Z BIULETYNPAŃSTWOWEGOINSTYTUTUGEOLOGICZNEGO468:61–
78,2017R.DOI:10.5604/01.3001.0010.0104
PRZEOBRAŻONERYTMITYS I A R C Z K O W E W P I A S K O W C U B I A Ł E G O S P Ą G O W C A ZK O P A L N I R U D N A
ALTEREDRHYTHMICSULPHIDEBANDSINTHEWEISSLIEGENDSANDSTONEINTHERUDNAMINE(FORE -SUDETICM O N O C L I N E , P O L A N D )
MarekRadliński1,Zbigniewsawłowic1
Abstrakt.BadanodwaprofilepiaskowcazkopalniRudna,zawierającerytmitysiarczkoweoróżnymskładziesiarczkówmiedziistop- niuprzeobrażenia.Wbadaniachwykorzystanometodymikroskopiioptycznejielektronowej(SEM-
EDS)orazXRD.Rytmitywpierw-
szymbadanymprofiluRZAsązbudowanezsiarczkówmiedzi(gł.digenit),silniezmienionychprzezwtórneprocesydokowelinuiataca-
mitu.Pierwotnerytmitypowstałyprawdopodobnieprzezoddziaływaniesiarkowodoruzłupkumiedzionośnegonaroztworymiedzionośnewp i a s k o w c u . R o z l e g ł e p o w s t a w a n i e a t a c a m i t u b y ł o p r a w d o p o d o b n i e w y n i k i e m w i e t r z e n i a w w a r u n k a c h k o p a l n i a n y c h , c h o c i a ż i n n e możliwościpowstaniateżsąrozważone.RytmitywdrugimprofiluRGMsązbudowanezsiarczkówCuiFe(bornit,chalkopiryt)ipirytu.Tenod miennyskładmineralnymożebyćwynikiemreakcjisiarkowodoruznadległegołupkuzroztworamizawierającymiCuiFe.Żelazowtychroztworachbyło prawdopodobniewynikiemrozpuszczaniaobecnegowpiaskowcupirytulubmonosiarczkówżelaza.Napierwotnąmineralizacjęsiarczkowąwobuprofila chjestnałożonawtórnamineralizacjakruszcowaoniecoodmiennymskładzie.
Słowakluczowe:rytmitysiarczkowe,łupekmiedzionośny,Weissliegend,atacamit,siarczkimiedzi.
Abstract.Twocross-
sectionsofWeissliegendsandstoneswithcoppersulphiderhythmicbandingfromtheRudnaMinewerestudied.Analyseswereperformedusingopt icalpolarizing(PLM)andscanningelectron(SEM-
EDS)microscopyandXRD.Therhythmiteshavedifferentsulphidecompositionsandtheyhaveundergonedifferentalterations.IntheRZAcr oss-
section,therhythmitesarecomposedofcoppersulphides,mainlydigenite,stronglyalteredtocovelliteandatacamitebysecondaryprocesses .Primaryrhythmiteswereprobablyformedviaareactionbetweenhydrogensulphidefromtheoverlyingshaleandcopper-
bearingsolutionsinthesandstone.Weatheringandminingwaterswereprobablyresponsibleforextensiveatacamiteformation,althoughotherp ossibilitiesarealsoconsidered.IntheRGMcross-section,therhythmitesarecomposedofCu–
Fesulphides(borniteandchalcopyrite)andpyrite.Thisdistinctmineralogymayresultfromareactionofhydrogensulphidefromtheoverlyingshalew ithcopper-andiron-bearingsolutions.Dissolutionofpyriteorironmono-
sulphidespresentinthesandstonecouldenrichthesolutionsiniron.Primaryoremineralizationwasoverlappedbysecondarymineraliza- tionofslightlydifferentcomposition.
Keywords:rhythmicsulphidebanding,Kupferschiefer,Weissliegend,atacamite,coppersulphides.
WSTĘP
Rytmitysi arczkowetozespołyki lkudzi esięciunaj częś-
ciejlamin,zbudowanychzsiarczkówCu,rzadziejsiarczkówCu- Fe,występującewzłożunamonoklinieprzedsudeckie j
wp i a s k o w c u b i a ł e g o s p ą g o w c a , p o d ł u p k i e m m i e d z i o n oś -
nym.P r o b l e m a t y k ę r y t m i t ó w s i a r c z k o w y c h p o d e j m o w a n o jużwcześniej.KuchaiPawlikowski(1986)wią zalipowsta-
1Uniwersytet
Jagielloński,InstytutNaukGeologicznych,30-387Kraków,ul.Gronostajowa3A;e- mail:marek.radlinski@gmail.com,zbigniew.sawlowicz@uj.edu.pl.
MarekRadliński,ZbigniewSawłowicz
62
nier y t m i t ó w z d y f u z j ą j o n ó w s i a r c z k o w y c h z ł u p k u m i e -
dzionośnego,łączącychsięzroztworamipochodzącymi zsekwencjiewaporatowych.Harańczyk(1989)uwa żał,że laminysąwynikiemfluktuacjizwierciadławódgruntowych .MayeriPiestrzyński(1990)uważali laminysiarczko wezaskutekd y f u z j i s i a r k o w o d o r u t w o r z ą c e g o s i ę w ł u p k u m i e -
dzionośnymij o n ó w m e t a l i m i g r u j ą c y c h z l e ż ą c y c h n i ż e j skał.SawłowicziWedepohl(1992)napodstawiebadańmi- krosondowychiizotopowychprzedstawiliszczegółowymo- delg e n e t y c z n y,w i ą ż ą c y p o w s t a n i e r y t m i t ó w z p r o c e s e m podobnymdopowstaniapierścieniLieseganga.
Wedługtego
modelu,siarkowodórgenerowanywłupkunadrodzebakte- ryjnejr e d u k c j i s i a r c z a n ó w d y f u n d o w a ł d o l e ż ą c e g o n i ż e j porowategop o z i o m u b i a ł e g o p i a s k o w c a , z a w i e r a j ą c e g o jonymiedzi.Utworyewaporatowep onadłupkiemstanowiłytrudniejprzepuszczalnąbarierę.
Prezentowaneb a d a n i a , p r z e p r o w a d z o n e z w y k o r z y s t a -niemmikroskopuoptycznego,SEM-
EDSiXRD,miałynaceluokreślenieprzyczynzmiennościsia rczkówmiędzyróż-
nymil ok al i za cj am i o r a zw ob r ę bi ed a n eg oz e st a wu l am i n , ichw t ó r n y c h p r z e o b r a ż e ń o r a z k o l e j n o ś c i p o w s t a w a n i a składnikówmineralizacjikruszcowej.
ZARYSBUDOWYGEOLOGICZNEJmONOKLINYPRZEDSUDECKIEJIJEJOKRUSZCOWANIA
Obszarzłożowyjestpołożonywpołudniowo-
zachodniejczęścimonoklinyprzedsudeckiej(fig.1),któragrani czyzblokiemprzedsudeckimwzdłużstrefydyslokacyjnejOdr y(Oberc-
Dziedziciin.,1999).Złożetojestzaliczanedozłóżtypustratoida lnego.Jegoformajestzróżnicowana:odstraty-
formowej,przezpenakordantnądodyskordantnejwstosun-
kud o s k a ł g o s z c z ą c y c h ( P i e s t r z y ń s k i i i n . , 2 0 1 0 ) . Z a p a d a onowkierunkupółnocno-
wschodnimpodkątemkilku,kil-
kunastustopni.Miąższośćseriizłożowejosiągamaksymal- nie26m,jednakprzeciętniewynosiona2–5m(Nieć,Pie- strzyński,2007).
0 20km
aktywnakopalnia
activemine zamkniętakopalnia
abandonedmine
pierwotnyzasięgcechsztynu primaryborderofZechstein
współczesnagranicacechsztynu presentborderofZechstein
Fig.1.Obszaryeksploatacjizłóżmiedzinamonoklinieprzedsudeckiejiwnieccepółnocnosudeckiejorazgł ównejednostkigeologiczne
63
PrzeobrażonerytmitysiarczkowewpiaskowcubiałegospągowcazkopalniRudna
CopperminingareasintheFore-SudeticMonoclineandtheNorth-SudeticSynclinewithmajorgeologicalunits
Podłożemonoklinyprzedsudecki ejjestzłożoneze skałmetamorficznychwiekuodprekambrudostarszegopaleozo- ikuorazskałosadowychwiekudewońskiegoorazkar boń-skiego( Wierzchowska-
Kicułowa,1 9 8 4 ) . N a s k a ł a c h k a r-
bońskichzalegająosadoweutworyautunu,któresąprzykry- teskałamiwulkanicznymi,głównieryolitami,tufamiryo li-
towymio r a z t r a c h y b a z a l t a m i ( J u r o s z e k i i n . , 1 9 8 1 ) . N a d -
kładems k a ł w u l k a n i c z n y c h l u b s t a r s z e g o p o d ł o ż a s ą z l e -
pieńceipiaskowcebrunatnoczerwone,którewgóręprofilup rzechodząw p i a s k o w c e s z a r e i b i a ł e . S k a ł y t e n a l e ż ą d o saksonui w z a c h o d n i e j c z ę ś c i m o n o k l i n y o s i ą g a j ą m i ą ż -
szośćdo700m,malejącąwkierunkuwschodnimdo200m(Juro szekiin.,1981).
Seriazł ożowa (fi g. 2)obej m uj est ropoweut woryc ze r-
wonegospągowca(Rotliegend),takzwanybiałyspągowiec(
Weissliegend),łupkimiedzionośneorazwapienieidolomi- ty.Jasnoszarepiaskowcedrobno-
iśrednioziarnistebiałegospągowcaz a z w y c z a j o s i ą g a j ą m i ą ż s z o ś ć k i l k u m e t r ó w (Błaszczyk,1 9 8 1 ; P e r y t , O s z c z e p a l s k i , 2 0 0 7 ) . U t w o r y t e możnap odzielićnapiaskowcepowstającewwarunkachlą-
dowych,wt ym eolicznych,orazwwarunkachpł yt ko m or-
skich( N e m e c , P o r ę b s k i , 1 9 7 7 ) . B e z p o ś r e d n i o n a s k a ł a c h białegospągowcazalegająlokalniewapieniei dolomity,za-
liczanedo p oz i o m u wapi eni apodst awowego (n az yw a ne go równieżdolomitemgranicznym).Nadolomiciegranic znymlubwprostnabiałymspągowcuzalegająutworyłupkumi e-
dzionośnego( z w y c z a j o w o o k r e ś l a n e g o j a k o K u p f e r s c h i e -
[m]
dolomityiwapienie dolomitesandlimestones dolomitpasiasty streakydolomite dolomitilasty clayeydolomite łupekdolomityczny dolomiticshale łupekilastybogatywOM clay-organicshale dolomitgraniczny boudarydolomite szary,dolomitycznypi askowiec
grey,dolomiticsandstone piaskowiecospoiwieil astym
clayeysandstone
Fig.2.Schematycznyprofilstrefyokruszcowanejwpr zedsudeckimzłożumiedzi(zaBanaśiin.,1982,
zmodyfikowane)
fer),k t ó r e o b e j m u j ą i ł o ł u p k i o r a z l a m i n o w a n e m a rglel u b margled o l o m i t ycznez w k ł a d k a m i n i e l a m i n o w a n y c h s k a ł węglanowych(Oszczepalski,Rydze wski,1987).Wśródmi-
nerałówilastychdominujeillit,podrzędniewystępują:smek- tyt,kaolinit,chlorytiglaukoni t.Oszczepalskii Rydzew ski(1987)wyróżniliwobrębiełupkumiedzionośnegodwiemi- krofacje:iłołupkiobardzocienkiej(<0,03mm),płaskiejla- minacjio r a z m a rglel u b m a rgled o l o m i t y c z n e o l a m i n a c j i falistejl u b s o c z e w k o w e j ( o m i ą ż s z o ś c i l a m i n
> 0 , 0 3 m m ) . Nadp o z i o m e m ł u p k u m i e d z i onośne gow y s t ę p u j e w a p i e ń cechsztyński,któregospągow aczęśćnależydoseriizłożo-
wej.Wdolnejczęściwystępujądolomityilaste(najczęściej sątowakstony),niecorzadziejbioklastycznewapieniedolo- mityczne(pakstonyiwakstony;Peryt,Oszczepalski,2007).
Utworycechsztyńskiemonoklinyprzedsudeckiejsązbu- dowanezczterechcyklotemów.Wprofilutriasumonoklinyprz edsudeckiejwyróżniasięosady:pstregopiaskowca,wa- pieniamuszlowegoorazosadykajpruskładającesięziłów.S kałykredygórnej(piaskowceglaukonitowe,zlepieńce,ma rgleiwapienie)leżąniezgodnienautworachtriasowychim łodszych.Przykrywająjeosadyeocenuioligocenu,skła-
dająces i ę g ł ó w n i e z p i a s k ó w k w a r c o w y c h i g l
a u k o n i t o-
wych.Nadnimiwystępująutworymiocenuzłożoneziłów,pia skówiżwirów.Wyżejznajdująsiępaleogeńskieiłypo - znańskie,naktórychzalegająosadyczwartorzędowe(Kłap- ciński,Peryt,2007).
Mineralizacjak r u s z c o w a w s e r i i z ł o ż o w e j j e s t b a r d z o zróżnicowana.Zidentyfikowanowśródniejponad140min e-
rałów( P i e c z o n k a , P i e s t r z y ń s k i , 2 0 0 6 ) . Wyróżni as i ę d w a głównet ypymi nerałówsiarczkowychmi edz i: minerał y
Schematiccross-sectionoftheorezoneintheFore-Sudetic Monocline(afterBanaśetal.,1982,modified) Cu–S( c h a l k o z yn–
d o m i n u j ą c y w z ł o ż u , d i g e n i t , k o w e l i n iinne)ora zminerałyCu–Fe–
S(bornit,chalkopirytiinne). Obecnesątakżegalenaisfa leryt(Harańczyk,Jarosz,1973;Mayer,P i e s t r z y ń s k i , 1 9 8 5 ) . G ł ó w n y m i m i n e r a ł a m i s r e b r a są:stro meyerit(CuAgS),srebrorodzimeiamalgamatysre- bra(Kucha,1990).Naobszarzezłożowymwyróżniasięna- stępującetypyokruszcowania(Piestrzyński,2007):roz pro-
szone,g n i a z d o w e , ż y ł k o w e , s o c z e w k o w e , l a m i n k r u s z c o -
wycho r a z m a s y w n e , p r z y c z y m n a j b a r d z i e j r o z p o w s z e c h -
nionejestokruszcowanierozproszone.Mineralizacjagniaz -
dowaw y s t ę p u j e g ł ó w n i e w d o l o m i t a c h , a ż y ł k o w a i s o -czewkowa–
włupkachmiedzionośnych.Laminykruszcowesąobecnewyłączni ewpiaskowcach.Masywneokruszcowa-
niez a z n a c z a s i ę w s t r o p i e p i a s k o w c a , c z a s a m i w p o b l i ż u piaskowcówo s p o i w i e a n h y d r y t o w y m . R z a d z i e j j e s t o n o obserwowanew d o l o m i c i e g r a n i c z n y m . Wzłożu z a z n a c z a sięzarównopionowa,jakipo ziomazmiennośćokruszcowa-
nia(Pieczonkaiin.,2007).Okruszcowaniewystępujewokółtakzw anejstrefyRoteFäule(np.Oszczepalski,1989).Mię-
dzystrefąokruszcowanąpierwotną(siarczkową)autlenionąwys tępujestrefaprzejściowa,wktórejzachowałysiępozo- stałościs i a r c z k óww o b r ę b i e s k a ł z a w i e r a j ą c y c h h e m a t y t (Oszczepalski,1999)iwktórej,wsąsiedzt wieczerwonychplam,wspągułupkulubwstropiepias kowcastwierdzono okruszcowanieA u , P t i P d ( n p . P i e s t r z y ń s k i , S a w ł o w i c z , 1999;Pieczonkaiin.,2007) .
OPRÓBOWANIE WkopalniRudnaopróbowanodwaprofilebiałegospą
-
gowca,R Z A (f i g . 3) i R G M (f i g . 4) , r e p r e z e n t u j ą c e n i e c o odmiennepiaskowce,oróżnymstopniuzwietrzeniaizawie- rająceróżniącesięzestawyminerałówwlaminachsiarczko- wych.Zpobranychpróbekwykonanokilkanaścieprep ara-
tówproszkowychdobadańXRDorazuniwersalnychpłytekcien kichdobadańwmikroskopieoptycznymorazelektr o- nowymskaningowym(SEM-EDS).
ProfilRZApochodzizoddziałuG-5,Pole G-
15/10,naskrzyżowaniukomoryK13ipasaP3(P3a)nakierunku upa-
dowejnr9.Stosunkowomałozwięzłypiaskowiecmate k-sturębezładną.Niezaobserwowanownimwyraźnychstruk- tursedymentacyjnych.Białepiaskowcesądrobno-iśrednio- ziarniste,zdominowaneprzezkwarc,rozsypl iwe,obar wieodjasnoszarejdokremowoszarejlubbarwyzielonejwstre -
fieokruszcowanej.Miąższośćzalegającegonadpiaskowcemłupkuw a h a s i ę o d k i l k u d o k i l k u n a s t u c e n t y m e t r ó w.N a d ł upkiemz n a j d ujes i ę d o l o m i t . P o n i ż e j b i a ł e g o s p ą g o w c a ,
Fig.3.ProfilRZA(RudnaZachodnia)zrytmitamisiarc zkowymiwrazzpróbkąrytmitów
(wgórnejczęściobecnesąwtórnesiarczanyCa) RZAcross-
section(WestRudna)withsulphiderhythmitesandarhythmitesa mple(secondaryCasulphatesarepresentintheupperpart)
wspąguwyrobiska,znajdowałysięczerwonejbarwyp ias-
kowceczerwonegospągowca.Odsłoniętyprofilpiasko wca(fig.3)zawierał60-cmmiąższościstrefęzrytmitamisiarcz- kowymi.Rytmityzaczynająsięok.120cmodstropupias- kowca.Strefarytmitówskładasięz26zielonkawychlaminsi arczkowych,każdaomiąższościok.12mm(fig.3).Dolnagranica każdejlaminyjestnaogółostra,agórnazazwyczajrozmyta.
Wnajniższejczęścizestawuwystępujekilkucenty-
metrowastrefaumiarkowanieobfitejmineralizacjikruszco- wej,zakończonatypowąlaminąkruszcową.Zwracauwa gępojawienies i ę r d z a w o b r u n a t n ejl a m i n y ż e l a z i s t e j (fig.3)wd o l n e j c z ę ś c i z e s t a w u l a m i n . J e j m i ą ż s z o ś ć j e s t b a r d z o zmienna,aprzebiegnieregularny.Je stonanieciągłainakła-
dasięnalaminęzbudowanązsiarczkówmiedzi.Wlaminietejd odatkowowystępujechalkopiryt,awidocznemakrosko-
powoż ó ł t o r d z awez a b a r w i e n i e t e j l a m i n y m o ż e w y n i k a ć zutlenionychminerałów.PróbkiwprofiluRZAs ąpodobnedosiebielitologicznie,natomiastobserwujesięzróżni cowa-
nieskładu,intensywnościitypuokruszcowaniasiarczkowe- go.Wcałymbadanymprofilu,odstropupiaskowcadook.
półmetraponiżejzestawulaminkruszcowych,opróczmine- ralizacjiwlaminach,obserwujesięniewielkiejintensywnoś- cirozproszonąmineralizacjęsiarczkową.
ProfilRGMznajdujesięwpoluG-
8/3naskrzyżowaniukorytarzaK 1 3 z p a s e m 2 1 . O d s ł o n i ę t y p r o f i l b i a ł e g o s p ą -
gowcaj e s t p o d o b n y l i t o l o g i c z nied o p r o f i l u R Z A (fi g.4),jednak50–
60cmpodstropempiaskowcaobserwujesięse- dymentacyjnes t r u k t u r y p ł o m i e n i o w e . 1 5 - c e n t y m e t r o w e j miąższościzestawrytmitówwystępuje ok.100cmpodłup-
kiemsmolistym.Zestawzawiera4regularnelaminyomiąż- szościok.1,5cmorazbardzonieregularną„plamistą”ciem- nąwarstwę(3–4cmgrubości),występującąok.2–3cmpo- niżej.Podobneciemneplamyobserwujesiętakżenałożone należącewyżejregularnelaminykruszcowe.
ProfileR ZA iR G M w yk az uj ą s z e r e g p o d o b i e ń s t w, al e takżeróżnic.Wobuprofilachpiaskowiecjestlitolog iczniepodobny,jednakwprofiluRZAjestznaczniebardziejrozsy- pliwy,alaminykruszcowesązielone,cosugerujeichzwie- trzenie.Obaprofilełączytakżesposóbwykształceniadolnejczęści zestawurytmitów.Wobuprzypadkachwdolnejczę-
ściz e s t awu,p o n i ż e j o s t a t n i c h r e g u l a r n y c h l a m i n , p o j a w i a siękilkucentymetrowa„rozmyta”strefa(fig.3–
6),którąkończysięlaminasiarczków.Poniżejtejlaminy okruszco-
wanieznaczącoubożejeiprzybieracharakterrozprosz ony.Wobuprofilachnatypowelaminykruszcowenakładająsi ęlokalnieplamisteskupieniaminerałówkruszcowych.
Fig.4.ProfilRGm(RudnaGłówna)zrytmitamisiarczkowymi RGMcross-section(MainRudna)withsulphiderhythmites
Fig.5.Wynikiplanimetrowania(szkieletziarnowy,kruszceispoiwaniekruszcowe)prób ek(zuwzględnieniemlamin)zprofiluRZA(RudnaZachodnia)
Resultsofplanimetricanalysis(granefabric,oremineralsandnon- sulphidecements)ofsamplesfromtheRZAcross-section(WestRudnaminefield)
mETODYBADAŃ
Obserwacjemikroskopowewrazzplanimetrowaniemw ykonanozużyciemuniwersalnegomikroskopupolary za-
cyjnegoNi ko nE cl i p se 60 0P ol , wś wi et l e pr z e ch od z ą c ym iodbitym.Obserwacjeskaningoweorazmikroan alizęche -
micznąprzeprowadzonoprzyużyciuelektronowegomikro -skopuskaningowegozemisjąpolowąHitachiS4700zsys- temema n a l i t y c z n y m E D S Vantagef i r m y N o r a n . N a p i ę c i e wynosiło20kV,aczasakwizycji100s.Zastosowano„b ez-
wzorcową”p r o c e d u r ę w y l i c z e nias k ł a d u c h e m i c z n e g o n a podstawieo p r o g r a m o w a n i a m i k r o s k o p u . U n i w e r s a l n e p r e -
paratymikroskopowenapylonowęglem.BadaniawykonanowPrac owniElektronowejMikroskopiiSkaningowejzEmi- sjąPolowąInstytutuNaukGeologicznychUniwersytetuJa- giellońskiego.
Badaniametodądyfrakcjirentgenowskiej(XRD)wyko- nanop r z y u ż y c i u d y f r a k t o m e t rur e n t g e n o w s k i e g o P h i l i p s X’PertADP z m o n o c h r o m a t o r e m g r a f i t o w y m . Z a k r e s p o -miarowy0–
65°2θ,zużyciemlampymiedziowej.Interpreta-
cjiwidmdokonanoprogramemPhilipsX’PertorazClayLab.
Fig.6.Wynikiplanimetrowania(szkieletziarnowy,kruszceispoiwaniekruszcowe)prób ek(zuwzględnieniemlamin)zprofiluRGm(RudnaGłówna)
Resultsofplanimetricanalysis(granefabric,oremineralsandnon-
sulphidecements)ofsamplesfromtheRZAcross-section(MainRudnaminefield)
WYNIKIBADAŃ
Piaskowcejasnoszare( Weissliegend)sązwyklewy - kształconej akokwarcoweareni tyzzi arnam iwprzedz i al ewielkości0,05–0,20mm.Niekiedystratyfikacjajestpodkreś- lonacienkimilaminamiilastymi.Szkieletziarnowys kłada sięgłówniezkwarcu(ok.75%)orazwmniejszymst opniuskaleni,mik,fragmentówskałkrzemionkowych,wulkanic z-
nychlubwęglanowych(Pieczonkaiin.,2007). Wkopa lniRudnaz n a j d u j e s i ę n a j p e ł n i e j r o z w i n i ę t a z c a ł e g o o b s z a r u złożowegomineralizacjamiedziowawpiaskow cach.Śred-
niam i ą ż s z o ś ć p i a s k o w c ó w w y n o s i t u 1 2 m , w a h a j ą c s i ę wzakresie1,5–
29,0m.Zawartośćmiedzijestzmiennaio s i ą g a m a k s y m a l n i e k i l k a n aściep r o c e n t . N a j b a r d z i e j okrusz cowanajestczęśćstropowa.MayeriSalamon(1974)wyróżnili czteryodmianypiaskowca,poczynającodstropu:
1)piaskowiecbiałyospoiwiewęglanowym;2)piaskowie cciemnoszaryospoiwiewęglanowym;3)piaskowiecb iało-szaryospoiwiedolomitowo-
ilastym;4)piaskowiecpasiasty –
o d m i a n a , w k t ó r e j p o j a w i a j ą s i ę r y t m i t y s i a r c z k o w e . Taostatniaodmiana,badanawniniejszejprac y,wyst ępujewp o s t a c i n a p r z e m i a n l e g ł y c h l a m i n c i e m n o s z a r y c h ( p o zwietrzeniuzielonych)ibiałoszarych.Liczbalami nwahasięzazwyczajod10do20(obserwowanoteżzaledwiekilk ala-
minl u b n a w e t 6 0 ) , o m i ą ż s z o ścip o j e d y n c z e j l a m i n y 1 0 –
15mm.Dolnagranicalaminyjestostra(największenagro - madzeniesiarczkówmetali),agórna–
nieostra(stopniowezmniejszeniezawartościsiarczków).
Miąższośćzestawula-mintonaogół0,5–
0,7m,aoddalenieodstroputotypowook.1m(0,5–1,5m).
Badanepiaskowcemająszkieletziarnowyzdominowanyprze zkwarc.Pozostałymiskładnikamiszkieletusąskaleniewi l o ś c i d o k i l k u p r o c e n t , s p o r a d y c z n i e w y s t ę p u j ą c e ł y s z -
czyki,glaukonitiziarnalityczne.Najrzadziejspotykan esąminerałya k c e s o r y c z n e , t a k i e j a k r u t y l i t y t a n i t . Z i a r n a s ą średnioobtoczoneiśredniowysortowane.
Wobuprofilachszkieletziarnowywobrębiepojedyncz ejlaminyjestzastę-
powanyp r z e z m i n e r a l i z a c j ę k r u s z c o w ą( f i g . 7 A ,8 D ) . I m bogatszeokruszcowanie,tymproces t en j estintensywniej -
szy(fig.8B,9A). Prawidłowośćtadotyczy wszystki ch la-
min.Wtórneplamisteskupieniasiarczkó w,nakładają cesięczęstonapierwotnelaminy,tonaogółmiejscanajintensy w-niejszegookruszcowaniairównieżwnichzachodzizastępo- wanies z k i e l e t u przezsiarczki.Procesrozpuszczaniabył najpełniejszywskaleniachpotasowych,aszczególniewper- tytachfazysodowej(fig.7C),niezależnieodpołożeniawze- stawiel a m i n . W s t r e f a c h n a j u b o ż s z e j m i n e r a l i z a c j i k w a r c byłsłaborozpuszczany,natomiastprocestenn asilałsięwstrefachbogatszegookruszcowaniawlaminachorazwtó r-nychskupieniachkruszcowych(fig.7D).Procestenprowa- dziłd o p o w s t a n i a k w a r c o w y c h o b w ó d e k r e g e n e r a c y j n y c h , równieżw s t r e f a c h n a j b o g a t s z ejm i n e r a l i z a c j i k r u s z c o w e j . Obwódkitakiesąnajlepiejzachowane,g dyzostałyotoczoneprzezsiarczki,tworząceswoistąotulinę (fig.7D,8A).Gdysiarczkibyłynieobecnelubniedośćszczel nieotaczałyziar-
nokwarcu,wówczaszarównopierwotny,jakiregenerowa -nyfragmentziarnamógłbyćkorodowany(fig.8D).Wmiej- scachnajintensywniejszegozastępowaniamożnaznaleź ć
A B
C D
Fig.7.ProfilRZA(RudnaZachodnia) A–
z a a w a n s o w a n y p r o c e s r o z p u s z c z a n i a s z k i e l e t u z i a r n o w e g o . W c e n t r a l n e j c z ę ś c i z d j ę c i a p o c a ł k o w i c i e z a s t ą p i o n y m z i a r n i e p o z o s t a j e o b w ó d k a gipsowa.Polewejziarnokwarcuzastępowaneprzezillit.Miedźskupionawchlorkach(próbkaRZA1,SE M-BSE);B–
strefaubogiegookruszcowaniasilniespojonagipsemikalcytem.Gipskorodujekrawędzieziaren.Cementkalcytowyzastępujecementgipsowy(próbkaR ZA1,SEM-BSE);C–korozjaskaleniapotasowego,wokółktóregonaobwodziewykrystalizowałatakamit.Polewejskupieniaillitu(próbkaRZA2,SEM-BSE);D–
strefanajbogatszegookruszcowaniawlaminiezdominującymchalkozynem.Bardzowyraźnaregeneracjaziarenkwarcu.Atacamitwdużymstopniukorodujesiar czkimiedzi.Przestrzeńwypełnionaprzezspoiwopowstałanajprawdopodobniejdziękirozpuszczeniuszkieletu,oczymmogąświadczyćpozostałościskaleniapot asowego(próbkaRZA2,SEM-BSE)
RZAcross-section(WestRudna) A–
advanceddissolutionofmatrixgrains.Incentralpartoftheimage,gypsuminternalcoatingafteracompletelydissolvedgrainisvisible.Ontheleft, illiterepl acesquartz.Copperoccursinchlorides(RZA1,SEM-BSE);B–zoneofpoormineralization–
strongcementationbygypsumandcalcite.Gypsumcorrodesrimsofmatrixgrains.Gypsumcementisreplacedbycalcitecement(RZA1,SEM-BSE);C–corrosionofaK- feldspargrain.Atacamiteprecipitatesaround.Ontheleft,illiteaggregatesarevisible(RZA2,SEM-BSE);D–
zoneofveryintensemineralizationinlaminaewithdominantchalcocite.Strongregenerationofquartzgrains.Atacamitecorrodescoppersulphides.Avoid,fille dwithcements,formedprobablyfromdissolutionofmatrix,asevidencedbythepresenceofK-feldsparrelics(RZA2,SEM-BSE)
reliktykwarcuiskaleniwobrębiesiarczków(fig.8D,9A).S kaleniebyłyzastępowanenietylkoprzezsiarczki,aletakżeprzezspoi woniesiarczkowe,np.węglany(fig.7B).
Występujedużaróżnorodnośćspoiw:siarczki,węglan y,siarczany,krzemionkaiminerałyilaste.Każdezwymienio- nychspoiwjestobecnewkażdejzbadanychpróbekdlaobuprofi li,adodatkowowprofiluRZAwystępująchlorki(fig.8A).Wpr ofilachrytmitówzachodzizmiennośćdystry-
bucjiposzczególnychspoiw.Spoiwokrzemionkowewystę- pujezwyklewmiejscachwyraźnieobfitegookruszcowania(la minylubdużeskupieniasiarczkówwprzypadkuminera-
lizacjirozproszonejpozalaminami),a wystąpieniomtymmogą towarzyszyćregenerowaneziarnakwarcu(fig.7D).Gips,anhy dryt,minerałyilasteiwęglanywystępująniejed-
nokrotniewswoimsąsiedztwie(fig.7A,B,8B),wypełnia- jącprzestrzenieporowe.Wmiejscachwzmożonejminerali- zacjikruszcowejtakżespoiwaniesiarczkowebyłyzastępo- waneprzezsiarczki(fig.8D).Porywpiaskowcupozalaminamii
„plamami”pozostająpuste,bywająwypełnianeprzezniesiarc zkowespoiwalubkrystalizujew nichnie-
wielkailośćsiarczków,podobnychdotychwstrefieobfitejmin eralizacji.
A B
C D
Fig.8.ProfileRZARudnaZachodniaiRGmRudnaGłówna A–
strefaznacznegookruszcowaniakowelinem.Atacamitkorodujesiarczkimiedzi.Widoczneregenerowaneziarnakwarcu(RudnaZachodnia,pr óbkaRZA2,SEM-BSE);B–
zdegradowaneziarnoskaleniapotasowegozchalkopirytemorazatacamitemwewnątrzniego.Obecnekowelin,chalkopirytidigenit.Siarczkisąkorodowaneprzezatacamit(R udnaZachodnia,próbkaRZA3,SEM-BSE);C–
strefabogategookruszcowaniawlaminie.Reliktczęściowo rekrystalizowanegos k u p i e n i a f r a m b o i dalnegop i r y t u w b o r n i c i e ( R u d n a G ł ó w n a , p r ó b k a R G M 4 / 1 , S E M - B S E ) ; D – s t r u k t u r a a t o l o w a c h a l k o p i r y t -
galena;zastąpienieskaleniapotasowego.Okruszcowanieagresywnewobecszkieletu.Wgórnejlewejczęścigalenabezchalkopirytuwotoczeniuspoiwak alcytowego(RudnaGłówna,próbkaRGM4/1,SEM-BSE)
RZA(WestRudna)andRGM(MainRudna)cross-sections
A–zoneofintensecovellitemineralization.Atacamitecorrodescoppersulphides.Quartzregenerationcoatingsarevisible(RZA2,SEM-BSE);B–alteredK-
feldsparg r a i n w i t h c h a l c o p y r i t e a n d a t a c a m i t e i n s i d e . C o v e l l i t e , c h a l c o p y r i t e a n d d i g e n i t e a r e p r e s e n t , c o r r o d e d b y a t a c a m i t e ( R Z A 3 , S E M - B S E ) ; C–
zoneofintensemineralizationinalamina.Variouslysizedpyriteframboids,andgrainsofprobablypartlyrecrystallizedpyriteinbornite(RGM4/1, SE M-BSE);D – a t o l l s t r u c t u r e o f c h a l c o p y r i t e a n d g a l e n a ; r e p l a c e m e n t o f K -
f e l d s p a r.O r e m i n e r a l i z a t i o n a g g r e s s i v e t o w a r d s m a t r i x . G a l e n a w i t h o u t chalcopyriteincalcitecementisvisibleinupperleftcorner(RGM4/1,SE M-BSE)
Spoiwawobuprofilachsąznaczącymelementem,którykszt ałtowałp i a s k o w i e c i n a p o d s t a w i e i c h r e l a c j i m o ż n a wnioskowaćo k o l e j n o ś c i m i g r a c j i r o z t w o r ó w.D z i a ł a l n o ś ć korozyjnaspoiwwstosunkudoszkiele t uziarnowegobył a zmienna.N i e w ą t p l i w i e s p o i w e m n a j b a r d z i e j k o r o d u j ą c y m szkieletz i a r n o w y b y ł y s i a r c z k i . Wdalszej k o l e j n o ś c i , p o d względemi n t e n s y w n o ś c i r o z p u s z c z a n i a , n a l e ż y w y m i e n i ć minerałyi l a s t e ( w y p e ł n i a ł y p r z e s t r z e ń , k t ó r a p o j a w i ł a s i ę ww y n i k u k o r o z j i z i a r e n k w a r c u , l u b z a s t ę p o w a ł y z i a r n a skaleni),awprofiluRZA–
takżechlorkimiedzi(fig.8A,C).Kalcytisiarczanywypełniająnaog ółprzestrzenieporowei
wykazująsłabedziałaniekorozyjnewobecszkieletu,atakżewob ecinnychspoiw(fig.9D).Relacjeprzestrzennezpozo- stałymiskładnikamipozwalająklasyfikowaćteostatniespo- iwajakopóźnodiagenetyczne.
Siarczkowamineralizacjakruszcowawbadanychpro fi-
lachwystępujegłówniewlaminach(fig.9A,10A,B)iwe wtórnychskupieniachsiarczkowych.Pozostałaczęśćkrusz- cóww y s t ę p u j e w f o r m i e r o z p r o s z o n e j p o z a l a m i n a m i (fig.11A–
D,12A,B).Wmiejscachubogiegookruszcowa- nias i a r c z k i n a j c z ę ś c i e j w y p e ł n i a ł y p r z e s t r z e n i e p o r o w e (fig.11A–
C,12B),awprzypadkachbogategookruszcowa-
A B
Fig.9.ProfilRGmRudnaGłówna A–
plamisteskupieniesilniespojonechalkopirytem,bornitemipirytem.Szkieletsilniedegradowanyprzezzastępującegosiarczki.Wmasiebornitowejliczn eprzerostypirytuichalkopirytu(próbkaRGM4/2,SEM-BSE);B–siarczkizastępująszkieletziarnowyispoiwo(różowy–bornit,żółty–chalkopiryt,żółtawy–
piryt;próbkaRGM4/2,światłoodbite1N)
RGMcross-section(MainRudna) A–
s p o t t y a g g r e g a t e s w i t h i n t e n s e c e m e n t a t i o n o f c h a l c o p y r i t e , b o r n i t e a n d p y r i t e . M a t r i x g r a i n s s t r o n g l y a l t e r e d b y r e p l a c i n g s u l p h i d e s . N u m e r o u s intergrowthsw i t h p y r i t e a n d c h a l c o p y ritea r e v i s i b l e i n b o r n i t e ( R G M 4 / 2 , S E M - B S E ) ; B –
s u l p h i d e s r e p l a c e m a tr i x a n d o t h e r c e m e n t s ( b o r n i t e - p i n k , chalcopyrite-yellow,pyrite-yellowish;RGM4/2;reflectedlight,1N)
niasiarczkiagresywniezastępująprzedewszystkimszkieletziar nowy,atakżespoiwaniesiarczkowe(fig.9A).Okruszco-
waniejestnajobfitszewdolnychczęściachlaminoraz ws k u p i e n i a c h n a k ł a d a j ą c y c h s i ę n a l a m i n y p ó ź n i e j s z y c h kruszców.Składmineralnyokruszcowa niajestwyraźnieróżnyw o b u p r o f i l a c h . Z u w a g i n a f a k t , ż e p o m i a r y E D S byływykonywanemetodąbezwzor cową,ichwynikimogą byćobarczonebłędem.Ztegopo woduuprościliśmyzasto-
sowanen a z e w n i c t w o , u ż y w a j ą c j e d y n i e t r z e c h z b i o r c z y c h nazwminerałówsiarczkowych:chalkozynCu2S(tak żedjur-
leitCu1,97–
1,93S),digenitCu1,8S(takżeanilitCu1,75SigeeritCu1,6S)ora zkowelinCuS(takżesponkiopitCu1,4SiyarrowitCu1,12S,którewcz eśniejbyłyopisywanejako„blaubleiben-
dercovellite”).Wobubadanychprofilachskładchemiczny siarczkówmiedziwobrębiekażdejlaminyorazmiędzyla- minamiwykazujepewneprawidłowości.Siarczkionajwyż- szychzmierzonychstosunkachCu/S(digenit)występujągł ówniewstrefachnajbogatszejmineralizacji(fig.8B,9A),zwyk len aj l i c z niejt uż pr ze do st ry m p r z ej śc i e m l am i n y wst refę„płonną”,gdziestosunekCu/Swsiarczkachspada.
A B
1mm 1mm
Fig.10.GranicaokruszcowanejplamyznajniższejwprofiluRGmnieprawidłowejlaminy.Widocznyagresywnycharaktersiarczk ówwobecpozostałychskładnikówpiaskowca
Okruszcowanie–różowy–bornit,żółtawy–chalkopiryt(A–światłoprzechodzące1N;B–światłoodbite1N;RudnaGłówna,próbkaRGM4/2) Borderofmineralizedspottyaggregatefromthelowermostirregularlamina(RGMcross-section)
Sulphides(bornite–pink,chalcopyrite–yellow)replaceothercomponentsofthesandstone(RGM4/2;A–transmittedlight,1N;B–reflectedlight,1N)
Fig.11.mineralizacjarozproszonaponadstrefąwystępowaniazestawurytmitów.Siarczkizastępująspoiwaniekruszcowe,także spoiwogipsowe.Wotuliniesiarczkowejregenerowaneziarnokwarcu
OkruszcowaniewAiB:zlewejkowelin,wcentrumchalkozyn,poniżejchalkozynudigenit(RudnaZachodnia,próbkaRZA8).A–1N;B–światłoodbite1N;C–
światłoodbite1N;D–1N
Dispersedmineralizationabovethezoneofrhythmites.Sulphidesreplacenon-sulphidecements,includinggypsum.
Quartzgrainswithregeneratedcoatingsaresurroundedbysulphides
Oremineralization:covellite(left),chalcocite(centre),digenite(belowchalcocite)(WestRudna,RZA8;A–transmittedlight,1N;B–reflectedlight,1N;
C–reflectedlight,1N;D–transmittedlight,1N)
Cociekawe,prawidłowośćtajestobserwowanatakżewów- czas,gdynapierwotnąlaminęzłożonązsiarczkówCunało- żyłasięmineralizacjasiarczkamiCu–Fe(fig.8B).
WprofiluRZAo k r u s z c o w a n i e,występującegłówn iewl a m i n a c h , j e s t r e p r e z e n t o w a n e p r z e d e w s z y s t k i m p r z e z siarczkisystemuCu–
S,przyczymdominujekowelin,adi-
genitjestobecnypodrzędnie.Wprofilutymchalkopirytpo- jawiasiętylkowlaminieżelazistej(fig.8B,10B).Wcałymbada nymp r o f i l u o b s e r w u j e s i ę n i e w i e l k i e j i n t e n s y w n o ś c i rozproszonąmineralizacjęsiarczkowąoskładziep odobnymdoskładumineralizacjisiarczkowejwrytmitach.S pecyfikąprofiluRZAjestobfitewystępowaniechlorkówmiedzi.W y-
stępująonewcałymprofilu,jednakichilośćwzrastawrazzewzrostem zawartościsiarczkówmiedzi.Należyteżpodkreś-
lić,żechlorkimiedziczęściejwspółwystępujązkowelinem,niżzd igenitem.StwierdzonymetodąEDSskładchemicznychlorku miedziodpowiadaatacamitowilubparatacamitowi,
natomiastbadaniaXRDsugerująraczejobecnośćatacamitu.Ponie ważrozróżnienietychminerałówniejestłatwe,dlate- gowdalszejczęściartykułustosujemydlauproszczeniater- minatacamit.Atacamitwystępujewróżnychformach.Za -
stępujewnieregularnysposóbsiarczkimiedzi,asamprocesnajcz ęściejzachodziodgranicykontaktuzziarnamiszkiele-tu(fig.7A–
D,8B).Zaawansowanietegoprocesumożepro-
wadzićdozastąpieniaznaczącychobjętościsiarczków.Innącz ęstąformązastępowaniasiarczkówmiedzisądrobneżyłkionieprawi dłowymprzebiegu.Podrzędnymiformamiwystę-
powaniaat aca mitusądrobneziarna,wyst ępująceni ek iedy wokółziarenszkieletu,np.skaleni(fig.7C,8B),bezwyraź- negozwiązkuzsiarczkamimiedzi.
ProfilRGMjestokruszcowanygłównieprzezchalkopi- ryt,pirytibornit,którenaogółwspółwystępująwcharakte- rystycznys p o s ó b (f i g . 8 C , 9 A , B) . P o d r z ę d n i e m o ż n a d o -strzeckowelin,alokalniegalenę(fig.8D).Wodróżnieniuod
A B
Fig.12.Strefaskąpegookruszcowaniaponiżejnajniższej,ostatniejprawidłowejlaminywprofiluRGm.miner alizacjawformierozproszonej.Dużesiarczkizastępująpozostałespoiwa,ziarnakwarcuiskaleni Okruszcowanie:różowy–bornit,żółtawy–chalkopiryt.Wobrębiebornituniebieskikowelin(A–światłoprzechodzące1N;B–
światłoodbite1N;RudnaGłówna,próbkaRGM4/1)
ZoneofpoormineralizationbelowthelowermostregularlaminaeintheRGM(MainRudna)cross-section.Dispersedmineralization Largesulph id es(b orn ite– pink ,c halc opyrite–
yello w)re placeo the rceme ntsa nd quar tza ndfe ld sp arg rains(b luec ove lliteinp in kb or nite isvisib le ) (RGM4/1;A–transmittedlight,1N;B–
reflectedlight,1N)
profiluRZA,nanajniższąlaminętegoprofiluonieprawidło- wymprzebiegusąnałożonewtórne,liczneidużychrozmia- rówskupieniaplamiste(fig.9A).Pirytwystępujegłówniewstr efachsilnieokruszcowanychwspągachlaminlubwstrefac hskupieńplamistych(fig.9A),naogółjakofram-
boidy,częstospojonebornitem(fig.8C).Wprzypadkuspo- jeniaf r a m b o i d ó w o z n a c z n y c h r o z m i a r a c h , i c h s k ł a d o w e kryształyz a c h owująs w ą i d i o morficznąp o s t a ć , n a t o m i a s t małeframboidysą,jaksięwydaje,czę ściowozastępowane.Skutkiemtegoprocesumogąbyćliczneduże ziarnaprawdo-
podobniewtórnegopirytu,występującewmasiebornitowej(f i g . 8C , 9 A , B) . C h a l k o p i r y t wyst ępuj e n a og ół w f or m i e cienkichobwódekwokółziarenbornitulubwpost acinie -
prawidłowob i e g n ą c y c h ż y ł e k l u b l a m i n w e w n ą t r z z i a r e n chalkopirytu.Występowaniegalenyjestogran iczonedostrukturplamis tych,sytuuj ącychsięponi żej prawi dł owych lamin,awsąsiedztwiegalenyzwyklewystępuj ąchalkopirytlubbornit(fig.8D).WprofiluRGMnieobserwujesięch lor-ków,stanowiącychistotnyskładnikprofiluRZA.
Wceluokreśleniailościowychzależnościmiędzykrusz- cami,s z k i e l e t e m z i a r n o w y m i n i e s i a r c z k o w y m i s p o i w a m i wykonanoplanimetrowaniepłytekcienkich.
Planimetrowa-
noobszardolnejczęścilaminy(znajwiększąmineralizacj ąkruszcową)iczęstostrefysąsiadującezniązgóryizdołu.W profiluRZA,oprócztypowychlaminkruszcówmiedzio- nośnych,dodatkowobadanotakżelaminężelazistą(RZA3),zaw ierającąpóźniejszesiarczki.WprofiluRGMplanimetro-
wanojednątypowądlazestawurytmitówlaminę(RGM4/2)oraz najbardziejokruszcowanąlaminę(RGM4/2),któraza- wierałatakżeskupieniapóźniejszychsiarczkó w.Wyniki przedstawiononafigurach5i6.Wobuprofilachnajbardziejwidocz nesąprawidłowościdotyczącewystępowanianajbo-
gatszegoo k r u s z c o w a n i a o r a z z w i ą z a n e g o z t y m z j a w i s k a zastępowaniaszkieletuziarnowegoispoiwn iesiarczko-
wych.W n a j b a r d z i e j o k r u s z c o w a n y c h s t r e f a c h z a c h o d z i ł o najintensywniejszez a s t ę p o w a n i e s z k i e l e t u . W w i ę k s z o ś c i próbektowarzyszytemujednocze sneobniżenieudziałuspo-
iwniesi arczko wych.WprofiluR ZAspadkizawartości szkieletuziarnowegonieprzekraczająkilkuprocent.Wpro- filuR G M , z e w z g l ę d u n a b o g a t s z e w s t o s u n k u d o p r o f i l u RZAokruszcowanie,zmniejszeniezawartościszkieletuziar- nowegod o c h o d z i d o b l i s k o 2 0 % . W p r o f i l u R Z A u d z i a ł siarczkównieprzekraczawżadnejzestref8%,podcza sgdywprofiluRGMudziałtendochodzido26%.
DYSKUSJA Rytmitysiarczkowesąobserwowanewewszystkichko-
palniachrejonuLubin–
Głogów(Mayer,Piestrzyński,1985,1990;Sawlowicz,We depohl,1992;Kaczmarek,2006;Pieczonkaiin.,2007).Sawło wicziWedepohlcharakteryzo-
walirytmityjakosekwencjeod2do60lamin,zbudowanychzs i a r c z k ó w m i e d z i ( g ł ó w n i e d i g e n i t u ) , u s y t u o w
a n y c h ok.0,5–
1,5mponiżejspągułupkaiomiąższościpojedyn -
czejl a m i n y o k . 1 c m . Z b a d a n e d o c e l ó w n i n i e j s z e j p r a c y dwazestawyrytmitówmieszcząsięwtakprzeds tawionymzarysie.ProfilRZArozpoczynałsięok.120cmponiż ejspą-
gułupka,iskładałsięz26laminomiąższościpojedynczejl aminyok.1,2cm.ProfilRGMzaczynałsięok.100cmpo- niżejs p ą g u ł u p k a i s k ł a d a ł s i ę z 4 p r a w i d ł o w y c h l a m i n omiąższościok.1,5cmkażda(znałożonyminanie niewiel-
kimiplamami)ijednejnieprawidłowej,naktórąskładająsięliczne plamisteskupieniabogatewsiarczki.Prawidłowela- minycharakt er yzująsi ębogat ookruszcow aną,ost r ą dol ną granicą,p o n i ż e j k t ó r e j n a s t ę p u j e g w a ł t o w n e z m n i e j s z e n i e okruszcowania.Rytmitysiarczkowetw orzyłysięwpia-
skowcachwyłącznietam,gdziewyżejwystępujełupekmie- dzionośny(Sawłowicz,Wedepohl,1992).
SawłowicziWedepohl(1992)zwracająuwagęnawystę- powanieokruszcowaniawbiałymspągowcu,główniewpo- stacir o z p r o s z o n e j i l a m i n , a p o n a d t o t a k ż e j a k o g n i a z d a , żyłki,soczewki,takżewwykształceniumasy wnym,copo-
twierdziłyniniejszebadania. Wymienioneformywyróżn ilirównieżi n n i b a d a c z e , k t ó r z y t a k ż e o b s e r w o w a l i r y t m i t y,niejednokrotniezbudowanezsiarczkó winnychniżchalko-zyn–
digenit.Harańczyk(1989)obserwowałlaminyzbudo - wanez c h a l k o p i r y t u , b o r n i t u i m a r k a s y t u . K u c h a i P a w l i -
kowski(1986)opisalirytmitychalkozynowe,przechodząc ewbornitowo-
chalkopirytowe.Obserwacjewymienionych autorów orazobecnewynikibadańrytmitówdowodząmoż-
liwościb a r d z o s z e r o k i e j z m i e nnościm i n e r a l n e j s i a r c z k ó w budującychlaminy.Rodzajkruszcówwrytmitachifor machmineralizacjirozproszonejjestpodobny.Mineralizacj akruszcowatakżew obubadanychprofilach jestodmie nna.Różnicewykazałyzarównosiarczkibudującepierwotnepra- widłowelaminy,jakisiarczkibudującewtórne,nakładającesięo k r u s z c o w a n i e ( l a m i n y,p l a m y ) . P r o f i l R Z A składa s i ę główniezsiarczkówsystemuCu–
S.Chalkopirytbudujeje-
dyniewtórnąlaminężelazistąwdolnejczęścizestawury t-
mitów.ProfilRGMjestokruszcowanyprzezsiarczkisyste- muCu–Fe–
S,wnajwiększejmierzeprzezbornit,pirytichalkopiryt,z niewielkimudziałemgaleny.Wprzedsudec-
kimz ł o ż u m i e dziw ł a ś n i e t a k ied w a s y s t e m y s i a r c z k o w e zdecydowanied o m i n u j ą : C u –
S o r a z C u – F e – S ( M i c h a l i k , Sawłowicz,2001).
Paragenezysiarczkówmiedziwobrębiejednegozes ta-
wul ami nsąpodobne,różni ąsi ęj ednakm i ęd zybadan ym i profilami.SawłowicziWedepohl(1992)wbadanychpr zeznichsiarczkachbudującychrytmitynotowalidużewar tościstosunkuCu/S.Mierzoneprzeznichwartościzawier ałysięwprzedziale1,26–
2,00,awiększośćmieściłasięwzakresie1,65–
1,85(analizyprzyużyciumikrosondy),czyliodpowia-
daładigenitowi.WbadanymprofiluRZAwyróżnionodwa rodzajep i e r w o t n e j m i n e r a l i z a c j i s i a r c z k o w e j : r o z p r o s z o n ą orazwformielamin.
Napodstawieobserwowanychzależnościprzestrz en-
nychmi ędzyskł adni kam i ,m ożnawni oskow aćowi el oet a -
powościirozłożonychwczasiezjawiskachdiagenetycznychwpiask owcu.Rozważającokruszcowanierytmitów,możnazakła daćconajmniejkilkastadiówokruszcowania.
WprofiluRZAwpierwszymstadiumpowstałyprawdo- podobniesiarczkimiedzioskładziechalkozynuidigenit u.Siarczkit e u t w o r z y ł y z a r ó w n o m i n e r a l i z a c j ę r o z p r o s z o n ą , jakilaminy.Trudnojestwyrokować,czynastąpiłotoj edno-
cześnieczyteżprocesytebyłyprzesuniętewczasie.Zgod- niezmodelemSawłowiczaiWedepohla(1992),opartymnazjawis kudyfuzjiiteoriiprzesyceniaOstwalda–Pragera,siar-
kowodór,wydzielanywłupkunadrodzebakteryjnejreduk-
cjisiarczanów,dyfundowałdoniżejpołożonegoporowategopozi omubiałegopiaskowca,zawierającegojonymiedzi,codo prowadziłodopowstanialaminsiarczkowych.Obecnoś ćrozmytejlaminysiarczkowejupodstawysekwencji,typowadl aróżnychwcześniejopisywanychrytmitów,aprawdopo -
dobniet a k ż e w y s t ę p o w a n i e o k r u s z c o w a n i a r o z p r o s z o n e g o jestn a j p r a w d o p o d o b n i e j w y n i k i e m s t o p n i o w e g o o b n i ż a n i a sięstężeniasiarkowodoruzda laodźródła(łupkumiedzio-
nośnego),couniemożliwiłopowstanieostregogradientup rzesycenia.NajwyższystosunekCu/Swsiarczkach znaj -
bogatszejwkruszcedolnejczęścikażdejlaminyrytmitujestchar akterystycznyd l a b a d a n y c h w y s t ą p i e ń (f i g . 1 3) . J e ś l i modelSawłowiczaiWedepohla(1992)jestprawd ziwy,to,zgodniez t e o r i ą p r z e s y c e n i a O s t w a l d a - P r a g e r a , d e p o z y c j a siarczkówwtejczęścinastępujep rzymaksymalnymstęże-
niusi arczkum iedzi,dl at egopost ępuj ącwdółrozt w orysą zubożonewmiedźirównieżpowstającemiędzy laminamiiw g ó r n y c h c z ę ś c i a c h l a m i n s i a r c z k i z a w i e r a j ą j e j m n i e j . Wtórnalaminażelazistaokruszco wanachalkopirytemnało-
żonanalaminysiarczkówCu,jestnajprawdopodobniejwy- nikiemp ó ź n i e jszejm i n e r a l i z acji,b y ć m o ż e z w i ą z a n e j zobecnościąwtymmiejscuwarstwypirytonośnej(p or.pro-filRGMwdalszejczęści).
WprofiluRGMrozróżnienieetapówmineralizacjio razwyjaśnieniegenezyokruszcowanianiejestłatwe.Skąpeok ruszcowaniewlaminachkowelinemsugeruje,żepierwot- nielaminymogłysięskładaćzsiarczkówCu,podobniejak
Fig.13.ZmiennośćstosunkuCu/Swwybranychpróbkachpr ofiluRZA,zuwzględnieniemlamin
VariabilityoftheCu/SratioinselectedsamplesfromtheRZAcros s-section(WestRudna),includinglaminae
wprofiluRZA.Ponieważgłównamasamineralizacjiwtymprofil uskładasięzbornitu,pirytuichalkopirytu,innyspo- sóbjejpowstaniawydajesiębardziejuzasadniony.Pojawie- nies i ę w p i a s k o w c u n a j w c z e ś n i e j p i r y t u , n a o g ó ł f r a m b o -
idalnego,następnieczęstospajanegoprzezsiarczkiCu lubCu–
Fe,jestobserwowanedośćpowszechnie(np.Largeiin.,1995).Lic zneframboidypirytoweutworzyłysięzapewneinsitu,b y ć m o ż e w w y n i k u b a k t e r y j n e j r e d u k c j i s i a r c z a n ó w wm i k r o ś r o d o w i s k a c h s z c z ą t k ówo rganicznych.P i r y t t w o - rzysięprzezmetastabilnemonosiarczkiżelaza(Sawłowicz,2 000ireferencjetamże)iszczególniewtejwczesnejfazie możeb y ć s t o s u n k o w o ł a t w o r o z p u s z c z a n y w m i g r u j ą c y c h zdołuroztworachchlorkowychlubzastępowa nyprzez siarczkim i e d z i ( S a w ł o w i c z , Wedepohl,1 9 9 2 ) . M i g r u j ą c y znadległegołupkusiarkowodórreago wałzroztworamiza-
wierającymiCuiFe,dziękicz emupowstałamineraliza cjaCu–Fe–
Sorazwtórnypiryt.Namineralizacjętęnałożyłosiępóźniejszeo k r u s z c o w a n i e z g a l e n ą , t w o r z ą c p l a m i s t e s k u - pieniasiarczkowe.
Minerałyk r u s z c o w e n i e t y l k o w y p e ł n i a j ą p r z e s t r z e n i e porowewpiaskowcu,alezastępujązarównoszkiele tziarno-
wy,j a k i s p oi w a n i e s i a r c z k o w e.P r o c e s y z a s t ę p o w a n i a z a -
chodząintensywniejwstrefachobfitegookruszcowania.Fa kttenpotwierdzaMichalik(2001)wbadanychprzezsie- biepróbkachpiaskowca.Wobubadanychprofilachzastępo- wanies t a j e s i ę e w i d e n t n i e p o w s z e c h n i e j s z e z e w z r o s t e m ilościkruszcówzarównowlaminach,jakinakład ającychsięnanieskupieniachplamistych.Zastępowanieszkiel etuziar-
nowegoiinnychformminerałówprzezsiarczkibyłobadaneprzezB anasiaiin.(1982).Najczęściejdochodzidozastępo-
waniawszystkichskładnikówpiaskowcaprzezsiarczki,zas- tępowaniaszkieletuprzezchlorkiiminerałyilasteorazwmni ejszymstopniuzastępowaniaszkieletuprzezpozosta-
łespoiwa.Banaśiinni(1982)sugerująoddziaływaniebliżejniespr ecyzowanychroztworów,będącychwynikiemoddzia-
ływaniaf l u i d ó w i n t e r s t y c j a l n ychz e s p o i w a m i i l a s t y m i . Wbadanychprofilachregeneracjaziarenkwarcujestzja wi-skiemnaderczęstym.Nierzadkozachodzizjawiskoutrwala- niaichronieniaprzedkorozjąkształtuziarna(wtymregene- rowanychfragmentów),jeśliziarnokwarcuzostałoszc zel-
nieotoczoneprzezsiarczki,którewtensposóbtworząniejako otulinęochronną;zjawiskotorównieżzauważyłMichalik(200 1).Regeneracjękwarcunależałobywzwiązkuzp o w y ż s z y m t ł u m a c z y ć z m i a n ą s k ł a d u c h e m i c z n e g o r o z -
tworówiszybkimosiągnięciempunktuprzesyceniadla kr zemionki,którabyłapodczaskorozjiuwolnionawdużej ilości.Michalik(2001)zaznaczył,żedużailośćkrzemionki wro zt wo rz e m o gł ad od a t k ow op oc ho d zi ć z ro z pu s z c ze ni a niestabilnychzi aren det ryt yczn ych(skal eni e, z i arnali tyc z-
ne).Dodatkowywpływnawzrostrozpuszczalnościkwarcu,tak żeskaleni,mogłymiećkwasyorganicznezmateriiorga- nicznejłupkumiedzionośnego(np.Bennettiin.,1988;Bla- ke,Walter,1999).Wobuprofilachzaznaczasięspadekza-
wartościspoiwagipsowegoikaoli ni towegowcent ral n ych częściachzestawurytmitów.ŚliwińskiiKaczmarek(2 006)wskazali,ż e z a znaczas i ę s ł a b a d o d a t n i a k o r e l a c j a m i ę d z y zawartościamimiedziaspoiwilasto-
węglanowych.Faktten
możetłumaczyćspadekzawartościkaolinitu,którywmiej -
scachstosunkowobogategookruszcowaniajestintensywnieza stępowanyp r z e z k r u s z c e . Autorzy d o d a j ą , ż e d l a s p o i w siarczanowychzachodziujemnakorelacjamiędzyz awarto-
ściąsiarczanówasiarczków,cojestzgodnezzaobserwowa- nymw c e n t r a l nychc z ę ś c i a c h z e s t a w ó w r y t m i t ó w R Z A i RGMw z r o s t e m o k r u s z c o w a n i a i j e d n o c z e s n y m s p a d k i e m zawartościgipsu.Zarównoillit,ja kikaolinitgromadzisięwwynikuzastępowaniawcześniejszychs poiw,którytoprocesBanaśiinni(1982)określilijakopoźnodiagen etyczny.Nale-
żyjednakzauważyć,żeniekiedyminerałytewydająsiębyćspoi wamip i e r w o t n y m i . Występowanies p oi w k a l c y t o w y c h is i a r c z anowychn a j c z ę ś c i e j o g r a n i c z a s i ę d o w y p e ł n i a n i a przestrzeniporowych.Relacjedopozostałyc hskładnikówpo-
zwalająklasyfikowaćjejakopóźnodiagenetyczne.Wbada- nychpróbkachsąobecnewniewielkichilościachdrobneziar- nabarytu,częstozamkniętew masiespoiwawęglanowegolubs ąsiadującezsiarczanami.WedługMichalika(1997)zróż- nicowanieczęstościwspółwystępowaniabarytuzsiarczanami wapnia,możeświadczyćozmiennymskładzieroztworów.
Wp r ó b k a c h p r o f i l u R Z A częstoo b s e r w u j e s i ę c h l o r k i miedzi.Proceszastępowaniasiarczkówjestniekie dytakin-
tensywny,żeatacamittworzyoboksiarczkówjednozgłów- nychspoiwwypełniającychpory.WcześniejMichalik(2001)o bserwowałwWeissliegendróżneformychlorkówmiedz i(obwódkiwokółsiarczków,małekoncentracjewbliskimichsąsi edztwie,żyłkiwewnątrzichziaren,małekalafiorowate formynaautogenicznymkwarcuidrobnoziarnistemieszani- nywprzestrzeniachporowych)wpiaskowcu,sugerując,ż ejestt o a t a c a m i t . Współ wyst ępowani e ż y ł g i p s u , a n h y d r y t u ia t a c a m i t u w r a z z u b o g i m i w C u s i a r c z k a m i m i e d z i ( n p . sponkiopitemi y a r r o w i t e m ) w z ł o ż u l u b i ń s k i m z a r e j e s t r o -
waliwcześniejLargeiinni(1995),stwierdzającjednocze ś-
nie,ż e i s t n i e j e z w i ą z e k m i ę d z y a t a c a m i t e m a z u b o ż o n y m i wm i e d ź s i a r c z k a m i . S u p e rgenicznep r z e o b r a ż e n i a s i a r c z -
kówmiedzioddjurleitudoyarrowitu(przezstadiapośr ed-
nie),związanezługowaniemmiedzi,sączęsteizostałyopisa- neprzezwieluautorów,np.Sillitoe,Clark(1969),główniezporf irowychzłóżmiedzi.Występowanieatacamitu(lubpa- ratacamitu)wformieżyłwsiarczkachmiedziniejestzjawi- skiemrzadkim.Shlomovitchiinni(1999)opisaliżyłyparata- camituwminerałachsiarczkowychmiedzizTimna(Izrael).W powstawaniuwtórnychminerałóww wyrobiskachpod- ziemnychkopalńprzedsudeckiegozłożamiedzibiorąteżudział bakterie(Matlakowskaiin.,2012).
WstrefieprzejściowejmiędzyRoteFäuleastrefąokrusz- cowaną,o b s e r w u j e s i ę z n a c z n i e w i ę c e j k o w e l i n u i i n n y c h siarczkówzubożonychwmiedź.Interesującaje stobserwa-
cjaLargeiinni(1995),którzystwierdzili,żegdyyarro witjestr z a d k i , t o n i e t o w a r z y s z y m u a t a c a m i t , n a t o m i a s t g d y yarrowitjestpospolity,tozawszetowarzys zymuatacamit.Oznaczałobyt o , ż e p r o c e s u t l e nianiac h a l k o z y n u i p o d o b -
nychsiarczkówbogatychwCuprowadzidoubożeniasiarcz- kówwmiedźipowstawaniayarrowitulubkowelinu,awsy- tuacjiznacznejintensywnościtegoprocesudopowstaniachlorkó wmiedzi(np.atacamitu).Określenie,kiedyijakpo-
wstałatacamitizastąpiłpierwotnesiarczkimiedziniejestła-
–
twe,bowiempodobneefektymożeprzynieśćzarównowie- trzeniewspółczesnewkopalni,jakiutlenianieprzezchlorko- weroztworymineralizującenawczesnychetapachformowani asięzłoża.
Largeiinni(1995)wiążąpowstanieatacamituwprzed- sudeckimz ł o ż u m i e d z i z e w s p ó ł c z e s n y m o d d z i a ł y w a n i e m zasolonychwódkopalnianychzsiarczkamimied zi.Po-
wierzchnioweo b j a w y w i e t r z e n i a s i a r c z k ó w C u w p r o f i l u kopalnianymRZA,małazwięzłość(znacznaroz sypliwość)piaskowcaiobecnośćwnimanhydrytuigipsusu gerują,żeatacamitrzeczywiściemógłzastępowaćsiarc zkiCuwwa-
runkacho t w a r t y c h w y r o b i s k k o p a l n i a n y c h . Wyd ajes i ę t o dośćprawdopodobne,tymbardziej,żeprofilRZAwyka zujewielecechzwietrzenia,agłównymianionamiwwodachko- palnianychLGOMsą,wedługKiełczawaiinni(2011),chlorki(ok.
260–900mg/dm3)isiarczany(ok.1100–
1300mg/dm3).Należyjednakzwrócićuwagę,żeutleniające fluidy,zawie-
rającezazwyczajtakżeCO2,powinnytworzyćzsiarczkó wmiedziraczejmalachitaniżeliatacamit(Hannington,1993).
WedługdanychOwczarek(2010,zaKiełczawaiin.,20 11 )
tusilniezależyodlokalnegostężeniajonówwwodziek o-
palnianej,b o w i e m a t a c a m i t w k o n t a k c i e z e s ł o d k ą w o d ą rozpuszczasięszybkolubulegaprzemianomfazowym (Wo-
ods,Garrels,1986).WeksperymentachMacFarlaneiinnych(2005)ł u g o w a n a w o d ą r u d a a t a c a m i t o w a s t r a c i ł a n i e m a l całązawartośćchlorkówiwiększośćmiedzi.Wwar unkachstosunkowodużejwilgotnościwyrobiskkopalniany chnale-
żałobywięcoczekiwaćrozpuszczaniaatacamituitworzeniasię chryzokoli(Palaciosiin.,2011).
Ponieważprocesokruszcowaniawprzedsudeckimzłożumi edzibyłzpewnościąwielofazowy,niemożnawykluczyć,żewciąż migrującedostrefyzłożowejutleniająceroztworychlorko wem o gł y po wo do wa ć za st ę po w an i e wcześni ej po - wstałychsiarczkówCu.Cameroniinni(2007)sugerują,żes olankibasenowemogłyuczestniczyćwtworzeniuatacami- tuwstrefieutlenieniazłóżporfirowych,napóźnychetapachzłożot wórczych.
Stosunkowoczęstaobecnośćbardzodrobnychziarenatac amitu,niezwiązanychprzestrzenniezsiarczkamimi e -dzi,każerozważyćtakżehipotezęwczesnegopowstanianie- wskaźnikrCl–/rHCO3 jestjednakstosunkowowysoki,wa
- wielkichjegoilościzmiedzionośnychchlorkowychroztwo-
hającsiędlakopalńLGOMod0,3do400(średniood2do8).
Możnaoczekiwać,żejeśliilośćCO2jestmała,toutworzy sięa t a c a m i t , s z c z e g ó l n i e w p r z y p a d k u d o b r z e w e n t y l o w a -
nychwyrobisk.Zapewnezdolnośćdopowstawaniaatacami-
rówr e s z t k o w y c h p o k r y s t a l i z a c j i s i a r c z k ó w m i e d z i i w y -
czerpanius i ę d o s t ę p n e g o s i a r k o w o d o r u l u b p r z e d p o w s t a -
niemgłównychsiarczkówmiedzi,gdysiarkowodórnieby łjeszczedostępny.
PODSUmOWANIE Dwazbadane p ro fi l e pi as ko wc ów z ko pa l n i R u dn
a za -
wierałyr y t m i t y s i a r c z k o w e o r ó ż n y m s k ł a d z i e s i a r c z k ó w miedzii s t o p n i u p r z e o b r a ż e n i a.S i a r c z k o w a m i n e r a l i z a c j a kruszcowawystępujegłównie wpierwotnychlaminachiwewtórnychskupieniachsiarczkowy ch.Pozostałaczęśćkrusz-
cóww y s t ę p u j e w f o r m i e r o z p r o s z o n e j p o z a l a m i n a m i . Wmiejscachsłabegookruszcowaniawystępow aniesiarcz -
kówn a j c z ę ś c i e j o g r a n i c z a s i ę d o w y p e ł n i a n i a p r z e s t r z e n i porowych,aprzydośćobfitymokruszcowaniusiar czkiagre-
sywniez a s t ę p u jąp r z e d e w s z y s t k i m s z k i e l e t z i a r n o w y,a l e takżespoiwaniesiarczkowe.Okruszcowaniejestnajob fitszewd o l n y c h c z ę ś c i a c h l a m i n o r a z w s k u p i e n i a c h n a k ł a d a j ą-
cychs i ę n a n i e p ó ź n i e j s z y c h k ru sz có w.Rytmityw p r o f i l u RZAsąz b u d o w a n e z s i a r c z k ó w m i e d z i ( g ł ó w n i e d i g e n i t ) . Profiltenuległznaczącemuwietrzeniu,apierwotnam inera-
lizacjak r u s z c o w a z o s t a ł a w d u ż y m s t o p n i u z m i e n i o n a d o kowelinuiatacamitu.Pierwotnerytmitypowsta łyprawdo-
podobniep r z e z o d d z i a ł y w a n i e s i a r k o w o d o r u z ł u p k u m i e -
dzionośnegon a r o z t w o r y m i e d z i o n o ś n e w p i a s k o w c u . P o -
wszechnaobecnośćatacamitubyłazapewnewynikiemwie-
trzeniawwarunkachkopalnianych,chociażinnemożliwościjegop owstania,przynajmniejwczęści,zostałyteżzapropo- nowane.RytmitywprofiluRGMsązbudowanezsiarczkówCui F e( bo rn i t ,c ha l k op i r yt )i pi ry t u . Teno dm i en ny sk ł a d możebyćwynikiemreakcjisiarkowodoruznadległegołu p-kuzroztworamizawierającymiCuiFe.Żelazowtychroz- tworachb y ł o p r a w d o p o d o b n i e w y n i k i e m r o z p u s z c z a n i a obecnegow p i a s k o w c u p i r y t u l u b m o n o s i a r c z k ó w ż e l a z a . Napierwotnąmineralizacjęsiarczko wąwobuprofilachjestnałożonawtórnamineralizacjakru szcowaoniecoodmien -nymskładzie.
Podziękowania.PragniemypodziękowaćDyrekcjiKGHM PolskaMiedźS.A.iDyrekcjiZGRudnazawyrażeniezgodynazjazd yipobórpróbek.DziękujemyzapomocgeologomZGRudn a,awszczególnościPanuJarosławowiSuchanowi.Podziękowaniak i e r u j e m y t e ż p o d a d r e s e m P a n a B a r t o s z a Kajdasaz anieocenionewsparciewobsłudzeaparaturyba- dawczejorazanaliziewyników.PanuAndrzejowiKozłow -
skiemud z i ę k u j e m y z a c e n n e u w a g i , k t ó r e p o z w o l i ł y u d o -skonalićniniejszytekst.
LITERATURA
BANAŚM . , S A L A M O N W.,P I E S T R Z Y Ń S K I A.,M AYER W.,
1982—
Replacementphenomenaofterrigenousmineralsby sulph idesincopper–
bearingPermiansandstonesinPoland. W:O r e G e n e s i s – t h e s t a t e o f t h e Art( r e d . G . C . Amstutz ).
Spec.Publ.No.2,Soc.Geol.Appl.toMineralDeposits,3–
9,Springer,Berlin,Heidelberg,NewYork.
BENNETTP.C.,MELCERM.E.,SIEGELD.J.,HASSETTJ.P.,1988
— Thedissolutionofquartzindiluteaqueoussolutionsoforganicaci dsat25°C.Geoch.etCosmochim.Acta,52:1521–1530.
BLAKER.E.,WALTERL.M.,1999—
Kineticsoffeldsparandquartzdissolutionat70–80°Candnear–
neutralpH:EffectsoforganicacidsandNaCl.Geoch.etCosmochim.
Acta,63:2043–2059.
BŁASZCZYKJ . K . , 1 9 8 1 —
W p ł y w p a l e o m o r f o l o g i i s t r o p u białegos p ą g o w c a n a z m i e n n o ś ć f a c j a l n ą s e r i i z ł o ż o w e j wZagłębi uLubińskim.Geol.Sudet.,16:195–217.
CAMERONE . M. , L E YB OUR NE M. I., PALACIOSC ., 2007
—
Atacamitei n t h e o x i d e z o n e o f c o p p e r d e p o s i t s i n n o r t h e r n Chile:involvementofdeepformationwaters?
Miner.Deposita,42:205–218.
HANNINGTONM.D.,1993—
Theformationofatacamiteduringweatheringofsulphidesonth emodernseafloor.Can.Mineral.,31:945–956.
HARAŃCZYKC.,1989—
Subaerialredistributionofthemetalscontentinthecopper–
bearingshalesoftheFore-SudeticMo-
nocline.Symp.Mineralization inBlackShales.Kraków –Lu-bin11–14April1989,14.
HARAŃCZYKC.,JAROSZJ.,1973—
Minerałykruszcowezłożamiedzimonoklinyprzedsudeckiej.RudyMet.Ni eżel.,10:290–
296.JUROSZEK,C.,KŁAPCIŃSKI,J.,SACHANBIŃSKI,M., 1981.
Wulkanityd o l n e g o p e r m u p o ł u d n i o w e j c z ę ś c i m o n o k l i n y przedsudeckiejiperyklinyŻar.RocznikPol. Tow.Geol .,51:517–546.
KACZMAREKW.,2006—Zróżnicowaniemineralizacjimiedzio- wejawykształcenielitologicznebiałegospągowcaw k opal-niachLGOM.[Pr.doktor.],Arch.INGUWr,Wrocław.
KIEŁCZAWAB.,OWCZAREKA.,KALISZM.,2011–Wybrane zagadnieniage ne z y wó d p o d z i e m n y c h d op ł y wa j a c yc h d o kopalńLubinorazPolkowice–
Sieroszowicewstrefiekontak-
tówh y d r a u l i c z n ychu t w o r ó w c e c h s z t y n u i o l i g o c e n u . B i u l . Państw.Inst.Geol.,445:291–300.
KŁAPCIŃSKIJ.,PERYTT.M.,2007—Budowageologicznamo- noklinyprzedsudeckiej.W:MonografiaKGHMPolskaMiedź S.A.Wyd.II.KGHMCuprumSp.zo.o.,Lubin(red.A.Pies- trzyński):69–77.
KUCHAH.,1990—GeochemistryoftheKupferschiefer,Poland.
Geol.Rundsch.,79:387–399.
KUCHAH.,PAWLIKOWSKIM.,1986—Two- brinemodelofthegenesisofstrata–
boundZechsteindeposits(Kupferschiefer type),Poland.
Miner.Deposita,21:70–80.
LARGED.J.,MACQUAKERJ.,VAUGHAND.J.,SAWŁOWICZZ., GIZEA.P.,1995—EvidenceforLow–Temperaturealtera- tiono f s u l p h i d e s i n t h e K u p f e r s c h i e f e r c o p p e r d e p o s i t s o f SouthwesternPoland.Econ.Geol.,90:2143–
2155.
MacFARLANEW.R.,K Y S E R T.K.,C H I P L E Y D . , B E A U C H E -
MIND . , O ATESC . , 2 0 0 5 —
C o n t i n u o u s l e a c h i n d u c t i v e l y coupledplasmamasss pectrometry:applicationsforexplor a-
tionandenvironmentalgeochemistry.Geochem.Explor.Envi- ronm.,Anal.,5:123–134.
MATLAKOWSKAR.,SKŁODOWSKAA.,NEJBERT,K.,201 2
— BioweatheringofKupferschieferblackshale(Fore-
SudeticMonocline,S W Po l a nd ) b y i n d i g e n o u s b a c t e r i a : i m p l i c a t i o n ford i s s o l u t i o n a n d p r e c i p i t a t i o n o f m i n e r a l s i n d e e p u n d e r-
groundmine.FEMSMicrobiol.Ecol.,81:99–110.
MAYERW.,PIESTRZYŃSKIA.,1985—
OremineralsfromlowerZechsteinsedimentsatRudnamine,Fore- SudeticMonocline,SWPoland.Pr.Miner.PAN,75:1–
72,Wydaw.Geol.,Warszawa.
MAYERW.,P I E S T R Z Y Ń S K I A . , 1 9 9 0 —
O r i g i n o f s u l p h i d e bandinginthemineralizedWeissli egendessandstones,Fore-
SudeticMoncline,SWPoland.Miner.Pol.,21:15–21.
MAYERW.,SAL AMON W.,1974— Wykształcenieim i ne ra l i - zacjapiaskowcówbiałegospągowcawrejonieRudnej.Rudy Met.Nieżel.,19:300–304.
MICHALIKM.,1997—
Minerałydiagenetycznewpiaskowcachbiałegoiczerwon egospągowcazobszaruwystępowania dolnośląskichzł óżmiedzijakozapiszmiennościskładuchem-
icznegoroztworówporowych.Pr.Spec.PTMin.,9:134–136.
MICHALIKM . , 2 0 0 1 —
D i a g e n e s i s o f t h e Weissliegends a n d - stonesintheSouth–
WesternmarginofthePolishRotliegendbasin.Pr.Miner.PAN,9 1:1–176.
MICHALIKM.,SAWŁOWICZZ.,2001—Multi-stageandlong- termoriginoftheKupferschiefercopperdepositsinP oland. W:M i n e r a l D e p o s i t s a t t h e B e g i n n i n g o f t h e 2 1 s t C e n t u r y (red.A.Piestrzyński),Balkema,235–238.
NEMECW.,POREBSKIS.J.,1977—
Weissliegendessandstones:atransitionfromfluvial- aeoliantoshallow-marinesedimenta-tion(PermianofFore- SudeticMonocline).Ann.Soc.Geol.Pol.,47:387–418.
NIEĆM . , P I E S T R Z Y Ń S K I A.,2 0 0 7 — F o r m a i b u d o w a z ł o ż a .
W:Monografia KGHMPol skaMie dź S.A. Wyd.II.KG HMCuprumSp.zo.o.,Lubin(red.A.Piestrzyński):157–163.
OBERC-DZIEDZICT.,ŻELAŹNIEWICZA.,CWOJDZIŃSKIS., 1999—GranitoidsoftheOdrafaultzone:late-topost- oro-
genicVariscanintrusionsintheSaxothuringianZone,SWPo- land.Geol.Sudet.,32:55–71.
OSZCZEPALSKIS.,1989—
KupferschieferinsouthwesternPo-
land:Sedimentaryenvironments,metalzoning,andor econ-trols.Geol.Assoc.Canada,Spec.Pap.,36:571–600.
OSZCZEPALSKIS.,1999—OriginoftheKupferschieferpolyme- tallicmineralizationinPoland.Miner.Deposita,34:599–
613.OSZCZEPALSKIS.,RYDZEWSKIA.,1987—
Palaeogeography andsedimentarymodeloftheKupferschieferinPoland.Lect.
NotesEarthSci.,10:189–205.
PALACIOSC.,ROUXELO.,REICHM.,CAMERONE.M.,LEY- BOURNEM . I . , 2 0 11—
P l e i s t o c e n e r e c y c l i n g o f c o p p e r a t ap o r p h y r y s y s t e m , At a c a m a D e s e r t , C h i l e : C u i s o t o p e e v i - dence.Miner.Deposita,46:1–7.
PERYTT.M.,OSZCZEPALSKIS.,2007—Stratygrafiaseriizło- żowej.W :M o n o g r a f i a K G H M P o l s k a M i e d ź S . A . Wyd.I I . KGHMCuprumSp.zo.o.,Lubin(red.A.Piestrzyński):108–
111.PIECZONKAJ.,P I E S T R Z Y Ń S K I , A.,2 0 0 6 — M i n e r a ł y k r u s z - cowez ł o ż a r u d m i e d z i n a m o n o k l i n i e p r z e d s u d e c k i e j i i c h znaczeniedlagenezy.Gosp.Sur.Miner.,22,z .spec.3:187–292.
PIECZONKAJ.,PIESTRZYŃSKIA.,LENIKP.,CZERWH.,2007
— Rozmieszczenieminerałówkruszcowychwzłożurudmie- dzin a m o n o k l i n i e p r z e d s u d e c k i e j . B i u l . P a ń s t w.I n s t . G e o l . ,423:95–108.
PIESTRZYŃSKIA.,2007—
Okruszcowanie.W:MonografiaKGHMPolskaMiedźS.A.Wyd.I I.KGHMCuprumSp.zo.o.,Lubin(red.A.Piestrzyński):167–
197.
PIESTRZYŃSKIA.,S AWŁOWICZZ . , 1 99 9—
E xp l o ra t i on fo r
AuandPGEinthePolishZechsteincopperdeposits(Kupfer- schiefer).J.Geochem.Explor.,66:17–25.
PIESTRZYŃSKIA.,PIECZONKAJ.,SAWŁOWICZZ.,2010—
Sedimenthostedcopper–silverdepositsintheLubin–
Glogowminingdistrict(Poland).ActaMiner.- Petrogr.,FieldGuideSeries,18:19–33.
SAWŁOWICZZ.,2000—Framboids:fromtheirorigintoapplica- tion.Pr.Miner.PAN,88:1–80.
SAWŁOWICZZ.,WEDEPOHLK.H.,1992—Theoriginofrhyth- mics u l p h i d e b a n d s f r o m t h e P e r m i a n s a n d s t o n e s ( Weisslie-gendes)i n t h e f o o t w a l l o f t h e F o r e -
S u d e t i c K u p f e r s c h i e f e r.Mineral.Deposita,27:242–248.
SHLOMOVITCHN. , B AR -M ATTHEWSM. , S E G E V A.,M AT- THEWSA.,1999—Sedimentaryandepigeneticcoppermi-
neralassemblagesintheCambrianTimnaFormation,southernIsrael.
Isr.J.EarthSci.,48:195–208.
SILLITOER.H.,CLARKA.H.,1969—Copperandcopper- ironsulphidesastheinitialproductsofsupergeneoxidation,Copiap ominingdistrict,northernChile.Am.Mineral.,54:1684–1710.
ŚLIWIŃSKIW.,KACZMAREKW.,2006—Zróżnicowaniemin- eralizacjimiedziowejwzależnościodwykształceniaspoiwpiasko wcówbiałegospągowca.U Wroc.PracowniaUsług
GeologicznychWRO-MIN,Opr.nauk.- bad.,Arch.DziałuGeol.OZGRudna.
WIERZCHOWSKA-KICUŁOWAK.,1984—Budowageologicz- nau t w o r ó w p o d p e r m s k i c h m o n o k l i n y p r z e d s u d e c k i e j . G e o l . Sudet.,19:121–139.
WOODST.L.,GARRELSR.M.,1986—
Phaserelationsinsomecuprichydroxyminerals.Econ.Geol., 81:1989–2007.
SUMMARY Setsofrhythmicsulphidelaminae(bands)arecommo
ninsandstonesoftheFore-
Sudeticcopperdeposits.Theyarecomposedofalternatinglay ers,darkgrey(sometimesgreenafterpartialweathering)andwh ite-
grey.Thetypicalnumberofl ami naei naset i sbet w een10a nd20,but t heext rem e quantitiesobservedare3–
4and60.Thethicknessofthein-
dividuallaminaevariesbetween10and15mm.Thelower boundaryistypicallysharp(thehighestcontentofsulphides)whereast heupperboundaryisusuallyfadingawayupwards(gradualdecre aseoftheamountofsulphides).Thicknessofthesetvariesaccord inglytothenumberoflaminae,typicallybetween0.3and0.7metre s.Adistancebetweenthetopofsandstoneandthehighestla minainasetisaboutonemetre(0.5–
1.5m).Rhythmitesareobservedinsandstonespracti- callyonlybelowthecopper-bearingshale.
GeologicallocationoftheKupferschieferdepositsinPo- landisbrieflydescribed andpresented inFig.1.Atypic allithologicalcross-
sectionofanorezoneisshowninFig.2.Twocross-
sectionsofWeissliegendsandstonesfromtheRudnaMine(Fi gs.3,4),containingcoppersulphiderhyth-
micbanding,werestudied.Analyseswereperformedbyme- ansofopticalpolarizing(PLM)andscanningelectron (SEM-EDS)microscopyandXRD.
Sulphideo r e m i n e r a l i z a t i o n o c c u r s m a i n l y i n r h y t h m i c laminaewiththehighestamountsinthelowermostp artsoflaminae(Figs.9A,10A,B)andinsecondarysulphideaggre- gates.Theremainingoremineralsaredispersedinthesand- stoneoutsidethelaminae(Figs.11A–
D,12A,B).Inplaceswhereoremineralizationispoor,sulphide sfillmainlyporesinthehostrock(Figs.7A–
C,8B).Gypsum,anhydrite,claymineralsand carbonat es oft enoccurt og et he r,fi ll i ngpores (Figs. 7A,B , 8B,D ).Mut ual spat ialrel at ionssuggestt hat sulphatesandcar bonatesarerelativelythelatestcements.Incaseofstrongminer alization,sulphidesreplacematrixand non-
sulphidiccements(Fig.9A).Replacementphenomena a recommonandconfirmedbytheresultsofthevolumecal- culationsofmatrix,oremineralsandnon-
sulphidecements(Figs.5,6).Matrixgrainsarereplacedalsoby copperchlori-
des(Figs.7A,C)andclaymineralsand,tosmallerextent,byothern o n -
s u l p h i d i c c e m e n t s . Q u a r t z r e g e n e r a t i o n c o a t i n g s areq ui t ec om mon,e sp ec i a l l yw he r e t i gh t l ys ur ro un d ed by sulphides(Figs.7D,8A,D).Silicacomesfromdissolutio
nofquartzanddetritalgrainsoffeldsparsandlithicmatter(Fig s.7B,8D,9A).Intensereplacementisprobablyrelatedto
