Wpisany przez Administrator piątek, 31 października :51 - Poprawiony sobota, 31 października :31

(1)

CZYTANIA, KOMENTARZ DO TRZECH MSZY ŚWIĘTYCH I KAZANIE

Trzy msze święte - czytania, komentarz, homilia

Pierwsza Msza Święta

PIERWSZE CZYTANIE Nadzieja Hioba

Czytanie z Księgi Hioba

Hiob powiedział:

„Któż zdoła utrwalić me słowa, potrafi je w księdze umieścić? Żelaznym rylcem, diamentem, na skale je wyryć na wieki?

Lecz ja wiem: Wybawca mój żyje, na ziemi wystąpi jako ostatni. Potem me szczątki skórą odzieje, i oczyma ciała będę widział Boga. To właśnie ja Go zobaczę”.

(2)

Hi 19,1.23-27a

NADZIEJA OGLĄDANIA BOGA (19,23-27).

Nawet ten ostatni apel okazał się daremny, co widać po mowie, która teraz nastąpi.

Obecnie Hiob jest zupełnie sam, został porzucony przez rodzinę, przyjaciół - ludzi i zdawałoby się, że także przez Boga. Jednak z głębi rozpaczy (jak w Hi 16,18) wykonuje

„skok wiary". Jeśli i teraz Bóg nie przemówi, z pewnością uczyni to w przyszłości. To właśnie do przyszłości Hiob się odwołuje. Ponieważ wkrótce umrze, pragnie, by spisany został jego testament, z myślą o dniu, gdy jego sprawa trafi na wokandę sądową. Zapis ten musi mieć formę inskrypcji, całkowicie trwałej i niezniszczalnej.

23. ”utrwalić me słowa”: Hebrajskie słowo sēper jest zwykle używane na oznaczenie zwoju ze skóry lub papirusu, może też jednak znaczyć wszystko, co zostało spisane, inskrypcję; „utrwalić" znaczy tutaj dosłownie „wypisać dłutem" lub „wyryć". Zatem ww.

23 i 24 dotyczą tego samego procesu (H.S. Gehman JBL63 [ 1944] 303-307).

24. ”rylcem”: Słowo to można wyjaśnić, sięgając do praktyki perskiej, np. do inskrypcji Dariusza I w Behistun: „kliny... wycięte w skale były wykonane za pomocą rylca" (G.G.

Cameron, NatGeog 98 [ 1950] 844; K. Galling, WO2 [ 1954] 3-6). 25-27. Te właśnie słowa (w. 23a) mają zostać pieczołowicie spisane. Niestety, tekst został skażony, szczególnie w. 26a, i przekład jest przedmiotem wielu dyskusji (zob. H.H. Rowley,

BJRL91 [1958] 203-205 na temat przeglądu, a także N. Habel na temat ostatnio podejmowanych prób).

”Wybawca”: Hebrajskie słowo gô`ēl oznacza najbliższego krewnego, którego obowiązkiem było wyratowanie od ubóstwa, wykupienie z niewoli lub pomszczenie

śmierci (A.R. Johnson w: Congress Volume:

Copenhagen 1953 [VTSup

1; Leiden, 1953] 67-77). Przypuszczalnie chodzi o Boga, jednak opinie komentatorów różnią się w tej kwestii (por. Hi 16,19). Czy Hiob ma nadzieję na swoje uniewinnienie przed śmiercią, czy po niej? Jeśli po, to jak mógł pojąć swój stan w owym czasie?

Pierwsze rozwiązanie wydaje się nieprawdopodobne, zważywszy na nieustanne oczekiwanie przez niego nieszczęśliwej śmierci, a także na poprzedzający fragment o

„inskrypcji". Jeśli prawdziwe jest drugie przypuszczenie, 'wówczas Hiob oczekiwałby, iż otrzyma w podziemnym świecie (czy z niego) wizję Boga, oznajmiającego jego

(3)

uniewinnienie „w prochu", tj. na ziemi (?). Myśl taka wydaje się dziwna, jest jednak spójna z tym, co wcześniej Hiob powiedział i jest też najbardziej prawdopodobną interpretacją,

”żyje”: Lub „jest żyjący". W będącym przedmiotem licznych dyskusji ugar. tekście

religijnym czytamy: „Wiem, że [on jest] żyjący, wszechmogący Ba'al!" ( ANET 140;

por. E.G. Krae-ling,

The Book of the Ways of God

[NY, 1939] 89), lecz ta paralela może być przypadkowa. Bliższy związek jest z wiarą Izraela, która podkreślała, że Jahwe był „żywym Bogiem", a ten dynamizm wydaje się łączyć z Hiobową „świadomością przetrwania" po śmierci. Moc Bożego życia jest tak wielka, że sprawi, iż nawet w podziemnym świecie Hiob otrzyma choćby chwilową wiedzę (lub raczej wizję) tego, co dzieje się na ziemi. (Podobna linia argumentacji, czerpiąca z natury „Boga żywych", zostanie znacznie bardziej rozwinięta w argumentacji Chrystusa co do zmartwychwstania patriarchów; Mt 22,32). Nie wolno nam jednak (jak to uczynił Hieronim w Wulgacie) wczytywać w ten tekst jakiejkolwiek idei aktualnego

„zmartwychwstania ciała", nawet jeśli ograniczymy je do przypadku Hioba,

”ostatni”: Hebrajskie 'āhǎrôn może też pełnić rolę rzeczownika, gdy mowa o Bogu (Iz 44,6).

Wersety 26-27 mają pięć stychów, lecz jedynie następujące frazy są pewne: „...ciałem swym Boga zobaczę... moje oczy ujrzą, nie kto inny! Moje uczucia kotłują się we mnie".

Słowo „zobaczę" odpowiada hebr. hāzâ, czasownikowi używanemu w wizjach. To

oglądanie Boga, podkreślone trzykrotnie, jest tym, czego Hiob naprawdę pragnie (por. Hi 42,5).

Katolicki Komentarz Biblijny,

prac. zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2001 :.

24. Żelazny rylec. Sądzi się, że w tekście mowa o rylcu, którym żłobiono litery. Żelaznym rylcem wyżłobiona została zapewne inskrypcja króla perskiego Dariusza I z Behistun. Co więcej, rylcem do żłobienia glinianych tabliczek posługiwali się nie tylko Chetyci, lecz również Grecy i Rzymianie.

(4)

Komentarz Historyczno-Kulturowy do Biblii Hebrajskiej, John H. Walton,

Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Oficyna Wydawnicza "Vocatio", Warszawa 2005 :.

PSALM RESPONSORYJNY

Refren: W krainie życia ujrzę dobroć Boga.

Pan moim światłem i zbawieniem moim, kogo miałbym się lękać?

Pan obrońcą mego życia,

przed kim miałbym czuć trwogę?

Refren.

O jedno tylko proszę Pana, o to zabiegam, żebym mógł zawsze przebywać w Jego domu,

przez wszystkie dni życia, abym kosztował słodyczy Pana, stale się radował Jego świątynią.

Refren.

W krainie życia ujrzę dobroć Boga.

Usłysz, o Panie, kiedy głośno wołam, zmiłuj się nade mną i wysłuchaj mnie.

Będę szukał oblicza Twego, Panie.

Nie zakrywaj przede mną swojej twarzy.

Refren.

Wierzę, że będę oglądał dobra Pana w krainie żyjących.

Oczekuj Pana, bądź mężny, nabierz odwagi i oczekuj Pana.

Refren.

Ps 27,1.4.7 i 8b i 9a.13-14

Ps 27. Utwór złożony z psalmu ufności (ww. 1-6), lamentacji jednostki (ww. 7-12) i zakończenia (ww. 13-14). Zawiera liczne paralele do Ps 23.

(5)

1. W tradycji biblijnej "światło" łączy się z "życiem" (zob. w 1b), "szczęściem" itd. (por.

Ps 13,4).

3. ”ufności”: Główny temat psalmu (por. "wierzę" w w. 13).

4-6. Pragnienie zamieszkania w domu Bożym wiąże się ściśle z wcześniejszym fragmentem o wrogach. Świątynia była par excellence miejscem ucieczki.

4. ”abym zażywał łaskawość Pana”: Por. w. 13; przypuszczalnie emfatyczne wyrażenie

"widzenia" Boga.

”radował jego świątynią”: Tekst trudny, tłumaczenie przypuszczalne.

8. ”mówi moje serce < Zob. Ps 11,7.

12. świadkowie”: Rzadkie słowo, zidentyfikowane na podstawie dokumentów ugar.; por.

także Prz 14,5.

13. ”Wierzę, że będę oglądał dobra Pańskie ...”: Tekst trudny.

”ziemi żyjących”: Albo "ziemi życia"; w licznych tekstach poetyckich wyrażenie odnosi się do świątyni (Ps 52,7; 56,14; 116,9; Iz 38,11). Utwór kończy wzmianka o świątyni - dominujący motyw ww. 1-6.

14. Prawdopodobnie późniejszy dodatek do psalmu.

(6)

DRUGIE CZYTANIE

W Chrystusie wszyscy będą ożywieni

Czytanie z Pierwszego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia:

Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy spośród tych, co pomarli. Ponieważ bowiem przez człowieka przyszła śmierć, przez człowieka też dokona się zmartwychwstanie.

Jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni, lecz każdy według własnej kolejności. Chrystus jako pierwszy, potem ci, co należą do Chrystusa, w czasie Jego przyjścia. Wreszcie nastąpi koniec, gdy przekaże królowanie Bogu i Ojcu.

Trzeba bowiem, ażeby królował, aż położy wszystkich nieprzyjaciół pod swoje stopy. Jako ostatni wróg, zostanie pokonana śmierć. Wszystko bowiem rzucił pod Jego stopy.

Kiedy się mówi, że wszystko jest poddane, znaczy to, że z wyjątkiem Tego, który Mu wszystko poddał. A gdy już wszystko zostanie Mu poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, który Synowi poddał wszystko, aby Bóg był wszystkim we wszystkich.

1 Kor 15,20-24a.25-28

We fragmencie tym Paweł ukazuje Koryntianom korzyści płynące z jego przyjęcia prawdziwości zmartwychwstania.

20. ”jako pierwszy”: dosł. „jako pierwociny”. Pierwociny były początkiem żniw w Palestynie (znane ze starotestamentowego święta pierwocin, Pięćdziesiątnicy - Kpł 23,15-21) oraz gwarancją rychłego zebrania pozostałych zbiorów.

To, co spotkało Chrystusa, może również spotkać innych - dobroć Boża wskazuje, iż tak się stanie.

21-22. Paweł może tutaj nawiązywać do tradycji żydowskiej wywodzącej się spoza

(7)

Palestyny (poświadczonej przez Filona), być może przejętej przez niektórych chrześcijan w Koryncie, według której idealny duchowy człowiek, utworzony w Rdz 1,26-27, różnił się od cielesnego Adama, stworzonego w Rdz 2,7.

Paralela między Adamem i Chrystusem oparta jest na idei przynależności (do Adama przez naturę; do Chrystusa przez decyzję) i przyczynowości (przez Adama, który zaraził ludzkość grzechem i śmiercią; przez Chrystusa, który daje życie).

23-24. Chociaż język, którego Paweł tutaj używa, jest niejasny, może oznaczać, że apostoł, podobnie jak wielu ówczesnych pisarzy żydowskich, przyjmował istnienie pośredniego okresu mesjańskiego pomiędzy obecnym wiekiem i wiekiem przyszłym

„w czasie Jego przyjścia”: Powszechne zmartwychwstanie nastąpi w czasie powtórnego przyjścia Chrystusa (1 Tes 4,16).

24-26. Wywyższony jako Pan przez zmartwychwstanie (15,45; Rz 1,3-4; 14,9), Chrystus musi kontynuować swoje dzieło, niszcząc wrogie moce (2,6b), które trzymały żyjących w niewoli, a następnie śmierć, która jest władczynią umarłych. Królestwo Boże nie jest jeszcze doskonale, zaś Koryntianie jeszcze nie panują (4,8).

„wszelką Zwierzchność, Władzę i Moc”: Mitologiczny opis sił wrogich prawdziwej ludzkości. Zob. Rz 8,38; por. Kol 1,16; 2,10; Ef 1,21

”Trzeba bowiem, ażeby królował”: Konieczność ta wypływa z Bożego planu, któryz został objawiony w Ps 110,lb, cytowanym tutaj w sposób pośredni

Personifikacja śmierci jest dobrze poświadczona w ST, np. Ps 33,19; 49,15; Jr 9,20-22; Ha 2,5; Wielu filozofów odrzucało żałobę, nie traktowało też śmierci jako wroga. Pisarze żydowscy przeważnie ukazywali śmierć jako nieprzyjaciela, czasami jako anioła

posłanego przez Boga, nigdy jednak nie odnosili się do niej pozytywnie. Paweł traktuje śmierć jako ostatniego wroga, którego należy pokonać. Zmartwychwstanie będzie więc ostatecznym wydarzeniem, które poprzedzi nadejście królestwa Chrystusa.

(8)

27-28. Podobnie jak teksty ze Starego Testamentu, Paweł powiada tutaj, że Syn będzie panował nad wszystkim jako Boży Pomazaniec, będzie jednak poddany pod względem roli Ojcu (Ps 110,1; 1z 9,6-7; Dn 7,14). Gdyby Paweł był stoikiem, słowa "wszystkim we wszystkich" mogłyby oznaczać, że wszystkie byty zostaną ponownie pochłonięte przez pierwotny ogień. Jednak słowa te napisane przez żydowskiego autora znaczą, że Bóg jest Stwórcą i Panem wszystkiego (Syr 43,27).

27. Ps 8,7 łączy się również z Ps 110, w Ef 1,20-22. W obydwu cytatach psalmów akcent pada na „wszystko”, co pozwala na rozciągnięcie go także na śmierć, może jednak stwarzać pewne nieporozumienia. Dlatego Paweł kontynuuje: „Kiedy się mówi, że wszystko jest poddane, znaczy to, że z wyjątkiem Tego [Boga], który Mu [Chrystusowi]

wszystko poddał”.

28. ”sam Syn”: W ramach historii świata Chrystus sprawuje suwerenne Boże panowanie, kiedyś jednak historia dobiegnie kresu (w. 24a) i nie będzie już więcej zmagań (w. 24b), Chrystus przekaże w ręce swego Ojca władzę, którą otrzymał do wypełnienia misji zbawienia. Podporządkowanie się Chrystusa Bogu (3,23) stwarza pewne problemy dla teologii dogmatycznej.

WIĘCEJ :.

Historyczno Kulturowy Komentarz do Nowego Testamentu,

Craig S. Keener, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000 :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Jezus Chrystus jest pierworodnym spośród umarłych, Jemu chwała i moc na wieki wieków. Amen.

Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

(9)

Ap 1,5-6

EWANGELIA

Śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa

Słowa Ewangelii według świętego Łukasza

Było już około godziny szóstej i mrok ogarnął całą ziemię aż do godziny dziewiątej. Słońce się zaćmiło i zasłona przybytku rozdarła się przez środek.

Wtedy Jezus zawołał donośnym głosem: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”. Po tych słowach wyzionął ducha.

Był tam człowiek dobry i sprawiedliwy, imieniem Józef, członek Wysokiej Rady. On to udał się do Piłata i poprosił o Ciało Jezusa. Zdjął Je z krzyża, owinął w płótno i złożył w grobie, wykutym w skale, w którym nikt jeszcze nie był pochowany.

W pierwszy dzień tygodnia niewiasty poszły skoro świt do grobu, niosąc przygotowane

wonności. Kamień od grobu zastały odsunięty. A skoro weszły, nie znalazły ciała Pana Jezusa.

Gdy wobec tego były bezradne, nagle stanęło przed nimi dwóch mężów w lśniących szatach.

Przestraszone, pochyliły twarze ku ziemi, lecz tamci rzekli do nich: „Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał”.

Łk 23,44-46.50.52-53;24,1-6a

44-45. Boże stworzenie i żydowska świątynia poświadczają znaczenie śmierci Jezusa.

44. Określenie „cała ziemia" oznacza „cały kraj". „Godzina szósta" mijała tuż przed południem, „godzina dziewiąta" - na krótko przed trzecią po południu. Ukrzyżowani rzadko umierali tak szybko. Pora, w której Jezus oddaje życie, bliska jest czasowi

składania wieczornej ofiary w Świątyni. Ciemność była jedną z plag egipskich (Wj 10,22) i pojawia się u proroków jako znak sądu w czasach ostatecznych (często spowodowana chmurami deszczowymi, szarańczą, dymem itd.; Iz 13,10; Ez 30,3.18; 32,7-8; Jl 2,2.10.31;

3,15; Am 5,18; Za 14,6).

(10)

”mrok”: W Jl 3,4 i Am 8,9 Dzień Pański, dzień sądu, nadciągnie wraz z nastaniem

ciemności. W Am 8,9 ciemności zapadają w południe. W śmierci Jezusa objawia się Boży sąd nad złem.

45. „Zasłona" lub „kotara" oznacza przypuszczalnie tę, która odgradzała miejsce

Najświętsze (Święte Świętych) - zamieszkane jedynie przez Boga, gdzie nie miał wstępu nikt oprócz arcykapłana, który czynił to raz do roku - od sanktuarium, gdzie pełnili swoją posługę kapłani (Wj 26,33). Chociaż rozdarcie zasłony może oznaczać, że Bóg daje teraz dostęp do siebie wszystkim ludziom, chodzi przypuszczalnie raczej o odejście Boga ze Świątyni, podobnie jak w Ez 10-11.

”zasłona przybytku rozdarta się przez środek”: Ponieważ Łukasz ma pozytywny stosunek do świątyni, werset ten nie może oznaczać zniszczenia owego świętego

miejsca. W chwili śmierci Jezusa zewnętrzna zasłona świątyni, oddzielająca wszystkich z wyjątkiem kapłana od Boga, rozdarła się na dwoje. Teraz w Jezusie wszyscy mają dostęp do Boga. Inny pogląd zob. w: D.D. Sylva,

JBL105 (1986) 239-250. 193

46. Cytat pochodzi z Ps 31. Psalm ten był zwykle recytowany podczas wieczornej ofiary - około czasu śmierci Jezusa. (Rzymscy czytelnicy mogli, choć przypuszczalnie tego nie czynili, odczytywać ten werset w kontekście rzymskiego zwyczaju, zgodnie z którym najbliższy krewny umierającego otrzymuje jego oddech, co miało zapewniać przetrwanie jego ducha.)

”Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego”: Modlitwa Jezusa nawiązuje do słów innego psalmu (Ps 31,6), opisującego niezawinione cierpienia sprawiedliwego. Głęboko wierząc swojemu łaskawemu Ojcu, który przywraca do życia umarłych, Jezus kończy życie posłuszny woli Bożej. Wypił kielich, który przygotował mu Ojciec (zob. 22,42).

50-51. Łukasz, którego czytelnicy nie mieli konfliktów z przywódcami Żydów z Palestyny (jak czytelnicy Ewangelii Mateusza), jest bardziej skłonny do wyróżnienia różnych

stronnictw wśród żydowskiego przywództwa. W czasach Jezusa judaizm był bardzo zróżnicowany, żadna bowiem z istniejących jego obrębie grup nie mogła ubiegać się o pełnię władzy. Jednak po r. 70 po Chr., gdy znaczna część konkurentów została

wyeliminowana po zniszczeniu Świątyni (na której saduceusze opierali swój autorytet) i

(11)

rozproszeniu innych grup, pewni przywódcy palestyńscy usiłowali skonsolidować swoją władzę religijną.

50. ”Wysokiej Rady”: Mimo 22,70 i 23,1 potępienie Jezusa przez przywódców religijnych nie było jednogłośne.

52-53. Skazani przestępcy nie otrzymywali zwykle tak zaszczytnego pochówku. Jednak czyniono wyjątki wskutek wstawiennictwa zamożnej rodziny lub przyjaciół zmarłego, co poświadcza szkielet ukrzyżowanego człowieka odnaleziony w jednym z

arystokratycznych grobów pochodzących z tego okresu.

53. W czasach Łukasza płótno było symbolem nieśmiertelności, wytwarzano je bowiem z lnu, który wyrastał z życiodajnej ziemi. Zob. J. Quasten, AJP 63 (1942) 206-215.

Oczekujący zmartwychwstania Józef owinął ciało Jezusa w płótno. W 24,12 Piotr ujrzy w grobie jedynie same płótna. Symbol zmartwychwstania do życia zapowiada

zmartwychwstałego Pana Jezusa, który objawia, co Bóg przygotował dla całego stworzenia,

”nikt jeszcze nie był pochowany”: Ukrzyżowany Jezus - niewinny i sprawiedliwy - nie został pochowany w zbiorowym grobie, lecz miał pogrzeb godny Mesjasza Bożego, Wybranego, i Króla Żydów.

1. Szabat dobiegł końca w sobotę wieczorem. Wraz z pierwszymi promieniami słońca (około szóstej rano o tej porze roku) kobiety wyruszyły do grobu. (Zgodnie z ludowymi przesądami noc była niebezpieczną porą, którą władały złe duchy. Być może kobiety nie wyszły w nocy, ponieważ trudno byłoby wówczas odnaleźć grób.)

”skoro świt”: Moc ciemności (22,53) ustępuje przed światłem poranka ogłaszającego zwycięstwo Jezusa nad śmiercią (zob. 1,78-79).

2-3. Kamień był przypuszczalnie dużym głazem o kształcie dysku, który zsuwano specjalnym wyżłobieniem, tak by zamykał wejście do grobu. Jego odsunięcie

(12)

wskazywało na naruszenie grobu lub jego obrabowanie, choćby w środku nie znajdowało się nic wartościowego.

4-5. W Starym Testamencie (np. Joz 5,13) aniołowie często przybierali postać ludzką, pojawiali się odziani w jaśniejące szaty lub mieli świetlistą postać (por. 2 Krl 6,17; Dn 10,5-6). Jako jaśniejące postacie pojawiali się szczególnie w ówczesnych tekstach żydowskich.

6. ”Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał”: Wypełniając obietnicę zmartwychwstania (9,22) Bóg wzbudził swojego wiernego, niewinnie cierpiącego sprawiedliwego Syna Jezusa - taka właśnie jest treść wielkanocnej Ewangelii.

WIĘCEJ :.

Druga Msza Święta

PIERWSZE CZYTANIE

Powszechne zmartwychwstanie

Czytanie z Księgi Proroka Daniela

Ja, Daniel, płakałem i usłyszałem to słowo Pańskie: „W owych czasach wystąpi Michał, wielki książę, który jest opiekunem dzieci twojego narodu. Wtedy nastąpi okres ucisku, jakiego nie było, odkąd narody powstały, aż do chwili obecnej. W tym czasie naród twój dostąpi zbawienia, każdy, kto się okaże zapisany w księdze. Wielu zaś, co posnęli w prochu ziemi, zbudzi się: jedni do wiecznego życia, drudzy ku hańbie, ku wiecznej odrazie. Mądrzy będą świecić jak blask sklepienia, a ci, którzy nauczyli wielu sprawiedliwości, jak gwiazdy przez wieki i na zawsze”.

Dn 12,1-3

(13)

Wspaniała poetycka konkluzja objawień przedstawionych w rozdz. 10-11. Pomimo wielkich cierpień w okresie eschatologicznego kryzysu, wybrani Boży, którzy „zapisani są w księdze" (por. Wj 32,32-33; Ps 69,29), zostaną wybawieni,

”posnęli”: Eufemizm oznaczający „umarli" (por.J 11,11-13).

”zbudzi się”: Powróci do życia. Fragment ten jest najdawniejszą jasną wzmianką wyrażającą wiarę w zmartwychwstanie umarłych (zob. B. Alfrink, Bib 40 [ 1959] 355-371

”jedni do wiecznego życia”: Dosłownie: „niektórzy do życia wiecznego" (lěhayye 'ôlām) -pierwsze użycie tego terminu w Biblii. (Zob. M.S. Moore, TZ39 [1983] 17-34.)

12,1. Michał. Zob. komentarz do Dn 10,13.

12,1. Księga. Wydaje się, że jest to nawiązanie do Księgi Życia. W Księdze Wyjścia 32,32-34 Mojżesz wyraża gotowość wymazania swojego imienia z księgi - działania, które

doprowadziłoby do jego śmierci. Jahwe odpowiada, że z księgi zostanie wymazane imię tego, kto dopuszcza się grzechu. Jest to metafora księgi głównej, która zawiera imiona wszystkich żyjących. Księgę tę można porównać do księgi z imionami przeznaczonych na śmierć, którą Enkidu ujrzał w swoim widzeniu podziemnego świata. Gdy grzechy człowieka domagają się sądu, jego imię zostaje wymazane z księgi, co prowadzi do śmierci. Obrazuje to związek pomiędzy Księgą Życia a Księgą Sądu (zob. komentarz do Dn 7,10). Księga, o której tutaj mowa, przepowiada dalsze życie, bowiem zapisani w niej ludzie zostaną wybawieni od prześladowań. Nie jest to jednak jeszcze księga życia wiecznego.

12,2. Koncepcja życia pośmiertnego. Posiadamy dowody wskazujące na istnienie kilku różnych wyobrażeń życia pośmiertnego na Bliskim Wschodzie. Najbardziej podstawowy charakter miała koncepcja nieprzerwanego istnienia w podziemnym świecie podobnym grobowi, w którym tak samo traktowano sprawiedliwych i nieprawych. Izraelici nazywali to

(14)

miejsce Szeolem (zob. komentarz do Iz 14,9), wierzyli też, że przebywanie tam wyklucza jakikolwiek kontakt z Bogiem. W Kanaanie i Mezopotamii istniały podziemne bóstwa rządzące tym rejonem. W Egipcie życie pośmiertne było przyjemniejsze dla tych, którzy pomyślnie przeszli sąd i wkroczyli w granice podziemnego świata. Ci, którzy nie zostali przyjęci, byli

pożerani. Żadne z tych wyobrażeń nie zawierało idei zmartwychwstania z podziemnego świata umarłych. Ogólnie, w myśli starożytnej jedynym przebudzeniem było wezwanie duchów

zmarłych (nie był to jednak stan trwały, pozbawiony był też elementu cielesnej obecności) lub przebudzenie się bóstw płodności towarzyszące cyklicznym zmianom zachodzącym w przyrodzie. Bóstwa owe umierały co roku wraz z zakończeniem cyklu rolniczego oraz

„zimowały" w podziemnym świecie. Później, na wiosnę, dokonywało się ich rytualne przebudzenie. Żadne z owych wyobrażeń nie jest podobne do teologicznej doktryny

zmartwychwstania. Nie można też do niej porównać okazjonalnych przypadków ponownego ożywienia (przywrócenia życia pojedynczych jednostek) lub znaków ponownego ożywienia narodu (wyschłe kości z wizji Ezechiela). W pełni rozwinięta doktryna zmartwychwstania, w dzisiejszym rozumieniu, zawiera sześć elementów. Ma charakter: (1) indywidualny, nie narodowy; (2) materialny, nie duchowy; (3) uniwersalny, nie jednostkowy; (4) dokonujący się poza światem umarłych; (5) prowadzący do trwałego osiągnięcia nieśmiertelności oraz (6) wprowadzający podział na sprawiedliwych i nieprawych. Wydaje się, że zo-roastryzm posiada wszystkie wymienione elementy, jednak charakter materiałów źródłowych sprawia, że trudno jest ustalić, jak wcześnie Persowie rozwinęli tę koncepcję zmartwychwstania (na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do Iz 26,19).

12.3. Będą świecić jak gwiazdy. Gwiazdy i aniołów łączy to, że jedne i drugie byty określane były mianem zastępów niebieskich (zob. komentarz do Dn 8,10). W ówczesnej myśli greckiej oraz w międzytestamentalnej literaturze apokaliptycznej sprawiedliwi stają się gwiazdami lub aniołami. Daniel dokonuje jedynie porównania, nie zaś utożsamienia.

Refren: Boga żywego pragnie moja dusza.

Jak łania pragnie wody ze strumienia, tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże.

(15)

Dusza moja Boga pragnie, Boga żywego, kiedyż więc przyjdę i ujrzę oblicze Boże?

Refren.

Rozpływa się we mnie moja dusza,

gdy wspominam, jak z tłumem kroczyłem do Bożego domu.

W świątecznym orszaku, wśród radości i chwały.

Refren.

Ześlij światłość i wierność swoją, niech one mnie wiodą.

Niech mnie zaprowadzą na Twą górę świętą i do Twoich przybytków.

Refren.

I przystąpię do ołtarza Bożego,

do Boga, który jest moim weselem i radością.

I będę Cię chwalił przy dźwiękach lutni, Boże mój, Boże.

Refren.

Ps 42,2-3.5; Ps 43,3.4

Ps 42-43 Lamentacja jednostki. Refren (42.6.12; 43,5) i inne połączenia (np. 42,10; 43,2) prowadzą do wniosku, że Ps 42-43 tworzą jeden utwór (niesłusznie podzielony, podobnie jak Ps 9-10).

2-3. ”Dusza moja pragnie”: Por. podobne następstwo idei w Ps 63,2-3. Wybijający się obraz wody został wprowadzony w w. 2-3 i ujęty jako łzy psalmisty (w. 4) oraz

zagrażające życiu morze (w. 8).

”ujrzę oblicze Boże”: Oznacza wejście do świątyni. W tekście hebr. czasownik został zmieniony na formę bierną: „Kiedy będę widziany/ pojawię się przed obliczem Bożym?".

4. we dnie i w nocy”: Nieustanny lament psalmisty dopełnia jego stałe doświadczenie

miłości Jahwe ( hesed) w w. 9.

(16)

5. Wspomnienie przez psalmistę radosnego uczestniczenia w obrzędach świątynnych w przeszłości. Wspomnienia odpowiadają modlitwie o możliwość uczestniczenia w kulcie w przyszłości.

6. ”Czemu jesteś zgnębiona, moja duszo”: Lub „Czemu lamentujesz, duszo moja?"

”zbawienie mojego oblicza”: Dosł. Oznacza to: „mój osobisty zbawca”. Ps 42,6 po raz pierwszy wprowadza refren.

11. Znaczenie dwóch pierwszych słów jest niezrozumiale.

42,1. Tytuł. Synowie Koracha. W przypisach do Ps 42; 44 - 49; 84 - 85 oraz 87 - 88 pojawia się określenie „synowie Koracha". Korachitów wymieniono po raz pierwszy w Lb 26,58 obok innych najważniejszych rodów lewickich. W opisie biurokracji świątynnej podanym w 1 Krn 24 - 26 Korachici wymienieni zostali jako „odźwierni" (1 Krn 26,1). Ich związek z wielbieniem Pana w 2 Krn 20,19 może stanowić również przyczynę nawiązania do tego rodu w Księdze Psalmów oraz element kultowej psalmodii.

42,1. Jeleń/dusza. Na kilku rytych pieczęciach z Judy, pochodzących z VIII i VII w. przed Chr., widnieje błąkająca się łania (szukająca wody?). O. Keel sugeruje, że popularność tego motywu artystycznego jest następstwem metafory zastosowanej w tym psalmie.

42,2. Dusza. W hebrajskim Starym Testamencie słowo tłumaczone jako „dusza" tonephesh.

Oznacza ono człowiecze „ja" lub „wewnętrzne jestestwo" (zob. Rdz 2,7), lecz nie

„nieśmiertelną duszę", która pojawia się w Nowym Testamencie. Nie ma więc tutaj żadnego przeczucia na temat

nephesh

istniejącej po śmierci człowieka. Słowo to jest pokrewne akadyjskiemu napasu

(17)

, które odnosi się do karku lub gardła, zatem, przez rozszerzenie, również do oddechu. W języku hebrajskim nie ma odróżnienia pomiędzy ciałem i elementem życia, dlatego w takich fragmentach jak 1 Krl 19,4

nephesh

oznacza „życie". Fizycznej energii lub życiowej siły można pozbawić przez „wylanie duszy" (1 Sm 1,15; Ps 42,5), podobnie jak ma to miejsce w tej lamentacji. W myśli egipskiej

bajest ożywioną siłą witalną, ukazywaną pod postacią człowieka z głową ptaka. W chwili śmierci nieśmiertelne

baoddzielało się od ciała. Jego miejsce było raczej w niebie niż w podziemnym świecie, w którym przebywało ciało. W starożytnej literaturze egipskiej zachował się utwór zatytułowany ,i>Spór człowieka z jego Ba. Są to rozważania o sensie samobójstwa. W przeciwieństwie do tego, kabardziej przypomina cień, który pozostaje po człowieku, gdy ten umiera.

Kazamieszkuje posągi pogrzebowe i otrzymuje ofiary składane zmarłym, dlatego oznacza ducha zmarłych. W Mezopotamii duch ten był nazywany

etemmu

. Otrzymywał on ofiary i ludzie musieli go przebłagać. Często utożsamiano go ze zjawą. Inny element ludzkiego bytu był w Mezopotamii nazywany

zaqiqu

i właśnie on wydaje się najbliższy naszemu wyobrażeniu duszy. Podobnie jak etemmu

istnieje on po śmierci człowieka, niewiele jednak na ten temat wiadomo. W terminologii stosowanej przez Izraelitów duch zmarłych nazywany był

elohim

, na przykład duch Samuela (1 Sm 28,13).

42,5. Świąteczne procesje. Chociaż rzadko wspomina się o takich procesjach, umieszczona tutaj wzmianka odnosi się przypuszczalnie do świątecznych obchodów opisanych w Ps 68,24, kiedy to procesja prowadzona przez kapłanów, przy akompaniamencie śpiewaków i muzyków grających na instrumentach strunowych, zdążała w stronę wejścia do świątyni w Jerozolimie.

Psalm 118,27 odnosi się również do świątecznej procesji, której uczestnicy niosą gałązki w rękach, tańcząc „aż do rogów ołtarza" (zob. komentarz do tego tekstu).

42,7. Hermon. Opis geograficzny dokonany przez Psalmistę wydaje się wychodzić od ogólnego określenia „ziemia Jordanu", później zaś stopniowo nabierać coraz większej szczegółowości, dochodząc w końcu do „wzgórz Hermonu" [BT: „ziemi Hermonu"]. Pasmo Antylibanu jest

zwykle uważane za pomocną granicę obszaru pozostającego pod kontrolą Izraela (Joz 11,17), zaś góra Hermon, jego najwyższy szczyt, wznosi się na wysokość przeszło 2700 m n.p.m. Na zboczach Hermonu archeolodzy odkryli ruiny ponad dwudziestu świątyń. To dowód

(18)

szczególnego znaczenia przypisywanego temu miejscu oraz wyżynom, na których czczono bogów.

42,7. Góra Misar. Dokładne położenie tego miejsca nie jest znane. Jego nazwa oznacza „małe wzgórze", dlatego może się odnosić do jednego ze szczytów pasma Hermonu. Jednak zależy to od perspektywy geograficznej oraz poetyckiego zamysłu autora. Całkiem możliwe, że Psalmista określa górę Hermon jako „małą" pod względem świętości w porównaniu ze świętym wzgórzem Jahwe, Syjonem (Ps 43,3)

DRUGIE CZYTANIE

Jeżeli umarliśmy z Chrystusem, z Nim również żyć będziemy

Czytanie z Listu świętego Pawła Apostoła do Rzymian

Bracia:

Czyż nie wiadomo wam, że my wszyscy, którzyśmy otrzymali chrzest zanurzający w Chrystusa Jezusa, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć? Przyjmując więc chrzest zanurzający nas w śmierć, zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie, jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca. Jeżeli bowiem przez śmierć, podobną do Jego śmierci, zostaliśmy z Nim złączeni w jedno, to tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie.

To wiedzcie, że dla zniszczenia grzesznego ciała dawny nasz człowiek został razem z Nim ukrzyżowany po to, byśmy już więcej nie byli w niewoli grzechu. Kto bowiem umarł, stał się wolny od grzechu.

Otóż, jeżeli umarliśmy razem z Chrystusem, wierzymy, że z Nim również żyć będziemy,

wiedząc, że Chrystus powstawszy z martwych już więcej nie umiera, śmierć nad Nim nie ma już władzy.

Rz 6,3-9

1-5. Dla Żydów chrzest był obrzędem, w wyniku którego nie-Żyd nawracał się na judaizm - oznaczał ostateczne usunięcie pogańskiej nieczystości. W świetle żydowskiego prawa,

(19)

przyjmując chrzest, człowiek porzucał dawny styl życia w pogaństwie i stawał się nową osobą. Człowiek, który szedł za Jezusem, podobnie porzucał dawne życie. Przez

włączenie w śmierć Chrystusa, powiada Paweł, faktycznie umiera dla dawnego życia w grzechu, które zostało ukrzyżowane wraz z Chrystusem.

Starożytne religie z obszaru Bliskiego Wschodu miały długą tradycję dotyczącą bóstw, które umierały i powracały do życia; np. bóstwa związane z cyklem natury odradzały się co roku na wiosnę. Pewne starożytne źródła, szczególnie wczesnochrześcijańskie interpretacje tych religii, podają, że osoby przyjmujące inicjację do różnych religii

misteryjnych, "umierały i powstawały do życia" wraz z bóstwem. Uczeni z początku XX w.

upatrywali w tej tradycji tło dla Pawłowej terminologii. Nadal trwają dyskusje nad tym, czy w religiach misteryjnych istniał odpowiednik jednorazowej śmierci i powstawania do życia, podobny do chrztu przedstawionego przez Pawła. Niewykluczone, że dopiero w okresie, gdy chrześcijaństwo stało się znaczącą siłą religijną w cesarstwie rzymskim, inne nurty religijne zaczęły je naśladować. Co ważniejsze, pogląd wczesnych chrześcijan na zmartwychwstanie zaczerpnięty został z pewnością raczej z nauki żydowskiej, niż z odpowiadającego cyklicznym zmianom pór roku motywu bóstw, które wracają do życia w greckich kultach religijnych.

3. ”Czyż nie wiadomo wam”: Rzymscy chrześcijanie, pouczeni w apostolskiej katechezie, powinni wiedzieć o oczyszczających skutkach chrztu.

”my wszyscy, którzyśmy otrzymali chrzest”: W NT słowo baptizein odnosi się do żydowskich obmywań rytualnych (Mk 7,4; Łk 11,38), do chrztu Jana Chrzciciela lub do chrztu chrześcijańskiego (J 1,25.28; Ga 3,27). W tym miejscu najlepiej przyjąć, iż Paweł ma na myśli chrzest w ostatnim znaczeniu, dokonany przez zanurzenie, nie ma jednak pewności, czy wczesnochrześcijański chrzest miał taką właśnie formę

”w Chrystusa”: Zwrot eis Christom nie stanowi jedynie odzwierciedlenia zanurzenia, nie jest też tylko wyrażeniem zapożyczonym z księgowości (

eis to onoma Christom

, "na imię, na konto Chrystusa"), tak jakby chrzest rodził Chrystusowe prawo własności do ochrzczonej osoby. Podobnie jak w innych Pawłowych zwrotach przyimkowych, słowo wskazuje raczej na związek łączący chrześcijanina z Chrystusem, pojawia się zwykle z wyrazami "wiara" lub "chrzest" i oznacza włączenie "w Chrystusa", dzięki któremu człowiek rodzi się do nowego życia.

”zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć”: Obrzęd chrześcijańskiej inicjacji jednoczy człowieka z cierpieniem i śmiercią Chrystusa. Słowa Pawła są śmiałe - pragnie on

(20)

pokazać, że chrześcijanin nie utożsamia się jedynie z "umierającym Chrystusem", który odniósł zwycięstwo nad grzechem, lecz uczestniczy w samym wydarzeniu, dzięki

któremu zwycięstwo to zostało osiągnięte. Chrześcijanin "umarł dla grzechu" (6,11), łącząc się z Chrystusem dokładnie w tym momencie, w którym stal się on formalnie Zbawicielem.

4. ”razem z Nim pogrzebani”: Obrzęd chrztu w sposób symboliczny przedstawia śmierć, pogrzeb i zmartwychwstanie Chrystusa; wierzący zanurza się w wodzie chrztu, ukryty pod jej powierzchnią, po czym wynurza się do nowego życia. Przez ten akt wierzący doświadcza śmierci dla grzechu, pogrzebu i powstania z martwych, podobnie jak Chrystus. Paweł posługuje się jednym ze swych ulubionych czasowników złożonych synthaptein

, powstałego z

syn, "razem" ("pogrzebany razem"). Wyraża w ten sposób, że chrześcijanin żyje ze

zmartwychwstałym Chrystusem w jedności, która znajdzie swe spełnienie, gdy pewnego dnia znajdzie się "wraz z Chrystusem" w chwale.

”dzięki chwale Ojca”: Skuteczność dzieła zmartwychwstania została przypisana Ojcu (zob. komentarz do 4,24), szeczególnie zaś Jego doxa, "chwała".

Podobnie jak cuda ST (Wj 15,7.11; 16,7.10) związane z Wyjściem Izraelitów zostały przypisane

kābôd

Jahwe (zob. komentarz do 3,23), tutaj przypisuje się je zmartwychwstaniu Chrystusa. I rzeczywiście,

doxaOjca jaśnieje na twarzy zmartwychwstałego Chrystusa (2 Kor 4,6) i obdarza go "mocą"

(Rz 1,4), która "ożywia" (1 Kor 15,45). Prowadzi to do przemiany chrześcijanina (2 Kor 3,18), który jest wraz z Chrystusem otoczony chwałą (Rz 8,17).

abyśmy i my wkroczyli w nowe życie”: Dosłownie "abyśmy mogli chodzić w nowości życia" Chrzest prowadzi do utożsamienia chrześcijanina z uwielbionym Chrystusem, czyniąc go zdolnym do prowadzenia życia samego Chrystusa (Ga 2,20); zawiera się w tym "nowe stworzenie". "Postępować" jest innym ulubionym wyrażeniem Pawła, zaczerpniętym ze ST (2 Krl 20,3; Prz 8,20) dla opisania świadomego etycznego postępowania chrześcijanina. Zjednoczony z Chrystusem przez chrzest może teraz prowadzić nowe świadome życie, w którym nie ma grzechu.

(21)

5. ”Jeżeli bowiem”: Wersety 5-8 stwierdzają co do ochrzczonego wierzącego to, co Paweł powie o samym Chrystusie w ww. 9-10, Późniejsza wypowiedź dostarczy chrystologicznego uzasadnienia prawdy wypowiedzianej na temat chrześcijańskiego życia.

”podobną do Jego śmierci”: Dosłownie "na podobieństwo Jego śmierci", celownik oznaczający środek. Chrzest (6,3) 5 nowi środek, dzięki któremu chrześcijanin wzrasta razem z Chrystusem, który umarł i zmartwychwstał jeden raz za wszystkich. Niektórzy komentatorzy uważają, że celolownik tō homoiōmatiodnosi się bezpośrednio do

symfatoi

i tłumaczą: "jeśli zostaliśmy ukształtowani na podobieństwo Jego śmierci...", tj. jeśli zostaliśmy z nim zjednoczeni w obrzędzie przypominającym pogrzeb. Z gramatycznego punktu widzenia takie rozumienie jest dopuszczalne; w jaki jednak sposób człowiek wzrasta na czyjeś podobieństwo, upodabniając się do jego obrazu? Według Pawła chrześcijanin jest zjednoczony z samym Chrystusem (lub z jego "Cialem"), nie zaś z obrazem wydarzenia zbawczego.

”zostaliśmy z Nim złączeni w jedno”: Zaimek "nim" został dodany jako logiczne

uzupełnienie słowa symfytoi,"złączeni w jedno" - jak młoda gałązka zaszczepiona w drzewo wzrasta wraz z nim i jest przez nie odżywiana.

Ten śmiały obraz wyraża jedność życia Chrystusa i chrześcijanina.

”tak samo będziemy z Nim złączeni w jedno przez podobne zmartwychwstanie”:Dosłown ie "wówczas będziemy (wzrastali wraz z nim) także przez (podobieństwo)

zmartwychwstania". Ponieważ kontekst opisuje aktualne doświadczenia chrześcijanina, czas przyszły ma przypuszczalnie jedynie sens logiczny, wyrażający logiczne

następstwo po pierwszej części wersetu, bowiem chrzest nie z tylko łączy człowieka ze śmiercią Chrystusa, lecz również z jego zmartwychwstaniem. Jednak czas przyszły może się także odnosić do udziału wierzącego w eschatologicznym przeznaczeniu.

6-7. Określenie "dawny człowiek" oznacza życie w Adamie, w przeciwieństwie do życia w Chrystusie (Rz 5,12-21). Kiedy pogański niewolnik uciekał od żydowskiego właściciela, nawracał się na judaizm i przyjmował chrzest, wtedy zgodnie z żydowską teorią prawną jego nowy stan uwalniał go od roszczeń dawnego pana.

(22)

6. ”dawny nasz człowiek”: Dosłownie „stary człowiek”, ludzkie „ja” znajdujące się pod panowaniem grzechu i wystawione na działanie Bożego gniewu, w przeciwieństwie do

„nowego człowieka”, który żyje w jedności z Chrystusem i dzięki niemu wyzwolony jest od grzechu.

”dla zniszczenia grzesznego ciała”: Dosłownie „ grzechu”. Zwrot ten oznacza nie tylko materialną część ludzkiego bytu, w odróżnieniu od duszy, lecz całe jego ziemskie

jestestwo, poddane władzy grzechu (jak to pokaże reszta wersetu). W 7,24 Paweł będzie mówił o „ciele śmierci” (por. Koi 1,22). Dopełniacz oznacza ten element natury człowieka, który dominuje w ziemskim, naturalnym życiu.

”został razem z Nim ukrzyżowany”: Zob.Ga.2,20; 5,24; 6,14.

”byśmy już więcej nie byli w niewoli grzechu”: Prawdziwa odpowiedź na zarzut

postawiony w 6,1. Zniszczenie grzesznego „ja” przez chrzest i włączenie w Chrystusa oznacza wyzwolenie z niewoli grzechu. Dlatego wierzący nie może już dłużej

koncentrować się na grzechu.

7. ”Kto bowiem umarł, stał się wolny od grzechu”: Istnieją dwa wyjaśnienia trudnego

czasownika dedikaiōtai. W pierwszym

znaczeniu oznacza on, że z prawnego punktu widzenia człowiek, który umarł, jest

uwolniony od odpowiedzialności lub uniewinniony, w tym sensie, że nie wysuwa się już przeciwko niemu żadnych roszczeń i nie prowadzi wobec niego postępowania. Być może Paweł nawiązuje do żydowskiej zasady: śmierć winnego kończy postępowanie sądowe prowadzone przeciwko niemu. Inne wyjaśnienie podejmuje próbę interpretacji

czasownika bez odwoływania się do jego prawnej konotacji: człowiek, który umarł, nie posiada już możliwości grzeszenia, "ciała śmierci", jest więc w sposób ostateczny uwolniony od grzechu. Niezależnie od obranej interpretacji, werset zakłada zmianę

sytuacji człowieka - w chrzcie-pogrzebie dawny stan dobiegł końca i rozpoczął się nowy.

8-11. Żydowscy nauczyciele wierzyli, że "złe skłonności" (zob. komentarz do Rz 7,14-25) będą problemem nawet dla najbardziej pobożnych aż do czasu przyjścia Mesjasza.

Wtedy dopiero zostaną unicestwione. Dla Pawła Mesjasz już przyszedł, zaś potęga

grzechu została złamana. Wskutek dzieła dokonanego przez Chrystusa chrześcijanin już umarł dla grzechu i teraz musi to jedynie uznać - uwierzyć, czyli przez wiarę "poczytać"

za fakt dokonany (Rz 6,11; jest to ten sam termin, jaki został użyty na oznaczenie

(23)

"poczytania [Abrahama] za sprawiedliwego przez Boga w Dz 4,9). Taka wiara w dokonane dzieło Boże nie była czymś częstym w starożytnych religiach, nie jest też zjawiskiem powszechnym w religiach występujących obecnie.

8. Umarliśmy razem z Chrystusem”: Tj. przez chrzest.

”wierzymy”: Nowe życie chrześcijanina nie jest przedmiotem zmysłowego

doświadczenia, nie jest też bezpośrednio poddane świadomości; może być postrzegane jedynie oczami wiary, na znak której udzielono chrztu.

”z Nim również żyć będziemy”: Paweł ma na myśli przede wszystkim przyszłą i

ostateczną formę nowego życia syn Chritō, "z

Chrystusem". Jednak chrześcijanin już teraz ma udział w tym życiu, na co wskazuje 6,4 (2 Kor 4,10-11).

9.”już więcej nie umiera”: Zmartwychwstanie Chrystusa przeniosło wierzącego w sferę

"chwały", wyzwalając go ze sfery grzechu i śmierci. Chociaż Chrystus przyszedł w ciele podobnym do grzesznego ciała (8,3), zniszczył panowanie grzechu przez własną śmierć i zmartwychwstanie. To zwycięstwo stanowi fundament wyzwolenia ochrzczonych

wierzących. Chrystus został bowiem wzbudzony z martwych nie tylko, by uczynić dobrą nowinę powszechnie znaną lub by potwierdzić swą mesjańską rolę, lecz by umożliwić ludziom nowy sposób życia i udzielić nowego żywotnego źródła - Ducha.

”śmierć nad Nim nie ma już władzy”: Tj. stawszy się Kyriosem poprzez zmartwychwstanie (Flp 2,9-11), to on, nie zaś

Thanatos

, śmierć, sprawuje całkowitą władzę.

WIĘCEJ :.

(24)

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ Aklamacja: Alleluja, alleluja, alleluja.

Tak Bóg umiłował świat, że dał swojego Syna Jednorodzonego;

każdy, kto w Niego wierzy, ma życie wieczne.

J 3,16

EWANGELIA

Wskrzeszenie Łazarza

Słowa Ewangelii według świętego Jana

Gdy Maria, siostra Łazarza, przyszła do miejsca, gdzie był Jezus, ujrzawszy Go upadła mu do nóg i rzekła do Niego: „Panie, gdybyś tu był, mój brat by nie umarł”.

Gdy więc Jezus ujrzał, jak płakała ona i Żydzi, którzy razem z nią przyszli, wzruszył się w duchu, rozrzewnił i zapytał: „Gdzie go położyliście?”

Odpowiedzieli mu: „Panie, chodź i zobacz”.

Jezus zapłakał. A Żydzi rzekli: „Oto jak go kochał!”

Niektórzy z nich powiedzieli: „Czy Ten, który otworzył oczy niewidomemu, nie mógł sprawić, by on nie umarł?”

A Jezus ponownie okazując głębokie wzruszenie przyszedł do grobu. Była to pieczara, a na niej spoczywał kamień. Jezus rzekł: „Usuńcie kamień”. Siostra zmarłego, Marta, rzekła do Niego:

„Panie, już cuchnie. Leży bowiem od czterech dni w grobie”. Jezus rzekł do niej: „Czyż nie powiedziałem ci, że jeśli uwierzysz, ujrzysz chwałę Bożą?”

Usunięto więc kamień. Jezus wzniósł oczy do góry i rzekł: „Ojcze, dziękuję Ci, żeś Mnie wysłuchał. Ja wiedziałem, że Mnie zawsze wysłuchujesz. Ale ze względu na otaczający Mnie lud to powiedziałem, aby uwierzyli, żeś Ty Mnie posłał”. To powiedziawszy zawołał donośnym głosem: „Łazarzu, wyjdź na zewnątrz!” I wyszedł umarły, mając nogi i ręce powiązane

opaskami, a twarz jego była zawinięta chustą.

Rzekł do nich Jezus: „Rozwiążcie go i pozwólcie mu chodzić”. Wielu więc spośród Żydów przybyłych do Marii ujrzawszy to, czego Jezus dokonał, uwierzyło w Niego.

J 11,32-45

(25)

Jezus miłował Łazarza (11,28-37).

Ewangelista ukazuje scenę drugą, w której Maria przychodzi do Jezusa. Powtórzenie wprowadzających uwag Marty wyznacza ramy, w których ukazane zostaną głębokie uczucia Jezusa (ww. 33b, 35). Czasownik embrimasthai (w. 33b) odnosi się do uczucia gniewu, być może związanego z tym okazanym opłakującym żałobnikom, który został opisany w materiale źródłowym. Ewangelista rozumie je jako wewnętrzny gniew lub poirytowanie. Nawet zgromadzone tłumy mogły rozpoznać, że Jezus „miłował" Łazarza (w. 36).

Przybycie z daleka znanego nauczyciela i pocieszenie udzielone przez niego miało zapewne znaczenie szczególne, aczkolwiek miejscowi uczniowie i nauczyciele Prawa przyłączali się do procesji pogrzebowych, gdy było to możliwe. Greccy i rzymscy filozofowie podkreślali, że należy zachować trzeźwość umysłu i spokój, mimo śmierci bliskiej osoby. Jezus wyraża smutek w tradycyjny żydowski sposób.

Jezus wskrzesza Łazarza (11,38-44).

38. Ludzi często chowano w pieczarach, które zamykano za pomocą kamieni, zwykle w kształcie dysku, przytaczanych przed wejście do grobu, by chroniły jego wnętrze przed zwierzętami, siłami przyrody i rabusiami.

39. Ciało zawijano w lniane prześcieradła i kładziono na posadzce w przedsionku grobowca. Po upływie roku, gdy ciału uległo już rozkładowi, członkowie rodziny zmarłego wracali, by umieścić jego kości w specjalnej skrzyni, którą następnie

umieszczano w niszy w ścianie grobu. Po upływie czterech dni (J 11,17) proces rozkładu był już zaawansowany, zwłaszcza że zima już przeminęła (J 11,55). Niezależnie od ziół, których użyto w celu usunięcia odoru rozkładającego się ciała (por. komentarza do Mk 16,1), po upływie tego czasu utraciły już swoją skuteczność.

”już cuchnie”: Polecenie Jezusa dają ostatnią okazję do przypomnienia czytelnikowi, jak

(26)

długo Łazarz znajdował się w grobie.

40. ”jeśli uwierzysz”: Jedynie uczniom powiedziano wprost, że śmierć Łazarza jest „ku chwale Bożej" (w. 4). W Mk 5,36 podobne polecenie zostało skierowane do Jaira. 41b-42.

Gest Jezusa wyrażający modlitwę jest zawsze podkreśleniem jego związku z Ojcem.

Czytelnik wie już, że Ojciec dał Jezusowi „życie". Ewangelista czyni jasnym, że gest Jezusa jest formą pouczenia ludu. Słowa, które wypowiada, przypominają również czytelnikowi o słowach Marty, że Bóg da Jezusowi wszystko, o co poprosi (w. 22) i że Jezus zawsze czyni wolę Ojca.

43-44. Po udzieleniu wyjaśnień cud zostaje opisany jedynie w sposób skrótowy, by zaznaczyć, że faktycznie miał miejsce.

Zmarłych zawijano w długie wstęgi z tkaniny. Ciało było nimi ściśle owinięte, by kończyny pozostały wyprostowane; owijano też policzki, aby usta zmarłego były zamknięte. Chusta kładziona na twarzy zmarłego mogła mieć kształt kwadratu o wymiarach około metr na metr. Takie ścisłe owinięcie ciała powodowało, że żyjącemu trudno byłoby się w czymś takim poruszać. Ta okoliczność jeszcze dobitniej podkreśla cudowny charakter wydarzenia. Mężczyźni nie mogli owijać opaskami ciał kobiet, lecz kobiety mogły przygotowywać do pochówku zarówno ciała kobiet jak i mężczyzn, ciało Łazarza mogło więc zostać przygotowane przez jego siostry.

43. ”zawołał donośnym głosem”: Opisane wydarzenia przypominają J 5,28-29: nadchodzi godzina, w której wszyscy, którzy spoczywają w grobach (tak jak Łazarz), usłyszą jego głos i powstaną - ci, którzy czynili dobro, zmartwychwstaną do życia. W ten sposób czytelnik może odczytać epizod Łazarzu jako wypełnienie wcześniejszych słów Jezusa.

trzecia Msza Święta

PIERWSZE CZYTANIE

(27)

Bóg przyjął wybranych jak całopalną ofiarę

Czytanie z Księgi Mądrości

Dusze sprawiedliwych są w ręku Boga i nie dosięgnie ich męka. Zdało się oczom głupich, że pomarli, zejście ich poczytano za nieszczęście i odejście od nas za unicestwienie, a oni trwają w pokoju.

Choć nawet w ludzkim rozumieniu doznali kaźni, nadzieja ich pełna jest nieśmiertelności. Po nieznacznym skarceniu dostąpią dóbr wielkich, Bóg ich bowiem doświadczył i znalazł ich godnymi siebie.

Doświadczył ich jak złoto w tyglu i przyjął ich jak całopalną ofiarę. Ci, którzy Mu zaufali,

zrozumieją prawdę, wierni w miłości będą przy Nim trwali: łaska bowiem i miłosierdzie dla Jego wybranych.

Mdr 3,1-6.9

Cierpienie (3,1-12). Inkluzja: głupich/głupie, ww. 2 i 10; zdało się/zamysłów, ww. 2 i 10;

nadzieja

, ww. 4 i 11. Chociaż może się wydawać, że sprawiedliwi umarli, w rzeczywistości żyją oni z Bogiem. Ich cierpienia w tym życiu wydają się karą (częste założenie w ST), lecz nią nie są; są jedynie karceniem, korygowaniem i sprawdzaniem wierności, dzięki czemu Bóg rozpoznaje, czy są Go godni. Sprawiedliwi są pełni nadziei nieśmiertelności i na sądzie będą się radowali królestwem Bożym. Bezbożni nie mają nadziei na przyszłość, zaś ich cierpienia są karą, którą Bóg począł wymierzać już w tym życiu.

1. ”w ręku Boga”: Pod Jego opieką (por. Pwt 33,3; Iz 62,3).

”męka”: Po śmierci (por. Mdr 4,19).

2. (BT: boleść): Por. Iz 53,4.

(28)

3. ”pokoju”: Zob. Iz 57,1-2. Autor niejasno wypowiada się na temat stanu, w jakim znajdują się dusze sprawiedliwych bezpośrednio po śmierci. Przypuszczalnie sądzono, że przebywają z Bogiem i ze świętymi mają udział (Mdr 5,5).

4. ”skarceniu”: Ich cierpienia w doczesnym życiu dla wielu wydają się karą, lecz w rzeczywistości są nauką (por. ww. 5-6).

”nadzieja”: W czasie ich ziemskiego życia,

”nieśmiertelności”: Chodzi ponownie o życie wieczne z Bogiem; pierwsze pojawienie się tego rzeczownika w ST.

5-6. ”skarceniu”: Autor podejmuje temat przewodni Pwt 8,2-5; Prz 3,11-12; Syr 2,1-6;

4,17-19.

6. ”całopalną ofiarę”: Idea ta została zaczerpnięta z Iz 53,7-10.

9. ”prawdę”: Przypuszczalnie poznanie Boga i niebieskiej mądrości (por. 1QS 4,22)

Refren: Boga żywego pragnie moja dusza.

(29)

Miłosierny jest Pan i łaskawy,

nieskory do gniewu i bardzo cierpliwy.

Nie postępuje z nami według naszych grzechów ani według win naszych nam nie odpłaca.

Refren.

Jak ojciec lituje się nad dziećmi,

tak Pan się lituje nad tymi, którzy się Go boją.

Wie On, z czegośmy powstali, pamięta, że jesteśmy prochem.

Refren.

Dni człowieka są jak trawa, kwitnie jak kwiat na polu.

Wystarczy, że wiatr go muśnie, już znika i wszelki ślad po nim ginie.

Refren.

Łaska zaś Boga jest wieczna dla Jego wyznawców, a Jego sprawiedliwość nad ich potomstwem,

nad wszystkimi, którzy strzegą Jego przymierza i pamiętają, by spełniać Jego przykazania.

Refren.

Ps 103,8 i 10.13-14.15-16.17-18

Ps 103. Dziękczynienie jednostki, przypuszczalnie za odzyskanie zdrowia (w. 3), którego cechy hymniczne zostały zauważone przez Gunkela i późniejszą krytykę form.

Struktura: ww. 1-5.6-18 (dalej podzielone na 6-14 i 15-18).19-22.

3. Związek między przebaczeniem za grzechy a uzdrowieniem z choroby fizycznej jest motywem występującym w NT (Mk 2,10-11); związek między grzechem i chorobą występuje zarówno w ST (Hi; Ps 32,3-5; 107,17), jak i w NT (J 9; Jk 5,l4-l6).

4. Wybawienie psalmisty „od zguby” (Szeol) kontynuuje temat śmiertelnej choroby.

(30)

5. ”On twoje dni nasyca dobrami”: „Dobra” mogą oznaczać ogólnie dobrodziejstwa Boże lub konkretnie Bożą obecność, podobnie jak w Wj 33,19.

7. ”Drogi swoje objawił Mojżeszowi”: Obok cytatu Wj 33,13 w tym wersecie i Wj 34,6 w w.

8 występuje aluzja do Wj 34,9 w w. 3.

9-13. Wersety, które występują tuż po cytacie z Wj 34,6 stanowią jego komentarz; w. 9 charakteryzuje gniew Boży, w. 10 – jego łaskę, w 11. – jego łaskawość wynikającą z przymierza ( heses) i w. 13 –Jego miłosierdzie.

15-16. Aluzja do Iz 40,6-8 albo niezależne wykorzystanie częstego motywu. Por. Ps 90,5-6; Hi 14,2; Iz 51,12. „Wiatr” niszczący rośliny to sirocco, wiatr ze wschodu.

17-18. Przeciwstawieniem przemijania życia ludzkiego jest wieczna miłość Jahwe wobec tych, którzy strzegą jego przymierza.

20-21. Psalmista zaprasza wszystkich członków rady Bożej i wszystkie zastępy niebieskie, by przyłączyli się do wielbienia Jahwe, który panuje w niebie.

22. Całe stworzenie przyłącza się do chóru chwały. Psalm kończy się powtórzeniem słów wstępu.

103,12. Jak jest odległy wschód od zachodu.

W egipskim hymnie na cześć boga Amona-Re bóstwo chwali się tym, że sądzi ludzkie winy. W rezultacie sądu Bożego winni odesłani zostają na wschód, zaś sprawiedliwi na zachód.

(31)

103,20-21. Aniołowie, wszystkie Jego zastępy.

Określenie „zastępy niebieskie" w kręgu kultury Bliskiego Wschodu oznacza zgromadzenie bogów, z których wielu symbolizowały ciała niebieskie (planety lub gwiazdy). Biblia posługuje się czasami tą frazą na oznaczenie niedozwolonego kultu owych bóstw (zob. komentarz do Pwt 4,19). Kiedy indziej zwrot ten oznacza anielską radę Jahwe (zob. komentarz do 2 Krn 18,18). W trzecim ze znaczeń termin ten nawiązuje do zbuntowanych aniołów (być może w Iz 24,21;

zjawisko występujące powszechnie w literaturze międzytestamentalnej). Na koniec, może zwyczajnie oznaczać gwiazdy bez łączenia ich z nadprzyrodzonymi postaciami (Iz 40,26). W kręgu kultury Bliskiego Wschodu wszystkie ważne decyzje zapadały podczas zgromadzenia bogów. Bóstwa zasięgały nawzajem rady oraz wymieniały informacje i opinie. Znany obraz niebieskiego tronu otoczonego przez zgromadzenie bogów często pojawia się w tekstach ugaryckich (najwyraźniej w eposie o Kerecie), chociaż owa kananej-ska rada składała się z.bogów panteonu. Wśród innych przykładów można wymienić inskrypcję Jehi-milka umieszczoną na budowli z Byblos oraz stelę Azitawadda z Karatepe. W akadyjskim Enuma

Elisz to

właśnie zgromadzenie bogów wybiera na swojego przywódcę Marduka. W skład owego

zgromadzenia wchodziło pięćdziesięciu bogów, spośród których siedmiu stanowiło wewnętrzny krąg. W systemie religijnym Izraelitów bóstwa zostały zastąpione przez anioły lub duchy - synów Bożych lub zastępy niebieskie. Jahwe jest często ukazywany jako „Pan Zastępów" - dowódca wojsk niebieskich.

DRUGIE CZYTANIE

To, co widzialne, przemija, to, co niewidzialne, trwa wiecznie

Czytanie z Drugiego Listu świętego Pawła Apostoła do Koryntian

Bracia.

Jesteśmy przekonani, że Ten, który wskrzesił Jezusa, z Jezusem przywróci życie także nam i stawi nas przed sobą razem z wami. Wszystko to bowiem dla was, ażeby w pełni obfitująca łaska zwiększyła chwałę Bożą przez dziękczynienie wielu.

Dlatego to nie poddajemy się zwątpieniu, chociaż bowiem niszczeje ten człowiek zewnętrzny, to jednak ten, który jest wewnątrz, odnawia się z dnia na dzień. Niewielkie bowiem utrapienia

(32)

nasze obecnego czasu gotują bezmiar chwały przyszłego wieku dla nas, którzy się wpatrujemy nie w to, co widzialne, lecz w to, co niewidzialne. To bowiem, co widzialne, przemija, to zaś, co niewidzialne, trwa wiecznie.

Wiemy bowiem, że jeśli nawet zniszczeje nasz przybytek doczesnego zamieszkania, będziemy mieli mieszkanie od Boga, dom nie ręką uczyniony, lecz wiecznie trwały w niebie.

2 Kor 4,14 - 5,1

14. W judaizmie wierzono w zmartwychwstanie w czasach ostatecznych, kiedy wszyscy wskrzeszeni staną przed Bogiem na sąd (por. 2 Kor 5,10). Chociaż uznawali dokonane w przeszłości zmartwychwstanie Chrystusa, niektórzy chrześcijanie w Koryncie okazywali sceptycyzm wobec przyszłego zmartwychwstania i sądu, szczególnie ciała. Idea ta była zupełnie obca myśli greckiej (zob. komentarz do 1 Kor 15).

”przywróci życie także nam”: Myśl o śmierci prowadzi Pawła do myśli o nagrodzie zmartwychwstania, pozbawiającej śmierć jej władzy.

15. Stary Testament zapowiadał, że w czasach ostatecznych również poganie będą

składać dziękczynienie Bogu, Paweł zaś z niecierpliwością oczekuje wypełnienia się tego proroctwa w swoich czasach (2 Kor 1,11).

Dziękczynienie, składane przez wspólnotę, wzrasta proporcjonalnie do rosnącej liczby wierzących, którzy przyjmują Pawłowe przesłanie łaski (3,5-6) i są w stanie przynosić chwałę Bogu (zob. 1 Kor 2,7).

16. Idąc za przykładem Platona, niektórzy greccy myśliciele (i kilku pisarzy

grecko-żydowskich) czynili rozróżnienie między rozkładem fizycznego ciała a dalszym istnieniem duszy. Mędrcy stoiccy podkreślali, że prawdziwe znaczenie mają wewnętrzne wybory człowieka, nie zaś zewnętrzne okoliczności jego życia. Wykorzystując tam, gdzie było to celowe, greckie słownictwo Koryntian, Paweł stara się przekonać ich, że chwała przyszłego zmartwychwstania jest obecna nawet w obecnym umieraniu na co dzień (zob.

komentarz do 2 Kor 4,7-12).

”nie poddajemy się zwątpieniu”: Zob. komentarz do 4,1.

(33)

”człowiek zewnętrzny/ten, który jest wewnątrz”: Człowiek jako całość jest rozpatrywany pod kątem tego, co widzialne (w. 18). Słabnące siły Pawła są wyraźnie widoczne, nie widać jednak z zewnątrz jego wzrastającej wiary i nadziei. Użycie terminu „wewnętrzny człowiek" w Rz 7,22 ma inne znaczenie.

17-18. Platon i wielu filozofów późniejszych słusznie przeciwstawiało to, co doczesne, temu, co wieczne. (W czasach Pawła wielu filozofów ze szkoły platońskiej sądziło, że byty cielesne były ciężkie i przytłaczały sobą duszę, która była lekka. Uwolniona po śmierci ciała, przenikała do czystego nieba, z których wzięła swój początek. Paweł

odwraca tutaj ten obraz, lecz czyni to może częściowo w celu utworzenia gry słów, którą uchwycić mogła garstka jego czytelników - Żydów wprawnych w hebrajskiej sztuce interpretacji tekstów: „chwała" i „waga, ciężar" to jedno hebrajskie słowo.)

Platon wierzył, że świat idei był światem prawdziwym, niezmiennym, zaś świat doczesny, zmienny świat wiedzy zmysłowej, był jedynie bytowaniem cieni. Paweł nie zaprzecza realności świata rzeczywistego, zgadza się jednak, że podlega on zniszczeniu, podczas gdy świat niewidzialny jest wieczny. Wypowiadając to stwierdzenie, Paweł nadal jednak porównuje swoją posługę z posługą Mojżesza - apostoł nie naucza zewnętrznego Prawa zapisanego na kamiennych tablicach, lecz Prawa zapisanego w człowieku wewnętrznym przez Ducha (rozdz. 3-4).

17. Olbrzymia dysproporcja między upokorzeniem i nagrodą została wyrażona w kategoriach czasu i wagi.

18. ”to, co widzialne/to, co niewidzialne”: Rozróżnienie między tym, co nieważne (tj.

zewnętrznym wyglądem), na którym koncentrowali się przeciwnicy Pawła (5,12), a sprawami, które są naprawdę istotne (Flp 1,10).

5,1. Greccy autorzy opisywali ciało jako naczynie, dom, namiot, często też jako grób - Paweł powiada, że czeka na nas lepsze ciało.

Wiemy bowiem”: Dalszy tekst dostarcza wyjaśnienia wersetu 4,18. Istnieje alternatywa dla ziemskiego istnienia,

(34)

”zniszczeje”: Z powodu śmierci, stanowiącej kulminację cierpienia (4,8-9.16).

”przybytek doczesnego zamieszkania”: Pawłowy przykład podkreśla nietrwałość i kruchość ludzkiego ciała, „glinianego naczynia" z 4,7.

”mieszkanie od Boga”: Antytetyczny obraz Pawłowy mógł powstać pod wpływem idei eschatologicznej świątyni ( 2Apoc. Bar. 4,3; 4 Ezd 10,40-57), do czego mógł się przyczynić tekst Mk 14,58 i J 2,19-21. „Mieszkanie" symbolizuje raczej nowe życie (Flp 3,12-21) niż ciało po zmartwychwstaniu.

WIĘCEJ :.

ŚPIEW PRZED EWANGELIĄ

To jest wolą Ojca mego, aby każdy, kto wierzy w Syna, miał życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym.

J 6,40

EWANGELIA

W domu Ojca jest mieszkań wiele