S ta n isła w D ą b ek L u b lin
P roblematyka muzyczna w najstarszych redakcjach Reguły
benedyktynek w języku polskim
W Bibliotece Klasztoru Panien Benedyktynek w Staniątkach przechowywane są - bez sygnatur – trzy najstarsze redakcje Reguły w języku polskim, sporządzone dla potrzeb rodzimych ośrodków tej wspólnoty1.
Pierwsza (R 1) – bez karty tytułowej, z zaznaczeniem miejsca i roku: Toruń 1579, stanowi rękopiśmienną książeczkę napisaną na pergaminie starannym pi
smem. Jest to kopia zaginionej dziś Reguły; dokonana – sądząc z późniejszej inskrypcji1 2 – w klasztorze toruńskim w XVII w., za czasów ksieni Zofii Dul
ski ej3.
Druga redakcja (R2), wydana w Lublinie w 1635 r. w drukarni Pawła Kon-
1 Za udostępnienie oraz wyrażenie zgody na wykorzystanie unikatowych materiałów z Biblio
teki Klasztoru Panien Benedyktynek w Staniątkach, wyrażam podziękowanie Wielebnej Matce Ksieni Imeldzie Niewmierzyckiej oraz archiwariuszce – Wielebnej Pannie Anzelmie Przybylskiej.
2 Miejsce i rok Toruń 1579 zostało wymienione wewnątrz, po tekście R e g u ły, tym samym charakterem pisma. Późniejsza inskrypcja zanotowana ołówkiem brzmi: „Tłumaczenie sil
nie zależne od tłumaczenia Acemusa Klonowicza 1597 // feminizowane // napisane w klasztorze toruńskim w XVII w. za Ksieni Zofii Dulskiej”. Mamy więc do odnotowania dwie daty: 1579 pochodzącą z R e g u ły oraz 1597, umieszczoną w późniejszej inskrypcji - obie trudne tu do skomentowania. Autorem polskiego tłumaczenia R e g u ły, stanowiącego ogólną podstawę także redakcji toruńskiej był późnorenesansowy poeta i satyryk Sebastian Fabian Klonowie, Acemus (ok. 1545-1602). Data 1597 odnosi się oczywiście do wydania w Krakowie u A. Piotrkowiczyka przekładu R e g u ły Piotra Klonowica. Data 1579 może jest pomyłką zamiast 1597 lub też odnosi się do objęcia stanowiska ksieni w Chełmnie przez Magdalenę Mortęską.
3 Zofia Dulska zajmowała zmienne i chwiejne stanowisko w sprawie utworzenia unii klasz
torów benedyktynek mających związek z Chełmnem oraz przyjęcia R e g u ły r e fo r m o w a n e j.
W 1596 r. główny rzecznik unii Magdalena Mortęską, ksieni klasztoru chełmińskiego w latach 1579-1631, zrzeka się zwierzchnictwa nad klasztorem toruńskim. W 1597 r. zerwa
no z Toruniem rozmowy na temat unii. W 1599 r. Dulska otrzymuje benedykcję. Jeszcze w 1623 r. nie uznaje ona reformowanej R e g u ły chełmińskiej, odmawiając złożenia na nią przysięgi. Powyższe informacje zamieszcza, szeroko omawiając tę problematykę M. Bor
kowska OSB. M n is z k i. Kraków 1980 passim, szczególnie s. 66-72.
rada4 jest przedrukiem Reguły reformowanej z 1605 r., przeznaczonej dla klasz
torów benedyktynek Kongregacji Chełmińskiej5.
Trzecia (R3) – wydana w Krakowie w 1646 r. w drukami Franciszka Ceza
rego6 stanowi najstarszą, drukowaną Regułę w języku polskim, przeznaczoną dla klasztoru benedyktynek staniąteckich7.
Te trzy redakcje Reguły opracowano z myślą o ośrodkach benedyktynek funk
cjonujących w XVII-wiecznych realiach polskich potrydenckiej odnowy. Jeśli weźmiemy pod uwagę ten newralgiczny i przełomowy okres, to stanowią one tym cenniejsze źródło poznania przede wszystkim duchowości tamtego czasu, tej wielce
4 Reguła // Świętego Oyca // Benedicta. // Z łacińskiego przetłumaczona, y z Reformacyą //
Porządków, Chełmieńskiego, Toruńskiego, Żarno // wieckiego, Nieświeskiego, y inszych wszytkich // w Królestwie Polskim teyże Reformacyey y Regu // ły S. Benedicta, które teraz są y napotym // ziednoczone będą, Klasztorów Pa // nieńskich. Władzą Stolice Apostol- skiey, przez Iaśnie Wielmo // żnego Oyca, X. Wawrzyńca Gębickiego, // z łaski Bożey Biskupa Chełmieńskiego, Pomeraniey // Administratora, etc. Roku Pań. 1605. // potwier
dzona. Na końcu położone krótko zebrane Łaski y Od // pusty przez uczestnictwo tymże Zakonnicom od S. pamięci // Clemensa PP. VIII. darowane wiecznie. // Wykład słów Pań
skich oświeca y daie wyrozumienie malu // czkim. Psalm 118. 130. // W Lublinie, W Dru- kamiey Pawła // Konrada Roku Pańskiego 1635.
5 Z Chełmna i Torunia jako owoc reformy ksieni Magdaleny Mortęskiej powstaje ogółem dwadzieścia nowych fundacji, które M. Borkowska określa zbiorczą nazwą Kongregacji Chełmińskiej. Zob. M. Borkowska OSB. B e n e d y k ty n k i. W: Z a k o n y b e n e d y k ty ń s k ie w P o l
sc e . K r ó tk a h isto ria . Warszawa 1981 s. 147.
6 Reguła // Oyca Świętego // Benedykta // Przodka y Patryarchy Pierwszego, // Dla Zakonni
ków pod tąż Regułą w Klasztornym // zamknięciu żyiących napisana. Powagą Oyca S. Kle
mensa VIII. Biskupa Naywyż // szego Rzymskiego, Iaśnie Oświeconemu X. Ierzemu //
Radziwiłowi Kardynałowi a Biskupowi Kra // kowskiemu zlecona, w przód z łacińskiego, y Włoskiego ięzyka przetłumaczona. // A po śmierci iego przez Sławney Pamięci // X. Ber
narda Maciejowskiego, także Kardy // nała y Biskupa Krakowskiego dokończona, y płci Biało // głowskiey teyże Reguły akkomodowana. // Teraz nowo od Iaśnie Oświeconego //
X. Piotra Gembickiego // Biskupa Krakowskiego, Xiążęcia Siewierskiego, z skarbu ich wyięta approbowana, y w Druk dla // Klasztorów Białogłowskich teyże // Reguły podana.
// W Krakowie // W Drukami Franciszka Cezarego. Roku Pańsk. 1646. W bibliotece klasz
toru staniąteckiego znajduje się także jej przedruk z 1647 r. Zwróćmy uwagę, że ta redakcja R e g u ły ukazała się w renomowanej drukami krakowskiej, związanej głównie z Akademią.
Franciszek Cezary (1583-1651) uzyskał w 1620 r. przywilej królewski z serwitoriatem, wydając ogółem ok. 650 pozycji. Zob. hasło: Cezary Franciszek. W: L ite r a tu r a P o ls k a . P r z e w o d n ik E n c y k lo p e d y c z n y . Red. J. Krzyżanowski, Cz. Hemas. T. 1. Warszawa 1984 s. 131. Redakcje omawiane w artykule (R l, R2, R3) zostały odnotowane w pracy J. D. Bro- ekaert. B ib lio g r a p h ie d e la r è g le d e S a in t B e n o ît. É d itio n s la tin e s e t tra d u c tio n s im p r im é e s d e 1 4 8 9 à 1929. D e s c r ip tio n d ip lo m a tiq u e 1 2 3 9 n u m é ro s. T. 1. 1 4 8 9 -1 7 5 0 . Roma 1980, s. 103, 119, 247.
7 Zwróćmy uwagę, że R e g u ła r e fo r m o w a n a (R2) wymienia na karcie tytułowej klasztory benedyktynek należące ówcześnie do Kongregacji Chełmińskiej: Chełmno, Toruń, Żarno
wiec i Nieśwież. Natomiast R e g u ła przeznaczona dla benedyktynek staniąteckich (R3) na karcie tytułowej zawiera jedynie sformułowania ogólne, dotyczące „płci Białogłowskiey teyże Reguły”. Dopiero tekst przysięgi nowoobranej ksieni wymienia klasztor staniątecki jako adresata R e g u ły (R3, k. 147).
dla kultury polskiej zasłużonej wspólnoty. Charakterystycznym rysem duchowo
ści benedyktyńskiej jest między innymi duża rola liturgii, w jej ramach – muzyki, zwłaszcza zaś śpiewu. W wymienionych redakcjach znajdujemy więc szczegóło
we rozporządzenia i sformułowania poświęcone problematyce muzycznej, nie uwzględniane dotąd w badaniach staropolskiej kultury muzycznej.
Problematyka ta jest omawiana w rozdziale XIX poszczególnych redakcji, zatytułowanym odpowiednio: „O pilności w śpiewaniu” (R1), „lakowe być ma nabożeństwo y ostrożność w odprawowaniu chwały Bożej” (R2) i „O pilności śpiewania” (R3). Widać więc, że najszerzej zarysowuje problematykę muzyczną redakcja Reguły reformowanej (R2), umieszczając ją w kontekście zagadnień związanych ze sprawowaniem liturgii. Natomiast dwie pozostałe redakcje stawia
ją zakres tej problematyki na płaszczyźnie zagadnień wiążących się ze śpiewem.
Problematyka muzyczna obejmuje w omawianych redakcjach sześć zagad
nień poświęconych: 1. śpiewowi chorałowemu, 2. śpiewowi wielogłosowemu, 3. grze na instrumentach, 4. użyciu organów w ramach liturgii, 5. funkcji kantor
ki, 6. sporządzaniu ksiąg zawierających śpiewy liturgiczne8.
Wszystkie redakcje omawiają sposób chorałowego wykonania tonów psal
mowych, ściślej zaś mówiąc – wersetu („wiersza”) psalmu. Wyraźnie zostały wyodrębnione cztery problemy wykonawcze związane z: 1. dynamiką, 2. rytmi
ką, 3. rozpoczynaniem i zakończeniem wersetu, 4. zaznaczeniem mediatio.
Redakcje zalecają wykonanie całego wersetu forte, lecz bez zbytniego forso
wania głosu. Jest to więc dynamika jednopłaszczyznowa. Dwie redakcje (Rl, R3) podkreślają jednorodne rytmicznie wykonanie poszczególnych sylab tekstu. Tylko Reguła reformowana (R2) wypowiada się za wykonaniem zróżnicowanym ryt
micznie, zwracając przy tym uwagę na staranną artykulację tekstu. Werset powi
nien być rozpoczynany i kończony przez wszystkie uczestniczące w śpiewie za
konnice. Ważny element wykonania stanowiło wyraźne podkreślenie struktury tonu psalmowego, poprzez wprowadzenie pauzy na mediatio. Dwie redakcje (Rl, R3) zamieszczają także uwagi dodatkowe. Jeszcze raz przypominają o zaangażo
wanym śpiewie forte. Reguła staniątecka (R3) zaś zaleca odpowiednie odsłonię
cie welonu habitu, dla stworzenia optymalnych warunków głosowych.
1) D ynam ika R 1, k. 26v:
iasnym y równym głosem
R2, k. 30:
śpiewanie głośne zgodne
R3, k. 50:
aby było śpiewano głosem wyniosłym brzmiącym y równym.
8 Biorąc pod uwagę unikatowy charakter źródeł, a także stosunkowo trudny dostęp do nich - uwarunkowany wymogami klauzury klasztoru żeńskiego – po każdym omówionym zagad
nieniu zamieszczono oryginalne sformułowania poszczególnych redakcji R e g u ły .
2) Rytmika R 1, k. 26v:
słów nieprzewalczaiąc.
R2, k. 30:
słowa niech będą z przedłużaniem dobrze wymawiane.
R3, k. 50:
słowa nie maią być przedłużane
3) R ozpoczęcie i zakończenie w ersetu R 1, k. 26v:
wszystkie zaraz wiersz niech poczynaią y zaraz niechay kończą.
R2, k. 30:
pospołu ma być wiersz zaczynany i skończony.
R3, k. 50:
zarownie się wiersz niechay poczyna y kończy.
4) Zaznaczenie m ediatio R 1, k. 26v:
punkt dobry y dobre odetchnienie w poyśrodku każdego wiersza trzymaiąc albo czyniąc.
R2, k. 30:
słuszne y przystoyne ma być przestawanie w poyśrodku wiersza każdego.
R3, k. 50:
niech będzie we śrzodku (!) każdego wiersza dobry punkt abo pauza.
5) Uwagi dodatkowe
R l, k. 26v: głosów niechay nie żałuią.
R3, k. 50: głosom niech folgi nie będzie niech wszystkie śpiewaią pod odiściem Welum czytaniem ani mówieniem iedna z drugą bawić się nie maią.
Śpiew wielogłosowy jest określany w redakcjach jako figura (Rl, R2) lub śpiewanie figurowe (R3). Każda z redakcji wprawdzie niezbyt chętnie i z różny
mi ograniczeniami, sankcjonuje jednak śpiew wielogłosowy w ramach liturgii.
Równocześnie rezerwuje obligatoryjne wykonanie chorałowe dla godzin kano
nicznych (R l, R2) i Mszy św. (R2). Dopuszcza natomiast funkcjonowanie śpie
wu wielogłosowego w święta pańskie (R3) – wymieniane są jedynie uroczystości
„u grobu pańskiego” (Rl) – a także maryjne (R3). Mógł on zatem rozbrzmiewać dość często w klasztorach benedyktynek. Co więcej – Reguła reformowana (R2) wymienia tu pieśni nabożne, które „niekiedy dla swego nabożeństwa” zakonnice mogły wykonywać wielogłosowo. Jest to ważne sformułowanie, zapewne legali
zujące jedynie wcześniejszą tradycję śpiewania wielogłosowych opracowań pie
śni kościelnych – szczególnie w języku polskim – w klasztorach benedyktynek.
O ciągłości i niezwykłej trwałości tej tradycji świadczy obszerny i interesujący repertuar wielogłosowych cantilenae, zapisany w kancjonałach staniąteckich9.
9 Problematyce tej poświęcona jest moja praca W ie lo g ło so w y r e p e r tu a r k a n c jo n a łó w s ta n ią te c k ic h ( X V I - X V I I I w .), Lublin 1997.
R 1, k. 26v-27: R2, k. 30-31: R3, k. 51:
Mogą tez śpiewać figurą ieśli chcą. Nie godziny wprawdzie ale co nabożnego według świąt uroczystości także u grobu pańskiego.
Mogą tez niekiedy dla swego nabożeństwa ieśli chcą śpiewać figurą nie godziny wprawdzie ani Msza: ale insze pierśni nabożne.
Żadną miarą niechay się mniszki nie bawią śpiewaniem figurowanym krom święta samego Boga y Panny Maryey.
Dość nieoczekiwanie z powyższymi sformułowaniami kontrastuje katego
ryczny zakaz gry na „iakichżekolwiek” instrumentach w stosunku do zakonnic (R 1, R2), łącznie z surowymi karami przewidywanymi za jego naruszenie: za
równo dla „winowajczyni”, jak i ksiem (R3). Najbardziej liberalna okazuje się Reguła staniątecka (R3), zabraniająca wprawdzie zakonnicom nauki gry na in
strumencie i śpiewu wielogłosowego, lecz jedynie w przypadku nauczyciela - mężczyzny. Przy tym gra na organach w klasztorze benedyktynek, w świetle tej redakcji, była zarezerwowana niejako dla organisty. Dopiero w przypadku braku pieniędzy na jego opłacenie, siostra posiadająca tę umiejętność, wyniesioną z okresu przed wstąpieniem do zakonu mogła, za zgodą ksieni, pełnić obowiązki organisty.
R 1, k. 26v-27: Wszakże na ynstrumentach żadnych samym grać się niebę- dzie (!) godziło y xienią napominamy, aby się żądny siestrze tego uczyć niepo- zwalała (!).
R2, k. 30-31: wszakże im przeto żadnym sposobem na iakichżekolwiek in
strumentach grać niepozwalamy (!) y Ksieniey rozkazujemy, aby tego żadney siestrze dopuszczać się nie ważyła.
R3, k. 51: Zabraniamy też, aby Mniszki się nie uczyły grania y śpiewania figurowanego u mężczyzny żadnego ani exponowania. Któreby (!) inaczey czyni
ły za każdy raz niechay o wodzie y chlebie na ziemi w Refektarzu poszczą.
A Panna ksieni pozwalaiąca im tego ma zmówić zupełny Psałterz, iednak kiedy- by (!) takie ubóstwo było, żeby organiście nie było czym płacić, a z tą nauką, która przyszła do Zakonu, może Przełożona pozwolić grać w kościele.
Sformułowania powyższe dotyczące tej problematyki – zarówno ich katego- ryczność (Rl, R2) jak pewien liberalizm (R3) – mają chyba swoje źródło w od
miennych zgoła, w porównaniu z zaleceniami, zwyczajach funkcjonujących w klasztorach benedyktynek. Bezspornie wskazują na nie przykłady, pochodzące z różnych ośrodków tej wspólnoty10.
Problem użycia organów w liturgii Mszy św. i na nieszporach został poru-
10 W ubogim klasztorze Słonimskim w XVIII w. nie zatrudniano praczki, lecz opłacano na
uczyciela śpiewu. Zob. M. Borkowska OSB. B e n e d y k ty n k i..., s. 160. Wśród benedyktynek sandomierskich spotykamy zakonnice „umiejętne w graniu” na różnych instrumentach - skrzypcach, waltomi, a nawet tubie. Zob. T. Kasprzyk. P o ls k ie p i e ś n i w ie lo g ło s o w e w k a n c jo n a le PP. B e n e d y k ty n e k S a n d o m ie r s k ic h z 1721 r. (sygn. L 1642). Lublin 1982 s. 31 (mps pracy mag. w Bibliotece IM KUL); W. Z. Łyjak. P r z y c z y n k i d o d z ie jó w m u z y k i u P a n ie n B e n e d y k ty n e k w S a n d o m ie r z u . „Ruch Muzyczny” 27: 1983 nr 16, s. 26-27.
szony tylko w R1. Według sformułowań tam zawartych dowiadujemy się o zwy
czaju codziennego użycia organów we Mszy św.
R1, k. 26v-27 : Iednak z organami Mszą s. według zwyczaiu zawżdy śpiewać mogą.
Redakcja ogranicza jednak ten zwyczaj, wyłączając wszystkie niedziele w okresie: 1. Adwentu, 2. od Siedemdziesiątnicy do Wielkanocy; wówczas zale
cano wykonanie śpiewów mszalnych oraz nieszpornych bez użycia organów.
Wyjątek stanowiły roraty, Msza św. w Wigilię Bożego Narodzenia oraz nieszpory w święta duplex – śpiewane z organami.
R1, k. 26v-27: Okrom Adwentowych: w niedziele, wyiąwszy Rorata które iest zwyczay na każdy dzień z organami wesoło sspiewać (!), także y Wigilią Bożego Narodzenia. Tymże sposobem od septuagesimy aż do Wielkiej nocy or
gan na Mszy s. w dominiki nie zażywamy, ani na nieszpór (!). Okrom Duplexu.
Zapewne tradycja ta była ściśle przestrzegana, skoro redakcje XVII-wieczne Reguły (R2, R3) nie podnoszą tego problemu.
Ważną funkcję w klasztorach benedyktynek pełniła kantorka, będąc jedną z krzewicieli kultury muzycznej w tym środowisku. Zajmowała także wysoką pozycję w hierarchii klasztornej, wymieniana w Staniątkach wśród „officyałek”, na trzecim miejscu po przeoryszy („Proyrissa”) i podprzeoryszy („Subproyris- sa”). Jednakże tylko Reguła reformowana (R2) omawia i precyzuje zakres obo
wiązków kantorki, poświęcając tej funkcji stosunkowo wiele miejsca, wyróżnia
jąc trzy grupy zagadnień: 1. O kantorce (R2, k. 31), 2. Powinność tey Kantorki (R2, k. 31-32), 3. Czego Kantorka ma przestrzegać w Chorze (R2, k. 32-33).
Wypowiadając się ogólnie Reguła (R2) zwraca uwagę na: 1. odpowiedzial
ność kantorki za zajęcia w chórze, 2. podporządkowanie i posłuszeństwo zakon
nic wobec kantorki, zastępującej w chórze przeoryszę lub ksienię.
R2, k. 31 : Wszytek dozór porządku Chorowego na Kantorce zależeć ma y tego przestrzegać powinna. Siostry Chorowe posłuszeństwo chętliwe bez wszelkiey wy
mówki tak właśnie iako samey Przeoryszy abo Ksieniey będą powinne oddawać.
Mówiąc o obowiązkach kantorki ta sama redakcja wymienia jej: 1. odpowie
dzialność za opracowanie i realizację harmonogramu zajęć w chórze, 2. wyrozu
miałość w stosunku do sióstr nie mających odpowiednich uzdolnień muzycznych, 3. obowiązek informowania ksieni lub przeoryszy w przypadku niedbałego i nie
chętnego stosunku sióstr: a. do śpiewu i zajęć w chórze, b. do kantorki.
R2, k. 31-32: Baczny rozmysł wsporządzaniu (!) służby Pańskiey upatruiąc we wszytkim należącą przytomność w tym co komu kiedy y którego czasu w Cho
rze do odprawowania naznaczyć ma. Życzliwość pilną w nauce tego wszytkiego co do chwały Bożey należy. Łaskawość przeciwko nieumieiętnym znaszaiąc ich nieudolność a pilności chętliwey do nauki ich przykładaiąc. Niedbałe y niechętli- we do służby Bożey y do nauki śpiewania odnieść Ksieniey abo Przeoryszy także y te któreby (!) iey w chorze posłuszne nie były.
Reguła precyzuje także szczegółowy zakres obowiązków kantorki:
1. przestrzeganie porządku świąt i nabożeństw według rubryk („rubryceli”) diecezji, na terenie której znajduje się klasztor,
R2, k. 32: Aby wedle Rubrycelle Diecezyey w którey mieszkaią święta trzy
mały y Officium odprawowały.
2. włączanie do liturgii w określone dni modlitw za patronów zakonu, R2, k. 32: Patronów Zakonu swego przy Regule spisanych, w naznaczone dni aby nie opuszczały.
3. w uroczyste święta zwracanie uwagi na dokładne, bez pośpiechu wykony
wanie śpiewów z nut. W związku z tym ich przygotowanie powinno być szcze
gólnie staranne,
R2, k. 32: W święta uroczyste aby służba Pańska z więtszą pobożnością była odprawowana tego przestrzegać ma: aby nie kwapiąc się tak w notach iako y w umieiętnym odprawowaniu śpiewania czuyne były. Przetoż na święta uroczy
ste tym pilniey uczyć ich ma.
4. na uroczyste święta wyznaczenie trzech sióstr rozpoczynających wraz z kan- torką poszczególne śpiewy oraz czterech zakonnic rozpoczynających śpiew to
nów psalmowych,
R2, k. 32: Do zaczynania dla więtszey pobożności na każde uroczyste święta trzy Siostry, któreby (!) z nią zaczynały wszytką chwałę Pańską także y do śpie
wania wierszów Sióstr cztery umieiętnieysze naznaczy.
5. dokonanie podziału funkcji na uroczystą liturgię officium oraz częściowo Mszy św.: a. tzw. hebdomadarki, wykonującej cały tydzień kolektę, b. dwóch sióstr do lekcji, responsoriów, antyfon i wersetów psalmowych; w mniejsze świę
ta -jed n ej zakonnicy, d. w mniejsze święta dwóch sióstr do rozpoczynania po
szczególnych śpiewów oraz psalmów.
R2, k. 32: Na tablicy porządnie co która przez cały tydzień odprawować ma napisze. Naprzód hebdomadarkę którey urząd cały tydzień Collekty w Chorze odprawować, dwie do zaczynania, dwie do Lekcyy (!) do Responsoryey z Anty- phonami y do Wierszów: wszakże w święta mnieysze iedne tylko Wiersze odpra
wować: a dwiema tak Msza iako y Psalmy zaczynać dosyć.
6. dokonanie podziału funkcji na nieszpory śpiewane: sióstr rozpoczynają
cych antyfony, z podaniem ich imion na tablicy oraz odczytaniem w trakcie obia
du pozostałych funkcji,
R2, k. 32-33: Powinna y to Kantorka przed każdym Nieszporem śpiewanym imiona pisać na tablicy które Siostry Antyphony na Nieszporze zaczynać maią y przy obiedzie ich z tablice czytać żeby każda co na Nieszporze odprawować była gotowa.
7. uczenie i egzaminowanie (przesłuchiwanie) zakonnic, szczególnie ze stop
nia opanowania (tekstów lub śpiewów) lekcji, responsoriów, wersetów psalmo
wych, kolekt i kapitulum,
R2, k. 33: Ieśli chce y życzy aby omyłek y źle wymówionych słów w Chorze nie było niech pilność czasu słusznego uczyni w przesłuchaniu ich osobliwie Lekcyey Responosoryey Wierszyków Kolekt Kapituł: y nie może być omyłka przyczytana nikomu inszemu iedno iey zaniedbaney pilności ieśli nieumieiętnych nie nauczy niedbałych nie napomni y nie przesłucha tego wszytkiego co się ma odprawować w Chorze.
Tylko redakcja toruńska Reguły (R1) podkreśla potrzebę sporządzania ksiąg zawierających śpiewy liturgiczne, szczególnie Wielkiego Tygodnia, a także towa
rzyszące procesji nowicjuszek, konsekracji ksieni oraz pogrzebowi.
R 1, k. 27: Aby się ta łatwi zachować mogło napominami (!) Aby xziąszki (!) nato (!) sporządzone były wktórychby (!) wszytko śpiewanie Wielkiego tygodnia y to co przy procesyi Nowiciuszek, y przy consekracyy (!) śpiewaią y przy po
grzebie siestrzyńskim: y inne tym podobne śpiewania w sobie zamykały y może- by (!) być aby beły do druku podane.
Można przypuszczać, że zwyczaj sporządzania tych ksiąg był w ośrodkach benedyktynek powszechny, skoro pozostałe, późniejsze redakcje nie ponawiają zaleceń.
Szeroki, jak widać, zakres problematyki muzycznej poruszanej w omawia
nych redakcjach Reguły, świadczy o poważnej roli muzyki w duchowości tej wspólnoty. Podkreślmy przy tym wyraźną zbieżność większości rozporządzeń i sformułowań szczegółowych zawartych w tych redakcjach. Wynika ona z jednej strony ze wspólnego źródła łacińskiego Reguły, stanowiącej podstawę dla redak
cji polskich. Z drugiej – przemawia za podobnymi zwyczajami funkcjonującymi w klasztorach dwóch gałęzi benedyktynek, świadczy o tradycji muzycznej wspól
nej zarówno dla ośrodka staniąteckiego, toruńskiego jak klasztorów należących do Kongregacji Chełmińskiej.
Musical Problems in the Earliest Polish Editions of the „Rule”
of the Benedictine Nuns (Summary)
In the Library of the Benedictine Nunnery at Staniątki (a l3th Century foundation) near Cracow are preserved the earliest three Polish éditions of the Benedictine Nuns’ Rule: 1. am a- nuscript, probably l7th c. copy of the now missing R u le , prepared in the Toruń nunnery, without the title page, Toruń 1579 (R 1), 2. R e g u ła Ś w ię te g o O y c a B e n e d ic ta ...(The, Rule of Holy Father Benedictus...), Lublin 1635, Paweł Konrad’s Printing House (R 2) – a reprint of the reformed Rule o f 1605, destined for the Benedictine nuns of, among other places Chełmno, Toruń, Żarno
wiec and Nieśwież, 3. R e g u ła O y c a Ś w ię te g o B e n e d y k ta ... Kraków 1646, Franciszek Cezary’s Printing House (R 3) – destined for the Benedictine nunnery at Staniątki.
The article discusses the musical problems in these versions of the Rule. They are presented extensively in chapter XIX of those editions, which testifíes to the important ftinction of these problems. Six particular questions encompass: 1. the chorale chant, 2. the polyphonie chant, 3. playing the instruments, 4 the use of the organ within the framework of the liturgy, 5. the chantress’s function, 6. the préparation of books with liturgical chanting.
