Zastosowanie preparatów witaminowych w procesie pielęgnacji skóry

(1)

STRESZCZENIE

Witaminy wykazują szerokie spektrum działania. Biorą udział we wszystkich procesach życiowych organizmu oraz odpowiadają za wygląd skóry. Każdą z witamin charaktery- zują indywidualne właściwości oraz sposób oddziaływania.

Celem pracy było przedstawienie witamin najczęściej występujących w preparatach kosmetycznych oraz ich wpływu na stan skóry, włosów i paznokci.

Niedobór witamin może wywołać nie tylko zmiany i stany chorobowe wewnątrz organizmu, ale również skórne:

zmieniony koloryt, zasinienia w okolicach oczu, widoczne naczynia, przebarwienia, brak elastyczności.

Synergistyczne dostarczanie witamin do organizmu, za- równo doustne jak i zewnętrze, może prowadzić do poprawy wyglądu skóry i redukcji zmian spowodowanych czyn- nikami środowiskowymi.

Słowa kluczowe: witaminy, niedobór witamin, skóra

ABSTRACT

Vitamins exhibit a wide spectrum of activity. They take part in all vital processes in the organisms and are responsible for young and healthy appearance of the skin. Each of the vitamins is characterized by individual properties and their own way of activity.

The aim of the study was to present the most common vitamins in cosmetic products and their influence on the con- dition of the skin, hair and nails.

Vitamin deficiency can cause not only changes and dis- eases inside the body, but also may impair skin conditions- such as: altered tone, grayish and bruising around eyes, vis- ible blood vessels, discoloration and lack of elasticity.

Synergistic supplementation of vitamins, both oral and external, can improve the appearance of the skin and re- duce changes caused by environmental factors.

Keywords: vitamins, vitamin deficiency, skin

Justyna Marwicka¹, Aleksandra Gałuszka²

1 Wydział Nauk o Zdrowiu Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. E. Lipińskiego w Kielcach, ul. Jagiellońska 109 a 25-734, Kielce +48 41 345 13 13, wsepinm@wsepinm.edu.pl

2 Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Al. Racławickie 1, 20-059 Lublin Sposób cytowania / Cite Marwicka J, Gałuszka A. Zastosowanie preparatów witaminowych w procesie pielęgnacji skóry.

Aesth Cosmetol Med. 2021;10(4):181-187. https://doi.org./10.52336/acm.2021.10.4.02

Zastosowanie preparatów witaminowych w procesie pielęgnacji skóry

Use of vitamin preparations in the skin care process

WSTĘP

Witaminy definiuje się jako niskocząsteczkowe związki or- ganiczne. Pełnią ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Posiadają niewielką masę cząsteczko- wą i zróżnicowaną budowę. Znaczny procent z nich, stanowi tzw. substancje egzogenne, dlatego do organizmu muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Tylko niektóre witaminy są syntetyzowane w przewodzie pokarmowym przez bakterie jelitowe. Należą do nich tiamina, niacyna i kwas foliowy. Część związków stanowią prowitaminy. W organizmie przekształcają się do właściwych witamin (np. karote- noidy), lecz różnią się od nich: grupą funkcyjną, wiązaniem podwójnym, łańcuchem bocznym lub jej solą.

Witaminy dla komórki nie są źródłem energii i nie pełnią w niej funkcji budulcowych, ale są niezbędne do właściwe- go przebiegu wielu procesów biochemicznych, w których biorą udział. Niedobór bądź ich brak powoduje zaburzenia funkcjonowania organizmu. Pochodne witamin mogą peł- nić funkcje hormonów i koenzymów [1]. Dzięki możliwości różnicowania się do hormonów i koenzymów mają możli- wość regulowania funkcji poszczególnych komórek.

Zasadniczą rolą witamin jest koordynacja reakcji biochemicznych, które zachodzą w organizmie, i które zwią- zane są z rozkładem związków dostarczanych wraz z poży- wieniem, na prostsze cząsteczki oraz ich syntezą w związki z tzw. wyższego rzędu.

Review article / Artykuł przeglądowy

(2)

Zapotrzebowanie organizmu na witaminy jest indywidual- nie zróżnicowane. Określane jest na podstawie stanu fizjolo- gicznego, wieku, płci oraz poziomu aktywności fizycznej [2, 3].

Głównym kryterium, według którego podzielono witaminy, jest ich rozpuszczalność. Związki rozpuszczalne w wodzie nazywane są witaminami hydrofilowymi, należą do nich: B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B3 (witamina PP, niacyna, kwas nikotynowy), B5 (kwas pantotenowy), B6 (pirydoksyna), B12 (cyjanokobalamina), C (kwas askorbinowy), H (biotyna), kwas foliowy (foliacyna).

Związki rozpuszczalne w tłuszczach nazywane są witaminami lipofilowymi i należą do nich: A (retinol), D (cholekal- cyferol), E (tokoferol), K (filochinon) [4, 5].

Uwzględniając budowę cząsteczkową, witaminy dzielą się na posiadające cząsteczkę azotu (należą do nich wszystkie z grupy B) oraz nie posiadające cząsteczki azotu (tzw.

bezazotowe, należą tu wszystkie pozostałe).

Substancja jest witaminą, gdy jej niedobór wywołuje objawy, które są szybko eliminowane po ponownym dostar- czeniu jej do organizmu oraz uregulowaniu poziomu.

Objawy niedoboru witamin (awitaminoza) są związane z wpływem na organizm brakujących związków. Długotrwa- ły niedostatek pojedynczej witaminy określany jest mono- awitaminozą, a niedobór dotyczący zespołu witamin – po- liawitaminozą. Stan częściowego niedoboru to hipowita- minoza, nie powoduje wyraźnych zmian chorobowych jak monohipowitaminoza lub polihipowitaminoza [6, 7]. Do awitaminozy lub hipowitaminozy mogą przyczynić się: nie- dostateczne dostarczenie witaminy do organizmu, zaburzenia procesu wchłaniania oraz przyswajania w przewodzie pokarmowym przyjętych witamin, wpływ czynników które rozkładają witaminy, unieczynnienie witamin. Stan w którym występuje zbyt duży poziom witamin w organizmie, określony jest jako hiperwitaminoza. Jest niekorzyst- ny i zazwyczaj spowodowany przyjmowaniem zbyt dużych dawek preparatów witaminowych.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH

Przyswajalność witamin hydrofobowych jest ściśle związa- na z obecnością tłuszczów złożonych, bez nich witaminy te nie mogą spełniać swojej roli. Rozpuszczają się w tłuszczach i występują w produktach zawierających go, zaś do ich wchła- niania konieczna jest obecność żółci. Witaminy te odkłada- ne są w tkance tłuszczowej oraz wątrobie. Zaletą takiego stanu rzeczy jest to, że organizmowi nie zagraża ich niedobór, może to nastąpić, gdy w organizmie występują zaburzenia trawienia i wchłaniania tłuszczów, co w efekcie doprowadzi do braku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nadmiar witamin może być tak samo szkodliwy jak ich niedobór [4, 5].

Witamina A (retinol)

Witamina A stanowi grupę chemicznych związków orga- nicznych, spośród których pełną aktywność wykazuje jedy-

nie retinol, który jest formą alkoholową witaminy A. Do reti- noidów zalicza się także inne formy, takie jak: retinal (forma aldehydowa), kwas retinowy (forma kwasowa) oraz pochodne estrowe retinolu (palmitynian i octan) [8]. Ilość witaminy A w skórze obniża się wraz z ekspozycją na promieniowanie słoneczne, dlatego powinno się regularnie uzupełniać jej braki w organizmie. Naturalna forma witaminy A to β-ka- roten. W dużych ilościach gromadzony jest w skórze i dzia- ła jak naturalna fotoprotekcja pochłaniając promienie sło- neczne. Naturalnym zjawiskiem jest zażółcenie skóry, które wynika z prawidłowej ilości β-karotenu w skórze, zaś w wyniku nadmiaru, skóra może przybierać kolor pomarańczo- wy, co może prowadzić do uszkodzeń wątroby.

Witamina A odgrywa istotną rolę w pielęgnacji skó- ry, m.in. zapewnia ochronę przed zakażeniami, a także wzmacnia układ immunologiczny – co jest niezwykle waż- ne, gdyż przy nieprawidłowo funkcjonującym układzie im- munologicznym mogą wystąpić schorzenia typu: atopowe zapalenie skóry (AZS), bielactwo nabyte, łuszczyca, łysienie plackowate, liszaj rumieniowaty, opryszczkowe zapalenie skóry. Witamina A łagodzi efekty starzenia się skóry. Obser- wacje badaczy wskazują, iż jej regularne stosowanie spłyca zmarszczki i bruzdy oraz rozjaśnia przebarwienia [6]. Jest substancją aktywną polecaną szczególnie do walki z trądzi- kiem, a także ze zmianami obejmującymi starzenie się skó- ry. Najsilniejszą w działaniu formą witaminy A, jest kwas retinowy (tretinoina), ponieważ może powodować zaczerwienie, podrażnienie, a nawet poparzenie skóry, dlatego spotkać ją można tylko w preparatach dermatologicznych na receptę [9]. Formą witaminy A, o najmniejszym działa- niu, są jej estry (palmitynian retinylu i octan retinylu). Ich głównym zadaniem jest nawilżanie i natłuszczanie skóry, a także zapobieganie jej łuszczeniu i rogowaceniu. Za głów- ną formę witaminy A uznaje się retinol, który przy odpowiedniej formule i stężeniu ulega w komórkach skóry prze- kształceniu do kwasu retinowego, nie powodującego po- drażnień skóry. Wpływa on na odnowę komórkową skóry, wygładza i poprawia jej koloryt, a także zmniejsza powstałe zrogowacenia. Dowiedziono, że podczas systematycznego stosowania retinolu, dostaje się do głębszych warstw skó- ry i przyczynia się do zwiększenia produkcji białek, miano- wicie kolagenu oraz elastyny, które wpływają na jędrność skóry. Dzięki jego regularnemu stosowaniu zmniejsza się transepidermalna utrata wody. Stymuluje również pro- dukcję kwasu hialuronowego, który wpływa na prawidłowe nawodnienie komórek skóry (które obniża się wraz z wie- kiem). Retinol wpływa nie tylko na zwiększoną produkcję kolagenu i elastyny, ale także hamuje ich redukcję, do której przyczynia się promieniowanie słoneczne. Rozjaśnia pla- my spowodowane przebarwieniami słonecznymi czy hor- monami. Przebarwienia zanikają powoli, dzięki systema- tycznemu stosowaniu i odpowiedniej dawce retinolu. Kura- cja zazwyczaj trwa do 6 miesięcy, a efektem jest wyrównany

(3)

koloryt skóry i redukcja przebawień nawet pozapalnych [9].

Z punktu widzenia efektywności preparatu kosmetycznego, bardzo ważne jest stężenie witaminy A, ponieważ do pie- lęgnacji skóry twarzy oraz dekoltu zaleca się zastosowanie wyższych stężeń retinolu, do pielęgnacji okolic oczu i kon- turu ust z racji delikatniejszej sfery – niższe stężenie (prze- ciętne stężenie retinolu w kremach waha się w przedziale od 0,05 do 1%). Skutkiem niedoboru witaminy A jest wzmo- żone rogowacenie mieszkowe, któremu towarzyszy suchość i łuszczenie się skóry, a także nadmierna łamliwość włosów i paznokci. Preparaty z witaminą A powinny być dobrze za- bezpieczone przed światłem i powietrzem, ponieważ szybko się utleniają.

Witamina D (kalcyferol)

Grupa witamin D, to związki chemiczne, które nazywa się również kalcyferolami [10]. Znane są z dwóch form: er- gokalcyferolu (witamina D2) oraz cholekalcyferolu (witamina D3) [7].

Najważniejszą funkcją jaką pełni witamina D, jest wpływ na rozwój i stan kości. Wpływa również na prawidłową ilość wapnia w zębach, a także wykazuje korzystne właściwości w terapii ran skórnych [2]. Czynnikiem powodującym wzrost stężenia witaminy D w organizmie człowieka jest promieniowanie słoneczne zawierające w swoim paśmie światła promieniowanie ultrafioletowe (UV). Dzięki niemu, organizm jest w stanie wytworzyć ją samodzielnie nawet w 90%. Aby organizm zaczął ją syntetyzować, potrzebne jest promieniowanie słoneczne o długości fali 290-315 nm [10].

Preparaty zawierające witaminę D stosowane są w przypadku leczenia nowotworów złośliwych skóry, takich jak:

rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy czy czerniak [10]. W związku z możliwością przedawkowania tej witaminy, producenci kosmetyków bardzo rzadko doda- ją ją do swoich preparatów. Istnieją jednak produkty w któ- rych występuje, są to m.in. kremy odchudzające oraz preparaty zapobiegające łysieniu i łojotokowi, a także przeciw- ko paradontozie [7].

Awitaminoza, w kontekście pielęgnacyjnym, objawia się wypadaniem włosów i łamaniem paznokci [7]. Niedobory witaminy D sprzyjają wystąpieniu chorób dermatologicznych, tj. łuszczycy, pęcherzycy i tocznia rumieniowatego układowego. Ponadto mogą wystąpić astma, czy alergiczny nieżyt nosa, które powstają zwykle w wyniku reakcji organizmu na występujące w otoczeniu alergeny.

W pielęgnacji skóry witaminę D wykorzystuje się m.in.

w formie roztworu olejowego (czasem rozcieńczanego) lub alkoholi (sacharozowego i glikolowego). Do właściwości pie- lęgnacyjnych witaminy D należą m.in.: odżywienie, wygła- dzenie i ujędrnienie skóry, poprawienie napięcia naskórka, zwiększenie elastyczności skóry, a także zwiększenie jej od- porności na czynniki zewnętrzne, jak również poprawienie naturalnego procesu złuszczania naskórka. Ponadto prepa-

raty z witaminą D pozytywnie wpływają na poprawę proble- mów dermatologicznych skóry, takich jak: nadmierne wy- dzielanie sebum, łuszczyca, trądzik (różowaty i pospolity), zapalenie skóry (łojotokowe i atopowe), zapalenie miesz- ków włosowych, nadmierne rogowacenie naskórka, popa- rzenia słoneczne oraz chemiczne. Dodatkowo przyspiesza- ją gojenie się ran i blizn (również po trądziku), rozjaśniają przebarwienia, zmniejszają i regulują nadwrażliwość skó- ry na bodźce prozapalne, hamują nadmierne namnażanie się szkodliwych wolnych rodników, hamują wypadanie wło- sów [11].

Witamina E (tokoferol)

Witamina E jest silnym antyutleniaczem, który chroni organizm człowieka przed działaniem konserwantów i wielu innych niekorzystnych dla niego skutków, które mogą być zawarte w pożywieniu. Jej niedobory są rzadkie, po- nieważ występuje w wielu składnikach pokarmowych, takich jak: oleje roślinne, kiełki zbóż, orzechy laskowe, kuku- rydza i ryby. Odkryto, że witamina E zwiększa swą aktyw- ność w obecności selenu, ponieważ w wyniku połączenia z tym pierwiastkiem działa synergistycznie, co oznacza, że ryzyko uszkodzenia komórek przez wolne rodniki maleje, dlatego proces starzenia się skóry i całego organizmu staje się wolniejszy, a nawet zmniejsza się możliwość wystą- pienia raka [4].

W produktach kosmetycznych witamina E łatwo przeni- ka przez naskórek. Dzięki temu wbudowuje się w cement międzykomórkowy (spoinę pomiędzy przestrzeniami kor- neocytów, w skład którego wchodzą m.in. ceramidy, stero- le, węglowodany i inne). To z kolei, powoduje wzrost ela- styczności skóry, lepsze jej odżywienie, a także hamowanie rozwoju stanów zapalnych w skórze. Działa przeciwobrzę- kowo, kojąco, wygładzająco i ujędrniająco na skórę. Wita- mina E, zawarta w preparatach kosmetycznych lub leczni- czych, przyspiesza gojenie oparzeń, niweluje przebarwienia, wygładza blizny. Poprawia nawilżenie skóry, ponieważ posiada zdolność wiązania wody, dzięki czemu skóra staje się bardziej elastyczna i nawilżona. Aby efekty jej działania były widoczne na skórze, witamina E powinna występować na początku składu kosmetyków, w postaci aktywnej formy α-tokoferolu. Gdy występuje na końcu składu zapewnia jedynie ochronę formuły wyrobu pielęgnacyjnego. Ponadto wraz z witaminą A używa się jej do leczenia egzemy i trądzi- ku pospolitego. Hamując działanie promieniowania UVB, chroni skórę przed oparzeniami i zaczerwienieniem po- wstałym w wyniku ekspozycji na słońce [4]. Produkty z wi- taminą E zaleca się przede wszystkim osobom, u których skóra jest odwodniona i zniszczona przez czynniki środo- wiskowe [12]. Witamina E wpływa na usuwanie wolnych rodników. Hamuje procesy rodnikowego utleniania substancji tłuszczowych, wbudowuje się w struktury lipidowe skóry, przez co zwiększa właściwości ochronne naskórka

(4)

i błoń komórkowych. Zapobiega procesowi starzenia skó- ry, który wywoływany jest przez czynniki środowiskowe.

Witamina E wykorzystywana jest jako dodatek, który służy do stabilizowania preparatów posiadających nienasycone kwasy tłuszczowe, a także znajduje zastosowanie w mlecz- kach, kremach, szminkach i preparatach pielęgnacyjnych do paznokci [4, 13].

Witamina K (filochinon)

Witamina K występuje w następujących formach: K1 (filochinon), K2 (menachinon) oraz K3 (menandion). Witamina K1 występuje w roślinach, głównie w zielonych warzywach liściastych, takich jak: sałata, szpinak czy brokuły, a także w olejach roślinnych. Witamina K2 występuje w wielu formach, które różnią się od siebie liczbą nienasyconych jed- nostek izoprenoidowych (C₅H₈) w alifatycznym łańcuchu bocznym [7]. Każda z form posiada nazwę na podstawie własnej struktury chemicznej, według reguły: menachinon-n (MK-n), gdzie n jest liczbą nienasyconych reszt izoprenoidowych. Witamina K3 pełni rolę prowitaminy i ce- chuje ją duża aktywność biologiczna [14]. Witamina ta nie wpływa w negatywny sposób na organizm, nawet w zbyt du- żych dawkach. Natomiast niektóre leki (np. salicylany, an- tybiotyki) lub środki konserwujące znajdujące się w produktach spożywczych, mogą utrudniać jej wchłanianie albo nawet przyspieszać jej wydalanie z organizmu [7].

Zastosowana jako składnik preparatów kosmetycznych działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo, dodatkowo posiada właściwości przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne, dzię- ki czemu znajduje się w składzie m.in. szamponów prze- ciwłupieżowych. Działa jak opatrunek po zbyt intensywnym opalaniu, wykazuje działanie łagodzące zaczerwienienia i podrażnienia. Zapobiega również powstawaniu siniaków.

Witamina K poprawia koloryt skóry objętej teleangiekta- zjami, na której występują poszerzone i pękające naczynka krwionośne. W przypadku występowania zaczerwienień na skutek opalania się, powoduje rozjaśnienie cery.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE

Witaminy rozpuszczalne w wodzie (hydrofilowe) są dostarczane do organizmu wraz z pokarmem, zaś ich nadmiar jest wydalany z moczem. Wchłaniają się w jelicie cienkim, a na- stępnie przemieszczają się wraz z krwią po całym organizmie. Niewielkie ilości witamin rozpuszczalnych w wodzie są syntetyzowane w jelicie grubym przez bakterie stanowią- ce naturalną florę bakteryjną jelit. Do grupy witamin hydrofi- lowych należą np. witamina C oraz witaminy z grupy B.

Witamina C (kwas askorbinowy)

Witamina C została bardzo mocno doceniona w przemyśle kosmetycznym. Uznano ją za jeden z najskuteczniej dzia- łających składników znajdujący się w preparatach kosmetycznych. Najnowszą pochodną kwasu L-askorbinowego

jest 3-0 etylowy kwas askorbinowy INCI (3-0-Ethyl Ascorbic Acid). Kwas 3-0 etylowyl askorbinowy jest w stanie prze- trwać nawet dwa lata, zaś kwas L-askorbinowy zaledwie miesiąc, ponieważ traci swoje cenne właściwości na skutek utleniania i ekspozycji na światło (UV) [14]. Oprócz promieniowania UV, które powoduje rozkład witaminy C, nie- korzystny na jej wskaźnik w organizmie jest dym papiero- sowy. Aby zapewnić optymalną ilość tej witaminy, należy nie tylko dostarczać ją w pożywieniu i suplementach, ale również za pomocą preparatów kosmetycznych. Tylko tak można ją dostarczyć skórze w odpowiedniej ilości, bowiem z pożywienia do skóry trafia tylko jej znikoma ilość. Niedo- bór wywołuje szkorbut, który objawia się niedokrwistością, zmianami w kościach, a także w chrząstkach, zapaleniem dziąseł, a nawet problemem w gojeniu się ran.

Podawanie drogą doustną witaminy C powoduje jedynie niewielki wzrost stężenia w skórze, ponieważ jej wchłania- nie jest ograniczone przez aktywny mechanizm transpor- tu w jelicie (mimo podawania dużych dawek). Dlatego też stosuje się ją miejscowo na skórę jako kosmetyk o działa- niu leczniczym [15].

Witamina C jest jednym z najskuteczniejszych antyutle- niaczy zwalczający wolne rodniki. Dobrze współdziała z in- nymi antyoksydantami, np. z witaminą E, którą może zrege- nerować. Zwiększa stężenie kolagenu w skórze, poprawia jej elastyczność, a nawet spłyca drobne zmarszczki. Witaminę C zalicza się do grupy polihydroksykwasów, które złuszcza- ją skórę i rozjaśniają przebarwienia. Polecana jest również w walce z atopowym zapaleniem skóry, ponieważ działa ła- godząco i przeciwzapalnie. Jest pomocna przy problemach z naczynkami i sińcami, ponieważ zwiększając mikrocyr- kulację krwi, zwiększa mechaniczną odporność ścian na- czyń włosowatych. Jako składnik przeciwzapalny odgrywa istotną rolę w pielęgnacji cery naczyniowej, jest pomocna w walce z trądzikiem różowatym oraz jest czołowym skład- nikiem niwelującym przebarwienia na skórze. Wykazano również działanie witaminy C w celu fotoprotekcji. Jej ilość pod wpływem regularnej ekspozycji na słońce spada, dlatego ważne jest jej uzupełnianie [7].

Badania wykazały, że witamina C ma hamujący wpływ na rozkład elastyny. Uczestniczy w reakcjach enzymatycz- nych przekształcających prolinę w hydroksyprolinę oraz li- zynę w hydroksylizynę podczas formułowania wiązań krzy- żowych kolagenu [14]. Brak witaminy C zmniejsza zarówno całkowitą syntezę kolagenu jak i jego sieciowanie [16]. Sty- muluje syntezę ceramidów – związków lipidowych wystę- pujących w warstwie rogowej naskórka, odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowego nawilżenia skóry [9]. Powodu- je zwiększenie właściwości naprawczych skóry, opóźnienie procesów starzenia (a tym samym wygładzenie wzmożone- go poletkowania skóry), redukcję zmarszczek, poprawę ela- styczności i kolorytu skóry, rozjaśnienie przebarwień [17].

W kosmetykach o właściwościach odmładzających, zawie-

(5)

rających witaminę C, dla uzyskania bardziej spektakular- nego efektu, używa się również składników aktywnych, takich jak: kwas hialuronowy, retinol oraz resweratrol [1].

Witaminy z grupy B

Witaminy z grupy B bardzo rzadko występują pojedynczo.

Odkryto osiem witamin z tej grupy: tiamina (B1), ryboflawina (B2), niacyna (B3), kwas pantotenowy (B5), pirydoksyna (B6), biotyna (B7), kwas foliowy (B9), kobalamina (B12).

Wszystkie te witaminy współpracują ze sobą, dostarcza- jąc organizmowi energii. Wzmacniają układ nerwowy i od- powiadają za samopoczucie [12]. Trudno jest określić nie- dobór witaminy z grupy B w organizmie, przez ich syner- gizm w działaniu, dlatego tak ważna jest ich prawidłowa podaż w diecie. Zazwyczaj rzadko dochodzi do niedoborów witamin z tej grupy, więc jeśli są już spotykane to dotyczą ludzi głodujących lub cierpiących na jadłowstręt psychicz- ny. Badania dowiodły, że niedobory witamin z tej grupy pro- wadzą do rozwoju wielu chorób, ponieważ są one odpowie- dzialne za prawidłowy przebieg wielu procesów biochemicznych.

Witamina B1 (tiamina) działa na skórę przeciwświądowo i ma zastosowanie w leczeniu półpaśca i liszaja płaskiego.

Ponadto występuje jako składnik kremów, toników, a także maseczek [12, 13].

Witamina B2 (ryboflawina) charakteryzuje się wrażliwo- ścią na działanie promieni UV, na skutek których traci swoje właściwości, dlatego jej roztwory powinny być pakowane w butelki z ciemnego szkła. Witamina ta uczestniczy w pra- widłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, a także skóry.

Niedobory powodują takie objawy jak: pękanie kącików ust, łuszczenie i świąd skóry, zmiany w obrębie odbytu i mosz- ny, zaczerwienie powiek, powstawanie zmarszczek. Wita- mina B2 ma zastosowanie w stanach zapalnych błon ślu- zowych jamy ustnej. Stosuje się ją również w leczeniu pelagry, trądziku łojotokowego i różowatego. Można ją znaleźć w preparatach do jamy ustnej, w produktach do włosów, a także w produktach do pielęgnacji cery trądzikowej [13].

Witamina B3 (niacyna) wytwarzana jest przez organizm z α-aminokwasu, takiego jak L-tryptofan, przy odpowiedniej ilości kwasu foliowego, witaminy B2 i witaminy B6. Na- leży do najbardziej trwałych witamin, ponieważ jest odporna na działanie temperatury, kwasów czy światła. Jest jednym z ważniejszych składników przemiany energetycznej, dlatego w dużych ilościach występuje w sercu, mięśniach, nerkach, wątrobie, rdzeniu kręgowym, skórze, a także w ko- mórkach układu odpornościowego. Stwierdzono, że pod względem energetycznym jest niezbędna. Niacyna posiada szerokie zastosowanie, ponieważ wchodzi w skład nie- których enzymów, rozszerza naczynia krwionośne, współ- działa w syntezie hormonów płciowych, reguluje poziom cukru we krwi, reguluje poziom cholesterolu w organizmie oraz utrzymuje skórę w odpowiednim stanie [12]. Bie-

rze udział w procesie odtruwania alkoholu, leków i pesty- cydów w wątrobie, ale wykorzystuje przy tym L-tryptofan, który produkuje serotoninę i melatoninę. Witamina B3 two- rzy granulocyty obojętnochłonne, które zwalczają bakterie.

W wyniku jej niedoboru może dojść do powstania rumienia lombardzkiego (tzw. pelagry). Charakteryzuje go szorstkość i zaczerwienie skóry w miejscach narażonych na promienie słoneczne, a następnie pojawiają się pęcherze, które po pęknięciu wrzodzieją. Następnym stadium są przebawienia na twarzy, szyi, dłoniach, a także stan zapalny języka i jamy ustnej. Posiada zastosowanie w preparatach przeciw wypa- daniu włosów i w kosmetykach do pielęgnacji skóry z licz- nymi dermatozami.

Witamina B5 (kwas pantotenowy) wchodzi w skład koenzymu A, który odgrywa ważną rolę w metabolizmie białek, tłuszczów oraz węglowodanów i jest najmniej trwałą wi- taminą z grupy B [12]. Witamina B5 jest szeroko dostępna w pożywieniu, jednak w przypadku awitaminozy obserwuje się wypadanie włosów, stany zapalne skóry, zespół pie- kących stóp, zaburzenia w procesie rogowacenia naskór- ka oraz owrzodzenia [10]. Witamina B5 posiada szerokie zastosowanie w funkcjonowaniu skóry, uczestniczy w procesie wytwarzania acetylocholiny, wspomaga pigmentację włosów i gojenie się ran, hamuje stany zapalne błon śluzo- wych, a także wpływa na prawidłowy wzrost organizmu.

Witamina B6 (pirydoksyna) występuje w trzech biologicznie czynnych postaciach: pirydoksalu, pirydoksolu i piry- doksaminy. Stosunkowo rzadko obserwuje się niedobory tej witaminy. Objawy niedoboru można zauważyć powierzch- niowo na naskórku. Występują stany zapalne skóry rąk i stóp, łojotok czy wypadanie włosów. Zaobserwowano rów- nież stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, podrażnie- nie języka, a także apatię, bezsenność czy obniżanie odpor- ności. W kosmetologii stosowana jest do leczenia trądziku, dodatkowo znaleźć ją można w kremach przeciwzmarszcz- kowych, odżywczych i regenerujących skórę [12].

Witamina B7 (biotyna) oznaczana także jako witamina H, posiada szerokie zastosowanie nie tylko w obrębie skóry, ponieważ bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych, wpływa na układ odpornościowy i bierze udział w przemianie cukrów i aminokwasów. W aspekcie działania na skó- rę – to poza regulacją jej gospodarki lipidowej odpowiada również za syntezę keratyny, wytwarzanie naturalnych substancji spajających komórki rogowe oraz hamowanie aktywności gruczołów łojowych. Długotrwały jej niedobór przyczynia się do zaburzeń w obrębie skóry np.: wysusze- nie i przebarwienia, zmiana zabarwienia skóry, przetłusz- czanie i wypadanie włosów prowadzące często do łysienia, a nawet ich siwienie, łuszczenie się skóry oraz łamliwość paznokci [6, 12]. Ponadto w kosmetologii biotyna stała się podstawowym narzędziem do terapii łamliwych i rozdwa- jających się paznokci oraz do leczenia grzybicy paznokci, ze względu na przyspieszenie efektu kuracji. Ponadto posiada

(6)

szerokie zastosowanie przy leczeniu łysienia i łojotokowego zapalenia skóry [7]. Po kuracji obserwuje się szybszy wzrost włosów oraz poprawę stanu paznokci. Regularne stosowanie powoduje spłycenie zmarszczek, obrzęków pod oczami oraz zwiększenie nawilżenia skóry. Witaminę H poleca się osobom z przedwcześnie starzejącą się, zwiotczałą skórą.

Stosowana jest także przy cerze trądzikowej. W przypadku trądziku, zaleca się jej wewnętrzne dostarczanie w postaci suplementów. Znaleźć można ją w kosmetykach do pielę- gnacji skóry i włosów, takich jak: kremy, odżywki i szam- pony [6, 12].

Witamina B9 (kwas foliowy) została wyodrębniona z li- ści szpinaku, stąd też pochodzi jej nazwa „folium” czyli liść.

Witamina ta łatwo rozpuszcza się w wodzie oraz łatwo roz- pada się pod wpływem światła słonecznego i podwyższonej temperatury. Badania wykazały, że kwas foliowy wspomaga system immunologiczny. Posiada działanie krwiotwór- cze, wpływa na metabolizm cukrów i aminokwasów, odpowiada za wzrost i likwidację uszkodzeń komórek [18], prze- ciwdziała uszkodzeniom chromosomów [19], może opóźnić wystąpienie siwizny, u osób osłabionych zwiększa apetyt i witalność, wpływa na zdrowy wygląd skóry [20].

Odpowiada za syntezę niektórych α-aminokwasów, bierze udział w procesie podziału komórek. Kosmetyki z kwa- sem foliowym przeznaczone są dla kobiet po 30. roku ży- cia, kwas ten znajduje się w preparatach przeciwzmarszcz- kowych i przeznaczony jest do każdego typu cery. Można go znaleźć w maseczkach i kremach regenerujących i popra- wiających elastyczność skóry [12]. Objawami niedoboru są:

zanokcica, duszności i szarobrązowe przebarwienia na skó- rze [21].

Witamina B12 (kobalamina) jest silnie higroskopijna i odporna na wysoką temperaturę. Niestety metale ciężkie niszczą ją, ale jest odporna na działanie fenoli, pod wpły- wem których dochodzi do jej konserwowania. Bierze udział w przemianie kwasu foliowego do biologicznie aktywnego tetrahydrofolianu i razem z nim wpływa na stabilność ge- nomu człowieka [22]. Obecność tej witaminy (obok B5, B6, B9) wpływa na biosyntezę koenzymu Q10, który wpływa na redukcję zmarszczek [23].

Kobalamina występuje w kosmetykach, które mają za za- danie wygładzić, rozjaśnić i wyrównać koloryt skóry. Wpły- wa także na syntetyzowanie melaniny w połączeniu z inny- mi witaminami.

ZASADY BEZPIECZNEGO STOSOWANIA WITAMIN

Dostarczanie witamin i składników mineralnych odgrywa istotną rolę w zmniejszaniu niedoborów tych elemen- tów w organizmie człowieka, co często wiąże się z powsta- waniem niektórych chorób. W suplementacji doustnej na- leży zwrócić uwagę, aby nie przekraczać zalecanych dawek.

Producent produktu zawierającego witaminy zobowiązany jest do jego odpowiedniego oznakowania oraz podania in- formacji niezbędnych do bezpiecznego stosowania. Głów- nymi konsumentami tego typu produktów są kobiety w cią- ży i w okresie laktacji. Właśnie w tych okresach suplementacja witaminami jest niezbędna, aby zapewnić prawidłowy rozwój płodu i noworodka. Aby zachować właściwy poziom witamin, przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji, warto przeprowadzić badania analityczne. Obok suplementacji i pożywienia, witaminy są składnikami wielu preparatów kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji skóry, takich jak: serum, maści, olejki czy emulsje kosmetyczne. Ich synergistyczne zastosowanie może prowadzić do poprawy wyglądu skóry i redukcji zmian spowodowanych czynnika- mi środowiskowymi.

PODSUMOWANIE

Witaminy stanowią grupę związków, które są niezastąpio- ne i niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Każda z witamin wykazuje inne działanie, spełnia różne role: antyutleniające, wzmacniające, odbudowują- ce, regulujące, regenerujące, odżywcze. Działanie witamin może zostać wzmocnione dzięki obecności innych witamin.

Oznacza to, że witaminy wykazują względem siebie działa- nie synergistyczne. Aktywność witamin wzrasta również w obecności innych składników mineralnych, pierwiast- ków, niekoniecznie witamin. Dlatego bardzo ważna jest od- powiednia ich suplementacja.

LITERATURA / REFERENCES

1. Bajcer M, Cwil P, Kania B, Maślanka E. Wpływ witamin antyoksy- dacyjnych na skórę i ich znaczenie w kosmetologii. Kosmetologia.

2016;1(1):28-36.

2. Bernat M, Matysek-Nawrocka M, Cioczek W. Składniki aktyw- ne w kosmetykach przeciwstarzeniowych. Kosmetologia estetyczna.

2016;5(6):575-579.

3. Jarosz M, ed. Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Wyd. Insty- tut Żywności i Żywienia; 2017.

4. Czerwonka W, Puchalska D, Zarzycka-Bienias R, et al. Zastosowanie witaminy E w kosmetologii. Kosmetologia estetyczna. 2019;8(1):13-16.

5. Zasada M, Adamczyk A. Witamina A. Budowa i mechanizm działania.

Kosmetologia estetyczna. 2018;7(5):517-521.

6. Dylewska-Grzelakowska J. Kosmetyka stosowana. Warszawa: Wyd.

WSIP; 2011.

7. Lamer-Zarawska E, Chwała C, Gwardys A. Rośliny w kosmetyce i kosmeto- logii przeciwstarzeniowej. Warszawa: Wyd. PZWL; 2012.

8. Marcinowska-Suchowierska E, Płudowski P. Zatrucie witaminą D. Po- stępy Nauk Medycznych. 2016;10:756-759.

9. Kim J, Yun H, Cho Y. Analysis of ceramide metabolites in differen- tiating epidermal keratinocytes treated with calcium or vitamin C.

Nutrition Research and Practice. 2011;5:396-403.

10. Sałgan K. Rola witaminy D3 w patogenezie chorób skóry. Kosmetologia Estetyczna. 2016;5(1):15-22.

11. Pawlaczyk M, Korzeniowska K. Witamina A w kosmetologii i lecznic- twie dermatologicznym. Farmacja Współczesna. 2013;6:57-61.

12. Molski M. Chemia piękna. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN; 2012.

13. Rutkowski M, Matuszewski T, Kędziora J, et al. Witaminy E, A i C jako antyoksydanty. Polski Merkuriusz Lekarski. 2010;24:377-381.

14. Kilian-Pięta E. Witamina C jako niezbędny składnik dla skóry czło- wieka oraz czynniki determinujące jej wchłanianie. Kosmetologia Este- tyczna. 2019;8(1):25-30.

(7)

otrzymano / received: 01.03.2021 | poprawiono / corrected: 10.03.2021 | zaakceptowano / accepted: 21.03.2021

15. Farris PK. Witaminy jako kosmeceutyki: witamina C. In: Alam M, Gladstone HB, Tung RC. Dermatologia kosmetyczna. Wrocław: Wyd. El- sevier Urban & Partner; 2006:57-64.

16. Pullar JM, Anitra C, Carr AC, Vissers MC. The Roles of Vitamin C in Skin. Health, Nutrients. 2017;9(8):866-893.

17. Pawlaczyk M, Korzeniowska K, Rokowska-Waluch A. Witamina C i skóra. Farmacja współczesna. 2012;5:174-178.

18. Kim YI, Pogribny IP, Basnakian AG: Folate deficiency in rats induces DNA strand breaks and hypomethylation within the p53 tumor sup- pressor gene. Am J Clin Nutr. 1997;65(1):46-52.

19. Blount BC, Mack MM, Wehr CM. Folate deficiency causes uracil mi- sincorporation into human DNA and chromosome breakage: implica-

tions for cancer and neuronal damage. Proceedings of the National Aca- demy of Sciences. 1997;94:3290-3295.

20. Eris I, Dębowska R. Kwas foliowy (Folacyna) w preparatach do pielę- gnacji twarzy – ocena działania witaminy na komórki skóry w bada- niach in vitro. Dermatologia Estetyczna. 2006;6:13-18.

21. Kulbacka J, Saczko J, Chwiłkowska A. Stres oksydacyjny w procesach uszkodzenia komórek. Polski Merkuriusz Lekarski. 2009;27:44-47.

22. Kośmider A, Czaczyk K. Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania. Żywność Nauka Technologia Jakość. 2010;5(72):17-32.

23. Gałka U, Ogonowski J. Koenzym Q – powstawanie, właściwości i zasto- sowanie w preparatach kosmetycznych. Lab - Laboratoria, Aparatura, Badania. 2015;5:14-21.