orow a 20 lf

Damska i męzka domowa Loteryjka, dla zabaw wic

czornych urządzona, z a w i e r a j ą c a w sobie 13 tablic, !)() ga łe cz numerow ych w ra z z w orecz kiem i s z k ie łk a m i wgus towny m jij

d e łk u , w yda nie nowe 48 I

Dora wioska jakich mało, powiastka przez S. M. B. 21;

granfenterg g. non, ©ebicpte — jmeite Slitfiage 30;.

Genowefa, jedna z najpiękniejszych i najczulszy!

h istoryj starożytności, nowo opowiadana dla wszy stk ich dobry ludzi, szczególniej zaś dla matek i dziatek, przez Krzys/Jtj Schmida napisana, prz etłó m aczona przez X. .1. !V1. k. T. Wydaj trzecie poprawne w 12. 1858, na pap. bi ałym druk owym opr. z

k ł a d k a k o lo ro w a i z rycin a IG

— na papierze welinowym oprawne w o k ł a d k ę kolor. 20 j

— w oprawie ozdobnej na premie 30 p

Elementarzyk, czyli: Nauka czytania pisma polskie!

dla dzieci, w 8 ce 185G, z okład. kol. i rycin ą opr. 12

Historyja biblijna starego i nowego testamentu, noj

u ło ż o n a w e d ł u g X. J . W . w dwóch częściach, dla u ż y tk u mi dzieży szkolnej katolickiej płci obojga, w 8cc 185(i, nu papiei dru k o w y m z o k ł a d k ą k olorow ą nieopr. 18 j

— o pra w na w d y k tu r k ę z o k ł a d k ą kolorow ą ¡21 j

— w oprawie ozdobnej na premie 30;

Historyja cudownego zjawienia N. P. Maryi dwt

pasł Uszkom na górze Salctte we F r a n c y i dnia ii) W rześnia

w 12. 1S4Í), na pap. druk owy m opr. 4 ¡1

o zakładaniu i pielęgnowaniu

ŻYWYCH ^PŁOTÓW

podług

D R U G I E G O P O P R A W N E G O W Y D A N I A Juliusza Panewicza,

Królewsko Pruskie go In s p e k to ra lasów, napisana.

DLA PILNYCH K 0SP© I)A H *i Tłumaczona i pomnożona

przez

J ó z e f a L o m p ę ,

C zło n k a korespondującego c. k , T ó w a r zy stib a tjogpoiłarć&r)-*, ro ln iczeg o w K ra ko w ie.

W B O C iH '1.

Nakładem i drukiem W aw rzyńca Pisza*

.185^:8^*

Obraz potrzebuje ram, a ogród płotu, a c/cm s ą piekne ramy dla obrazu, tern j e8t ogrodzenie dla siedzib wiejskich i ogrodów.

P r a e «I

o w a.

P o ‘p rzeczyta n iu a r t y k u ł u „ Ż y w e p ł o t y ® ( '/Aem ianin, pismo poświęcone rolnictw u i p rzem y ­ słow i. P o szyt IV . Kw iecień Leszno 1 8 5 3 ) pow zią­

łem myśl, za, pozwoleniem szanow nej R edakcyi tego nader pożytecznego czasopism a — wydać tenże a rty ­ k u ł drukiem , w łasnem i za o p a trzyw szy przypiskam i, w osobnej broszurce—■z w ła s z c z a , że j u i od daw niej­

szego czasu n a jiy wszem życzeniem mojem było: o tein nader w ażnym przedm iocie w ję z y k u ojczystem zdania, moje drukiem ogłosić. — O trzym aw szy za ś od Wielmożnego K siędza P ro b o szcza , F ana ¡Szafranka io B ytom iu, pod względem literatu ry, osobliwego me*

go Opiekuna, d ziełko: Anleitung z u r Anlage leben<

diger H ecken oder G rün - 'Leime. Von J u liu s von Pannevitz, königlich Preussischem O b e r-F o rstm e i­

ster. Breslau bei G rass und Comp. 1 8 4 7 “) p rze d ­ sięw ziąłem takowe na potrzebę ziom ków moich n ie - tylko wiernie p rzetłu m a czyć, ale przytem nieco p o ­ mnożyć. —

Powodem tego było, i i poioyzszy a rtyku ł, ja k o id w yższym stylu pisany, p rzez naszych lotośćianów n ie- byłby zupełnie pojęty. P rzy niniejszej p ra c y , mająć w łasne notatki pod ręką, czerpałem zara zem staran ­ nie z naszego N estora, K sięd za K luka : „Dykcyonarz roślinny.“ jednocześnie porów nyw ałem : „ Wildenow s

ISauküi 1

A nkřtun g zy,r, Botctnih,u Pozw alając zaś sobie gdzie niegdzie w yim ki % Z ie m ia n in a , spodziewam s ię , ze m i to za pisrąokradzhoo poczytane nie będzie, — z w ła ­ szcza , że tém jedynie ku pomnożeniu powszechnego dobra dążyłem . — Nadm ieniam p r z y ie m , z e m i sie na pierw szy r z id oka w ydaw a ło , jakoby szanow ny A u to r pow yższej rozpraw y — niezaw odnie N adleśni­

czy Pan Trąm pczyński, wzim kowo Pannew icza tłu ­ m aczył, albo dziełko jego za osnowę u ży w a ł— w sza k ­ że ta k nie je s t , lubo się zd an ia oby divoch ogółem zgadzają. — O czém zaś te n , lub ów P. A uto r n ie - tDspomina, to w łaśnie w niniejszém dziełku umieścić usiło w a łem , aby takowe w ten sposób, o ile m ożna najdokładniejszém uczynić. Podług mego m niem a­

nia -r- należałoby drzew a i krzew y na żyw e ploty przeznaczone— botanicznie (ziotopisoionie opisać,) aby ję każden mógł tém łatw iej rozeznać. Potrzebaby je d n a k ku tem u koniecznie, dobrze kolorowanych ohrazkóiv, a to, podwyższyłoby zn a czn ie cenę k sią ż­

ki. N ajlepszą luięc zatem będzie r z e c z ą — aby n a u ­ czyciele elem entarni — w tém w zględzie usposobie­

n i — uczniom swoim, w czasie kwiecia i t. d. ga łązki tych gatunków pokazyw ali, i na ten sposób w u r z ę ­ dzie swoim kom entarzam i się stając, do dobra p u ­ blicznego przyło&yćby się mogli.

W S T Ę P *_Jm

Zakładania, albo zaprowadzenia zielonych, ż y ­ wych , czyli samorodnych płotów , juz w dawnych czasach częstokroć uskuteczniane byw ały, szczegól­

nie w niektórych krajach, jako to: WHolandyi, F r a ń - cyi, Anglii, Westfalii, Holsztynie, Meklenburgu i t.

giiżie nietylko dla oszczędzenia drzewa, ale i o wszem osobliwa około gospodarstwa metoda; inne miejscowe stosunki i skłonność do powabnego widoku, takie aa*

kłady na obszerniejsze obszary wyprowadzały. W te ­ raźniejszym zaś c zasie, zaczem niedostatek i w yso­

kie ceny d rzew a, o ile można, wszelką i największy oszczędność nakazują; również i a tego powodu, że dobry gust coraz bardziej się rozkrzewia, dla tego też obszerniejsze używanie takich płotów , o wiele kosztowniejsze, nie długo trw a łe i częstym rep a ra - cyom podpadające, drewniane płoty, korzystnie za­

stąpić może, przyczem nawet i murowane parkany od nich pierwszeństwa mieć nie będą.

Nastręcza mi się tu mimowolnie wstęp rozprawy:

„Zjywe płoty, umieszczonej w poszycie kwietnio­

wym Ziemianina na rok 1 8 5 3 , którę tu dosłowniej podaję,“

1*

4

, J a k c&f-owfek choroba nacisaiony, przy gorączko­

w i swej wyobraźni, błąka się niepewną myślą, w smutnej pruysalości, i nic postanowić, niczern się zająć nieudolny, co w dafleką przyszłość pomyśjne nieść Bsoae skutki, a nawet zwolna i zdrowie mu przy w róci5 tak i naród c a ł y , jeżeli go przyciśnie ciężar obcego jarzma, jeżeli wszystkie wysilenia, po­

mysły i czyny gorączkowe o większą go tylko przy­

prawiają nteaioe, traci chęć do życia, do pracy do myślenia, a szczególniej do postanowień takich, któ­

re w dalekiej pr»5 szłości dopiero korzyści nieść mają.

Ztąd wynika zaniedbywanie gospodarstwa w iej­

skiego, ztąd wyprzedaż ziemi i t. d.

„Smutny to obras, a przecież sami częstokroć do­

zwalamy, że zak resy, te stając się bolesną rz e c z y ­ wistością* Choroba taka powstaje z utraty ufności.

W przywrócenie sił dożywotnich ufając, zdrowie i krewkość nadających: sami więc lekarzami jej być możemy.— Nabieramy przeto odwagi i chęci do pra­

cy, ufajmy w pomyślną przyszłość, bądźmy rządnymi i oszczędnymi, a natenczas zaczną nam powracać dawne siły, a z niemi powróci i byt lepszy .—

Ufając, że ten czas upragniony od nas, nadejdzie, że już może w nim żyć zaczynamy, zwracamy dziś myśl naszą ku żywym płotom, które w lepszych la­

tach rozrosłe — a lubo po latach kilku dopiero owoc pracy naszej, koło nich podjętej, przyniosą; to prze­

cież ła tw y sposób zakładania, ⁱ ufność, że pożytku i przyjemności z nich się doezekamy; zachętą nam się do sadzenia rch siana.“

Pomnąc na teraźniejszy stan większej części n a ­ szych górnoszląsjii^h wiejskich gospodarzy i na ich przed pół wiekiem widziane, porządnemi płotami o p a - ■

i sane piękne s a d y , a widwąc te od łych czas spusto­

szone, jak od państw s w y c h , po zniasieniu robscizn i Kasifiych prawnych abluicyach— za darmo na po^- prawy potrzebnych materyałow nieotrzym ują— w re ­ szcie w z w y czaju, takich kupnym sposobem naby­

w a ć — ogrody swoje zap « sto sz ają — pisałem już w r.

1 8 1 6 . w Tygodniku Polskim, na ów czas w Pszczy­

nie wychodzącym, o żywych, czyli samorodnych pło­

tach. Takie bowiem należą niezawodnie pomiędzy najpożyteczniejsze gospodarskie wiynalazki.

Słyszym y jeszcze czasem od tych, którzy żołnie­

rzami będąc, w przeszłych wojnach aż do F raacy i

i przeszli, o takich płotach wzmiankę czyniących; nie

| widzimy atoli, żeby i oni podobne, zakładali. Może to z tąd pochodzić, że nie wiedzą, jakby sobie w tein względzie postąpić.

W ogólności aaistebyśmy już więcej takich ogro­

dzeń mieli, gdyby nam na prostych i stosownych wskazówkach do zakładania tychże, jako też tu i owdzie na właściw ych gatunkach drzew i zdatnym ku temu gruncie nie schodziło.

Mamyć wprawdzie ku temu niektóre wskazówki i urzędowe infoijmacye, te jednak większą częścią nie są publiczności wiadome albo przystępne.—• tłocznik C.K. Towarzystwa gospodarczo-rolniczego Krakow­

skiego l'85V a zeszyt I. mieści w sobie wielkiej u w a ­ gi godne: „Stów parę o żyw ych p l o t a c h Wincente­

go Pola kończące się tak: „Miedza graniezna, płoti zagroda była dawniej rzeczą świętą i nietykalną u nas, dziś wypada jej nadać czujnością i nadzorem przynajmniej prawne znaczenie; a wielką szkołą do odnowienia granicznych tradycyj i wprowadzenia tych prawnych podjęć u ludu, byłoby zaprowadzenie ż y ­

wych płotów w «zasie dssisiejszym.^— W r. 1 8 4 4 w ysz e d ł we Lwowie „Dokładny opis, jak zakładać płoty żywe e głogu pospolitego“ prze» Schenka skre­

ślony. Mamy to dziełko i na polski języ k przełożone, któż jednak u nas we Lwowie wychodzące książki posiada, aby z nich mógł czerpać pouczenie? A któż : u nas Z i e m i a n i n a czyta? Oprócz tego brakuje nam j jeszcze tu i owdzie przykładów do praktycznego na- ;

¿ładowania, które podług doświadczenia najsilniej działać mogą: aby do podobnych pożytecznych upo- , rządkowań zachęty dawać i one rozpowszechniać.

Nie od rzeczy więc będzie, kiedy i tu kilka napo­

mnień gospodarza wiejskiego Franciszka Nowaka przyłączana:

„W ydatek na drzewo jest dla rolnika nader ucią­

żliwy, i tern większej uwagi godny, ile że zapasy drzewa zamiast się powiększać, coraz bardziej się j

v/ dzisiejszych czasach umniejszają, przez co się c e - I u a onegoż coraz znaczniej podnosi, i im dalej, tem ! dotkliwiej da się poczuć. Już to my G ó rn o -sz lą z a - r y — w wielu miejscach zrw sząd lasami otoczeni, po­

czuwamy, gdzie Dominije (małym gospodarzom niiiy na przekór) żadnego drzew a sprzedaw ać niechoą.

Zmniejszenie wydatków najgłówniejszym powinno j być eelem każdego gospodarka, bo na tem zasadza [ się jego spokojność i dostatek. Można i u nas zhaieść nie jeden jeszcze k a w a ł bezużytecznie leżącego gruntu. Śpieszmyż się zatem aby i z tego korzystać, kiedy nsm sama natura do tego pnmaga.“

Celem tego pisemka jest, jakoby pierwszemu nie­

dostatkowi cokolwiek zaradzić, przyćzem się najsara- praód nadmienia, że ta nauka do szczero - prakty­

cznego popularnego zawodu Hmierza, dla tego się też j

z ilifij na żaden sposób wyższego opracowania d ^.mu Li­

gać niewypada.

Z tej*że samej przyczyny, wypuszcza się tu wszel­

kie niepotrzebne przesadzone wytworuośoi, zaefaowu- jąc o ile można, krótkość, zwięzłość i jasne wyobra­

żenie— uważając, że w łaśnie takie tylko pożytecznem stać się i naśladowanem być m oże.— Jeżeli p rzy- tem, obok polskich i łacińskich (jakże i niemieckich) imion używałem, ma to swoje ważna przyczynę, mia­

nowicie tę: że nazwiska łacińskie — botaniczne — wszędzie stanowczemi zostają, w języku ludowym z a ś , niemal w każdej okolicy — odmienne s ą : n. p, j a ż y n y : około Olesna: o s t r ę g i w Lublinieckim powiecie: d z i a d y a agrest — w i e p r z k i . Podanie imion niemieckich, uważałem także za rzecz niezbę­

dnie potrzebną, zw łaszcza dla tych czytelników, któ­

rzy polskich imion nieznają zatem Polacj1-, i niemie­

ckie wiedzieć mogą.

Pisma w obszerniejszej treści, obrazkami wyposa­

żone, a dla tego. za drogie, odstręczają od ich naby­

wania.

Oprócz wzmiankowanych już znacznych korzyści, j a ­ kie przez zakładanie żywych płotów odnosimy, oszczę­

dzając corocznie wielką ilość drzew a, iUórejby na stawianie i wyporządzenie płotów martwych użyć trze'ba, biorąc sobie przyieta na uwagę, ile one przez bydło i złych ludzi, a niemniej i zębem czasu uszko­

dzone bywają.

W ypada mi zaś tu ważne słow a Ziemianina przy­

toczy ć:

„Nie masz gospodarstwa wiejskiego, Istóreby nie- wymagało ogrodzeń, bądź p.rzy zabudowaniach, bąd«

ogrodach i pastwiskach^ bądź nad drogami i wygo­

nami.“

— 8 —

Reszta w oczy wpadających korzyści już jest wyżej namieniona i będzie jeszcze na końcu krótko wyszczególniona; co się zaś nieznacznych wad tych­

że płotów tyczy i o tém tu zamilczeć niemożna, lu­

bo i o tém naostatku takže mowa będzie.

Ktoby n. p. małą przesiraeń płotem takowym chciał opasać, niedobrzeby sobie w tém postąpił.

Płot taki bowiem, że żyje i w y ra sta , odbiera soki pożywne małej przestrzeni, którą ma ograniczać.—

Mimo tego płoty żyw e rozszerzają się corocznie i uszczuplają gruntu. P ło ty te podlegają także gąsie­

nicom, gdyż motyle pomiędzy aiemi ja jk a swe s k ł a ­ dają, których wyśledzić trudno. Do ogrodów, z w ł a ­ szcza owocowych, są więc samorosłe ogrodzenia mniej zdatne, pomnąc i na to, że się tak gęstemi ni­

gdy nie stan$, ażeby psy, zające, świnie i t. d. przez nie wdzifrać się nie mogły, chociaż drohne ptastwo w takich krzewowych ogrodzeniach gnieździć lubi. i to nic nie szkodzi, albowiem ono muóstWo owadów wytępia, przyczyni nadzbytecznerou mnożeniu, »<»ro- cxnem albo co dwa lata następującem obcinaniem*

zapobiegać, a oraz i na p»szą dla bydła nieco u z y ­ skiwać można.

Układ tejże nauki ma się na następajace osobne oddziały rozciągać:_c

1. Podział rozmaitych żywych płotów.

2 . W ybór drzew lub krzewów na płoty zdatnych.

3 . Założenie szkółki, albo na jaki sposób żywe płoty najtaniej i najłatwiej zakładane być mogą.

4 . Wyszczególnienie, jako założone żywe płoty najlepiej utrzymywać i ochraniać.

5. W ykaz korzyści i w a d , czyli niedogodności żywych płotów.

— 9 -

S. P ⁰ B S I A ⁴

r o z m a i t y c h ż y w y c h p ł o t ó w .

? *

Kywe płoty mają to przeznaczenie, aby niemi rozmaite cele dopiąć. W miarę tego wykazują się w ła ściw e gatunki drzew a niemniej ich pielęgnowa­

nie. Potrzebną jest więc rzeczą, takowe szczególnie wymienić.

Ogólnie należy następujące żywe płoty rozróżniać:

a ) około podwórzy, b) około ogrodów, c) około roli, d ) przy drogach, e ) ozdobne,

f) zakrywające, albo pozorowe, szpalerami zwane.

Co się ty cz y , pod literą a mianowanych podwó­

rzowych ogrodzeń takowe są najmniej w samorosłyeh płotach użyteczne, ponieważ najwięcej zniszczeniu przez bydło wystawione bywają i pomimo tego nie są sawsze ochroną od kradzieży. W obydwóch ra ­ zach, gdzie sposobność jest, zasługują murowane a l ­ bo drewniane parkany na pierwszeństwo. Gdzie zaś podwórza i miejscowość poniekąd od kradzieży są zabezpieczone i gdzie bydło rzadko kiedy, albo wca­

le nie przechodzi, tam się zaprowadzenie żywych płotów radzić może, z w ła sz c z a : że takowe nietylko położeniu podwórza przyjemny widok spraw iają, ale też przytem przeciw drapieżnym ptakom pewną za­

słonę stanowią.

W tem razie będą wyższe i należycie gęste z a r o ­ śla potrzebne i w stosunku tychże, wypada też drzew i krzewów na żyw e płoty zdatnych dobierać. Litera

— 10 —

S>, co do płotów ogrodowych, najużyteczniejszymi się ogółem samorodne płoty okażą, a to: częścią, że po­

spolicie zewnątrz i wewnątrz dostateczną ochronę przeciw ogryzaniu od by<lła i innym narażeniom za­

bezpieczają, częścią też, że wszelakie inne płoty mniej przyjemniejszy widok sprawiają, a nareszcie, że ostatnie mniej przewiewu od żywych płotów d o ­ starczają, przeto zaś tenże sadowym owocom najpo­

myślniej sprzyja. Miejscowość stanowi więc przepis:

czyli wysokie zarośla są potrzebne, lub czy na n i s ­ kich dosyć będzie — i stosownie do tej miar)' dalsze też środki przedsiębrane być mogą? Niechcąc zaś ogrodowym owocom szkodliwych gromad ptastwa za nadto zwabiać, nie wypada o ile można, drzew j a g o ­ dy rodzących na żywe płoty używać.

c . P łoty albo zagajenia w polach. Takie bywają w niektórych krajach dla ochrony polnych owoców utrzymywane, n. p. w Francyi a mianowicie w B r y ­

ta n ii, winnych krajach służą takowe więcej do ozna­

czenia podziałów roli, n. p. w Anglii i w tym w z g lę ­ dzie nisko im tylko wyrastać dopuszczają. S p ra w ia ­ j ą one w polu tylko wtedy ochronę, ki.edy się ku te ­ mu nader kokzaiych rodzajów drzew i kraewin uży­

w ać może, n. p. ostrokrzaw zwyczajny, tarń i f p>, w przeciwnym bowiem razie bydło a nawet i zwie­

rzyna, wiele szkody czyni, gdyż takie płoty wolny przystęp mają. Oprócz tego mogą też polne ogrodze­

nia przeciw szkodliwym wpływom powietrza często ochrony dodawać, zw łaszcza w okolicach górzystych.

Bez wątpienia wypada one tamże cokolwiek wyżej utrzymywać,

« 1 / Płoty przydrożne.

Te słu J ą fzęśoią <iia schrony przy drogach p o ło ­ żonych gruntów, z przyczyny, że tc zwykle od ludzi i byd.ła w przechodzeniu uszkodzone bywają, częścią też, ze tylko dla ozdoby są przeznaczone, jako to:

w Holandyi, .w Kai hodnieh i południowych Niemczech i t. d, je s t w zwyczaju. Te ogrodzenia mogłyby być pomiędzy płoty c i e potoczone, jeżeli wybdr gatun­

ków drzewa i zawsze cokolwiek w łaściw e przezna­

czenie, odłącznego zakładu nie wymaga; raimo tego można ich obok żelaznych kolei za ochronę od śnie­

żnych »¡amiotów na szynowych drogach używać, w którym to razie wyżej ciągnione być powinny.

f . Zasłaniające żywe ploty, czyli szpalery, mają tylko to przeznaczenie, aby oku nieprzyjemne przed­

mioty zacieniały, albo też tam, gdzie ułudzenie ma być wydane, takowe powinne wywołać. Zatulają się tak n. p. gnojownie, chlewy dla świń i t. d. albo też i murowane parkany, chcąc im widok zarośli n&dać.

Byw ają także i stare płoty z tarcic na ten sposób wijącemu','albo przeplatająoemi się roślinami o k r y w a ­ ne, ozem się przyjemny w:d >k sprawuje. Żyw e p!’>- ty inożnaby inaczej, stosownie do przeznaczenia, ja­

kie im nadać chcemy, dzielić na takie, które s ta r a n ­ niej pielęgnujemy i pod nożycami trzymamy: s tr z y ­ żone, i na takie, które po zasadzeniu w dzikim n ie ­ jako stanie i dowolnym wzroście zostawiamy, t. j.

dziko rosnące i t. d.

I I , PÓDZIAdfc.

Wybór e$3ssew I krzewów na żywe p lo ty zdatnych.

Podział tych dzieje się na dwie części, mianowi­

cie więcej i mniej użytecznych — a szczególnie tych,

— 12 _

które na różne gatunki żywych płotów zdatnych drzew i krzew ów wymagają. Spis takowach niżej się tu podaje.

Należy najsamprzód nadmienić, że nie zawsze tych drzew używać można, które są za najzdatniejsze uznane, skoro im grunt nieodpowiada. Jeśli się bo­

wiem wykazuje, że na ogrodzenie g łóg i polna albo dzika (p sia ) róża najzdatniejsze być mogą, potrzeba zasadzania przecież zaniechać, skoro na zak ład ty l­

ko lichy piasczzsty, albo bagnisty grunt m any, któ­

ry takowym nie służy. Czasem brakuje też i rozsąd­

k ó w — czasem sadzenie na długo odłożone być nie może, póki twkie nie podrosną; dla tego się w tem razie innemi mniej zdatnemi krzewinkami obejść w y ­ pada.

Jeżeli więc w następującem wyliczeniu różnych d rze w , to lud owo podobne na końcu podane jest, coby dla swej użyteczności pierwej stać miało, nie- chajże się przyczyna tego z różnych miejscowych okoliczności wyjaśni. Jeżeliby się zaś jeden lub dru­

gi gatunek drzewa opuścił, niebędzie taki zaiste n a j ­ osobliwszym, ale tylko do ozdobnych płotów należą­

cym, przyczem się więc dla praktycznego pożytku nic nieutraci. Nareszcie znajdują się w następującem wykazie i takie gatunki drzew, które dla swego g a- łęzistego wzrostu na żywe płoty osobliwszych zdat- tności niemają, które jednak dla tego pominione nie- zostały, gdyżby się tu i owdzie insze drzewa na gruncie nieudały, albo też, że się często innych na­

być nie może, a zatem i mniej pożyteczne są zawsze lepsze, jak kiedy wcale żadnych nie mamy. W po­

dobnych przypadkach może czasem mieszanina dp

połączenia stosownych lubo mniej zdatnych roślin na żyw e płoty posłużyć.

Z a miarę i znamię zdatności drzewa do użycia na żyw e p ło ty , znaczy zdolność jego, aby na pniu czerstwo i długo wytrzymało, oberznięte zaś, g a łą z ­ ki spiesznie i silnie zastąpić a przytem się bardziej na d ó ł rozkrzewiać mogło, a rzadko się nierozcią- gając, za bardzo w górę nie wyrastało — ani też powolnie nieusychało. Bywa tak u niektórych ga­

tunków d rzew , a: takie potrzeba niezwłocznie od używania wyłączyć, ponieważ one na zakład wyda­

nych kosztów niewyuadgradzają.

Bez wątpienia i zaiste okażą się obydwa najprzód tu mianowane krzewy na zakładanie ż ywych płotów, najskuteczniejszemi i najużyteczniejszemi, dla tego też na czele postawione został}', mianowicie:

1. Gtóg pospolity ( Crateegus oxyantha) .gmgebcmt.

2. Grab pospolity (Carpinus betulus) SBetpi ober

<§agel'ucl)e.

ii. O strokrzew pospolity (Ilex aquifolia) gemeine §üf«

fe, <5ted)p«ime.

4 . L ip a (Tilia) Sink.

5. Cis (Taxus baccata)

(J. Siinerlc pospolity ( P in ns picea) 9iotf)tanne yicbte.

7. T a rń — tarka (Prunus spinosa)

8. W iciokrzew wisienka (Lonicera xylosteum) ¡Qtb

fenftrfdje.

9. W iciokrzew przew iercień (Lonicera caprifolium)

© eif'M att, 3elangev-'3elieb er.

1 0 . W iciokrzew , powój wonny (Lonicera pericly- menurn.)

t l . W iąz (Ulmus suberosa) jvoi'fntffcr.

— 13 —

1 2 . W iąz zw yczajn y (Ulmus campestris) gemeine Tuifier.

1 3 . W ią z brzost. (Ul. stavia.)

1 4 . S a k ta k (Rhamnus hippohae) ©eefreujborn.

1 5 . S a k ta k zw ycza jn y (Rahm, catharticus) gemeiner äßegeborn.

16. S a k ta k kruszyna (Rham. irangula) ¿ßuiöerfjolj, gauUuutm, S3aitd)6ovfie.

1 7 . Klon pospolity (A c e r campestris) gelbafjovn.

1 8 . T u ja zachodnia — drzewo żyw ota (Thuja O cci­

dental is) Sebenöb'aum.

1 9 . M orwa biata (M orus alba) tueifjev SJiaulbeerbaunt.

2 0 . liw a śnica — berberys — kalina w ioska ( B e r ­ beris vulgaris) Sevbeviije.

2 1 . Jałow iec saw ina (Juniperus sabina) ©abebaum.

2 2 . Jałow iec W irginiański (Junip. virgin.) SSirght, SBad^elber.

2 3 . Jałow iec pospolity (Junip. communis) gemeiner äßadjljolter.

2 1 . Grochowe drzewo am erykańskie — A kacya bia­

ta (Robinia Pseudo- Acacia) Slfajic.

2 5 . Grochoioe drzewo syberyjskie (Robinia cara g a - n a ) (Sibfenbnitm.

2 6 . Dereń właściwy (Kornus mascula) ^orttelfirfdje, 2 7 . Dereń świdwa (Kornus sanguinea) Hartriegel.

3 8 . L eszczyna pospolita (Corylusavelana) §afe(ficaud3.

2 $ . L e szczy n a turecka (Corculunna) łitrlifd;e §afelmtf, 3 0 . L e szc zy n a najw iększa (Cor. maxinia) ber grofte

<§a(eiftra{icJ).

3 1 . W ierzba krucha (S a lix fragilis) 33vuc§iveibe.

3 2 . W ierzba rokita (Salix arenaria.)

3 3 . W ierzba pospolita M ala (S a lix alba) gemeine SBeibe,

3 4 . W ierzba sreb rzysta (Sal. argentea) ©tftertoeibe.

3 5 . W . loązkolistna (S al. augustifolia) fcfjmai&iattevtge SSSeibe.

3 6 . W . rozm arynow a Sal. (rosmarinifolśa) vogmcmrt*

biattevtge 5Betbe.

3 7 . W. w itw a -ko szy k a rsk a (salvimin. alis) M e .

3 8 . W ierzba zTotowierzb, z t ’otocha (Sal. vitelina)

©olhiHube.

3 9 . W. siw a (Sal. caprea).

4 0 . W. to zin a (Sal. peiandra).

4 1 . W . laurowa (Sal. laurina) Sor&ettóeibe.

4 2 . W. garbarska (Sal. Russeliana) ©erberwetbc.

4 3 . W. rzeczn a -w o d n a (Sel. Helix} SacfyweiDe.

4 4 . W. loża (Sal. triandrs).

4 5 . W. migdałowa (Sal. amygdalina) SDianbeltuetbe.

4 8 . W. czerw ona (S a l. purpurea) rotf)e SBetbe.

4 7 . W. okrągtoliściowa (S a l. aurita) uutb&Kittevige SOBcibe.

4 8 . 117. siwa (S a l. cinera) grmte Sffieibe.

4 9 . lió ia saska (Hośa ibeocandissima)

5 0 . lió ia dzika (polna) psia (R . caaina) §unb$rofe.

5 1 . lióia. fra n c u zk a (11. gallica).

552. l ió ia płotow a (R . dummalis) §ecfenvofe.

5 3 . S zc zo d rze n ic a (Citisus laburnum) 33oi)nen6aum.

5 4 . A grest (Ribes grossul.) 6tacfiei&eerc.

5 5 . P orzeczki — jagódki świętojańskie (Rib. rub.) . 3o[)rt11tU66cet‘e.

5 6 . L ig u str ptasia zob. (Liguster vulg.) 9ieins»eibe.

5 7 . Parzydio (S p iriaea) ©pierftaubc.

5 8 . .Janowiec kolący (Genista spinosa) bie ftacfjtulie

©inftt’V.

5 9 . M alina zw yczajna (Rubus idaeus) gem. <£ńmkeve.

— 15 —

— 16 -

6 0 . ¡Malina pachnąca (Rub. odoratus) iv>of)irtecf;enbe

^jimbeere.

6 1 . L iciu m (Licium barbarum) 23ocf3born.

6 # . Powój m otyli zw ycza jn y (Clematis vitalba) де?

meine SBalbrebe.

6 3 . B lu szcz ( Ile d e r a halix} (Sptyey.

6 4 . W inorośl zw yczajn y ( Aritis vinilera) ttńlber SBein.

6 5 . Chmiel zw yczajny (Humulus Iupulus) ftutbei- ,§opfen.

6 6 . B ez 'pospolity (Sambucus ni g ra) gemetner gliebev.

6 7 . K alina zw y c za jn a (Viburnum opulus) @фЦіа(Ьеп*

becre ober gememer ©cjjneebaK.

6 8 . H alina wioska (Vib. tantara) U>offiger ЄсЕтесЬаії.

6 9 . B e z w toski— albo lurecki — pospolity (S yringa vulgaris) tikfifcijet glicber.

7 0 . M ontwa trzm iel (Evonymus europaeus) ©pmbet-'

^ байт, $faffen6fttiein.

7 1. ża rn o w ie c miottowy (Spartium s c o p a r i u m ) ф[гіетеп.

Możuaby tu podać jeszcze kilka innych, n. p. ol­

szą, dąb, porzeczkę, smrodynię (ribes nigrum) k ło - kocinę i t. p. które jednak w samej rzeczy tylko w potrzebie — lepszych niemając, używane być mogą i dla tego tu miejsca zajmować nie mają. Nigdy zaś nie radai się używać na żywe płoty ja r z y n y wielo- jagodowej (ilub. pruticosus) Srombme, albo małoja- godowej, gdyż obydwie <ila zby¡niego rozmnażania się, trudne są do wygubienia.

W yżej mianowane drzew a i krzewy, zw łaszcza od Nr. 1 do 6 są najzdatniejsze na podwórzowe i o- grodowe płoly, Nr. 6 i 7 0 osobliwie obok pól i go~

ścieńców. Następujących możnaby także używać, lu­

bo się te mniej użytecznemi okazują. Inne s łu ż ą tyl­

ko ku ozdobie. Licium, powój motyli, równie jako

— 17 —

chmiel i wilec ogrodowy CConvoIvulus purpureus) co­

rocznie z nasienia nabywamy, albo Przestąp (Bryonia)

| Bauntube — utrzymują się tylko w ogrodach zabaw­

nych i niemi się okrywają Altany, piramidy, ściany i płoty. Ostatniej zaś rośliny trudno w bliskości do«

mów, dla jej jadowitych własności sadzić.

MS. P O D Z IA Ć .

Nałożenie s z k ó łk i, albo na jak i sposób żywe p ło ty najtaniej i najłatw iej

zakładane być mogą.

Ogółem mamy dwa sposoby do zakładania ż y ­ wych płotów, mianowicie: nabywanie rószczek z na­

sienia i sadzenia dziko w yrosłych, w lasach w y k o ­ panych pniaczków. Jako z doświadczenia wiemy, ro­

ślinki najpewniej z własnych szkółek olrzymujemy.

Zasiewanie ziarna dzieje się w osobnych i należycie ku temu przysposobionych miejscach, lecz nie na r z ę - daeh, żywe płoty stanowić mających. Siejąc tu b o ­ wiem rzędami, zaraz będą prze« bydło zniszczone^

a takby wyszczerbionem otworem dosadzaniem dopo­

magać trzeba. Ziemianin tak sobie w tem zawodzie postąpić radzi: „Na ten cel obierzmy miejsce stoso­

wne w ogrodzie nasaym, z gruntem o ile możności odpowiednym temu, na którym płot zak ład ać chcemy i iąm posiejmy świeżo zebrane, zdrowe nasienie. Z ie ­ mia w tej szkółce nie potrzebuje być głębiej, jak na stopę skopana, z tego powodu, że roślinki nasze z a ­ raz w drugim lub trzecim roku, mają być przesadzo­

ne, i że zbyt długie puszczają korzenie, które potem muszą być obrzynane, jeżeli ziemia głęboko jest spólchniona.

ftaukcii 2

— 18 —

Zakładanie żywych płotów z wypustków, odkład- ków, albo ułamków, może też częściowo być wyko­

nywane, co się jednak w licznych razach skutecznem nieokaże, gdyż gatunki tych drzew, z których w y­

rostki i ułamki najlepiej się udawają, większa czę­

ścią nie są zdatne ku tej potrzebie. Utrzymywanie wierzbowych płotów, w mokrym gruncie, lub nad wo­

dami założonych, może, się tylko z rózg polecać, nasienie wierzb bowiem najczęściej czczem bywa.

Na grunta suche bierze się gatunki wyżej mianowa­

nej: Nr. 5ły aż 3 5 ; na grunta zaś mokre i mocniej­

sze: 3 6 aż do 4

Gdy zaś, dla naturalnego porządku, pod w zglę­

dem roślinek z nasienia wypielęgnowanych, najprzód postępowanie około siewu podane być musi, następu­

je to tu natychmiast; ażeby jednak nudzącego powta­

rzania i długiego rozwodzenia się unikać, są gatun­

ki drzew niemal jednakowej manipulacyi potrzebują­

ce, jako się tu dzieje, zjednoczone, przyczem się za­

ręcza, że ściśle biorąc, potrzebne małe zboczenia albo różnice, w łaściw ej skuteczności widzialnego uszczerb­

ku niesprowadzą.

Nadmienia się oraz, co skrócenia w następujących opisach znaczą. K reska jedna, za liczbą stojąca, w kształcie przecinka — znaczy: jed n e stopę — dwie zaś kreski oznaczają jeden cal.

a ) Roślinki z nasienia.

G ł ó g .

G runtem żadnym nie gardzi, aby tylko nie był piaszczysty i bardzo suchy, albo zbyt mokry. K rzew ten je s t jeden z najprzydatniejszych na żywe płoty;

obcinany bowiem stosownie, gęsto rośnie, ale się i w f

— 19 ^—

korzeniach daleko nie rozchodzi. Jagody s zkarłatn e­

go koloru dojrzewają w Październiku. Nasienie wy­

dobyte zaraz w jesieni zasiać można./ Zwykle leży w ziemi półtora roku, nim kiełkować pocznie. Zasia­

ne w rzędy na jednę ' od siebie odległe przykrywa się na pół " ziemią.

Roślinki głogowe potrzeba pilnie plewieniem w y­

czyszczać. Po dwóch latach wzrostu bywają one do szkółki roślinftowej, — na 8 — 9 " odległości, w czwartym zaś dopiero roku — na przeznaczone im miejsca przesadzone. Jeżeli spory wzrost mają, mo­

żna je za pierwszą rażą, zaraz na żywe płoty w y ­ sadzać. Ażeby kiełkowanie nasienia przyspieszyć, zbiera się w Listopadzie owoc z nasieniem i miesza taki z ziemią ogrodową — albo z grobli braBą, w p ł y t - kiem naczyniu, n. p. na nieckach i t. p. a to tak, że­

by się na dno wiele jagód nie dostało. Nacaynie sta­

wia się na zimę w miernym aieple (zagrzew anem ) miejscu, a skrapiają ziemię po dwa razy co tydzień, przemieszują j ą przytem lekko, wytrząsa się takowąż na wiosnę z jagodami na niegnojooym, lecz żyznym równym gruncie, jako się wyżej namieniło, przykry­

wając jagody także na pół “ ziemią. Pokrapiając za­

siew miernie, i już około S. Jana nasienie wypuszczać będzie. Gdzie się późnych mrozów obawiać trzeba, nakrywa się grzędy chróstem, suchem liściem, lub mchem. To samo poleca zię względem nasion, które piasto wyd»ióbować lubi.

G r a b .

G runt. W ymaga gruntu mocnego ze spodem gli­

niastym, nieco wapiennym; na gruncie piaszczystym słabo rośnie, lubo w lasach naszych żadnym gruntem nie gardzi.

a*

— 20 -

Zasiew . Na wielki rozmiar kopie się grunt lekko i w nim nasiona zagrabia; na grzędy roztrząsa się na­

sienie w brózdki — i zakryw a ziemią na pół cala

O /s " ) ziemią. Leży zwykle półtora roku, nim wznij- dzie i dla tego koniecznie potrzebną jest, aby zasiew zaraz po dojrzałości nasienia by ł przedsiębrany, aby kiełkowania niespóźniać. Nasienie dojrzewa w P a ź - daierniku i opada przez z i mę ' i na wiosnę z drzew;

dla tego zawczasu zebrać je należy i przechować w miejscu dostateczny przew iw mającem, aby się nie psuło, mianowicie w ten czas, jeżeli je wilgotnie zbieramy.

fl®sis*oS5t*xcw i s o s p o l S i y .

G runt. W ymaga gruntu wyśmienitego i mało pia­

sku mającego. Ponieważ rozsadki łatw o zmarznąć mogą i cień lubią, dla tego im ochronione i cieniste położenie obierać wypada.

Z a siew . Na żywe płoty posiej nasienie z jagód, nie bierz przecież nasienia od odmian pieszczony« h, u ogrodników, ale od dzikich. Nasienie to nie w scho­

dzi z pierwszym, lecz aż w drugim a czasem dopiero w trzecim roku. Jeżeli wypustki z wierzchu obumie­

rają, to zaś u spodu nowe latorośle wypuszczać zw yk ły . W czwartym roku już będzie płot około dwóch łokci wysoki, który ze strony ogrodu obcinać się powinien. J e st to roślina jedna z najużyteczniej­

szych na żywe i wieczyste płoty.

Lipa.

Lubi grunt przyzwoity, nie gardzi zaś żadnym, aby tylko nie był bardzo iłowatym lub sucho pias- czystym i nie zbyt mokrym.

Z a siew równy jest z głogiem , przy lekkiem po­

kryciu ziemią, lecz g d y rozmnożenia z nasienia d łu­

go czekać potrzeba, przeto na szpalery do ogrodów, na obsadzenie ulic i inne ozdoby wykopują się w la ­ sach przed zimą młode lipy i przesadzają. N ajle­

psze są do przesadzania 6 , 7 i 8 letnie. Korzenie mogą się nieco poobcinać, przecież nie zbytnie. Po­

spolicie wierzch ze wszystkim obcinajij i j a k k ó ł zostaw ują, a tak lat kilka czekać potrzeba, nim się gałęziami okryje. Lepiej się więc uczyni, gdy się tylko wierzchołki g ałą z e k poobcinają; tak już pier­

wszego lata zielenieje.

T a n i .

G runt tłu s ty , gliniasty, z wapiennym mieszany ta k ­ że zdolny.

Z a siew ja k głogu. Ponieważ nasiona z pestek do­

piero w trzecim roku wyrastają, dla tego lepiej wy­

pustków używać, o które zgoła nigdzie nie trudno.

W i e i o k r z e w .

a. W isienka. Lubi grunt nieco wilgotny, kamieni­

sty i wapienny, niegardzi jednak i wilgotnym piaskiem.

b. Przew iercień. Rozmnożenie jest łatw e , częścią przez rozdzieranie korzeni, częścią przez ułamanie tylko i w ziemi utkwione gałązki.

c. W icio krzew , czyli Powój w onny, rozmnaża się ja k poprzedzający gatunek.

W i ą z .

G runt. Bujny, ży zny , głęboki, może- być nieco piasczysty.

Z asiew . Najlepszy na udeptanych brzósdkach, bez przysypania, zalanych tylko wodą. Siejąc zaraz po opadnienu nasienia, wypuszczają roślinki po kilku tygodniach, inaczej zaś dopiero za kilka miesięcy.

Roślinki można w drugim lub trzecim roku przesadzać

— T i — Świerk.

G runt. Niezbyłnie piasczysty, ani mokry, najle­

piej w wilgotnej, chłodnej ziemi, na północnej g ó ­ rzystej stronie.

Z a siew . Na początku Maja, w ziemi nie bardzo przekopanej. W czaie suszy zasłania się posiane rzędy sosnowemi gałęziami. Przesadza się roślinki po 4 latach.

Szakłak.

G runt. Wilgotny piasek, margiel i wapienna w g ł ę -

01 wilgotna ziemia.

Z asiew . Wzrost z nasienia niespory, radzi się więc wypustki.

S ak łak kruszyna.

G runt. Lekki, wilgotny, błotnisty.

Z asiew . W j e s ie n i w m ie j s c a c h c i e n i s t y c h n a n o­

winach, na trzeGią część cala p o r u s z o n y c h . W 8 t y ­ g o d n ia c h w y ł a ż ą k ie łk i.

ffilon.

G runt. Żyzny i wilgotny, piasek z gliną mieszany.

Z a siew . Na ten sam sposób co głóg. Kiełkow a­

nie w 'pierw szej lub drugiej wiośnie.

Tuja.

G runt. Z)'zny, humusowy (czarna ziemia) wilgo­

tny,

Z a siew . Podobny do wiązu.

Sawina. J a ło w iec WIrgiiiski. Jałow iec pospolity.

Sawina potrzebuje najlepszej ziemi, inne dwa gatu*ki nie gardzą żadnym gruntem i nie boją się zimy. Ja ło w ie c pospolity udaje się przytem najlepiej w lekkim, pulchnym, nieco pi&sczystym i w głębi ka­

mienistym gruncie.

— as ^—

Z a siew . Powierzchnie przeorze się w jesieni p ł y t ­ ko pługiem, uwlecze i nasienie płytko zabronuje.

W pierwszym lub drugim roku pokażą się roślinki.

Akacya.

G runt. Pulchny na nowiznie, czarny z piaskiem.

Z asiew . Strączki bywają przez zimę sucho prze­

chowane , na wiosnę z ziarn wyłuskane i na końcu

; Kwietnia w ogrodzie na dobrze uprawionych g rzę­

dach do brózd zasiane i na pół cala ziemią pokryte.

Grzędy nakrywają się z początku, aby młodym w y ­ pustkom mróz niezaszkodził. Skrapiając grzędy, po­

każą się po dwóch lub 3 tygodniach wypustki, które na pierwszą zimę mchem albo liściem otulone być muszą, w drugim roku będą już roślinki do p rz e s a ­ dzenia należycie zdatne. Chcąc ich użyć na żywe p ło ty , dobrze będzie, w pierwszym roku po p rzesa­

dzeniu pręty nisko zerznąć, aby się tem więcej ko­

rzeni rozwijało.

Żarnowiec m iod ow y.

G runt. Osobliwie w lasach piasczystych.

Z asiew . Zbiera się dojrzałe nasienie, które w Czer­

wcu bardzo obficie kwitnie. Względem zasiewu mo­

żna sobie równie jak»! Akacyą postępować./ W reszcie rozmnaża się ten krzew nadzwyczajnie z w y p a d a ją ­ cego nasienia i rozwłóczących się korzeni; jażeliby zaś b yła potrzeba wygubienia go, wycinać się ma prz«z kilka lat w Maju i Czerwcu.

Gatunków r o i , agrestu i p o r z e c z e k , jako też i wszystkich wyżej mianowanych krzewów z nasienia nabywać byłoby to niestosowną i często daremną pracą, dla tego się też manipulacya około tychże wcale pomija, wskazując tylko na używanie wypust­

ków; albo odkładków.

- 24 —

Potrzeba przytem każdego na to bacznym czynić, aby sobie potrzebnych nasion sam n a b y w a ł, gdyż kupnemi często oszukany być m o że , zaczem w ła sn e o wiele tańsze będą.

Ponieważ się przy wysiewie cokolwiek więcej nad potrzebę nasienia bierze, żeby się następnie p o ­ prawiać nie musiało, dla tego , gdy się siew dobrze uda, więcej też roślinek wschodzi, jak b y im na tern i miejscu być należało, przez co one słabowitemi i t niezdolnemi się staja, w tym razie więc i ze w zglę­

du, aby więcej roślinek pozyskać, potrzebną będzie, w stosunku gatunku drzewa i wielkości roślinek, ta ­ kowe w pierwszym lub drugim roku w y brać, ostro­

żnie rozdzielić i w odległości na 6 — 9 — 1 0 cali w miałki grunt przesadzić.— Postępując sobie przy ­ tem bacznie i zaślamowawszy umiarkowanem podla­

niem roślinkę, niezawadzi jej bynajmniej p rze s a d z e ­ nie, i owszem ona tem silniej, raźniej rosnąć będzie.

Jeżeli grunt na grzędy już z natury potrzebie nie- odpowiadał, należy taki inną lepszą ziemią popra­

wić, albo nietęgim popiołem przynajmniej na kilka lat zasilić. Że zielsko na grzędach zasianych, na nich w y rastać i szerwyć się niepowinno, gdyż ono draewowe roślinki przyduszs, każdy się sam dororu- mieć może. W czasie wielkiej suszy nie należy chwa­

stów w yryw ać, gdyż one czasowo roślinki zacienia­

j ą i chłodzą. Jeżeli w tymże czasie grzędy polewać potrzeba, musi się to dziać dosyć rzęsisto, lecz nie bardzo często, i to tylko w wieczornych godzinach.

Częściejsze a słabe polewanie tworzy tw ard ą sk o ru ­ pę i je s t roślinkom bardziej szkodliwe jak pożyteczne.

Mając już kilka lat stare nasienie i niemogąc świe­

żego nabyć, (które zawsze pewniejsze j e s t) dobrze

będzie, nim je się zasieje, uważając na twardość nasienia, takowe 6 , 8 —1 2 godzin i dłużej w wo­

dzie p ły nąeej, aa kilka godzin wprzód spokojnie stojącej, moczyć; można też dodać do tejże wody cokolwiek soli albo kuli (przesolonego potażu), skoro o zdolności kiełkowania z przyczyny starości więcej wątpliwości zachodzi.— Przy tern wszystkie® poru-

■ Sienią a!bo przekopywania ziemi w zasiewnych dzi­

kich szkółkach nigdy zaniedbywać nienależy. Nako- niec poleca się jeszcze szczególna uwaga na okoli­

czności klimatu, albowiem d rz e w a , mrozów ciężkich znieść niemogące, n. p. Akacye, w okolicach górzy­

stych, ostrym wiatrom wystawionych, z pomyśl: ością niewytrzymają, a to samo snaczy też o morwie, gro­

ch owe m drzewie i t. d.

b. X a sa d zen ie i używ anie ró szczek latorośli.

Tu ma być postępowanie około zakładania samo- rosłych płotów przez sadzenie pieńków, korzeni i t. d.

skreślone, które się jednak nie będzie dis każdego gatunku drzewa.osobno podawać, ponieważ dla wszyst­

kich jedna praca odbywać się może. Do potrzebnego opisu będzie przeto tylko w tych ra z a c h , gdzieby nadmienienia godne różnica czyli ustępy zachodziły, dodatek p rzy łą cz on y, który też każdego zaiste za­

spokoi. Nawet o używaniu korzeniowych wypustków i odkfadków (ablegrów ) posłuży dostatecznie po­

wszechna manipulaoya (ręczna praca).

Pierw szą potrzebą do wykonia plantancyi i g łó ­ wnym warunkim jej wzrostu, będzie bezwatpienia:

lnależycie zgadzająca sie ■właściwość roślinek.

Skoro te są bezsilne, uszkodzone, bez dostate­

cznych korzeni — albo bujnie na przeszłe stanowi­

sko w yrosłe i t. d. można najprzód wiedaieć, że obok

— « 6 —

najstaranniejszego przykładania się do założenia ży- worodnych płotów, takowe do pożądanego celu do­

prowadzone nie będą, jeżeli w swojem naturalnem wydoskonalone wykształcone drzewo przeszkody nie- doKnaje, lecz i owszem w teinże stanie jeszcze wspie­

rane i pielęgnowane bywa, goją się często jego sk a ­ leczenia, przyczem się i biedne korzenie i t. d. za czasem jako tak zapomagają. Trudno tego z krze­

wów oczekiwać, które na żyw e płoty służyć mają, gdyż te_przez potrzebne przygnębienie, co do w y ­ kształcenia swoich gałęzi i wierzchołków, z przy­

czyny ścianowej formy, ciągle i corocznie przeszko­

dy dos^nawają— przyczem siła reprodukcyjna— ( ś w i e ­ żo rodząca) za nadto pobudzona bywa, zatem nader ciasne stanowisko pniaczków, korzeniem do ich z u ­ pełnego rozwinięcia i rozciągania potrzebnej p r z e ­ strzeni niedostarcza. Z tego powodu też tylko dosta­

tecznie silne, lecz nie bujno w yrosłe, w korzeniach, pniaku i gałązkach, o ile można bez wszelkiej wady i skazy w yrosłe roślinki, na żywe płoty wybierane bywają. Ta zaś przezorność powinna być aż do tego stopnia zachowana, o ile lichy grunt i obawa częściej się zdarzających zewnętrznych uszkodzeń — stosunek niepomyślnie wystawiają.

Przy wyborze roślinek upatruje się najsamprzód na to, aby takowe:

a ) z takiego gruntu pochodziły, które wcale, albo o nie wiele lepszy jest od miejsca, gdzie prze­

sadzone być mają:

b ) żeby nie stare b y ły ;

c ) aby nie były od bydła, zwierzyny i t. d. ogry­

zione, albo deptaniem, wozami i t. d. zepsowane- uszkodzone i poprzekręcane.

d) aby nie b yły z większego zacienienia wzięte, jakiego wzrost gatunku takiego drzew a sam wymaga (im więcej otwarte dotychczasowe miejsce tem lepiej);

e ) aby roślinki za bardzo gęsto nie s ta ł y ;

f) aby dostatecznie w korzenie zapomożone był}', ktdre z wierzchnią częścią roślinek w należytym stosunku być powinno i przeto też:

g ) aby nie z pniowych wypustków, ale koniecznie z nasion pochodziły.

I

h ) aby się wydobywanie roślinek z największą ostro­

żnością, mianowicie bez uszkodzenia korzeni i o ile można z bryłami ziemi około nich działo;

•i) aby roślinki po wykopaniu nie długo na zimnie , | | lub na słońcu zostawione, ale zawsze mchem,

| albo ziemią pokryte b y ły — ażeby nie zaw iędły, a przytem i przy przeprowadzaniu uszkodzone I niezostały.

| Kto sobie potrzebnych roślinek z borów i t. d.

sprow adzać nie może, i takie sam, podług wyżej i opisanej metody, w szkółce wypielęgnować zmuszo­

ny bywa, jeżeli mu się to pomyślnie u d a ł o — wtedy się zwykle wiele warunków od litery a. d. g. w y - istawionych, spełni. Taki chów zaś zwykle d łu ższe- jgo czasu potrzebuje, a niechcąc, albo niemając woli, tak długo czekać, musi się niekiedy dzikich roślin i lasów i t. d. używać.

Niechajże tu najsamprzód o tych płotach mowa

¡będzie, które w otwartem położeniu, dla ochrony od ludzi i bydła są przeznaczone; a które przytem za ogrodzenie ogrodów i dla ozdoby podworzów i dróg służyć maj^. Najzdatniejszemi gatunkami drzew ku

- 27 ^—

temu s ą : g łó g, grab, cis, ostrokrzew pospolity, świerk i lipa.

Chcąc się zająć p racą około założenia takiego żywego p ło ta , wytyka się najprzód linią, w której ⁱ roślinki wypielęgnowane być mają. Na tej zaś linii, w stosunku szerokości, jak ą m a mieć zagajen ie, w y­

kopuje się rów na 2 ]/„ albo 3 szeroki, 2 ' / 2 g łę b o ­ ki. Jeżeli się w tem położeniu tak dobry grunt znaj­

duje, jakiego dla przeznaczonego weń gatunku d r z e ­ w a potrzeba, wyrzaca się przy kopaniu rowu, oso­

bliwie wierzchnią w arstw ę ziemi, zwykle humus ( j a ­ ko najżyźniejszą) na spód rowu, lichszą zaś od s p o ­ du do góry. Jeżeli zaś grunt dla przeznaczonego gatunku za chudy jest, wtedy z innego miejsca do­

brej ziemi sprowadzić i taką miejscowym zapasem, w stosunku potrzeby, na pół lub do dwóch trzeciej części zmieszać,— albo też jeżeli koniecznie być mu­

si, nią c a ły rów zapełnić należy. Chcąc się, o ile można, bez nawożenia lepszej ziemi obejść, w yko­

puje się obok rowu mianowanej linii, drugi rów nole­

g ły rów (przykop) a biorąc z niego wierzchnią w a r ­ stwę, zasypuje się nią pierwszą, dla zastąoienia li­

chej ziemi. Ażeby przytem z drugich rowów nabytą' ziemię na powietrzu przez wsiąkanie kwasorodu i t. d.

tvm lepiej naprawiać, skuteczną będzie, kiedy się rów, 5 lub 6 miesięcy prsied zakładaniem plantacyi, przy­

sposobi.

Po takiem przyrządzeniu, mając już linią pul­

chną i taką ziemią zaopatrzoną, jakiej tu właśnie po­

trzeb a; wtedy, skoro się; grunt ulegnie, i jeżeli z aga­

jenie ważkie tylko ma być utworzone, przeciąga się rydlem albo motyką w pośrodku brózdka, której s z e ­ rokość w stosunku objętości korzeni albo bry ł powia-

— 38 —

- 29

na być wymierzona. W tęż brózdę bywają na to miej­

sce przeznaczone roślinki tak głęboko obok siebie rzędem stawiane, o ile się pokazuje, aby potrzebie g ę ­ stość sprawić. Przy takiem sadzeniu potrzeba jednak koniecznie i na to uważać, żeby krzewinków za bli­

sko obok siebie nie stawia<3; w przeciwnym bowiem razie zajmowałyby one przestrzeń, jakiej korzenie do swego rozwijania niezbędnie potrzebują.

Ogółem będzie odległość 10 cali aż do 1 stopy ro­

ślinkom obszerne korzenie mającem, w takim razie od- powiedną, zaczem małe rozsadki z mniejszemi korzon­

kami na 8 az do 9 cali od siebie stawiane być mo­

gą. Celując zaś na szerokie albo nadzwyczajnie g ę ­ ste ogrodzenie, wtedy tego podług wskazówki, w na­

stępujących kropkach (punkt.) oznaczonej w każdern razie dosięgnąć m^żna.

Przy sadzeniu roślinek polrzeba sobie jak najo­

strożniej i najstaranniej postępować, aby się pewne­

go pli,nu zabezpieczyć.

Mając roślinki z bryłami, obcina się z takowych gładko i stosownie w y s ia d a ją c e końce korzeni, nie- naruszająo brył, o ile to być może.

Biorąc zaś krzewiny spodem, bryłami nieotulone, w tedy należy korzenie, które <i!a zbytecznej dłu go­

ści albo skaleczenia, cokolwiek skrócone być powin­

ny, w edług ich w łaściwego naturalnego stanu, do brózd albo dołków ku temu przysposobiony- h, jedna­

kowo rozkładać, i miałką albo kruchą ziemią nakryć, w której się żadne zguiliźnie łatw o podpadające ma- teryały znajdować nie mają, a potem coraz więcej rowy albo dołki, zasypać. Zatrząsa się przytem cza­

sem krzewinki lekko sam i tam, podlewając je obficie miękką wodą, jeżeli grunt jest suchy, albo tez jeżeli

- 30 —

im susza dokucza — a to tak często, j a k tylko być może. Roślinek nienależy głębiej, ani niżej sadzić, jak na przeszłem miejscu stały , przyczem też starsze i grubsze należy ku tej stronie ustawiać, jako przedtem o- brócone były, co się to snadnie kredą na w ła ściw y c h stronach naznaczyć może.

Przesadzania można się równie w jesieni jako na wiosnę podejmować, wszelako udają się zwykle le­

piej wiosnowe plantacye. Co do delikatnych, mrozów niewytrzymałych gatunków, albo, gdzie grunt w P a ź ­ dzierniku i Listopadzie za nadto mokry bywa, tam wypada zaniechać jesiennego sadzenia. Ogółem nie na­

leży nigdy w zbyt mokrym czasie, kiedy grunt błotni­

sty, ale, o ile można w średnio cichej porze sadzić, a to dla tego, że w tedy grunt w dołkach ku temu przyspo­

sobionych, w stosunku potrzeby, poruszanym być może.

Jeżeli zaś grunt, położenie jego i suchy czas po­

dlewania wymagają, nienależy tego w pomiernej hoj­

ności, i tak długo, dopóki roślinki silnie niepodrosną, zaniedbywać, a lubo z początku roślinki niemając wil­

goci, zupełnie nie niszczeją, nie można się jednak po takich niepomyślnych przypadkach, pełnej silności pniaczków spodziewać, przyczemby główny cel, z a ­ kładu »niweczony został.

Będzie też skuteczną spraw ą, ziemię około pnia­

czków w pierwszym roku 2 lub 3 razy poruszyć.

Często bywają roślinki przed przesadzeniem na pniaczkach do 6 cali wysoko obcinane; atoli się w tych razach tylko w bardzo dobrym gruncie i nader silne rozsadki przytem mając, pomyślnego skutku spo­

dziewać można, i to jeszcze nie w wszystkich drze- wowych gatunkach, a nigdy na świerku i cisu. — Jeżeli więc rozsadki bez obcinania przesadzone zo­

stały , trzeba je przeto, skoro tylko dobrze podrosną- w przyszłym pozimku, nim sok (m iazgę) puszcza, ob­

cinać. Zarżnięcia powinny być gładkie i ukośne, wy­

sokość ich zaś od ziemi w edłu g właściwości pnia­

czka, do 4 lub 6 cali zastosowana.

W pierwszych następujących latach wypada, ob­

cinanie wierzchołków i pobocznych gałęzi ciągle w tej mierze pilnować, aby pniaczek, tem sposobem do wydawania mnogich odnóg był naprowadzony i tak do gęstego wewnętrznego rozgałęzienia przyrządzony.

Stosownie do w łaściwości gatunku drzewa albo wybujałości wzrostu, powinny roślinki w drugim lub trzecim rnku w swojem rozgałęzianiu taki kierunek otrzymać, który gęstość i potrzebną spoitość żywego płotu nie tylko pomnaża, ale też równiej rozdziela i z a p ew n ia , co się tak nie dzieje, skoro się wzrost ich w naturalnym stanie znajduje.

Wierzchnie zagęszczenie żywego płotu bywa więc tem popierane, kiedy wierzchołki i grubsze poboczne g ałęzie w poziomnym kierunku, na prawo i lewo po­

rządnie poprzeplatane, albo krzyżowato przywiązane bywają., czem oraz, z przyczyny naginania odnóg, potężniejsze wypuszczanie pobocznych g ałązek przy­

nęcone będzie.

Często też, aby przeplatanie pobocznych gałęzi i wierzchołków jak najlepiej i najgęści utrzymać, potrzeba cienkie, 4 do 5 stóp wysokie koły (poprze­

dnio należycie z kory ostrugane, aby się za nią ro­

bactwo nie lęgło, obok rzędu, w roślin wtykać, i na te cienkie listewki, czyli fasolowe pręty, poprzecznio przywięzować, do których odnogi i t. d. łykiem albo wiciem złotowierzby, w pożądanych kierunkach tu i tam przymocować należy.

— 31 —

— 32 -

Takie koły i poprzeczne żerdzie — a co praw ie kraty bywają potem odjęte, skoro się celu dopnie.

Kiedy zaś gęstość zagajenia równie u spodu potrze­

bną jest, częścią, żeby proporcya utrzymana została, częścią też, żeby kury, zające, psy i t. d. przez nię nieprzechodziły — potrzeba więc i w tem względzie

na uzupełnienie mieć baczne oko.

Można tego wielorakiem sposobem dostąpić, a o- sobliwie, obrawszy pomiędzy najsilniejszemi pniacz­

kami stosowną część, przerzynając takowe blisko 2

— 3 cale nad ziemią, na ćwierć lub pół “ grubości i naginając potem ostrożnie tak przekrojone pręty w e ­ dług potrzeby do zawarcia przestworów w praw ą i lewą, aby tem gęste zawikłanie czyli plątaninę s p ra ­ wić, przypina się takie w poziomnym kierunfen wid. 1- cami, czyli drewnianymi klubkami — nad ziemią, ob­

cinając przytem u spodu stojące odnożki, albo wty­

kając je do ziemi. Takowe postępowanie, mianowicie na Pomorzu, ( w Pomeranii) jest nadzwyczajnie da celu prowadzące i zasługuje, ażeby wszędzie, gdzie­

kolwiek tylko zagęszezenia potrzeba, bez wyjątku u- żywane, było. Na słabowitych pniaczkach nieda się to nigdy uczynić, albowiem się mało kiedy uda, przy- czem też nie wszystkie gatunki drzew są ku temu zdatne.

Wszystkie bowiem mięką korę mające, które w ięc j z korzeni często i łatw o pręciki wypuszczają, mo­

gą być najpewniej na takie rozkrzewianie używane, zaczem się to przy innych ogółem nieuda, n. p. na bukach i t. d. gdyż te tw ardą, kruchą korę mają*

Takich też drzew nienależy ogółem na żyw e płoty używać.

Ubawiając się, żeby niektóre roślinki w założo­

nym płocie wzrostu niem iały, zachodni w tedy po- i

- 33 -

trzeba, aby takie zawczasu oddalić, gdyż późniejsze poprawianie gęstych zarośli trudne a czasem zg oła niepudobnem się staje. Ula naprawy takich otworów, jeszcze jest jeden sposób, mianowicie odkładanie.

Te bywają podług następującego przepisu z a k ła ­ dane. Ściągając u spodu pniaka, w bliskości otworu, który ma być zapełniony, jeden zdatny, nie więcej jak pół cala grubości mający pręcik, albo podobną jemu latorośl, pokłada się takową płasko na ziemię

(

żnie niemal prostokątnie do góry i okłada z drugiej jego strony drugim kawałkiem darni (trawnika), aby ten koniec niby w perpendykularnym (prostopadłym ) kierunku został. Część ziemia nakrytego odkładka, puszczając świeże korzenić, rośnie pięknie i może być po 4 lub aciu latarh od macierzystego pnia od- , łączona, poczem się tenże sam dalej zapomaga.

Zaczem się wzrost płota w należytym postępie podnosi, musi właściciel albo dozorca jego, obcina­

nia i uporządzenia jego dopóty pilnować, dopóki na­

leżyte wykształcenie i wydoskonalenie nie nastąpi, co bez wątpienia często 4 —5 lat czasu wymaga. W te­

dy też praybliża się pewnie i zupełnie w edług ż y ­ czenia do zamierzonego celu, w którym to razie planta- cyajuż nie wiele pracy i doglądania potrzebować będzie.

Te zaś warunki na tern zależą, że obcinanie p ło ­ ta corocznie za zwyczaj jeden raz ( a w pierwszym nawet roku dwa razy) podjęte być musi, gdyż się tylko tem gęstość płota przyrządzić może, przyczem się tego unika, że się plantacya wewnątrz rzadko al­

bo pusto nie tworzy, ani suchych gałęzi w sobie nie niiesei. Obcinanie wypada przeto z początku, o ile można, na głównym pniaku czynić, gdyż takie w ą z - kie albo cienkie z a g a je n e zawsze gęściejszem bę­

dzie, jak inne szeroko utrzymywane.

Potrzeba też tu jeszcze będzie, o innej metodzie do zakładania żywych płotów wspomnieć, jakiej w wielu okolicach Augtii, w północnych Niemczech i t. d.

często, lub większą częścią tylko przy polnych ogro­

dzeniach, lecz nie* na poclwórzowe albo ogrodowe

N auka. 3