Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Stężenie homocysteiny w surowicy krwi – nowego czynnika ryzyka wieńcowego – u dorosłych mieszkańców naszego kraju.
Wyniki programu WOBASZ
A
Annddrrzzeejj TTyykkaarrsskkii11,, AAnnnnaa PPoossaaddzzyy--MMaa³³aacczzyyññsskkaa11,, SStteeffaann RRyywwiikk22,, BBooggddaann JJaassiiññsskkii22,, WWoojjcciieecchh DDrryyggaass33,, B
Booggddaann WWyyrrzzyykkoowwsskkii44,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz55,, AAnnddrrzzeejj PPaajj¹¹kk66
1Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ
2Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa
3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ
4Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk
5III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice
6Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
Wstęp
Zwiêkszone stê¿enie homocysteiny od ponad 20 lat jest uwa¿ane za niezale¿ny czynnik ryzyka wieñcowego [1–3]. Uwarunkowana genetycznie, ciê¿ka hiperhomo- cysteinemia (stê¿enie homocysteiny w surowicy krwi ponad 100 µmol/l) szybko prowadzi do rozwoju licz- nych powik³añ naczyniowych. U 50% nieleczonych pa- cjentów z tym schorzeniem rozwija siê zawa³ serca, udar mózgu lub zakrzepica ¿ylna przed ukoñczeniem 30. roku ¿ycia. Stê¿enia homocysteiny pomiêdzy 30 a 100 µmol/l spotykane s¹ u chorych ze znacznym nie- doborem kwasu foliowego, witaminy B12 lub w niewy- dolnoœci nerek [3, 4]. Niewielka hiperhomocysteinemia rozwija siê prawdopodobnie tak¿e na pod³o¿u gene- tycznym, przy wspó³udziale czynników predysponuj¹- cych, takich jak alkoholizm, niedoczynnoœæ tarczycy oraz za¿ywanie niektórych leków. Stê¿enie homocyste- iny jest nieco wy¿sze u mê¿czyzn, w porównaniu z ko- bietami, i wzrasta wraz z wiekiem [5].
Cel badania
Celem badania by³o oznaczenie œredniego stê¿enia homocysteiny w surowicy krwi oraz czêstoœci wystêpo- wania hiperhomocysteinemii w populacji ogólnopolskiej oraz w populacjach poszczególnych województw nasze- go kraju. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki ana- liz w zale¿noœci od p³ci, wieku i miejsca zamieszkania.
Metodyka
Oznaczenie homocysteiny w surowicy krwi wyko- nano w 50% próbie losowo wybranych osób zbada- nych w programie WOBASZ (6772 osoby). Ze wzglê- dów technicznych nie wykonano oznaczenia u 235 osób (3,4% badanych). Ostatecznie CRP oznaczono u 6537 osób (3081 mê¿czyzn, 3456 kobiet). Sposób w³¹czenia badanych do oceny homocysteiny podano w pracy Rywika i wsp., opublikowanej w niniejszym suplemencie, omawiaj¹cej metodykê badania.
Stê¿enie homocysteiny w surowicy krwi oznacza- no w µmol/l za pomoc¹ metody immunoenzymatycz- nej testem kompetycyjnym, z wykorzystaniem zjawi- ska chemiluminescencji, jako enzym zastosowano fosfatazê alkaliczn¹ sprzêgniêt¹ z przeciwcia³em specyficznym w stosunku do S-adenozylo-L-homo- cysteiny (SAH). U¿yto analizator IMMULITE 1 i od- czynniki firmy DPC.
Za podwy¿szony poziom homocysteiny we krwi uznano wartoœci powy¿ej 12 µmol/l.
Ze wzglêdu na skoœny rozk³ad tej zmiennej w po- pulacji, wartoœci œrednie przedstawiono jako œrednie geometryczne. W przedstawionych analizach warto- œci œrednie dla populacji polskiej i dla poszczególnych województw zosta³y adiustowane na wiek i miejsce zamieszkania (gmina ma³a, œrednia i du¿a).
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Andrzej Tykarski, Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Akademia Medyczna, ul. D³uga 1–2, 61-848 Poznañ, tel. +48 61 854 90 90, faks +48 61 854 90 86
S 2
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Andrzej Tykarski i wsp.
Wyniki
W analizowanym materiale œrednie stê¿enie homo- cysteiny w ca³ej próbie ogólnopolskiej by³o istotnie
wy¿sze u mê¿czyzn ni¿ u kobiet (odpowiednio 10,24 µmol/l i 8,81 µmol/l). Stê¿enie homocysteiny wzrasta³o z wiekiem od 9,10 do 12,33 µmol/l u mê¿czyzn i od 7,75 do 11,62 µmol/l u kobiet (Tabela I).
G
Grruuppaa wwiieekkoowwaa pp³³eeææ
m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
N
N œœrreeddnniiaa ggeeoomm.. SSTTDD NN œœrreeddnniiaa ggeeoomm.. SSTTDD
<30 lat 609 9,10 1,34 687 7,75 1,35
30≤40 lat 483 9,44 1,34 593 7,82 1,34
40≤50 lat 709 10,07 1,39 776 8,60 1,38
50≤60 lat 673 10,83 1,37 722 9,19 1,36
60≤70 lat 432 11,57 1,38 463 10,63 1,34
≥70 lat 175 12,33 1,34 215 11,62 1,40
razem 3081 10,24 1,38 3456 8,81 1,39
T
Taabbeellaa II.. Œrednie geometryczne stê¿enia homocysteiny (µmol/l) w grupach p³ci i wieku dla populacji polskiej
0 2 4 6 8 10 12 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
PDK DLN ZPM LUB MAZ OPO MLP Polska KPM LDZ POM SWK LBS PDL WMZ SLK WLK
0 2 4 6 8 10 12 DLN
ZPM MAZ PDK OPO
LUB LDZ POM MLP Polska
LBS SWK PDL KPM WMZ
SLK WLK 1111,,00
1100,,99 1100,,99 1100,,88 1100,,66 1100,,33 1100,,22 1100,,22 1100,,22 1100,,11 1100,,11 1100,,11 1100,,00 9 9,,77 9 9,,66 9 9,,55 9 9,,55
9 9,,44 9 9,,44 9 9,,33 9 9,,22 9 9,,11 9 9,,11 9 9,,00 9 9,,00 9 9,,00 8 8,,88 8 8,,88 8 8,,77 8 8,,55 8 8,,55 8 8,,55 8 8,,11 7 7,,88
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 11.. Œrednie geometryczne poziomu homocysteiny (µmol/l), Polska i poszczególne województwa
Stê¿enie homocysteiny w surowicy krwi – nowego czynnika ryzyka wieñcowego – u doros³ych mieszkañców naszego kraju. S 3
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4) Najwy¿sze œrednie stê¿enia homocysteiny obserwo-
wano u mê¿czyzn w województwach podkarpackim, dolnoœl¹skim i zachodniopomorskim (10,9–11,0 µmol/l), zaœ najni¿sze w wielkopolskim i œl¹skim (9,5 µmol/l).
U kobiet zró¿nicowanie regionalne by³o podobne. Naj- wy¿sze stê¿enia (9,4 µmol/l) obserwowano w woje- wództwach dolnoœl¹skim i zachodniopomorskim, a naj- ni¿sze (7,8 µmol/l) w wielkopolskim (Rycina 1.).
Odsetek osób ze stê¿eniem homocysteiny wy¿szym ni¿ 12 µmol/l w ca³ej populacji polskiej wynosi³ 26%
u mê¿czyzn i 16% u kobiet. Obserwowano znaczne zró¿nicowanie pomiêdzy poszczególnymi wojewódz- twami. Wœród mê¿czyzn najwy¿sze odsetki obserwo- wano w województwach lubelskim i zachodniopomor- skim (odpowiednio 36% i 35%), natomiast najni¿sze w województwach podlaskim i warmiñsko-mazurskim, gdzie by³y one prawie dwukrotnie ni¿sze i wynosi³y 19% (Rycina 2.). Podobnie wœród kobiet, najwy¿sze od- setki osób ze stê¿eniem homocysteiny powy¿ej 12
µmol/l obserwowaliœmy w województwach dolnoœl¹- skim, zachodniopomorskim i pomorskim (20–21%), na- tomiast dwukrotnie ni¿sze w województwach œl¹skim i wielkopolskim (10–11%).
Komentarz
Bardzo wysokie stê¿enia homocysteiny w surowicy krwi stanowi¹ istotny czynnik ryzyka powik³añ sercowo- -naczyniowych. Natomiast rola nieznacznie podwy¿szo- nego stê¿enia tego zwi¹zku w surowicy krwi nie jest jeszcze do koñca wyjaœniona. Niektórzy autorzy kwe- stionuj¹ znaczenie niewielkiej hiperhomocysteinemii w rozwoju powik³añ sercowo-naczyniowych, wiêkszoœæ jednak uwa¿a, ¿e stanowi ona czynnik zwiêkszonego ry- zyka zawa³ów serca i udarów mózgu, a tak¿e zwiêkszo- nej czêstoœci restenoz po angioplastyce naczyñ wieñco- wych [1, 2, 5, 6]. W przedstawionym materiale dotycz¹- cym doros³ych osób populacji polskiej œrednie stê¿enia homocysteiny s¹ wy¿sze u mê¿czyzn ni¿ u kobiet, zde- 0 10 20 30 40 50
m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
LUB ZPM DLN PDK OPO MAZ SWK Polska LBS POM MLP KPM LDZ SLK WLK WMZ PDL
0 10 20 30 40 50 DLN
ZPM POM MAZ
PDK LUB OPO
LBS LDZ SWK Polska
KPM PDL WMZ MLP WLK SLK 3
366 3 355 3 344 3 333 3 322 2 299 2 277 2 266 2 266 2 266 2 244 2 244 2 222 2 211 2 211 1199 1199
2 211 2 211 2 200 1199 1188 1177 1177 1166 1166 1166 1166 1133 1133 1122 1122 1111 1100
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 22.. Odsetek osób z podwy¿szonym stê¿eniem homocysteiny (>12 µmol/l), Polska i poszczególne województwa
S 4
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Andrzej Tykarski i wsp.
cydowanie wy¿szy jest równie¿ odsetek mê¿czyzn z podwy¿szonym powy¿ej 12 µmol/l stê¿eniem homocy- steiny (26 vs 16%). Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e fakt ten mo¿e byæ jedn¹ z przyczyn wiêkszego ryzyka sercowo- -naczyniowego u mê¿czyzn w porównaniu z kobietami.
Œrednie stê¿enie homocysteiny w surowicy krwi u mieszkañców naszego kraju w wieku 40–70 lat jest zbli¿one, a nawet nieco wy¿sze (10,1–11,6 µmol/l) ni¿
u mieszkañców Finlandii, gdzie u mê¿czyzn w wieku 46–64 lata wynosi³o 10,8 µmol/l. U tych mê¿czyzn, u których stê¿enie homocysteiny by³o wy¿sze ni¿ 11,3 µmol/l, w czasie 10-letniej obserwacji Virtanen i wsp.
zaobserwowali prawie 2-krotnie wy¿sz¹ umieralnoœæ z powodu powik³añ sercowo-naczyniowych ni¿ u tych mê¿czyzn, u których stê¿enie homocysteiny by³o równe lub ni¿sze i¿ 9,5 µmol/l [3]. Stê¿enie homocysteiny w po- szczególnych województwach naszego kraju by³o zró¿- nicowane. Trudno powiedzieæ, jakie s¹ tego przyczyny, nie s¹ tak¿e jasne przyczyny wy¿szych wartoœci homo- cysteiny u mê¿czyzn. Jedn¹ z hipotez mo¿e byæ wystê- puj¹cy na obszarach z wysokim stê¿eniem homocyste- iny niedobór kwasu foliowego i/lub witaminy B12, nie- zbêdnych w katabolizmie homocysteiny, odmienny styl od¿ywiania siê mê¿czyzn i kobiet lub te¿ zró¿nicowanie w zakresie innych czynników zwi¹zanych ze stylem ¿y- cia. Hipoteza ta zostanie zweryfikowana w oddzielnej pracy, po przeanalizowaniu sposobu od¿ywiania siê po- pulacji poszczególnych regionów w zale¿noœci od p³ci oraz innych czynników, jak palenie, aktywnoœæ fizyczna, spo¿ycie alkoholu, czynniki socjoekonomiczne.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Lentz SR, Haynes WG. Homocysteine: Is it a clinically impor- tant cardiovascular risk factor? Cleveland Clinic J Med 2004;
71: 729-34.
2. Parnetti L, Caso V, Amici S, et al. Hyperhomocysteinemia:
a risk factor for cerebrovascular disease. Clin Exp Hypertens 2002; 24: 501-9.
3. Virtanen JK, Voutilainen S, Alfthan G, et al. Homocysteine as a risk factor for CVD mortality in men with other CVD risk fac- tors: the Kuopio Ischemic Heart Disease Risk Factor (KIHD) Study. J Int Med 2005; 257: 255-62.
4. Forman JP, Rimm EB, Stampfer MJ, et al. Foliate intake and the risk of incident hypertension among US women. JAMA 2005;
293: 320-9.
5. Wald DS, Law M, Morris JK. Homocysteine and cardiovascular disease: evidence an causality from a meta-analysis. BMJ 2002; 325: 1202.
6. Kojoglanian SA, Jorgensen MB, Wolde-Tsadik G, et al. Reste- nosis in intervened coronaries with hyperhomocysteinemia (RICH). Am Heart J 2003; 146: 1077-81.
7. Kennedy BP, Farag NH, Ziegler MG, et al. Relationship of sy- stolic blood pressure with plasma homocysteine: importance of smoking status. J Hypertens 2003; 21: 1307-12.
