Scenariusz lekcji - „Za Aleksandra II (…) przyszła wreszcie reforma, która miała pogodzić Rosję samą z sobą, a także z Europą.” (A. Leroy-Beaulieu). Panowanie cara Aleksandra II
1. Cele lekcji
a) Wiadomości1. postać cara Aleksandra II
2. zniesienie poddaństwa chłopów (1861)
3. reforma sądownictwa (zwiększenie niezawisłości, adwokatura, ławy przysięgłych) 4. ustanowienie samorządu lokalnego
5. stłumienie powstania styczniowego
6. „rewolucja umysłowa” w Rosji w latach 60-tych XIX stulecia 7. kim byli raznoczyńcy
8. terror rewolucyjny – zamachy na cara 9. śmierć cara w zamachu bombowym (1881)
10. ekspansja terytorialna Rosji za panowania Aleksandra II 11. sprzedaż Alaski Stanom Zjednoczonym (1867)
b) Umiejętności
1. wyjaśnienie znaczenia słowa „reforma” (jako wprowadzanie ulepszeń do stanu istniejącego), uczniowie nazywają różnice między reformą a rewolucją
2. definiowanie terminu „samorząd lokalny”
3. zaznajomienie się z zasadami funkcjonowania sądów epoki Aleksandra II 4. omówienie pojęcia „równość wobec prawa”
5. rozumienie pojęć „nihilizm”, „nihilista”
2. Metoda i forma pracy
Metoda sprawdzająca. Wybrani uczniowie przypominają fakty dotyczące wojny krymskiej.
Podają przyczyny klęski Rosji.
Metoda podająca. Nauczyciel przedstawia reformy Aleksandra II. Uczniowie zastanawiają się nad objętością znaczeniową słowa „reforma”, dyskutują, kiedy reforma staje się rewolucją.
Ostatnia faza lekcji ma charakter problemowo-podsumowujący. Stanowi ona próbę oceny panowania Aleksandra II.
3. Środki dydaktyczne
1. mapa Imperium Rosyjskiego w dobie panowania cara Aleksandra II
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Zarysowanie sytuacji gospodarczo-społecznej w jakiej znalazła się Rosja po śmierci Mikołaja I, tj. w 1855 roku. Znaczenie klęski w wojnie krymskiej, która odkryła wszystkie słabości Imperium. Przedstawienie dominujących, negatywnych ocen panowania cara Mikołaja.
Zaprezentowanie teorii głoszącej, że po władcy „złym” w Rosji zazwyczaj wstępuje na tron władca „dobry”. Postawienie pytań: Jakim carem będzie Aleksander II? Jakie zadania i cele powinien sobie postawić w chwili objęcia rządów?
b) Faza realizacyjna
1. Aleksander II – reformator
− „Z wierzchu polor, pod spodem pleśń” (Paweł Wałujew) – konieczność przeprowadzenia reform unaoczniona poprzez klęskę w wojnie krymskiej
− „Lepiej, żeby dokonało się to odgórnie niż oddolnie” (Aleksander II) –
nieuchronność zniesienia poddaństwa chłopów, sytuacja chłopa rosyjskiego w dniu objęcia rządów przez cara Aleksandra II
− luty 1861 – podpisanie manifestu o zniesieniu poddaństwa chłopów, kształt reformy
− czym były wspólnoty gminne
− reforma ziemska (1864) – wprowadzenie samorządu lokalnego w guberniach i powiatach (wybór, kompetencje)
− przyczyny wyłączenia z reformy ziemskiej guberni zachodnich
− reforma sądownictwa (nieusuwalność sędziów, jawność rozpraw, adwokatura, ławnicy)
− reforma wojskowa (1874), wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej
− osłabienie cenzury, zwiększenie autonomii uniwersytetów
− rozwój gospodarczy Rosji w II połowie XIX wieku 2. Rosja Aleksandra II – zmierzch absolutyzmu
− rosnące wśród społeczeństwa rozczarowanie reformami
− wybuch powstania styczniowego – konsolidacja Rosjan wokół tronu przeciw zbuntowanym Polakom
− Aleksander Hercen – odosobniony obrońca polskich aspiracji niepodległościowych
− Co robić Mikołaja Czernyszewskiego – wezwanie do radykalnych przemian
− raznoczyńcy – „Pugaczowowie uniwersytetów”, rosyjska inteligencja II połowy XIX wieku
− podboje terytorialne Rosji za panowania Aleksandra II (Azja Środkowa, Daleki Wschód)
− sprzedaż Alaski Stanom Zjednoczonym (1867)
− odstąpienie Japonii Wysp Kurylskich
c) Faza podsumowująca
Próba ogólnej oceny panowania Aleksandra II. Przedstawienie różnych ocen jego rządów. Od entuzjastów przeprowadzonych reform do krytyków ich połowiczności. Analiza przyczyn
„rewolucji umysłowej” w Rosji. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: Jakie były źródła narodzin terroru rewolucyjnego?
5. Bibliografia
1. Michaił Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, przekł. Eugeniusz Melech i Tadeusz Kaczmarek, Warszawa 2000.
2. Ludwik Bazylow, Historia Rosji, T. 2, Warszawa 1983.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Czy zgadzasz się z tezą, że w Rosji po „złym carze” przychodził „car dobry”? Spróbuj odpowiedzieć na pytanie w oparciu o wiedzę na temat panowania Mikołaja I oraz jego następcy Aleksandra II. (Forma pracy: przygotowanie wypowiedzi ustnej)
7. Czas trwania lekcji
Dwie godziny lekcyjne.
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie poświęcona omówieniu reform przeprowadzonych w Rosji, w dobie panowania Aleksandra II. Tutaj również zarysowana zostanie ówczesna aktywność militarna i dyplomatyczna państwa.
Druga część zajęć będzie próbą spojrzenia na reformy z punktu widzenia społeczeństwa.
Wrzenie wśród poddanych rosyjskiego władcy, zamachy na jego życie kreślą postępujący zmierzch absolutyzmu carskiego. Ten fragment lekcji powinien mieć charakter poszukujący oraz problemowy.
Rządy Aleksandra II to z jednej strony śmiałe reformy, ale z drugiej rosnące niezadowolenie społeczne. Niektórzy doszukują się tu analogii z czasami pierestrojki Gorbaczowa. Z
pewnością interesująca może się okazać w tym miejscu dyskusja nad tezą: Czy w określonych sytuacjach reformy zamiast ulepszenia, nie doprowadzają do ostatecznego upadku? Przykłady Imperium Rosyjskiego, a później ZSRR potwierdzają taką prawidłowość. A jak w takim świetle rysują się perspektywy przed współczesnymi Chinami? Ale to już pytanie na inną lekcję.
