Anna Korzeniewska-Lasota
Kara złożenia sędziego z urzędu
Studia Prawnoustrojowe nr 18, 59-75
2012
A n n a K o rzen iew sk a -L a so ta
K a te d ra Teorii i Filozofii P ra w a i P a ń s tw a W ydział P ra w a i A d m in istracji UWM
K ara złożenia sędziego z urzędu
Je d n y m z elem en tó w o k re śla ją cy ch s ta tu s sędziego w Polsce j e s t jego n ie u su w a ln o ść 1. J e s t to niezw ykle w a ż n a g w a ra n c ja n iezaw isło ści sędziego, w m yśl k tó rej sędziom n ależ y stw orzyć w a ru n k i do sam odzielnego (zgodnego z p ra w e m i w łasn y m su m ie n ie m 2) o raz w olnego od ja k ich k o lw iek nacisków ze w n ętrz n y ch (np. in n y ch w ładz, opinii publicznej) o rz ek an ia.
N ieu su w a ln o ść sędziów oznacza, iż sędziow ie pow oływ ani s ą n a czas nieo znaczony3 i — p om ijając sy tu acje, k ied y sam i z rezy g n u ją z w yk on yw ania zaw odu — n ie m ogą zostać złożeni z u rz ę d u poza p rz y p a d k a m i w sk az an y m i w K o n sty tu cji4. Z ustrojow ego p u n k tu w id ze n ia ro z w iąza n ie to n ależ y u zn a ć za słu szn e i w ażne, zw łaszcza z u w a g i n a polskie d o św iad czen ia histo ry czne, k ied y to u su n ięcie sędziego z u rz ę d u mogło n a s tą p ić decyzją o rg a n u p o z a są dowego.
K w e stia n iezaw isłości sędziow skiej b y ła i je s t p rz ed m io te m licznych ro z w ażań . B ra k u je je d n a k ż e opraco w ań tra k tu ją c y c h o je d n y m z a sp e k tó w tejże niezaw isłości - n ieu su w a ln o śc i sędziów, a w szczególności m ożliw ości u s u n ię cia sędziego z u rz ę d u w drodze orzeczen ia p rzez s ą d d y scy p lin arn y k a ry złożenia sędziego z u rz ęd u . Z ag a d n ien ie to n ie zn alazło szerszego, odrębnego om ów ienia, je s t podejm ow ane je d y n ie fra g m e n ta ry c z n ie . P ew n ą, aczkolw iek n ie w ie lk ą próbę w y p e łn ien ia owej lu k i stan o w i n in iejszy a rty k u ł.
C elem tego o p ra co w an ia j e s t om ów ienie c h a r a k te r u praw n eg o (c h a ra k te r u „ostatecznego”) k a ry d y scy p lin arn e j zło żenia sędziego z u rz ę d u , pod anie
1 Zasada ta została sformułowana expressis verbis w art. 180 ust. 1 Konstytucji RP (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483): „Sędziowie są nieusuwalni”.
2 Ciekawy, aczkolwiek niezbadany jest aspekt psychicznego procesu podejmowania decyzji przez sędziów. Zob. A. Korzeniewska-Lasota, A. Sarnowska, Psychologiczne i neuropsychologicz- ne aspekty podejmowania decyzji przez sędziów - Komunikat wygłoszony w czasie XX Zjazdu Katedr Teorii i Filozofii Prawa, Łódź 6-9 września 2012 r. [w posiadaniu autorek].
3 Patrz. art. 179 Konstytucji: „Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospoli tej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony”.
4 Są to, w myśl art. 180 ust. 2-5 Konstytucji: złożenie sędziego z urzędu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew woli sędziego oraz przeniesienie lub przejście sędziego w stan spoczynku.
przykładów przewinień, za które sądy dyscyplinarne karę tę orzekały, a na stępnie próba ustalenia, na podstawie przytoczonych judykatów, przesłanek orzekania tejże kary.
I. W związku z zajmowanym stanowiskiem za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne)5 oraz za popełnienie wykroczenia6 sę dzia ponosi odpowiedzialność dyscyplinarną7. Prawo o ustroju sądów po wszechnych w art. 109 § 1 przewiduje ten właśnie rodzaj odpowiedzialności sędziów i wymienia kary dyscyplinarne, jakie mogą orzekać sądy dyscypli narne wobec sędziów sądów powszechnych. Są to:
- upomnienie, - nagana,
- usunięcie z zajmowanej funkcji,
- przeniesienie na inne miejsce służbowe, - złożenie sędziego z urzędu.
Powyższy katalog kar dyscyplinarnych jest katalogiem zamkniętym i opie ra się na zasadzie stopniowalności. Ustawodawca wyliczył kary od najłagod niejszej po najsurowszą. Przewidział zarówno kary, które godzą przede wszystkim w sferę moralną (kara upomnienia i nagany), jak i te, które skutkują poważniejszymi konsekwencjami w sferze stosunku służbowego (usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne miejsce służbowe) aż po ostatnią, najsurowszą - karę złożenia z urzędu, która całkowicie zrywa stosunek służbowy sędziego.
Kary dyscyplinarne wymienione w art. 109 § 1 ww. ustawy dotyczą wszystkich przewinień dyscyplinarnych8, ustawodawca nie wskazał bowiem konkretnych przewinień, za które może być wymierzona określona kara dys- cyplinarna9. Ustawa nie zawiera żadnych dyrektyw co do wymiaru powyż szych kar, nie wskazuje też żadnych okoliczności, które miałyby tę odpowie dzialność stopniować ze względu na formę i rodzaj winy, stopień społecznej szkodliwości popełnionego przewinienia czy kontratypy. Ustawodawca nie precyzuje zatem, za które przewinienia dyscyplinarne wymierza się karę
5 Art. 107 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 1070 z póź. zm.) - dalej u.s.p.
6 Art. 81 u.s.p. O zakresie odpowiedzialności sedziego za wykroczenia patrz: A. Korze niewska-Lasota, M. Lasota, Odpowiedzialność sędziego za wykroczenia, „Studia Prawnoustrojo we” 2010, nr 11, s. 275-287.
7 Nie jest to oczywiście jedyny rodzaj odpowiedzialności. Sędzia może ponosić również odpowiedzialność karną (z zastrzeżeniem immunitetu), cywilną, służbową.
8 Przewinienia dyscyplinarne to czyny, które mogą być kwalifikowane jako przewinienia służbowe, w tym polegające na oczywistej i rażącej obrazie przepisów prawa, a także czyny, które stanowią uchybienie godności urzędu oraz wykroczenia.
9 Por. T. Kuczyński, O odpowiedzialności dyscyplinarnej pracowników, „Państwo i Prawo” 2003, nr 9, s. 59.
łag o d n iejszą, a za k tó re surow szą. N ie fo rm u łu je d y re k ty w n a k a z u ją c y c h g ra d ację san k c ji d y scy p lin arn y ch . N ie z a w ie ra też o d e sła n ia w ty m za k re sie do przep isó w k o d ek su k arn eg o , p o zo staw ia jąc orzeczenie k a r y za k o n k re tn e p rz ew in ien ie d y scy p lin arn e ocenie s ą d u d y scy plin arn eg o. To są d d y sc y p lin a r ny w re a lia c h k o n k re tn e j sp ra w y decyduje, k tó ra z k a r d y scy p lin arn y c h z o stan ie orzeczona.
M im o b r a k u pow yższych re g u lacji, u s ta w a P raw o o u s tro ju sądów n ie z a w iera rów nież o d e sła n ia do odpow iedniego sto so w an ia przep isó w k o d ek su k arn eg o . A rt. 128 u.s.p. stan o w i jed y n ie, iż w k w e stia c h n ieu re g u lo w an y ch p rz e p isa m i tej u s ta w y w p o stęp o w a n iu d y scy p lin arn y m sto su je się odpow ied nio p rz ep isy k o d ek su p o stęp o w a n ia k arn eg o . B ra k n a to m ia s t re g u la cji n o r m a ty w n e j zezw a la ją cej n a k o rz y s ta n ie w p o stę p o w a n iu d y s c y p lin a rn y m z in sty tu c ji p ra w a k arn eg o m ate ria ln e g o . J e d y n ie w orzecznictw ie S ą d u N a j wyższego - S ą d u D y scyplinarnego n iejed n o k ro tn ie w sk azyw an o, że w drodze an alo g ii m ożna w p o stęp o w a n iu d y scy p lin arn y m stosow ać za sad y w łaściw e d la o d p o w ied z ia ln o ści ty p u k a r n e g o 10. W p ro s t te z ę t a k ą sfo rm u ło w a n o w w y ro k u z 5 listo p a d a 2003 r. S ąd N ajw yższy u z n a ł w ów czas, iż „w to k u p o stęp o w a n ia d y scy p lin arn eg o n a le ż y sięgać - n a za sad zie an a lo g ii i u r i s - do ro z w iąza ń p rz ew id zian y c h w k odek sie k a rn y m . Rzecz ja s n a , p rz ep isy p ra w a k arn eg o m a te ria ln e g o m u sz ą podlegać w p ostępo w an iu d yscyplinarnym stoso w a n iu odpow iedniem u, a w ięc polegającem u n a sto so w an iu w prost, stosow a n iu z odpow iednim i m odyfikacjam i lub odm owie ich zastoso w ania ze w zględu n a określone różnice, i to przy zacho w aniu szczególnej ostrożności”11.
Z atem choć orzeczenie odpow iedniej (k o n k retn ej) k a ry po zostaw ione je s t ocenie s ą d u d y scyplinarnego, to są d te n m oże odpow iednio stosow ać głów ne idee p ra w a k arn eg o dotyczące d y re k ty w w y m ia ru kary. T akie stan o w isk o n iejed n o k ro tn ie w y ra żał w sw oich o rzeczen iach S ąd N ajw yższy, w p ro st w sk a zując, że są d d y scy p lin arn y m a p raw o odpow iednio stosow ać d y rek ty w y w y m ia ru k a ry o k reślo n e w a r t. 53 § 1 k.k. oraz u w zg lęd n iać okoliczności o k re ślone w § 2 tegoż a rty k u łu , w ty m rów nież zach ow anie się obw inionego po p o p ełn ien iu p rz e w in ie n ia d y scy p lin arn e g o 12. W je d n y m z orzeczeń S ą d N a j
10 Na przykład wyroki SN z 25 stycznia 2007 r., SNO 74/06, LEX nr 471789; z 22 czerwca 2004 r., SNO 22/04, LEX nr 472091.
11 Zob. wyrok SN z 5 listopada 2003 r., SNO 67/03, LEX nr 471880.
12 Na przykład Sąd Najwyższy w uzasadnieniu prawnym wyroku z 14 lutego 2007 r. (SNO 77/06, LEX nr 471825) wprost wskazał, że „wymierzając karę, sąd dyscyplinarny ma prawo odpowiednio stosować dyrektywy wymiaru kary, określone w art. 53 § 1 k.k., a także uwzględ niać okoliczności wymienione w § 2 tego przepisu, w tym zachowanie się obwinionego po popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego”. Podobne stanowisko wyraził SN w uzasadnieniu wyroku z 18 stycznia 2006 r. (SNO 65/05, LEX nr 470229): „przy wymiarze kary sąd dyscypli narny orzekający w postępowaniu dyscyplinarnym sędziów może się posiłkować ustawowymi kryteriami wymiaru kary zawartymi w art. 53 § 1 k.k.”. Por. też uchwałę SN z 24 marca 1989 r., VI KZP 23/88, OSNKW 1989, nr 3-4, poz. 23 oraz J. R. Kubiak, J. Kubiak, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Przegląd Sądowy” 1994, nr 4, s. 7-9.
w yższy p o su n ą ł się jeszcze dalej i w u z a s a d n ie n iu w y ro k u w sk az ał, że sfor m u ło w an e w a r t. 53 k.k. d y rek ty w y m a ją p ełn e za sto so w an ie w z a k resie o rz e k a n ia o k a rz e w p o stę p o w a n iu d y scy p lin arn y m , a odpow iedzialność d ys c y p lin a rn a , podobnie ja k k a r n a , o p a r ta je s t n a za sad zie winy, sp ełn iającej n a d to funk cję lim itu ją c ą k a r ę 13.
P o d z ie la ją c p ow yższe s ta n o w is k o S ą d u N a jw y ższeg o , m o ż n a z a te m u zn ać, że w s p ra w a c h odpow iedzialności d y scy p lin arn ej sędziów n iezb ęd n e je s t ta k ie u k sz ta łto w a n ie k a ry w ym ierzanej za p rz ew in ien ie d y scy p lin arn e, b y n ie p rz e k ra c z a ła o n a sto p n ia w iny i należycie u w z g lę d n ia ła s to p ie ń spo łecznej szkodliw ości czynu. S ąd d y scy p lin arn y p o w in ien kiero w ać się in d y w i d u a ln ą o ceną każdego p rz e w in ie n ia d y scy plin arn ego , jak ieg o dopuścił się sędzia; baczyć, aby z o sta ła za ch o w a n a pro p o rcja m iędzy ro d zajem p rz e w in ie n ia sędziego a ro d z ajem w ym ierzonej k a ry d y scy p lin arn ej. K a ra d y sc y p lin a r n a p o w in n a być bow iem w sp ó łm iern a do w agi popełnionego p rz e w in ie n ia dy scy p lin arn eg o (do sto p n ia n a r u s z e n ia obow iązków służbow ych), tzn . n iższa w p rz y p a d k u zaw inionego, lecz drobnego u ch y b ien ia w czynnościach służb o w ych i w yższa w p rz y p a d k u najcięższego p rz e w in ie n ia d y scy plin arn ego , j a k im je s t p o p ełn ien ie czy n u zabronionego pod gro źb ą kary, a będącego p rz e stę p s tw e m 14.
P rz y w y m iarze k a r y n a le ż y rów nież u w zg lęd nić jej cele: re p re sy jn e , w y chow aw cze i p re w en cy jn e15, w ty m w zględy prew en cji ogólnej16. W szczegól n ości tr z e b a m ieć n a u w a d z e dolegliw ość orzeczonej k a r y d la sędziego dopuszczającego się p rz ew in ien ia, okoliczności, w ja k ic h doszło do p rz e w in ie n ia , rodzaj, ro zm iar, liczbę i sto p ień z a w in ie n ia d eliktów d y scyplinarny ch, tu d zież okoliczności dotyczące osoby obw inionego sędziego (w łaściw ości po d m iotow e) i jego sy tu a c ji rodzinnej. Is to tn e je s t rów nież w sk a z a n ie i uw zg lęd n ie n ie e w e n tu a ln y c h okoliczności obciążających i łag od zących17. N ależy z a te m w p ro st stosow ać odpow iednie p rz ep isy części ogólnej k o d ek su k arn ego .
R easu m u jąc , zasto so w an e p rzez u staw o d aw cę ro z w iązan ie, w k tó ry m b r a k o k re ś le n ia k a ta lo g u p rz e w in ie ń d y scy p lin arn y ch , p rz e sła n e k ich o rz e k a n ia czy d y re k ty w w y m ia ru k a r d y scy p lin arn y ch , m o żn a o k reślić ja k o k lasy cz ne. W ystępuje bow iem we w szy stk ich re g u la c ja c h n o rm u jąc y ch o dpow iedzial ność d y s c y p lin a rn ą osób w ykonujących tzw. zaw ody p raw n icze. N ie oznacza to je d n a k , że ro z w iąza n ie to je s t słu szn e. O ile bow iem nie m a p o trzeby ustaw ow ego tw o rz e n ia k a ta lo g u p rz e w in ie ń d y scy p lin arn y c h i p rz y p isy w a n ia
13 Wyrok SN z 5 lutego 2008 r., SNO 2/08, LEX nr 432189.
14 Por. W. Kozielewicz, Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów. Komentarz, Minister stwo Sprawiedliwości, Warszawa 2005, s. 93-101; wyrok SN z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820.
15 Por. wyrok SN z 7 listopada 2002 r., SNO 40/02, LEX nr 471868. 16 Por. wyrok SN z 9 czerwca 2005 r., SNO 28/05, LEX nr 471989.
17 Wyrok SN z 16 września 2004 r., SNO 31/04, LEX nr 471987. Por. wyrok SN z 7 grudnia 2007 r., SNO 79/07, LEX nr 471808.
im określonych, nawet alternatywnie wskazanych, kar dyscyplinarnych, o tyle pożądane wydaje się być wskazanie dyrektyw wymiaru kar dyscypli narnych w akcie dla tego rodzaju odpowiedzialności podstawowym (ustawie 0 ustroju sądów powszechnych) albo odesłanie w tym zakresie do odpowied niego stosowania przepisów kodeksu karnego. Same bowiem, aczkolwiek słuszne w tym względzie orzeczenia Sądu Najwyższego, uznające możliwość stosowania przepisów kodeksu karnego na zasadzie analogii iuris, uznać należy za niewystarczające.
II. Najsurowszą w katalogu kar dyscyplinarnych jest kara złożenia sę dziego z urzędu. To kara najbardziej dolegliwa, albowiem jest eliminacyjna 1 jednocześnie nieodwracalna. Zrywa stosunek służbowy sędziego i praktycz nie oznacza dla ukaranego „śmierć zawodową”, tzn. na zawsze eliminuje go z korporacji sędziowskiej. Sędzia ukarany karą złożenia z urzędu już nigdy nie może być powołany do pełnienia tego urzędu18, a były już sędzia (gdy kara złożenia sędziego z urzędu jest orzekana w sytuacji, kiedy stosunek służbowy uległ już rozwiązaniu lub wygasł w toku postępowania dyscyplinar nego), może mieć trudności w wykonywaniu niektórych zawodów prawni czych. Kara złożenia sędziego z urzędu ma zatem charakter wysoce represyj ny19. Czasami bywa nawet porównywana do kary pozbawienia wolności. Winna być zatem orzekana z dużą ostrożnością. Sąd dyscyplinarny w każ dym konkretnym przypadku powinien zważyć, czy ten najsurowszy rodzaj kary dyscyplinarnej jest adekwatny do popełnionego przewinienia, a jedno cześnie konieczny do wywarcia pożądanego skutku.
Należy też podkreślić, że kara złożenia z urzędu pełni przede wszystkim funkcję ochronną. Ma chronić zarówno dobre imię sędziów, jak i całego wy miaru sprawiedliwości. Nie bez znaczenia jest bowiem to, kto wymierza spra wiedliwość. Czy czyni to sędzia o najwyższych kwalifikacjach formalnych i moralnych, nieskazitelny, czy też osoba, która dopuściła się przestępstwa, zwłaszcza jeśli popełniła je z winy umyślnej20. Stąd zarówno prewencja indy widualna, jak i generalna winny odgrywać istotną rolę przy wymiarze tej najsurowszej z kar dyscyplinarnych.
Niestety, w odniesieniu do tej najsurowszej kary dyscyplinarnej, ustawo dawca nie wskazał przesłanek jej orzekania. Można je jedynie ustalić w oparciu o dyrektywy wymiaru kary wskazane w przepisach prawa karnego (podzielając przytoczone powyżej stanowisko Sądu Najwyższego o możliwości
18 Zob. art. 109 § 4 u.s.p.
19 O represyjnym charakterze sankcji dyscyplinarnych piszą m.in.: T. Kuczyński, Odpo wiedzialność dyscyplinarna pracowników, „Państwo i Prawo” 2003, nr 9, s. 59; A. Bojańczyk,
Z problamatyki relacji między odpowiedzialnością dyscyplinarną i karną (na przykładzie odpo wiedzialności dyscyplinarnej zawodów prawniczych), „Państwo i Prawo” 2004, nr 9, s. 25-27.
sto so w an ia ty ch d y re k ty w n a za sad zie an alo g ii i u r i s ) , j a k i dotychczasow e orzecznictw o d y scy p lin arn e. M ając to n a uw adze, m o żn a przyjąć, że k a r a zło żenia sędziego z u rz ę d u , z ra cji swego ostateczn eg o c h a r a k te r u w in n a być o rz e k a n a w p rz y p a d k u p o p ełn ien ia p rz e w in ie ń o najcięższy m ciężarze g a tu n kow ym , n ac echow anych n ajw y ższym sto p n iem w in y i społecznej szkodliw o ści, tj. ta k ic h , k tó re w y w ie rają u jem n y w pływ n a w y k o n y w an ą słu żbę i (albo) n a godność u rz ę d u 21. N ależało b y j ą z re g u ły o rzek ać w p rz y p a d k u p o p ełn ie n ia p rz e w in ie n ia d y scyplinarnego, k tó re w y p e łn ia jed n o cześn ie z n a m io n a p rz e stę p stw a , zw łaszcza p rz e s tę p s tw a um yślnego, stano w iąceg o w y raz r a ż ą cego lek ce w aż en ia p o rz ą d k u p raw nego. C hodzi z a te m o tego ro d z a ju p rz ew i n ien ie, k tó re pow oduje u tr a tę k w alifik acji do sp ra w o w a n ia u rz ę d u sędziego, p ozbaw ia n ie sk a z ite ln e g o c h a ra k te r u , a ta k ż e p odw aża za u fa n ie o b yw ateli do w y m ia ru sp raw iedliw ości22.
N ie m o żn a je d n a k ż e a d h o c p rzesąd zić, czy w k aż d y m p rz y p a d k u p op eł n ie n ia p rz e s tę p s tw a um yślnego są d d y scy p lin arn y w in ien złożyć z u rzęd u . N ie je s t bow iem w ykluczone is tn ie n ie ta k ic h okoliczności łagodzących, k tó re u z a sa d n ia ły b y o d stą p ie n ie od w y m ierz en ia n ajsu ro w sz ej kary. Zaw sze p ow in n y to być je d n a k okoliczności w yjątkow e, dotyczące nie ty lk o sam ego p rz ew i n ie n ia , ale i ro k o w a ń co do o d z y sk a n ia do sędziego z a u fa n ia 23. N ie bez zn a cze n ia w in n a być też w cześniejsza ocena służb y sędziow skiej o raz okolicz ność, czy p rzew in ien ie je s t pierw sze, czy kolejne. N ie m o żn a je d n a k w y k lu czyć orzeczen ia k a r y złożenia z u rz ę d u ju ż za p ierw sze p rz ew in ien ie dyscypli n a rn e , je śli rodzaj tego p rz ew in ien ia, rodzaj i sto p ień w in y to u z a s a d n ia ją 24.
W arto się zastanow ić, czy sięg an ie po n a js u ro w sz ą z k a r d y scy p lin arn y ch pow inno m ieć m iejsce tylko w o d n ie sie n iu do p rz e w in ie ń w y czerpujących jed n o cześn ie zn a m io n a p rz e s tę p s tw a i to um yślnego, czy też jak ieg o k o lw iek p rz e stę p stw a , n a w e t n ie pozostającego w zw ią zk u z w y ko ny w an iem przez sędziego obow iązków służbow ych, a m oże n a w e t p o p e łn ie n ia p rz e w in ie n ia dy scyplin arn eg o , k tó re w ogóle n ie je s t p rz estęp stw em .
P o d zielając stan o w isk o S ą d u N ajw yższego, za k ła d ając e, że k a r a złożenia z u rz ę d u p o w in n a być z re g u ły o rz e k a n a za p o p ełn ien ie p rz e s tę p s tw a z w iny u m y śln ej, np. pod w pływ em alkoholu, a u to rk a u zn a je , iż n ie m oże to być je d y n a k a te g o ria p rz ew in ień , za k tó re n a jsu ro w sz a k a r a d y sc y p lin a rn a w in
n a być o rz ek an a . M im o że u s ta w a P raw o o u s tro ju sąd ów po w szechnych nie z a w ie ra z a k a z u sp ra w o w a n ia u rz ę d u sędziego p rzez osoby k a ra n e , to fa k t praw om ocnego s k a z a n ia za p rz e stę p stw o n iew ą tp liw ie rz u tu je n a ocenę sę dziego ja k o osoby, k tó ra w zało żen iu u staw o d aw cy p o w in n a być n ie s k a z ite l
21 Por. wyrok SN z 5 lutego 2008 r., SNO 2/08, LEX nr 432189.
22 Por. wyroki SN z 27 sierpnia 2007 r., SNO 47/07, LEX 319875; z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820.
23 Por. wyrok SN z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820. 24 Por. wyrok SN z 9 marca 2006 r., SNO 6/06, LEX nr 471771.
na. Należy się wówczas zastanowić, czy taka osoba może nadal sprawować swój urząd i „wymierzać sprawiedliwość”. Sam już bowiem fakt prawomocne go skazania sędziego negatywnie rzutuje na jego opinię w środowisku spo łecznym i całą opinię środowiska sędziowskiego.
Wydaje się też, że co do zasady nie ma przeszkód, aby po najsurowszą z kar dyscyplinarnych sięgnąć w przypadku popełnienia przewinienia dyscy plinarnego, które w ogóle nie jest przestępstwem czy wykroczeniem. Rodzaj i skala naruszeń obowiązków służbowych i zasad etycznych obowiązujących sędziego oraz rozmiar i długotrwałość tychże naruszeń winna być jednak wówczas znamienna. Z drugiej strony, gdy delikt służbowy nie stanowi prze stępstwa, a w sprawie nie wykazano, by w świetle całokształtu drogi służbo wej sędziego orzeczenie innego środka dyscyplinarnego miało okazać się nie skuteczne, to podzielić należy stanowisko Sądu Najwyższego, że sięganie do instrum entu złożenia sędziego z urzędu można uznać jako „nieporozu- mienie”25.
Reasumując, trudno jednoznacznie wskazać przesłanki, przy zaistnieniu których sąd dyscyplinarny winien każdorazowo złożyć sędziego z urzędu. Przesłanki te winno się oceniać in concreto. Ostatecznie to sąd dyscyplinarny, mając na uwadze wszelkie okoliczności związane z popełnieniem danego przewinienia dyscyplinarnego, winien zważyć, czy orzeczenie kary elim ina cyjnej jest słuszne, sprawiedliwe i służy interesowi wymiaru sprawiedliwości.
III. Dla pełniejszego naświetlenia zagadnienia warto wskazać na kon kretne przewinienia, za które prawomocnie orzeczono karę złożenia sędziego z urzędu:
1. Przewinienie dyscyplinarne polegające na tym, że w dniu 4 paździer nika 2006 r. i później asesor sądowy jako przewodniczący posiedzenia dopu ścił się oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa, tj. art. 149 § 1 k.p.k. w ten sposób, że nie podpisał protokołu posiedzenia, oraz art. 148 § 1 pkt 2 i 3 k.p.k. w ten sposób, że dopisał w protokole posiedzenia z dnia 4 paździer nika 2006 r. postanowienie o uchyleniu stosowanego wobec oskarżonego do zoru policji, mimo że postanowienie takie w toku rozpoznawania sprawy nie zapadło i nie zostało ogłoszone. Sąd Apelacyjny - Sąd Dyscyplinarny uznał ten czyn za przewinienie służbowe przewidziane w art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych i wymierzył asesoro wi karę złożenia z urzędu. Wskutek odwołania obwinionego Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny utrzymał w mocy zaskarżony wyrok26. W uzasadnieniu tegoż orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że dopisanie w protokole postano wienia, które nie zostało w rzeczywistości wydane, charakteryzuje się wyjąt
25 Por. wyrok SN 23 z sierpnia 2007 r., SNO 41/07, LEX nr 471785. 26 Wyrok SN z 10 czerwca 2008 r., SNO 41/08, LEX nr 432185.
kowo w ysokim sto p n iem szkodliw ości społecznej. T akie za ch ow an ie to po św iadczenie n ie p ra w d y p rzez fu n k c jo n a riu sz a publicznego, a w ięc czyn z a b ro n io n y p rzez praw o k a rn e . P oza ty m nie bez zn a cze n ia p rz y w ym iarze k a r y m ia ła też okoliczność, że przeciw ko o bw in io n em u w czasie o rz e k a n ia toczyły się in n e p o stęp o w a n ia d y scy p lin arn e o bejm ujące podobne czyny, ja k te ż p o stęp o w an ie k a rn e dotyczące p o p ełn ien ia p rz e stę p s tw o p isan y ch w a rt. 231 § 1 k.k. w zw iązk u z a r t. 271 § 1 k.k. i a r t. 11 § 2 k.k.
2. P rz e w in ie n ie polegające n a ty m , że obw iniony w d n iu 7 listo p a d a 2003 r. ja k o sęd z ia S ą d u Rejonowego n a drodze p ublicznej k iero w ał sam ocho dem osobow ym w s ta n ie n ietrzeźw o ści - 2,52 p ro m ila alk o h o lu w w y d ycha n y m p o w ietrz u (1,210 m g/l n a u rz ą d z e n iu A lko-S ensor IV), w w y n ik u czego spow odow ał kolizję drogow ą w te n sposób, że n ie opan ow ał p o jazd u n a z a k rę cie, ściął dw a słu p k i drogowe, a n a s tę p n ie w ypad ł z szosy, pow odując p rz e w rócenie pojazdu. W ty m k o n k re tn y m p rz y p a d k u w pierw szej in sta n c ji S ąd A pelacyjny - S ąd D y c y p lin arn y w yrokiem z d n ia 15 w rz e śn ia 2006 r. orzekł k a r ę p rz e n ie sie n ia n a in n e m iejsce służbow e, a k a r a złożenia z u rz ę d u z o sta ła orzeczona dopiero p rzez S ąd N ajw yższy - S ą d D y scy p lin arn y w yrokiem z d n ia 27 m a rc a 2007 r. w zw iązk u z od w ołaniem obw inionego sędziego, Z astęp cy R zecznika D y scyplin arneg o S ą d u O kręgow ego, M in istra S p ra w ie dliw ości i K rajow ej R ad y S ąd o w n ictw a27.
3. C zyn polegający n a tym , że w d n iu 16 p a ź d z ie rn ik a 2004 r. O bw inio ny, w yk o n u jąc telefon do dom u sędziego, w rozm ow ie telefonicznej z P rz e w odniczącą W ydziału C yw ilnego S ą d u Rejonowego (sw oją przełożoną) zn ie w ażył P rze w o d n ic z ą c ą , u ż y w a ją c w s to s u n k u do niej słów p o w szech n ie u z n a n y c h za obelżyw e, w y c zerp u ją c ty m sam y m z n a m io n a p rz e s tę p s tw a zn iew aże n ia z a r t. 216 § 1 k.k. W przedm iotow ej sp ra w ie k a rę złożenia z u rz ę d u o rzek ł S ą d N ajw yższy - S ą d D y sc y p lin a rn y w y ro k iem z d n ia 14 lu teg o 2007 r. w zw ią zk u z odw ołaniam i: obw inionego, jego obrońcy i M in istra S p raw iedliw ości od w y ro k u S ą d u A pelacyjnego - S ą d u D yscypli n a rn e g o z d n ia 13 w rz e śn ia 2006 r., k tó ry za tego ro d z a ju zacho w an ie w y m ierzy ł k a rę d y sc y p lin a rn ą n a g a n y 28. W u z a s a d n ie n iu tegoż w y ro k u w s k a z a no, że zacho w anie obw inionego a se so ra sądow ego, k tó ry dzw on iąc w sobotę do do m u swej przełożonej, w yzw ał j ą słow am i obelżyw ym i oraz p rz y p isa ł jej sto so w an ie „m etod u b eck ich ”, n a ru sz a ło m ir dom owy i cześć kobiety. W ypeł n iało nie tylko zn a m io n a p rz e stę p s tw a , ale było rów nież ra żąc y m pogw ałce n ie m § 2 w zw. z § 6 Z bioru z a sa d e ty k i zawodowej sędziów, stanow iącego, że sęd z ia pow inien zaw sze kiero w ać się z a sa d a m i uczciwości, godności, ho no ru , poczuciem obow iązku o raz p rz e strz e g a ć dobrych obyczajów. U z a sa d n ia ją c w y m ia r k a r y - jej zm ian ę z k a ry n a g a n y n a k a rę złożenia z u rz ę d u - S ąd
27 Wyrok SN z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820. 28 Wyrok SN z 14 lutego 2007 r., SNO 77/06, LEX nr 471825.
Najwyższy argumentował, że zastosował odpowiednio dyrektywy wymiaru kary określone w art. 53 § 1 k.k., uwzględniając okoliczności wymienione w § 2 tego przepisu, w tym zachowanie się obwinionego po popełnieniu przewinie nia dyscyplinarnego, jego postawę manifestowaną w odwołaniu od wyroku pierwszej instancji, w którym to po raz kolejny bezpodstawnie pomawiał i znieważał tę samą osobę, co jest dowodem braku refleksji, jakiegokolwiek poczucia winy, a co za tym idzie, skruchy i obietnicy poprawy. Sąd Najwyższy uznał, że obwiniony nie jest w stanie wymierzać sprawiedliwości. Swoim zachowaniem pokazał bowiem, że jest pozbawiony zdolności do krytycznej oceny własnych uczynków, przyznania się do nich i przeproszenia pokrzyw dzonego.
4. Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r. w sprawie SNO 73/06 w związku z odwołaniem obwinionego sędziego od wyroku Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 4 czerwca 2003 r. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, którym wymierzono obwinionemu sę dziemu karę złożenia z urzędu. Powyższa kara dyscyplinarna została orze czona za czyn z art. 177 § 1 i 2 k.k. (w chwili orzekania odwołania przez Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny obwiniony sędzia był już prawomocnie ska zany za przestępstwo z art. 177 § 2 k.k.), polegający na tym, że obwiniony, kierując samochodem osobowym, na skutek przekroczenia dopuszczalnej prędkości, niezachowania szczególnej ostrożności w czasie zbliżania się do skrzyżowania oznakowanego znakami pionowymi, poziomymi i sygnalizacją świetlną oraz wjechania na linię warunkowego zatrzymania w końcowej fa zie wyświetlania żółtego sygnału świetlnego dla jego kierunku, wjechał na skrzyżowanie, wykonując manewr skrętu w prawo i w lewo, a następnie stracił panowanie nad kierowanym pojazdem, uderzył w barierkę energo chłonną usytuowaną po lewej stronie, a następnie przemieścił się w kierunku prawej krawędzi jezdni, jednocześnie obracając się i uderzył przodem samo chodu w wiatę przystanku MZA, na której znajdowali się Konstancja S. i Marcin P. W wyniku powyższego Konstancja S. doznała obrażeń ciała skut kujących zgonem w szpitalu w dniu 27 maja 2002 r., zaś Marcin P. obrażeń ciała w postaci obustronnego wieloodłamowego złamania kości piszczelo wych, złamania kości nosa, miejscowych otarć naskórka i potłuczenia ogólne go skutkującego rozstrojem zdrowia na czas powyżej 7 dni. Uzasadniając orzeczenie o karze, Sąd Najwyższy wskazywał, że chociaż popełnione prze stępstwo nie pozostawało w żadnym związku z wykonywaniem przez obwi nionego sędziego obowiązków służbowych, a ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych nie zawiera zakazu sprawowania urzędu sędziego przez osoby karane, to fakt prawomocnego skazania za przestępstwo (skutkujące śmier cią osoby pokrzywdzonej) nakazuje sądowi dyscyplinarnemu dokonać oceny, czy obwiniony może dalej sprawować swój urząd, czy można mu na to „ze zwolić”. Nie można bowiem „nie postrzegać skazania za przestępstwo jako
do pu szczen ia się przez sędziego n ajpow ażn iejszeg o z m ożliw ych deliktów d y scy p lin arn y c h ”29.
5. S ąd N ajw yższy - S ąd D y scy p lin arn y w yrokiem z d n ia 24 sie rp n ia 2006 r. w sp ra w ie SNO 54/06 w zw ią zk u z od w o łaniem M in is tra S p ra w ie d li wości od w y ro k u S ą d u A pelacyjnego - S ą d u D y scyp lin arneg o z d n ia 31 m a r ca 2006 r., k tó ry m u z n a ł ob w in io n ą - sędziego S ą d u O kręgow ego - S ąd u P ra c y i U b ezpieczeń S połecznych za w in n ą u c h y b ien ia godności u rz ę d u sę dziego przez o rz e k a n ie w 63 sp ra w ach , w k tó ry ch zlecała o p raco w an ie opinii le k a rs k ic h osobiście przez swego m ęża - biegłego sądow ego lu b w k tó ry c h sp orząd zał on opinie jak o członek zespołu biegłych; n iezrealizo w anie 15 um ów k red y to w y ch i doprow ad zenie do w szczęcia p o stęp o w a ń o n a d a n ie k la u z u l w ykonalności przez S ąd R ejonow y oraz n ie u re g u lo w a n ie o p ła t z ty tu łu u ż y t k o w a n ia lo k a lu m ieszk aln eg o , k tó re spow odow ało konieczność w n ie sie n ia p rzez w spólnotę m ie szk a n io w ą przeciw ko obw inionej pozw u do S ą d u R ejono wego o z a p ła tę 14 454,15 zł, zm ienił z a sk a rż o n y w yrok w te n sposób, że z a m ia s t orzeczonej k a r y d y scy p lin arn ej p rz e n ie sie n ia n a in n e m iejsce służbo w e w ym ierzył obw inionej k a rę d y sc y p lin a rn ą złożenia sędziego z u rzęd u . W u z a s a d n ie n iu tegoż o rzeczenia S ą d N ajw yższy w sk az ał, że m im o b ra k u n a ru s z e n ia przez o bw inioną przepisów p raw ny ch, długotrw ałość i s k a la n a r u szen ia za sad etycznych obow iązujących sędziego je s t ta k duża, że w znacznym sto p n iu w płynęła n a podw ażenie z a u fa n ia do niezaw iłości i b ez stro n n o ści obw inionej. O bw iniona n a ru s z y ła bow iem z a sad ę z a k a z u ją c ą w y k o rz y sty w a n ia swego s ta tu s u i p re s tiż u spraw ow anego u rz ę d u w celu w s p ie ra n ia in te r e s u w łasneg o lu b in n y ch osób (§ 3 Z bioru z a sa d e ty k i zawodowej sędziów) - z a sa d ę n a k a z u ją c ą sęd z ie m u u n ik a n ia zachow ań, k tó re m ogłyby podw ażyć z a u fa n ie do jego n iezaw isłości i b ez stro n n o ści (§ 10 Z bioru zasad ) oraz u n ik a n ia zachow ań m ogących p rzy n ieść ujm ę godności sędziego lu b osłabić z a u fa n ie do jego b e z stro n n o ści przez k aż d e zachow anie, n a w e t n ieo p isan e w Zbio rz e z a sa d (§ 5 u st. 2). P o za ty m rów nież w sp ra w a c h fin an so w y ch obw iniona w y k a z a ła się n ie rz e te ln o śc ią , b ra k ie m s k ru p u la tn o śc i w w y p e łn ia n iu sw oich zobow iązań finansow ych i podejm ow an iem d ziała ń , k tó re m ogły być o d e b ra n e ja k o w y k o rzy sty w an ie w łasnej pozycji sędziego (§ 18 Z bioru za sad )30.
6. S ąd N ajw yższy - S ąd D y scy p lin arn y w yrokiem z d n ia 21 k w ie tn ia 2006 r. w zw ią zk u z odw ołaniem M in istra S p raw ied liw ości od w y ro k u S ąd u A pelacyjnego - S ą d u D y scyp linarnego z d n ia 21 p a ź d z ie rn ik a 2005 r. u z n a ją cego, że obw iniony ja k o sęd zia S ą d u Rejonowego rażąco u ch yb ił godności u rz ę d u , gdyż w d n iu 26 p a ź d z ie rn ik a 2004 r. w A., b ęd ąc pod w pływ em alkoholu, przy stąp ił do w ykonyw ania czynności służbowych zw iązanych z u d z ia
29 Por. uchwała SN z 8 maja 2002 r., SNO 8/02, OSNKW 2002, z. 9-10, poz. 85; wyrok SN z 25 stycznia 2007 r., SNO 73/06.
łem w ro z p o zn aw a n iu sp ra w w yznaczonych w W ydziale V G ospodarczym S ą d u Rejonowego, zm ien ił z a sk a rż o n y w yrok w te n sposób, że w m iejsce k a ry n a g a n y w ym ierzył obw inionem u sęd z ie m u S ą d u Rejonowego k a rę d yscypli n a r n ą złożenia z u rz ęd u . U z a sa d n ia ją c w yrok, S ąd N ajw yższy w skazy w ał, że sp ra w o w an ie u rz ę d u , w szczególności w z a k re sie w ładzy ju ry sd y k cy jn ej, je s t m ożliw e tylko p rzy za ch o w a n iu całkow itej trzeźw ości. P rz e w in ie n ie zostało po pełnione z w iny u m y śln ej, publicznie. W yrządziło z a te m d u ż ą szkodę w y m iaro w i spraw iedliw ości, a obw inionego pozbaw iło cechy n iesk az ite ln o śc i. D latego też k a r a d y sc y p lin a rn a z o sta ła w y m ierzo n a ze szczególnym u w zg lęd n ie n ie m jej społecznego o d d ziały w a n ia zarów no w śro d o w isk u sędziow skim , ja k i w opinii p ublicznej31.
In n ą , łag o d n iejszą k a rę orzeczono w b ard zo podobnej sp raw ie. Otóż S ąd A pelacyjny - S ąd D yscyplinarny, w y rokiem z d n ia 26 czerw ca 2003 r., za czyn polegający n a tym , że w d n iu 19 w rz e śn ia 2002 r. w czasie przerw y w ro z p ra w a c h obw inion y w p ra w ił się w s ta n n ietrz eźw o śc i, sp oży w ając zn a c z n ą ilość alkoholu, co spow odow ało konieczność o d ro czen ia dw óch ro z p ra w w yznaczonych w ty m d n iu n a w okand zie, o rzek ł k a rę p rz e n ie s ie n ia n a in n e m iejsce służbow e. W yrok te n u trz y m a ł w m ocy S ąd N ajw yższy - S ąd D y scy p lin arn y 32. W u z a s a d n ie n iu w y ro k u w sk azan o , że w przedm iotow ej sp ra w ie nie doszło do sk u m u lo w a n ia się okoliczności o bciążających o c h a r a k te rz e podm iotow ym i przedm iotow ym , k tó re to pow inn y być p rz e s ła n k ą o rze k a n ia k a ry złożenia z u rz ę d u 33. U zn an o , że fa k t podjęcia p rzez obwinionego sy stem aty czn eg o i kom pleksow ego leczen ia odwykowego o raz dużego z a a n g a żo w ania się w p ra c ę zaw odow ą j e s t b ard zo is to tn y i p rz e m a w ia n a korzyść obwinionego.
7. S ą d A pelacyjny - S ąd D y scy p lin arn y w yrok iem z d n ia 21 listo p a d a 2005 r. u z n a ł obw inionego sędziego S ą d u R ejonow ego w in n y m tego, że w d n iu 6 s ie rp n ia 2005 r., zn a jd u ją c się w s ta n ie nietrzeźw o ści (2,5 p ro m ila alk o h o lu w e krw i), pro w ad ził sam ochód osobowy po drodze p ublicznej, czym u ch y b ił godności sędziego i w y m ierzy ł m u k a r ę d y s c y p lin a rn ą zło żen ia z u rz ęd u . S ąd N ajw yższy - S ąd D y scy p lin arn y w yrokiem z d n ia 9 m a rc a 2006 r. w yrok te n u trz y m a ł w mocy34. S ą d N ajw yższy - S ą d D y scy p lin arn y u z n a ł, że czyn obw inionego n a le ż y do n ajcięższych k a te g o rii p rz e w in ie ń s łu ż bow ych sędziów. C zyn te n z a w ie ra zn a m io n a p rz e s tę p s tw a um y ślneg o, n iw e czącego pu b liczn e z a u fa n ie do sędziego. S ęd zia p o w in ien bow iem w służbie i poza n ią strz e c pow agi sta n o w isk a i u n ik a ć w szystkiego, co m ogłoby p rz y nieść ujm ę godności sędziego lu b o słabiać z a u fa n ie do jego b ezstron no ści.
31 Wyrok SN z 21 kwietnia 2006 r., SNO 12/06, LEX nr 470232. 32 Wyrok SN z 30 września 2003 r., SNO 56/03, LEX nr 471890.
33 T. Ereciński, J. Gudowski, J. Iwulski, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszech nych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002, s. 333.
8. S ąd A pelacyjny - S ąd D y scy p lin arn y w y ro kiem z d n ia 19 listo p a d a 2004 r. u z n a ł sędziego S ą d u O kręgow ego za w innego p o p ełn ien ia deliktów dyscyplinarnych, polegających n a tym , że: 1) w d n iach 24 i 25 k w ietn ia 2003 r. n ie sta w ił się do p ra cy bez u sp ra w ie d liw ie n ia , m im o obow iązku u d z ia łu w w yznaczonych w ów czas ro z p raw a ch ; 2) w o k re sie od d n ia 26 czerw ca do d n ia 26 s ie rp n ia 2003 r. (z w y łączeniem jed n eg o ty g o d n ia w lip cu tegoż roku) był nieobecny w służbie i nie u sp ra w ied liw ił nieobecności; 3) w sposób oczy w isty i ra ż ą c y n a ru s z y ł a r t. 423 k.p.k . w sp ra w ie sygn. a k t XVII Ko 152/00 przez b r a k sp o rz ąd ze n ia u z a s a d n ie n ia , co spow odow ało konieczność p rz e k a z a n ia a k t do u z a s a d n ie n ia in n e m u sęd ziem u ; 4) w d n ia c h 11 lu teg o i 20 m a rc a 2003 r. przybył do służby po spożyciu alkoholu; 5) poczynając od 2002 r. w bliżej n ieoznaczonych d n ia c h o rz ek ał w s ta n ie w sk azu jący m , iż p o p rz ed niego d n ia spożyw ał alkohol; 6) w sty czn iu 2003 r. był obecny w k lu bie nocnym , sk ą d policja w ezw an a p rzez ochronę odw iozła go do izby w y trz eź w ień. S ąd A pelacyjny - S ąd D y scy p lin arn y orzek ł w s to s u n k u do o bw inione go k a rę d y sc y p lin a rn ą p rz e n ie sie n ia n a in n e m iejsce służbow e. S ą d N ajw yż szy - S ąd D y scy p lin arn y w yrokiem z d n ia 9 czerw ca 2005 r., w zw iązk u z odw ołaniem M in istra S praw iedliw ości oraz Z astępcy R zecznika D yscypli n arn eg o , zm ien ił z a sk a rż o n y w yrok w te n sposób, że z a m ia s t orzeczonej k a ry d y scy p lin arn e j p rz e n ie sie n ia n a in n e m iejsce służbow e w ym ierzy ł ob w inione m u k a r ę d y sc y p lin a rn ą złożenia z u rz ę d u 35. U z a s a d n ia ją c rozstrzy gn ięcie, S ą d N ajw yższy a rg u m e n to w a ł, że rod zaj, w ag a o raz liczba d elik tó w p rz y p is a n y c h obw inionem u p rz e m a w ia ją n a jego niekorzyść. S ędzia s tra c ił p rzy m io t „n iesk a ziteln o ści” c h a ra k te r u . P oza ty m n ie w y k o rz y stał m ożliw ości ro z w ią z a n ia swojego pro b lem u , m im o m ożliw ości w szczęcia p ro c ed u ry zm ierzającej do orzeczenia o trw a łe j niezdolności do służb y sędziow skiej w s k u te k choroby alkoholow ej.
9. W yrokiem z d n ia 10 w rz e śn ia 2002 r. S ąd A pelacyjny u z n a ł obw inio nego - a se so ra S ą d u Rejonowego - za w innego p o p ełn ien ia n a s tę p u ją c y c h p rz e w in ie ń służbow ych: zm ian y w yroku z d n ia 27 lutego 2002 r. poprzez p rz e p isa n ie jego tre śc i i d o p isan ie „powództwo o d d a la ” oraz zm ian y w y rok u z dnia 20 lutego 2002 r. poprzez przepisanie jego treści i w m iejsce zasądzonych kw oty 1000 zł ty tu łe m zw rotu kosztów procesu w pisanie kw oty 1655,50 zł. Za w sk a z a n e p rz e w in ie n ia służbow e S ąd A pelacyjny w ym ierzył obw in ionem u k a r ę złożenia z u rz ęd u . S ą d N ajw yższy - S ąd D y scy p lin arn y w W arszaw ie z u d ziałe m Z astępcy R zecznika D y scyplinarneg o sędziego S ą d u O kręgow ego po ro z p o zn an iu w d n iu 28 listo p a d a 2002 r. sp ra w y a se so ra sądow ego S ą d u Rejonowego w zw iązk u z odw o łaniem a se so ra sądow ego od w y ro k u S ą d u A pelacyjnego - S ą d u D y scyplinarnego u trz y m a ł w yrok w mocy36.
35 Zob. wyrok SN z 9 czerwca 2005 r., SNO 28/05, LEX nr 471989. 36 Por też wyrok SN z 28 listopada 2002 r., SNO 43/02, LEX nr 470245.
IV. Jak wskazuje praktyka orzecznicza sądów dyscyplinarnych, kara zło żenia sędziego z urzędu orzekana była w przypadkach popełnienia przewi nień o najcięższym ciężarze gatunkowym, tj. z reguły takich, które popełnia ne były w stanie nietrzeźwości i/lub zawierały znamiona przestępstwa umyślnego37, choć nie zawsze mającego związek z wykonywanymi obowiąz kami służbowymi. Były to (przewinienia te wskazano powyżej): oczywista i rażąca obraza przepisów prawa (poświadczenie nieprawdy w protokole), spowodowanie pod wpływem alkoholu kolizji drogowej, prowadzenie samo chodu pod wpływem alkoholu, znieważenie przełożonej - przewodniczącej wydziału, czyn z art. 177 § 1 i 2 k.k., wykonywanie czynności służbowych pod wpływem alkoholu (w innej podobnej sprawie przeniesiono sędziego na inne miejsce służbowe). Tylko w jednym przypadku kara złożenia z urzędu została wymierzona za naruszenie zasad etyki zawodowej.
Można też zauważyć, że nie w każdym przypadku popełnienia przewinie nia dyscyplinarnego wyczerpującego znamiona przestępstwa umyślnego, po pełnionego nawet pod wpływem alkoholu, orzekano karę złożenia z urzędu. Orzecznictwo nie jest w tym względzie jednolite. Warto więc wskazać na przykłady.
I tak, wyrokiem z dnia 5 grudnia 2005 r. Sąd Najwyższy utrzymał w mocy wyrok Sądu Apelacyjnego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 27 czerwca 2005 r., którym za czyn z art. 178a § 1 k.k. wymierzono obwinionej sędzi Sądu Okręgowego jedynie karę dyscyplinarną nagany. Uzasadniając orzecze nie o karze, Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny argumentował, że mimo iż obwiniona popełniła przewinienie dyscyplinarne o wyjątkowo dużym ciężarze gatunkowym, albowiem w dniu 17 czerwca 2002 r. w stanie nietrzeźwości prowadziła na drodze publicznej samochód osobowy, czym wyczerpała zna miona przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. i czynem swym uchybiła godności urzędu, to ze względu na występujące szczególne okoliczności łagodzące, ta kie jak działanie pod wpływem silnego wzburzenia (mąż poinformował obwi nioną o zamiarze wyprowadzenia się z domu), 30-letnia wzorowa służba, wyrządzona niewielka szkoda majątkowa, orzeczonej kary nagany nie można uznać za rażąco niewspółmierną38.
Również wyrokiem z 16 września 2004 r. Sąd Najwyższy za przewinienie dyscyplinarne wyczerpujące znamiona przestępstwa z art. 178a § 1 k.k. nie wymierzył kary złożenia z urzędu, a jedynie karę przeniesienia na inne miejsce służbowe. Sąd Najwyższy argumentował wówczas, że zarówno oko liczności, w jakich doszło do przewinienia, jak i okoliczności dotyczące osoby obwinionego i jego sytuacji rodzinnej dawały podstawę do wymierzenia kary
37 Tak w wyrokach SN: z 27 sierpnia 2007 r., SNO 47/07, LEX nr 319875; z 27 marca 2007 r., SNO 13/07, LEX nr 471820; z 30 sierpnia 2006 r., SNO 37/06, LEX nr 470224.
łag odniejszej, k tó ra i ta k je s t n a ty le dotkliw a, że daje w y starcza ją cy sygnał, iż czyny godzące w a u to ry te t w y m ia ru sp raw iedliw ości n ie p o zo stają b e z k a r ne. W przedm iotow ej sp ra w ie w zięto pod u w ag ę okoliczości, w k tó ry ch doszło do p o p e łn ie n ia czynu. U zn an o , iż obw iniony d ziała ł w s ta n ie silnego s tre s u (o trz y m a ł a la rm u ją c ą w iadom ość o p o g o rszen iu s ta n u zdro w ia chorej córki) i choć nie postępow ał ra c jo n a ln ie i nie w yczerp ał w szy stk ich m ożliw ości szybkiego p o w ro tu do dom u, to n ieśw iad o m ie zlekcew ażył p o rz ą d e k praw ny. To n iep rz ew id zia n e okoliczności spraw iły, że zdecydow ał się n a k iero w an ie sam ocho dem pod w pływ em alk o h o lu 39.
P odsum ow ując, z jed n ej stro n y p rz y k ła d y pow yższych orzeczeń w sk a z u ją - ja k się w ydaje słu szn ie - iż n ie sa m rodzaj popełnionego czynu, ale też okoliczości jego p o p ełn ien ia, okoliczności dotyczące sp raw cy oraz jego s y tu acji rodzinn ej s ą is to tn e p rz y w y m iarze k a r y d y scy p lin arn ej, a sa m fa k t p o p ełn ien ia p rz e s tę p s tw a z w iny u m y śln ej n ie o znacza jeszcze, że k a ż d o raz o wo w ym ierzo n a z o stan ie n a jsu ro w sz a k a r a d y sc y p lin a rn a - k a r a złożenia z u rz ęd u . S ąd rozpoznający sp ra w ę, co n a le ż y u z n a ć za słu szn e, rozw aża bow iem w szelkie okoliczności zw iązan e z po pełnio ny m czynem i osobą s p ra w cy. Z d rug iej je d n a k ż e s tro n y zbyt daleko id ąca rozbieżność w ocenie podob n y ch zacho w ań - p rz e w in ie ń d y scy p lin arn y c h w yczerp ujący ch zn a m io n a tego sam ego p rz e s tę p s tw a - ra z i sw oją d y sp ro p o rcją (np. k ied y za p rz ew in ien ie w yp ełn iające zn am ię p rz e s tę p s tw a z a r t. 178a § 1 k.k. ra z w y m ie rz a n a je s t k a r a nagan y, in n y m ra z e m p rz e n ie s ie n ia n a in n e m iejsce służbow e, jeszcze in n y m - złożenia z urzędu).
T ru d n o bow iem zgodzić się z o ceną S ą d u N ajw yższego d o k o n a n ą w w yro k u w sp ra w ie SN O 60/05, że p ro w ad zen ie a u ta pod w pływ em alk o h o lu po o trz y m a n iu inform acji o z a m ia rz e w y p ro w ad zen ia się z dom u przez m ęża je s t d z ia ła n ie m pod w pływ em silnego w z b u rz e n ia i to ta k im , k tó re u z a s a d n ia ta k łagodne potraktow anie obwinionej i w ym ierzenie jej za czyn z art. 178a § 1 k.k. je d y n ie k a r y nagany. J a k w y n ik a z u stalo n eg o p rzez są d pierw szej in s ta n c ji s ta n u faktycznego, obw iniona o z a m ia rz e w y p ro w ad zen ia się m ęża z dom u d ow iedziała się w ieczorem , a czyn p o p ełn iła dopiero n a stę p n e g o dn ia. Z atem pom iędzy info rm acją, k tó ra m ia ła owo siln e w z b u rzen ie wywołać, a czynem m ia ł m iejsce znaczny u pływ czasu. O bw inion a m ia ła z a te m m ożliw ość o p an o w a n ia sw oich emocji. N ie u leg a więc w ątpliw ości, że sw oim zach ow an iem rażąco u ch y b iła godności sp raw ow anego u rz ę d u i p rz e s ta ła być osobą n ie s k a z ite ln ą . W ypełniła z a te m te p rz e sła n k i, k tó re S ą d N ajw yższy sa m w sk azy w ał ja k o z re g u ły p rz e sa d z a ją c e o w y m iarze k a r y złożenia z u rz ę d u 40.
39 Wyrok SN z 16 września 2004 r., SNO 31/04, LEX nr 471987.
40 Por. wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r., SNO 37/06, LEX nr 470224. Z kolei w uzasadnie niu wyroku z 27 sierpnia 2007 r. w sprawie SNO 47/07 Sąd Najwyższy wskazał, że prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości całkowicie dyskwalifikuje sędziego.
Zgodzić się należy, co wielokrotnie podkreślał też w swoich orzeczeniach Sąd Najwyższy, że od sędziego wymaga się szczególnych predyspozycji osobo wościowych, w tym również umiejętności radzenia sobie z problemami życia osobistego tak, aby pozostały one bez wpływu dla wymiaru sprawiedliwości. Od sędziego wymagana jest najwyższa doza odpowiedzialności, szczególna samokontrola i krytycyzm, bezwzględne stawianie sobie wymogów nie tylko równych z tymi, które przepisy prawa narzucają ogółowi obywateli, ale na wet wymogów o podwyższonym standardzie. Od tej zasady mogą być wyjątki. Są oczywiście takie sytuacje życiowe, których „ciężar trudno jest udźwignąć nawet dojrzałemu i doświadczonemu sędziemu” i dlatego przy ferowaniu wyroku w sprawie dyscyplinarnej nie sposób okoliczności tych całkowicie nie wziąć pod uwagę41. Jednakże jedynie nadzwyczajne okoliczności, takie jak konieczność dowiezienia do lekarza osoby wymagającej niezwłocznej pomocy, przy braku możliwości uzyskania tej pomocy w jakikolwiek inny sposób, usprawiedliwiają sędziego, tak jak każdego innego obywatela, z faktu, iż nie respektował zakazu prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości. Porównu jąc bowiem sprawy SNO 60/05 i SNO 31/04, w których przewinienia dyscypli narne polegały na popełnieniu przestępstwa z art. 178 a § 1 k.k., trudno nie zauważyć znacznej dysproporcji pomiędzy wymierzonymi karami. W pierw szej sprawie wymierzono karę nagany, w drugiej - karę przeniesienia na inne miejsce służbowe, a w obu tych przypadkach obwinieni, co ustalił sąd dyscypli narny, działali pod wpływem silnego stresu. W sprawie SNO 60/05 obwinioną mąż poinformował o zamiarze wyprowadzenia się z domu, a w sprawie SNO 31/04 obwiniony otrzymał alarmującą wiadomość o pogorszeniu stanu zdro wia chorej córki. Argument z wcześniejszej długoletniej służby obwinionej wydaje się niewystarczający.
Trudo zatem wytłumaczyć, odwołując się do utrwalonych, wyżej omówio nych, a możliwych do rekonstrukcji z treści orzeczeń dyrektyw wymiaru kar dyscyplinarnych, dlaczego w tak podobnych sprawach wymierzono tak różne kary dyscyplinarne.
V. Analiza orzeczeń sądów dyscyplinarnych rodzi też pytanie, czy sąd dyscyplinarny drugiej instancji może zaostrzyć wymiar kary przez wymierze nie bezpośrednio w instancji odwoławczej kary najsurowszej w katalogu kar przewidzianym dla tego postępowania, tj. kary złożenia sędziego z urzędu?
Negatywnie na tak postawione pytanie odpowiedział Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 sierpnia 2007 r. Porównując karę dożywotniego pozba wienia wolności z karą złożenia z urzędu, Sąd Najwyższy doszedł do wnio sku, że obie kary - zachowując oczywiście proporcje między rodzajami odpo wiedzialności represyjnej - mają charakter eliminacyjny i ze względu na taki
w ła śn ie c h a ra k te r k a ry złożenia sędziego z u rz ę d u p rz ep is a r t. 454 § 3 k.p.k., z a k a z u ją c y z a o s tr z e n ia w y m ia ru k a r y p rz e z w y m ie rz e n ie b ez p o śre d n io w in sta n c ji odwoław czej k a r y najsu ro w szej w k a ta lo g u k a r p rz ew id zian y m d la tego p o stęp o w a n ia , m a odpow iednie za sto so w an ie w d y scy p lin arn y m po stę p o w a n iu sędziow skim 42.
O d m ien n e stan o w sk o w y ra ził S ąd N ajw yższy w U chw ale S k ła d u S ie d m iu S ęd zió w S ą d u N ajw y ższeg o - Iz b a K a r n a z 30 cz e rw c a 2008 r.: „W p o stę p o w a n iu d y scy p lin arn y m , toczącym się n a p o d sta w ie p rzep isó w u s ta w y z d n ia 27 lipca 2001 r. P raw o o u s tro ju sądów pow szechnych [...], nie sto su je się a r t. 454 § 3 k .p .k .”43.
Z d an iem a u to rk i, z racji p rzed e w szy stk im „ostateczn eg o” c h a r a k te r u k a r y złożenia z u rz ę d u podzielić n a le ż y stan o w isk o , że w y m ierzen ie dopiero w d rugiej in sta n c ji k a r y d yscy p lin arn ej złożenia sędziego z u rz ę d u n ie je s t do puszczalne, albow iem o d b iera obw inion em u p raw o do o d w ołania się i po zb aw ia orzeczenie k o n tro li in sta n c y jn e j, n a r u s z a ją c podstaw o w e k o n sty tu c y j n e re g u ły g w arancyjne: z a sa d ę rzeteln eg o p ro cesu sądow ego i p ra w a do o są d z e n ia w dw óch in s ta n c ja c h 44. Z tej ra c ji n ie p rz e k o n u je a rg u m e n t, że przeciw ko odpow ied n iem u sto so w an iu w sędziow skim p o stęp o w a n iu dyscy p lin a rn y m a r t. 454 § 3 k.p.k. p rz e m a w ia w yn ik p o ró w n a n ia c h a ra k te r u p raw n eg o k a r dożyw otniego p o zb aw ien ia w olności i złożenia sędziego z u rz ę du, w szczególności to, że k a r a złożen ia z u rz ę d u n ie j e s t k a r ą izolacyjną, a jej odpow iednikiem byłby e w en tu aln ie śro dek k a rn y p rzew idziany w a rt. 39 p k t 2 k.k., tj. za k a z za jm o w an ia określonego sta n o w isk a , w y k o n y w an ia o k re ślonego zaw odu lu b p ro w a d zen ia określonej d ziałaln ości, j a k rów nież ryzyko, że n a s k u te k konieczności u c h y le n ia w y ro k u i p rz e k a z a n ia sp ra w y do ponow nego ro z p o zn an ia dojdzie w sp ra w ie do p rz e d a w n ie n ia lu b p rz y n ajm n ie j do w y k lu czen ia m ożliw ości w y m ierz en ia k a ry d y scy p lin arn ej (a rg u m e n ty o c h a ra k te rz e p rag m aty czn y m ).
* * *
P raw om ocnie orzeczona k a r a d y sc y p lin a rn a w p o staci k a ry zło żenia sę dziego z u rz ę d u je s t n ie o d w ra c a ln a - n a zaw sze u su w a sędziego z u rz ęd u . Choć je s t to k a r a t a k dolegliw a, n ie w y stęp u je w ra m a c h odpow iedzialności d y scy p lin arn e j je d y n ie w s to s u n k u do sędziów. M a swoje od pow iedniki ró w
42 Wyrok SN z 27 sierpnia 2007 r., SNO 47/07, OSNKW 2007, nr 11. poz. 83; Biul. SN 2007, nr 11, poz. 17.
43 Uchwała Składu Siedmiu Sędziów SN - Izba Karna z 30 czerwca 2008 r., I KZP 11/08, OSNIK 2008, nr 8, poz. 57.
44 Por. K. Marszał, Reguły ne peius w postępowaniu apelacyjnym w sprawach karnych,
[w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, Lublin 2005, s. 663 i nast.; Por. także W. Grzeszczyk, Reguły ne peius w postępowaniu karnym (art. 454 kpk), „Prokuratura i Prawo” 2008, nr 2, s. 39.
nież w s to s u n k u do osób w ykonujących in n e zaw ody p raw nicze. M ożność o rz e k a n ia podobnej k a ry elim inacyjnej is tn ie je bow iem w s to s u n k u do p ro k u ra to ró w (w ydalenie ze służby p ro k u ra to rsk ie j), ad w o katów (w yd alen ie z a d w o k a tu ry ) czy radców p ra w n y c h (pozbaw ienie p ra w a do w y k o n y w an ia zaw o d u ra d cy praw nego). Je d n a k ż e w p rz y p a d k u sędziów — z racji, że m ożliwość jej o rzeczenia je s t w y jątk iem od z a sa d y n ieu su w a ln o śc i sędziów, a t a stan o w i z kolei o s ta tu s ie sędziego - złożenie z u rz ę d u w inno być o rz ek an e ze szcze g ólną o stro żn o ścią i p rz y zach o w an iu ty ch z a s a d p o stęp o w an ia, k tó re obow ią z u ją w procesie k a rn y m (choć n ie oznacza to oczywiście, iż ostrożn ości p rzy o rz e k a n iu k a r elim in acy jn y ch n ie pow inny zachow ać odpow iednie d la dan y ch g ru p zaw odow ych o rg a n y d y scy p lin arn e). T ym czasem - ja k w sk az an o pow y żej - u sta w o d a w c a nie o k re ślił p rz e s ła n e k a n i d y re k ty w w y m ie rz a n ia tej kary. O ile p o d an ie owych p rz e s ła n e k n ie je s t w ocenie a u to rk i konieczne (k w e stia t a m oże być p o zostaw ion a u z n a n iu sędziów s ą d u dy scyplinarnego), o ty le d y rek ty w y o rz e k a n ia k a r d y scy p lin arn y c h w ogóle, a k a r y złożenia z u rz ę d u w szczególności, w in n y zostać w sk a z a n e .
W ty m w zględzie n a s u w a się więc p o s tu la t d e le g e fe r e n d a w p o staci d o d an ia do u sta w y P raw o o u s tro ju sądów pow szechnych p rz e p is u n a k a z u ją cego odpow iednie sto so w an ie przep isó w k o d ek su k arn eg o dotyczących winny, sto p n ia społecznej szkodliw ości czynu, w yłączen ia odpow iedzialności k a rn e j, z a sa d w y m ia ru k a ry (przepisów rozdziałów I, II, III i a r t. 53 k.k.). A n aliza przep isó w o odpow iedzialności d y scy p lin arn e j sędziów n a s u w a te ż p o s tu la t um o żliw ien ia z a s k a rż e n ia ro z strzy g n ięcia s ą d u dy scyp lin arn eg o d ru g iej in sta n c ji k a sa c ją , zw łaszcza w sy tu acji, k iedy s ą d d y scy p lin arn y d rug iej in s ta n cji bezpo śred n io w in sta n c ji odwoław czej w y m ierza k a rę zło żenia sędziego z u rz ę d u .
S u m m ary
A p u n ish m e n t o f m a k in g a ju d g e from office
Key words: disciplinary responsibility, disciplinary delict, disciplinary punishment, a punishment of making a judge from office.
A nalyzing leg al n o rm s a n d d is c ip lin a ry c o u rts decrees, a s w ell as a v a ilab le science opinions, th e a u th o r d iscu sses th e c h a ra c te r o f th e d iscip lin a ry p u n is h m e n t of m a k in g a ju d g e from office, p o in ts a t re a so n s for deciding ab o u t it. In p a rtic u la r, how ever, d u e to „its u ltim a te c h a ra c te r”, d e te rm in e s for w h ich ac ts d is c ip lin a ry co u rts decreed a p u n is h m e n t o f m a k in g a ju d g e from office.
