Cmentarzysko szkieletowe w Dziekanowicach, gm. Łubowo, st. 2

Jacek Wrzesiński

Cmentarzysko szkieletowe w

Dziekanowicach, gm. Łubowo, st. 2

Studia Lednickie 1, 103-146

1989

STUDIA LEDNICKIE I Poznań — Lednica 1989

J A C E K W R Z E S IŃ S K I

M uzeum Pierw szych P iastów na Lednicy

CMENTARZYSKO SZKIELETOWE

W DZIEKANOWICACH, GM. ŁUBOWO, ST. 2.

W 1982 roku zakończono, trwające trzy sezony, prace archeologiczne na wczesno­

średniowiecznym stanowisku Dziekanowice 2. Badania prowadzone były przez

Instytut Antropologii UAM w Poznaniu pod kierunkiem dra hab. M. Henneberga

przy współpracy Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

P O Ł O Ż E N IE C M E N T A R Z Y S K A

Stanowisko położone jest na wschodnim brzegu Jeziora Lednickiego w odleg­

łości ok. 1,5 km na południowy wschód od wyspy Ostrów Lednicki (ryc. 1). Usy­

tuowane jest na niewielkim wyniesieniu, na jego wschodnim i południowym stoku.

Teren ten należy do Wielkopolskiego Parku Etnograficznego, a cmentarzysko zlo­

kalizowane jest wokół przeniesionej tu w 1979 roku, z okolic Torunia, XVHÏ-wiecz-

nej kapliczki drewnianej.

R O Z P L A N O W A N IE C M E N T A R Z Y S K A (R Y C . 2)

Przebadano obszar o powierzchni 947 m2. Na cmentarzysku odkryto 45 grobów

szkieletowych wczesnośredniowiecznych1, a także 9 ciałopalnych kultury wejhe-

rowsko-krotoszyńskiej, które są tematem odrębnego opracowania (J. Górecki,

1982 - 1984, s. 43 - 45).

Wykopy wychodzące z przebadanego zwartego obszaru na zachód, północ,

południe i wschód pozwoliły określić zasięg i kształt cmentarzyska. Zajmowało ono

teren owalnego kształtu o wymiarach 22 x 22 m. Na zewnątrz tego obszaru znalazły

1 C zaszkę grobu 4 4 /42 i szkielet p ozaczaszk ow y 4 4 /4 2 u znan o p o an alizie całej sytuacji za u szk od zon y w w yn ik u orki p och ów ek jed n ego osob n ik a. W opracow aniu antropologicznym potraktow ano je od d zieln ie ja k o grób 42 i 44.

Ryc. 1. Położenie cm entarzyska w D ziekanow icach, stan. 2 na tle okolicznych stanow isk wczesnośredniowiecznych (uwzględniono wyniki b a d a ń A ZP). x — cm entarzysko D ziekanow ice, 2, o — osady odpow iadające ch ro n o lo ­

. · о a 34

Ж'··- 2 4

« i,-о

Bl

° е с =

11

10

в в

Z > 3 o

о

₄₆

,

44/42

21

le g e n d a

π

■

Δ

Δ

Ο

β

π

G R A N I C A AR U T E R E N P R Z E B A D A N Y SZ K I E L E T z a r y s w k o p u g r o b o w e g o O G N I S K O K R Z E S I W O N Ó Ż C E R A M I K A B R Ą Z WA B Ł Ą C Z E K M O N E T A T O P O R E K P R Z E D M I O T N I E O K R E Ś L O N Y 5 r ^ ·

■··.··· 6

« 5 5 ^ /

37 38O ' " 5 6

,.32

· * ! > · : · " 13 Δ . . .

12

20/ о

~7

I

I

I k a p l i c a L - J /22 O "

Г о э ? ;

50

b®33

o e c :

25

·:' A®;

\,-·

26

2

...0 - A · ·

i.?ecz

₅₁

o ^ d l 7

18 o € ^ - ~

о е С л

14

15

■ -3°,

28

CMENTARZYSKO SZKIELETOWE

105

się cztery groby (11, 28, 29, 35). Zwarty obszar cmentarza obejmował 484 m2. Na

nim znajdowało się 41 grobów, a więc jeden grób przypadałby na ok. 11,8 m2.

Mniej więcej środkiem tego obszaru biegnie z północnego zachodu na południowy

wschód pas szerokości około 5 m, na którym nie występują groby. Pas ten zamknięty

jest od południa grobem 25. Groby po wschodniej stronie wolnego pasa usytuowane

są bardziej regularnie, przy czym rząd doń przylegający jest najbardziej czytelny.

Po stronie zachodniej pustego pasa groby są usytuowane mniej regularnie, lecz tam

również można wyróżnić pewne rzędy biegnące z południowego wschodu na pół­

nocny zachód.

C H A R A K T E R Y S T Y K A G R O B Ó W

P łe ć i w ie k z m a rły c h .

Z 45 grobów szkieietowych 17 (38 %) określono jako kobiece, 17 (38 %) jako męs­

kie. 11 szkieletów nie zdołano określić pod względem płci. W grupie tej były 4 groby

dziecięce (8,7 %), 2 groby osobników dorosłych (4,4 %), dwa groby osobników w wie­

ku 15 - 18 lat i 25 - 35 lat (4,4 %), oraz 3 (6,5 %) szkielety nieokreślone pod względem

wieku z uwagi na stan zachowania materiału kostnego. Grób 34 pozbawiony był

materiału kostnego, a jama o owalnym zarysie i wymiarach 1,0 x 1,6 m zawierała

nóż i siekierkę żelazną. Na podstawie wyposażenia uznano iż jest to grób dorosłego

mężczyzny. Także grób 4 odbiega od pozostałych. Jest to grób 50 - 60-letniej kobiety

z nie anatomicznie złożonym w nogach szkieletem mężczyzny w wieku 40 50 lat

(grób 8)2.

'

O r ie n ta c ja s z k ie le tó w i ich u k ła d .

Pochówki szkieletowe zalegały od kilku, kilkunastu centymetrów do około

jednego metra poniżej piaszczystej warstwy ornej o grubości 10 - 25 cm, w jamach

grobowych bardzo słabo widocznych o nieregularnych zarysach, bez śladów trumien..

Jedynie w trzech grobach (11, 44, 45) zaobserwowano drobne węgielki drzewne na

wysokości czaszki i lewej strony tułowia. Szkielety leżały na wznak w pozycji wypros­

towanej z rękami wzdłuż ciała, a tylko trzy (11, 12, 30) miały ręce ugięte w łokciach,

a dłonie spoczywały na miednicy. Osie szkieletów układały się po linii wschód-zachód

z lekkim odchyleniem na północny wschód lub południowy zachód. Większość

pochówków (64 %) była zorientowana głową na zachód w tym 14 kobiet, 8 mężczyzn,

3 dzieci i 4 nieokreślone. Trzy pochówki nie zostały zorientowane — grób 8, 21, 34.

Wśród 13 (29%) pochówków zorientowanych na wschód 7 jest męskich, 3 kobiece,.

1 dziecięcy i 2 nieokreślone.

106

1, WRZESIŃSKI

W y p o s a ż e n ie g ro b o w e .

.

N a omawianym cmentarzysku 25 grobów (55,6%) zawierało wyposażenie skła­

dające się z 39 przedmiotów (tabela 1).

T a b e l a 1 L iczba grobów z różn ym i elem entam i

w yp osażen ia

Przedm iot Liczba grobów

N ó ż 16

K abłączek sk ron iow y 7

Ceram ika 3* K rzesiw o 2 Siekiera 1 M oneta 1 O ku cie m iedziane 1 N ieok reślon e 8

* — grób 15 zaw ierał całe naczynie, a 12 i 14 fragm enty naczyń

Tabela 2 przedstawia zależność między występowaniem noży, a płcią zmarłych.

Procent grobów wyposażonych w noże na omawianym cmentarzu jest nieco większy

niż na Śląsku czy w Małopolsce (K. Wachowski, 1975, s. 39, tabela 11), jednak takie

różnice mogą być wynikiem małej liczby grobów.

T a b e l a 2 Zależność m iędzy w ystęp ow aniem n o ży a płcią zm arłych*

M К D z |· Μ К D z D ziek an ow ice st. 2 9 5 - j 59,9 29,4 -Cm entarzyska śląskie 40 33 38

j

35,0 15,1 13,1 Cm entarzyska m ałopolskie 153 171 131 j 33,9 20,4 10,0 i l o ś ć 1 p r o c e n t

* — D a n e dla Śląska z cm entarzysk datow anych n a w iek X I w edług K . W a­ chow skiego, 1975, a dla M ałop olski za H . Z oll-A dam ikow ą, 1971, s. 67

Najczęstszymi elementami wyposażenia były jednostronne noże żelazne. Wystą­

piły one w 16 grobach, w tym w 9 męskich i 5 kobiecych, oraz w 2 nieokreślonych.

Noże były najczęściej jedynym wyposażeniem zarówno kobiet, jak i mężczyzn

CMENTARZYSKO SZKIELETOWE

107

{por. zestawienie zbiorcze), 3-krotnie współwystępowały z kabłączkami skroniowymi

i tyleż razy z nieokreślonymi przedmiotami żelaznymi, po jednym razie z krzesiwem

i siekierą (tabela 3).

T a b e l a 3 W sp ólw ystępow an ie przedm iotów

K abłączek I sk r o n io w y D w a k a b łą c z k i s k r o n io w e j N ó ż

J

! Kr ze si wo d w u - k a b łą k o w e K r z e si w o o g n iw k o w e C e r a m ik a F r a g m e n ty c e r a m ik i S ie k ie ra I M o n e ta O k u cie m ie d z ia n e N ie o k r e ś lo n e K abłączek skroniow y 1 3 1 1 1 D w a k a b łą czk i1 skroniow e 1 N ó ż 3

_{7 1}

1 1 1 3 K rzesiw o dw ukabłą- I k o w e

J

1 - ! 1

1

I K rzesiw o ogn iw k ow e j

_{1 i}

₁

1

Ceram ika

₁

_I

₁

_!

₁

₁

F ragm enty ceram iki |

1

1

1

1 2

_!

Siekiera |

_{i 1}

_!

₁

₁

₁

M oneta j 1

₁

₁

₁

₁

[

O ku cie m ied ziane |

_{1 !}

_i

₁

_I

₁

1

N ieok reślon e

₁

3 i

!

1

1

!

_{I -}

3

Uwzględniając lokalizację noży widzimy, że 9-krotnie leżały one z lewej strony

szkieletu. Jako wyposażenie spotykamy także kabłączki skroniowe, krzesiwa, na­

czynia gliniane i fragmenty ceramiki, monetę i inne bliżej nieokreślone przedmioty.

Kabłączki skroniowe (w 6 grobach), naczynie i fragmenty ceramiki (w trzech) i mo­

neta wystąpiły wyłącznie w grobach kobiecych, krzesiwa natomiast w grobach męs­

kich. Kabłączki skroniowe należy zaliczyć do odmian A (w liczbie 4) i В (w liczbie 2)

według H. Kóćki-Krenz (H. Kóćka-Krenz, 1971, s. 102 i n.). Odmiana A datowana

jest od II poł. X w. do przełomu XI i XII wieku, a odmiana В od przełomu XI i XII

aż do początków XIV w. Najczęściej kabłączki skroniowe współwystępowały z noża­

mi. Krzesiwa ogniwkowe i dwukabłąkowe wystąpiły jednokrotnie, dwukabłąkowe

samodzielnie ponad głową zmarłego, a ogniwkowe w dłoni współwystępując z nożem.

Okazy dwukabłąkowe występują przez długi okres w niezmiennej formie, natomiast

ogniwkowe pojawiają się, według F. Lachowicza w Opolu-Ostrówku dopiero w 2 poł.

XI wieku (F. Lachowicz, 1957, s. 197 - 200). Monety na cmentarzyskach często były

znajdowane we fragmentach. Wydaje się, że jest to odzwierciedlenie zwyczaju

dziele-Wykres I. Podział grobów męskich według kategorii wyposażenia

Kategoria

wyposażenia

III

krzesiwo

nóż

grób 33

krzesiwo

3

U

j

nóż

przedmiot rogowo­

- żelazny

grób 5

nóż

przedmiot nie­

określony,

żelazny

grób 23

nóż

grób 27

i

bez wyposażenia

I

j groby: 8, 18, 19, 20, 26, 35 |

Wykres II. Podział grobów kobiecych wg kategorii wyposażenia

Kategoria

wyposażenia

nóż

przedmiot nieok-

określony, żelazny

grób 11

nóż

okucie pochewki

grób 31

nóż

nóż

grób 30

grób 44

111

moneta Ag

2 ozdoby br.

grób 1

ozdoba Ag

ozdoba Ag

ozdoba Ag

nóż

nóż

noz

grób 24

grób 22

grób 46

ozdoba br.

i ozdoba br.

j grób 41

II

_nóż

_nóż

_{fr. ceramiki}

_{fr. ceramiki}

grób 9

grób 43

grób 12

grób 14

bez wyposażenia

groby: 4, 10, 13, 17, 29, 38, 40, 45

CMENTARZYSKO SZKIELETOWE

₁₀₉

nia się monetą między małżonkami dla zachowania więzi po śmierci3. Monety na

cmentarzyskach polskich występują głównie w XI wieku, wiek X i poł. XI charak­

teryzują się znikomą ilością monet w grobach, a w XII wieku stopniowo zanikają

(M. Miśkiewicz, 1969, s. 266, H. Zoli-Adamikowa, 1971, s. 117- 118).

Jako wyposażenie w grobach znajdowano jeden, dwa lub trzy przedmioty (ta­

bela 4). Tylko jeden grób zawierał trzy przedmioty, a po dwanaście grobów było

wyposażonych w jeden lub dwa.

T a b e l a 4 Liczba przed m iotów w grobie . Liczba przed­

m io tó w 0 1 2 3

Liczba grobów | 20 12 12 1

Współczynnik wyposażenia grobowego obliczony dla tego cmentarzyska wynosi

0,87. Jest on niższy od współczynnika obliczonego dla innego cmentarzyska w Wiel-

kopolsce — dla Młodzikowa, gdzie wynosi 1,384, a także niższy od wskaźnika dla

cmentarzysk śląskich w Groszowicach i Krzanowicach (1 i 1,9), czy małopolskich,

gdzie wynosi nieco powyżej 2 (K. Wachowski, 1975, s. 66, przyp. 84).

Inwentarz grobowy pozwala na wyodrębnienie kategorii wyposażenia grobów

męskich i kobiecych (wykres I i II).

Do I kategorii, grobów ubogich, zaliczono pochówki nie posiadające w ogóle

wyposażenia. Występują tu zarówno groby kobiece jak i męskie.

Do II kategorii, grobów przeciętnie wyposażonych, zaliczono 7 grobów męskich,

zawierających przeważnie dwa przedmioty i 4 groby kobiece zawierające po jednym

przedmiocie,

Do III kategorii, grobów bogatych, zaliczono trzy groby męskie zawierające obok

noża krzesiwo lub siekierkę, a także 6 grobów kobiecych zawierających przede

wszystkim ozdoby srebrne lub brązowe.

N a podstawie powyższych wykresów należy stwierdzić, iż na omawianym cmen­

tarzysku brak zupełnie grobów kobiecych i męskich w kategorii wyjątkowo bogatych.

Groby kobiece różni od grobów męskich wyposażenie w ozdoby srebrne, a także

większy asortyment inwentarza grobowego.

P O D S U M O W A N IE

Omawiane cmentarzysko charakteryzowało się niewielką ilością grobów w ukła­

dzie rzędowym. Wyróżnia je stosunkowo duży procent grobów zawierających wy­

3 A . F i s c h e r , 1921, s. 178. Stw ierdzenie takie p o czy n io n o na p od staw ie obserwacji etn o ­ graficznych. N a leży jednak pam iętać o używ an iu w e w czesn ym średniow ieczu fragm entów m o ­ n et w w ym ianie handlowej.

110 J . W R Z ES IŃ SK I

posażenie — ponad 50%, a także 29% pochówków zorientowanych na wschód.

Jest ono typowym wczesnośredniowiecznym cmentarzyskiem rzędowym, nieprzykoś-

cielnym (K. Wachowski, 1975, s. 71,-przyp. 17) i należy je datować przed XII wiekiem.

Niezbyt liczne elementy datujące — małe kabłączki skroniowe, krzesiwo, srebrna

moneta 5 — a także ogólny charakter cmentarzyska pozwalają na jego datowanie na

II połowę X I wieku, najdalej do przełomu XI/XII wieku.

Obszar zamykający się w 484 m2 obejmuje rzędy grobów biegnące w przybliżeniu

po linii północ — południe z pustym pasem pośrodku. Na innych cmentarzyskach

nie zaobserwowano podobnego podziału. Nieregularne przestrzenie pozbawione

grobów wystąpiły w Sandomierzu, Strzemieszycach, Złotej Pinczowskiej. Jednak jak

dotąd brak cmentarzysk o wyraźnym podziale, z wyjątkiem rzędowego rozmieszcze­

nia grobów.

Jedyny grób podwójny na naszym cmentarzysku odbiega od podobnych pochów­

ków znanych z innych cmentarzysk (T. Malinowski, 1977, s. 217, H. Zoll-Adamiko-

wa, 1971, s. 21 - 23). Jest to grób 50 - 60 letniej kobiety ze zsuniętym w nogi szkiele­

tem mężczyzny w wieku 40 - 45 lat. Być może jest to grób, w którym złożono żonę

do wcześniej zmarłego męża.

‘

Na cmentarzysku zaobserwowano pewne zgrupowania grobów, sugerujące grupy

rodzinne. Wśród nich można wyróżnić „rodziny” charakteryzujące się bogatszym

i uboższym wyposażeniem grobu. Najbogatsza grupa obejmuje groby: 1, 2, 3 zajmu­

jące centralne miejsce na cmentarzysku. Średnio bogate grupy grobów mają numery:

22, 33; 4, 5, 8; 6, 7, 10, 36, 37. Najuboższa a zarazem najliczniejsza grupa to groby

z numerami 16, 17, 18, 19, 20, 39 (por. plan ogólny). Odzwierciedlają one prawdo­

podobnie zróżnicowanie majątkowe ludności osady w której mieszkali tu pochowani

zmarli. A także, być może, są to zarazem grupy o różnym statusie społecznym?

Cmentarzysko w Dziekanowicach zapewne było użytkowane przez niewielką

grupę ludzi składającą się z kilku rodzin. Grupa ta składała się w 20% z małych

dzieci (do 5 lat), ok. 25% stanowiły starsze dzieci (5 - 14 lat), ok. 13% młodzież

(1 5 -1 9 lat), dorośli o pełnej sprawności produkcyjnej i reprodukcyjnej stanowili

niecałe 40 % grupy, a kilka procent stanowiły osoby w wieku powyżej 50 la t6. Według

M. Henneberga i A. Puch (w tym tomie, s. 149 - 163) obserwowana tu struktura:

dużo dzieci, mało osób starszych jest charakterystyczna dla populacji o wysokiej

wymieralności, a więc również dla populacji wczesnośredniowiecznych. Prawdo­

podobnie przez okres ok. 50 lat chowano tu zmarłych z pobliskiej osady liczącej

ok. 30 mieszkańców.

W trakcie prowadzonych badań powierzchniowych wokół Jeziora Lednickiego

zlokalizowano dużą liczbę stanowisk, a wśród nich także osady (por. ryc. 1) odpo­

wiadające chronologicznie omawianemu cmentarzysku.

5 M oneta określona przez m gra H . K aczm arka z M uzeu m N arod ow ego w P ozn aniu — p o łó w k a denara krzyżow ego CN P? 626?

6 T aka struktura w iek ow a od p ow iad a dzisiejszym kryteriom w iekow ym , we w czesnym średniow ieczu obow iązyw ały n iew ątpliw ie in n e przedziały w iekow e.

C M E N TA R ZY SK O SZK IELETOW E i l l

L IT E R A T U R A

F i s c h e r A . 1921, Z w yc za je p o g rzeb o w e ludu p o lsk ieg o , Lw ów .

G ó r e c k i J. 1 9 8 2 -1 9 8 4 , G roby ludności ku ltu ry p o m o rsk ie j w D ziekanow icach, woj. poznańskie,. F A P , 33, s. 43 - 45.

K ó ć k a - K r e n z H . 1971, E sow ate k a b łą czk i skroniow e z terenów P o lsk i północno-zachodniej,. F A P , 22, s. 97 - 112.

L a c h o w i c z F . 1957, W czesnośredniowieczne K rzesiw a O pola, AŚ1, 1, s. 197 - 200.

L e c i e j e w i c z L ., Ł o s i ń s k i W . 1960, W czesnośredniowieczne cm en tarzysko W M iodzikow ie,.

p o w . Środa, F A P , 11, s. 104 - 165.

M a l i n o w s k i T. 1977, B adania w ykopaliskow e na st. 3 i st. 12 w K om orow ie, gm . K a źm ierz, woj.

pozn ań skie w 1975 r., F A P , 26, s. 213 - 221.

M i ś k i e w i c z M . 1969, W czesnośredniowieczny obrządek p o g rzeb o w y na p łaskich cm entarzyskach

szkieletow ych w P olsce, M W , 6, s. 241 - 303.

W a c h o w s k i K . 1975, C m en tarzyska do b y w czesnopiastow skiej na Śląsku , W rocław.

Z o l l - A d a m i k o w a H . W czesnośredniowieczne cm en tarzyska szkieletow e M ałopolski, cz. I I , A n aliza, W rocław.

DZIEKANOWICE, GM. ŁUBOWO, ST. 2

C Z Ę Ś Ć M A T E R IA Ł O W A *

(s. 112 - 145)

* R ysunki wykonali: W ojciech K ujaw a i Tadeusz P anow icz. Brak rysunku — przedm iot uległ rozsypaniu w czasie przechow yw ania lub konserw acji.

G rób N r 1 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej nie uchwy­ c o n o , szkielet di. 160 cm , k oń ­ czyny doln e u szk od zon e, w y­ prostow any, na w znak, czaszką na zach.

k obieta ok . 25 lat

1. p o lewej stronie czaszki kabłączek sk roniow y o średnicy 1,4 cm , z dru­ tu brązow ego o średnicy 0,15 cm z kilkom a słabo w idocznym i nacię­ ciam i, jeden k on iec wygięty i roz­ klepany

2. p o prawej stronie czaszki zniszczony fragment kabłączka o średnicy 1,5 cm z drutu brązowego o średnicy 0,2 cm 3. wśród kości prawej dłoni m oneta

srebrna — p ołów k a denara krzyżo­ w ego C N P 626?, o wadze 0,3722 g

G rób N r 2 Pleć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej nie uchw y­ c o n o , szkielet di. 150 cm , bez czaszki, w yprostow any, na wznak, głow ą na w sch., koń czyny dolne uszk odzone

nieokreślon e 1. na w ysokości praw ego uda trzy fragmenty silnie sk orod ow an ego przedm iotu żelaznego

2. na kości udowej ślady brązu O bydw a przedm ioty nie zach ow ały się.

G rób N r 3 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobow ej nie uchw y­ c o n o , szkielet dł. 195 cm wypros­ tow any, ułożony n a w znak, czaszką n a wsch.

m ężczyzna A d ultus

1. tuż ponad czaszką dw uk abłąkow e krzesiw o żelazne o dł. 7,8 cm z koń­ cam i rozklepanym i i zaw iniętym i w uszka o średnicy 0,8 cm grubość taśm y 0 ,4 cm

\

Λ

^

\

*

* &

*£ _J <?e _{· ■} f Ó o " ®

rdQ

/*

j

f

00

'

G rób N r 4 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobow ej nie uchw y­ c o n o , szkielet dł. 151 cm , w ypro­ stow any, ułożon y na w znak, czasz­ ką na zach.

W nogach sk upisko kości ludzkich złożon ych nieanatom icznie-ozna- c zo n o ja k o grób N r 8. kob ieta 50 - 60 lat b r a k G rób N r 5 Płeć W iek W yp osażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet dł. 176 cm , w ypro­ stow any, ułożon y na w znak, czasz­ ką na zach.

m ężczyzna 25 - 30 lat

1. przy prawym ud zie siln ie sk o ro d o ­ wany n ó ż żelazny

2. przy prawym k olan ie nieokreślon y przedm iot rogow o-m etalow y O bydw a przedm ioty n ie zach ow ały się.

G rób N r 6 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobow ej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, uło­ żo n y na w znak, czaszką na zach. Słabo zachow any.

nieokreślon e 1. przy lew ym przedram eniu nożyk żelazny

N ie zach ow ał się.

p a t r z G r ó b Nr 4

X

_л

'

_iJf

·

ί *

/ λ

^ У

0

.

6<?

! Płeć 1

G rób N r 7 W iek | W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet dł. 120 cm , w ypro­ stow any, ułożony na w znak , czasz­ ką na wsch.

dziecko ok . 12 lat

1. przy stop ach dw a nieok reślon e przedm ioty żelazne ·

N ie zach ow ały się.

G rób N r 8 _{W iek}Pleć W yposażenie

Zarysu jam y grobowej nie uchw y­ c o n o , szkielet nieanatom icznie z ło ­ ż o n y w n ogach grobu N r 4.

m ężczyzna

40 - 50 lat b r a k

G rób N r 9 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobow ej zbliżony do prostokąta o wym iarach 2,10 x x 0,75 cm , słabo w idoczny, szk ie­ let dł. 160 cm , w yp rostow any, u ło ­ żon y na w znak czaszką na zach. .

k obieta 45 - 55 lat

1. przy lew ym bok u na w ysok ości m iednicy n óż żelazny

N ie zach ow ał się.

G rób N r 10

Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej zb liżon y do prostokąta o wymiarach 1,75 x

x 0 ,7 0 cm , szkielet dł. 154 cm , w yprostow any, ułożony na w znak, czaszką na zach.

kobieta

G rób N r 11 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchwy­ c o n o , szkielet dł. 168 cm , w ypro­ stow any, u ło żo n y na w znak, z dłońm i na m iednicy, czaszką na zach. przy lewej stop ie plam a węgla drzew nego o średnicy 7 cm

m ężczyzna 25 - 30 lat

1. przy lewym biodrze n ó ż w skórzanej pochew ce

2. przy prawej stop ie nieokreślon y przedm iot żelazny

O bydw a przed m ioty n ie zachow ały się.

G rób N r 12 Płeć

Wiek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej nie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło­ żo n y na w znak, z dłoń m i na m ied­ nicy, czaszką na zach.

k ob ieta 35 lat

1. przy lewej sto p ie fragm enty cera­ m iki

N ie zach ow ały się.

il

G rób N r 13 Płeć

Wiek W yposażenie

Zarys jam y grobowej zb liżon y do prostokąta o wym iarach 2,45 x ж 0,80 cm , szkielet wyprostow any, ułożon y na wznak, czaszką na zach.

k obieta

/ 7 \ J

/>

1

<?><*

/

^\L/

К

/<\

x

f-p )

Μ

/ V

( rf /

I f

____

-1

W j i ^ B è æ & g œ S o -ι* * p p f j g » _ J g j g g J 3 g

o-· 1 Wfe: ..

K

$>

oJ

'Ç

G rób N r 14 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobow ej prostokątny o wym iarach 2,0 x 0,55 m, szkielet dl. 170 cm , wyprostow any, ułożony na w znak, czaszką na zach.

płeć n ie­ określona 15 - 1 8 lat

1, w stop ach fragm enty ro zb itego na­ czyn ia glin ian ego ' N ie zachow ały się.

G rób N r 15 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej nieregularny o wym iarach 1,80 x 0,55 m, szk ie­ let dl. 144 cm , wyprostow any, u ło ­ żo n y na wznak, czaszką na zach.

k obieta 20 - 25 łat

1. w stop ach naczynie glin ian e ca łk o ­ w icie obtaczane z w yw in iętym na zewnątrz brzegiem zd o b io n e do- okoln ym i żłobkam i od barku w dół, wys. 12 cm , średnica w ylew u 10 cm , średnica barku 11,8 cm

2. w prawym otw orze słuchow ym ka- błączek brązowy

K abłączek n ie zach ow ał się.

G rób Nr 16 Płeć

W iek W yposażenie .

Zarysu jam y grobowej nie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, uło­ żony na w znak, czaszką na zach.

dziecko

G rób N r 17 . Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej nie został uchw ycony, szkielet w yp rostow a­ ny, ułożon y na w znak, czaszką na zach.

kob ieta

30 - 4 0 lat b r a k

G rób N r 18 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło­ żon y na w znak, czaszką na zach.

m ężczyzna

35 - 40 lat b r a k

I Płeć

G rób N r 19 1 W iek W yposażenie

Zarys jam y słabo czytelny o w y­ miarach 2,30 X 0,85 m, szkielet wy­ prostow any, ułożon y na w znak, czaszką na zach.

m ężczyzna

G rób N r 20 Pleć

W iek W yposażenie

Zarysu jamy grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ ż o n y na w znak, czaszką na zach.

m ężczyzna

40 lat b r a k

G rób N r 21 Płeć

W iek' W yposażenie

Zarysu ja m y grobow ej n ie za­ ob serw ow an o, szkielet bardzo m o cn o zn iszczony nieokreślon y b r a k G rób N r 22 Płeć W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej zb liżon y d o p rostokąta o wym iarach 2,10 x

x 0 ,8 0 m , szkielet wyprostow any, u ło ż o n y n a w znak, czaszk ą na zach.

kob ieta 20 - 25 lat

1. lew a strona pow yżej m ied n icy n óż jed n ostron n y o dł. 11,5 cm , szer. 1,3 cm , gr. grzbietu 0,4 cm , trzpień dw ustronn ie w yod rębn ion y dł. 2,8 cm

2. prawa strona czaszk i kabłączek uszk od zon y, przepalony (?) średnica 3,0 cm , przekrój 0 ,4 cm

G rób N r 23 w je k Płeć I W yposażenie Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­

c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ żo n y na w znak, czaszką na wsch.

m ężczyzna 4 0 - 50 lat

1. lew a strona m ied nicy n óż o dł. 2 0 .4 cm , szer. 1,7 cm , gr. grzbietu 0,5 cm , na trzpieniu fragment oprawki rogow ej wzm ocnionej przy ostrzu opaską żelazną szer. 1,0 cm 2. na w ysokości prawego kolana n ie­ określony przedm iot żelazny o dł. 7.4 cm i przekroju 0,8 x 0,7 cm

\

/

&y

Źi

(

■

«5^^

\

— V

\

—

V

% j

l

x

J

G rób N r 24 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej słabo czytel­ n y nieregularny, szkielet w yp rosto­ w any, u ło żo n y na w znak, czaszką na zach,

kob ieta 25 - 30 lat

1. przy czaszce srebrny kabłączek o średnicy 2,4 cm z drutu o średnicy 0,45 cm z esow ato w ygiętym uszk iem 2. na m ied nicy fragm ent przedm iotu

o przekroju prostok ątnym o w y­ m iarach 0,7 x 0,5 cm i dł. 12,5 cm ze śladam i po destrukcyjnym roz­ kładzie drewna

G rób N r 25 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej nieregularny słabo czytelny, szkielet bardzo sła­ b o zach ow an y, czaszka u ło żo n a na zach.

dorosły b r a k

G rób N r 26 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys ja m y grobowej nieregularny, słabo czyteln y, szkielet słab o za­ ch ow an y, czaszk ą na wsch.

m ężczyzna

35 - 40 lat b r a k

G rób N r 27 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej słabo czytel­ n y nieregularny, szkielet w yp rosto­ wany, ułożon y na w znak, czaszką na wsch.

m ężczyzna 40 - 50 lat

1. m ięd zy n ogam i przy lewej k ości udowej n ó ż jednostron ny o dł. 13 cm , szer. 2 cm , gr. grzbietu 0 ,6 cm , trzpień w yod rębn ion y dw ustronnie

!

G rób N r 28 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y słabo czytelny, bardzo nieregularny, szkielet u ło żo n y cza­ szką na wsch.

nieokreślon e ł. n óż dł. 5,2 cm , szer. 1,2 cm nie zachow ał się

G rób N r 29 Płeć

W iek W yposażenie 1

Zarys jam y grobowej słabo czytel­ ny bardzo nieregularny, szkielet w yprostow any, u łożon y na wznak, czaszką na wsch.

k obieta

50 - 60 lat b r a k

G rób N r 30 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej zb liżon y do prostokąta o w ym iarach 190 x 60 cm , szkielet w yprostow any, u ło ­ żon y na w znak, czaszką na wsch. lew a ręka zgięta w ło k ciu , dłoń na m iednicy

m ężczyzna 20 - 25 lat

1. lew a strona biodra n ó ż dł. 11,5 cm , szer. 1,4 cm , gr. grzbietu 0,5 cm , trzpień w yod rębn ion y dw ustronnie

G rób N r 31

Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobow ej słabo czytel­ n y o wym iarach 2,05 x 0,75 cm , szkielet w yprostow any, u ło żo n y na w znak, czaszką n a zach.

m ężczyzna 50 - 60 lat

1. lew a strona m ied n icy n ó ż jed n o ­ stronny dł. 13,9 c m , szer. 1,3 cm , gr. grzbietu 0,6 cm , trzpień dł. 5,1 cm w yod rębn ion y dw ustronnie

2. przy lewej piszczeli ok u cie m iedziane prostok ątne o w ym iarach 2,4 x 1,4 x

x 0 ,0 8 c m , z dw om a nitam i o d ł. 0,6 cm , z fragm entem skóry w e­ wnątrz

G rób N r 32 Płeć

W iek W yposażenie

Zarys jam y grobowej słabo czytel­ ny nieregularny, szkielet w yp ro­ stow any, ułożon y na w znak , czasz­ ką na zach.

m ężczyzna 25 - 3 0 lat

1. z lewej strony kości m ied nicy ślady rdzy z n ieok reślon ego przed m iotu żelazn ego

G rób N r 33 Pieć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ ż o n y n a w znak, czaszką na zach.

m ężczyzna 45 - 55 lat

1. przy prawej kości udowej n ó ż je d n o ­ stronny o dł. 13,8 cm , szer. 2,1 cm , gr. grzbietu 0,5 cm , trzpień dł. 3,6 cm w yod rębn ion y o d strony ostrza przez łukow ate pod cięcie, grzbiet łu k ow ato wygięty

2. wśród kości prawej dłon i krzesiw o ogn iw k ow e dł. 10,2 cm szer. 1,8 cm o przekroju 0,4 x 0,7 cm

Grób Nr 34 Płeć

W iek Wyposażenie

Zarys jam y grobowej ow alny o w y­ m iarach 1,0 x 1,6 m, grób bez kości ludzkich mężczyzna? dorosły? (określenie na p od staw ie w y­ posażenia) 1. n ó ż jednostron ny dł. 9,1 cm , szer. 1.8 cm , gr. grzbietu 0,6 cm , trzpień dw ustronnie w yod rębn ion y

2. siekierka o dł. 9,9 cm , szer. ostrza' 4.9 cm , średnica osad y 2,2 cm

G rób N r 35 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobow ej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any tylko koń czyny doln e i k ości m ied nicy reszty brak, zło żo n y był głow ą n a wsch.

mężczyzna

25 - 50 lat b r a k

G rób N r 36 Płeć

W iek W yposażenie ·

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , zach ow ana jed yn ie czaszka pozw ala na stw ierdzenie, iż szkielet był u ło żo n y głow ą na zach.

dziecko

7 - 9 lat b r a k ■

G rób N r 37 w i e k Płeć ! 1 W yposażenie , Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­

c o n o , szkielet w yp rostow any, u ło ­ żo n y głow ą na zach.

oso b n ik w w ieku 25 - 35 lat b r a k G rób N r 38 Płeć W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobow ej n ie uchw y­ c o n o , szkielet u łożon y czaszką na zach.

kob ieta

ч

-te é0

‘7

r/

ч

/ v/>

' t

ч

/Ж)

0

&т

G rób N r 39 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet u ło żo n y na wznak, czaszką na zach.

dzieck o

7 - 9 lat b r a k

G rób N r 40 w i e k Płeć 1i W yposażenie Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­

c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ żon y na w znak, czaszką na zach.

kobieta

20 - 25 lat b r a k

G rób N r 41 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu ja m y grobow ej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ żo n y na w znak, czaszką na zach.

k ob ieta 30 - 4 0 lat

ł . przy prawym otw orze słuchow ym kabłączek sk ron iow y z esow atym uszkiem , średnica 1,4 cm, średnica drutu brązow ego 0 ,2 cm

G rób N r 43 W iek Płeć I j W yposażenie. Zarys jam y grobow ej słabo czytel­

ny o w ym iarach 1 ,8 5 x 0 ,8 5 m szkielet w yprostow any, ułożony na wznak, czaszką na wsch.

kobieta 25 - 30 lat

ł . z lewej strony m ied nicy n ó ż żelazny o dł. 13,5 cm , szer. 1,7 cm , grubości 0,5 cm

1 Płeć !

G rób N r 4 4/42 j w i e k ' W yposażenie Zarys jam y grobowej prostokątny

o w ym iarach 1 ,7 0 x 0 ,5 5 m, szk ie­ let w yprostow any, ułożony na wznak, czaszką na wsch. Czaszka przem ieszczona (ozn a­ czon a ja k o grób 42)

m ężczyzna 2 5 - 35 lat

1. z lewej strony m iednicy n ó ż żelazny o dł. 19,0 cm , szer. 1,8 cm .

V

ff»

G rób N r 45 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet w yprostow any, u ło ­ żo n y na w znak, czaszką na wsch. w zdłuż lew ego bok u ślady w ęgla drzew nego na dł. 70 cm i szer. 8 cm

k ob ieta

2 5 - 3 5 b r a k

G rób N r 46 Płeć

W iek W yposażenie

Zarysu jam y grobowej n ie uchw y­ c o n o , szkielet wyprostow any, u ło ­ żo n y na w znak, czaszką na zach.

kob ieta 34 - 45 lat

1. kabłączek sk ron iow y o średnicy 1,55 cm z drutu srebrnego o średnicy 0,3 cm przy prawym otw orze słuchow ym

2. przy lew ym ud zie n ó ż żelazn y o dł. 7,5 cm , szer. 1,6 cm , gr. 0,35 cm

146

1. WRZESIŃSKI

K Ö R P E R G R Ä B E R F E L D I N D Z IE K A N O W IC E , G E M E I N D E Ł U B O W O , F U N D S T E L L E 2

Z u s a m m e n f a s s u n g

N a c h drei A usgrabungssaisons wurden im Jahre 1982 die arch äologischen U n tersu ch ungen an der frühmittelalterlichen Fundstelle Nr. 2 in D ziek anow ice beendet. Sie wurden v on D r. habil. M. H enneberg vom Institut für A n th rop ologie der A dam -M ick iew icz-U niversität, unter M itw irkung des M useum s der Ersten Plasten a u f der Insel Lednica geleitet. D ie F undstelle befindet sich a u f dem G ebiet des G roß polnischen Ethnographischen Parkgeländes rund um ein e H olzk ap elle aus dem 18. Jh., die aus der G egend von Toruń verlegt wurde.

A u f dem 947 m 2 großen G ebiet würden 45 frühm ittelalterliche K örpergräber w ie auch 9 Brandgräber der W ejherow o-K rotoszyn-K ultur aufgedeckt. D a s geschlossene Areal des Gräberfeldes um faßte 484 m 2, w o sich 41 B estattungen befanden. Etwa in der M itte dieses A reals verläuft vom N ordw esten nach N ord osten ein etw a 5 m breiter Streifen oh n e G räber. D ie ö stlich von dem freien Streifen gelegenen Gräber waren mehr regelm äßig angeordnet.

V o n 45 Körpergräbern wurden 17 als Frauen-, 17 als M änner- und 4 als K indergtäber erkannt. In zwei Gräbern wurden Individuen von unbestim m tem G eschlecht und im A lter v o n 1 5 - 1 8 Jahren bestattet, zwei weitere enthielten Skelette erwachsener Individuen und im F alle der drei letzten war weder das A lter noch das G eschlecht zu erkennen.

D ie Skelette lagen ausgestreckt, mit Arm en längs des Körpers. N u r drei von ihnen hatten die A rm e in Ellen gebogen und die H ände a u f dem Becken. D ie A chsen der Bestattungen verliefen v o m O sten nach W esten. D ie , meisten B estattungen waren mit K o p f nach W esten orientiert, darunter 14 Frauen, 5 M änner, 3 Kinder und 4 unbestim m te Bestattungen. Unter 13 B estattungen, die in östlicher Richtung orientiert waren, gehörten 7 den M ännern, 3 den Frauen, 1 dem K inde und 2 den unbestim m ten Individuen. Drei Bestattungen weisen keine Orientierung auf.

A u f dem besprochenen Gräberfeld traten in 25 Gräbern 39 A usstattungsgegenstände auf. M eistens waren es einschneidige Messer. A is A u sstattung traten auch Schläfenringe, Feuerstähle, ein T ongefäß, eine M ünze und andere G egenstände auf. In den Gräbern wurden m eistens ein oder zwei und ausnahm sw eise drei G egenstände gefunden. D er Beiwert der G rabausstattung für das Gräberfeld beträgt 0,87.

D a s Grabinventar ließ die Bestim m ung der A usstattungskategorien der Gräber zu. D ie I. K ategorie, die armen Gräber, bilden die Gräber oh n e Ausstattung. D ie II. K ategorie, die m ittelm äßig ausgestatteten G räber, bilden diejenigen Gräber, die hauptsächlich mit Eisenm es­ sern ausgestattet waren. D ie III. K ategorie, die reich ausgestatteten Gräber, enthielten F eu­ erstähle, Ä xte, Silber- oder Bronzeschm uck. A u f besprochenem Gräberfeld fehlt es ganz und gar an Gräbern, die zu der K ategorie der außerordentlich reich ausgestatteten Gräber zu zählen wären. D ie Frauengräber zeichnen sich durch das Auftreten der Silbergegenstände wie auch das reichere Sortim ent der A u sstattung aus.

D a s Gräberfeld in D ziek anow ice gehört zu den frühm ittelalterlichen, nicht bei der Kirche gelegenen Reihengräberfeldern. D ie geringe Zahl der die D atierung erm öglichenden E lem ente und der allgem eine Charakter des Gräberfeldes lassen es in die 2. H älfte des 11. Jh. datieren. In der Zeitspanne v o n etw a 50 Jahren wurden hier die Verstorbenen aus der nahen, ca. 30 E in­ w oh ner zählenden, Siedlung bestattet (vgl. A bb. 1).

A B B I L D U N G E N ( G E Z E IC H N E T V O N W O J C IE C H K U J A W A )

A bb. 1. Lage des Gräberfeldes in D ziek anow ice aufgrund der frühmittelalterlichen Fund­ stellen in der U m gegend (es wurden auch die Ergebnisse der A rchäologisch en L andesaufnahm e Polens berücksichtigt). X — Gräberfeld in D ziek anow ice, Fst. 2, 0 — Siedlungen, die ch ron o­ logisch dem Gräberfeld entsprechen.