Barbara Madéja
"Historia i kultura starożytnej Syrii",
Horst Klenger, z niem. tłum. F.
Przebinda, Warszawa 1971 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 42/3, 221-222
T rz e c ią część k s ią ż k i s ta n o w i k r y ty c z n a r e f le k s ja d o ty c z ą c a c a ło k s z ta łtu tw ó rc z o ś c i i p o s tu la tó w T e i l h a r d a. Z n a jd u je m y w n ie j o m ó w ie n ie te i lh a r - d o w sk ic h d o w o d ó w n a is tn ie n ie B oga i d u szy , a n a liz ę s to s u n k u m a t e r i i do d u c h a , n a tu r y do n a d n a tu r y , a ta k ż e n a ś w ie tle n ie p ro b le m u p a n te iz m u (n ie s łu s z n ie p rz y p is y w a n e g o T e i l h a r d o w i ) i p e rs o n a liz m u . Z k o le i a u to r p rz e c h o d z i do r e f le k s ji te o lo g ic z n y c h n a te m a t d y s k u s y jn y c h p u n k tó w w tw ó rc z o ś c i T e i l h a r d a. P o w y ja ś n ie n iu n ie p o r o z u m ie ń i sz e re g u n ie s łu s z n y c h k r y ty k , w rz e c z o w y sp o só b a n a liz u je is tn ie ją c y b r a k p re c y z ji u T e i 1- h a r d a p rz y o m a w ia n iu ta k ic h p r a w d w ia ry , j a k s tw o rz e n ie i g rz e c h p i e r w o ro d n y . J e d n o c z e ś n ie je d n a k m ó w i w z ru s z a ją c o o jeg o a u te n ty c z n e j w ie rz e w C h r y s tu s a i z a s a d n ic z e j ro li c h ry s to c e n try z m u ja k o g łó w n e j z a s a d y m e to d o lo g iczn ej. N a le ż y ty lk o żało w ać, że z a b ra k ło w ty m dziele m ie js c a n a o b s z e rn ie js z e o m ó w ie n ie złożonej ro li E u c h a r y s tii u T e i 1 h a r d a, ja k to np. d o b rz e ro z w in ą ł w sw y m d ziele P . S m u l d e r s (L a v is io n de T e ilh a r d de C h a r d in , P a r i s 1964, 247— 268). A le m o że to j e s t je d y n y b r a k te j p ię k n e j k sią ż k i. D e S o l a g e s o d z n a c z a się d u ż ą lo ja ln o ś c ią w p o k a z y w a n iu a u te n ty c z n e j m y ś li T e i l h a r d a, a p o za ty m k o n s e k w e n tn ie r e a liz u je z a sa d ę , że d o b rz e je s t ilu s tr o w a ć m y ś l o m a w ia n e g o a u to r a je g o w ła s n y m i sło w a m i. Z teg o w z g lę d u z a m ie sz c z o n e w k sią ż c e o b fite o d n o ś n ik i i c y ta ty z d zieł T e i l h a r d a, z a ró w n o w y d a n y c h ja k i rę k o p is ó w o ra z o b fite j k o re s p o n d e n c ji p o s ia d a ją szcz e g ó ln ą w a rto ś ć .
W s u m ie n a le ż y p o w ie d z ie ć , że d b a ło ść o w y d o b y c ie w ła ś c iw e j m y ś li T e i l h a r d a, ła tw o ś ć s ty lu , p r o s to ta u ję c ia , a ta k ż e s p o jrz e n ie n a teg o k o n tr o w e r s y jn e g o tw ó rc ę z p o z y c ji a u te n ty c z n ie k a to lic k ie j — w y ró ż n ia ją tę k s ią ż k ę s p o ś ró d w ie lu in n y c h o p ra c o w a ń .
K s . S ta n is ła w G ło w a S J , W a r sza w a
H o rs t K L E N G E L , H is to r ia i k u ltu r a s ta r o ż y tn e j S y r i i, tłu m . z n ie m ie c k ie g o F. P r z e b i n d a , W a rs z a w a 1971, P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o N a u k o w e , s. 170 -I- X X V .
A u to r o m a w ia n e j k s ią ż k i j e s t h is to ry k ie m n ie m ie c k im , s p e c ja lis tą s t a r o ży tn e g o W sch o d u . N a te m a t h is to r ii s ta ro ż y tn e j S y rii n a p is a ł ju ż k ilk a n a ś c ie ro z p r a w n a u k o w y c h . P r e z e n to w a n a p r a c a j e s t p o p u la r n y m , żyw o i s u g e s ty w n ie n a p is a n y m w y k ła d e m h is to r ii s ta ro ż y tn e j S y rii, tj. o b sz a ró w m ię d z y A z ją M n ie jsz ą , M e z o p o ta m ią i P a le s ty n ą . M a te r ia ł w n ie j z a w a r ty o b e jm u je c h r o n o lo g iczn ie o k re s od czasów p re h is to r y c z n y c h (ok. 7 tys. l a t p rz e d C hr.) do k o ń c a czasó w s t a r o o r ie n ta ln y c h (tj. do k o ń c a 332 r. p rz e d C hr.).
U trz y m u ją c e się w h is to r ii i a rc h e o lo g ii p rz e ś w ia d c z e n ie o n ie w ie lk ie j ro li S y rii w s ta r o ż y tn y m św ie c ie n ie z a c h ę c a ło n a u k o w c ó w do sy s te m a ty c z n y c h p ra c b a d a w c z y c h . J a k p o c h o p n e b y ły to s tw ie r d z e n ia p rz e k o n u ją n a s w y n ik i p ra c w y k o p a lis k o w y c h p ro w a d z o n y c h w b ie ż ą c y m s tu le c iu n a te r y to r iu m S y rii. O s ta tn ie d o n ie s ie n ia o d z ie ja c h M e z o p o ta m ii i S y rii w s k a z u ją , iż m ię d z y d z i s ie jsz y m D a m a s z k ie m a S z ira z e m k w itło co n a jm n ie j sześć w ie lk ic h c e n tr ó w k u ltu ro w y c h , z k tó r y c h k a ż d e p ro m ie n io w a ło n a ro z le g łe o b sz a ry , w y w i e r a ją c w p ły w n a ś w ia t s ta ro ż y tn y . K u ltu r y te, ś c iś n ię te n a ta k w ą s k im o b szarze, w z a je m n ie się z a z ę b ia ją c i 'z a p ła d n ia ją c , a le ró w n o c z e śn ie od s ie b ie n ie z a le ż n e , w y p e łn iły b u rz liw ą tr e ś c ią ty s ią c le c ia o k r u tn y c h i często w z n io sły c h d z ie jó w lu d zk o ści. A rc h e o lo g ic z n y 1 m a te r ia ł, słu ż ą c y do p o z n a n ia p r e h is to r ii S y rii je s t, w o b e c b r a k u p is a n y c h św ia d e c tw , f u n d a m e n te m p o s ia d a n y c h w sp ó łc z e ś n ie o n ie j w ia d o m o śc i. „ C e ra m ic u m ” s y r y js k ie o b e jm u je o k o ło 4,5 tys. la t, d la te g o w c h a ra k te r y s ty c z n y c h w ła ś c iw o ś c ia c h w y ro b ó w g lin ia n y c h m a m y p o d s ta w ę do w y o d rę b n ia n ia obszar.ów ty c h sa m y c h lu b p o d o b n y c h k u lt u r , u s ta la n ia a n a lo g ii,
zzz
w z g lę d n ie o d d z ie la n ia je j c h ro n o lo g ic z n y c h c z a so k re só w . W y k o p a lis k a w U g a - ry t, p rz e p r o w a d z o n e p rz e z K. S c h a e f f e r a (od 1929 r.) i R. B r a i d w o o d a w d o lin ie rz e k i A m k u k a z u ją n a m e le m e n ty k u lt u r y S y rii s p rz e d je j „ o k re s u c e ra m ic z n e g o ”, p o z w a la ją c n a le p sz e n iż d o tą d z ro z u m ie n ie je j p ó ź n ie jsz y c h o g ro m n y c h p rz e o b r a ż e ń (np. w s tr u k tu r z e lu d n o ś c i) o ra z n a o k re ś le n ie w p ły w u M e z o p o ta m ii.N a jw ię k s z e p rz e o b r a ż e n ia k u ltu r o w e S y rii n ie b y ły k o n s e k w e n c ją n a p o r u lu d ó w m o rs k ic h , p rz e g r u p o w a ń e tn ic z n y c h czy w a h a ń w p o tę d z e p a ń s tw o ś c ie n n y c h , lecz sp o w o d o w a ły je — z d a n ie m ' K l e n g e l a — ro z w ó j g o s p o d a r czy, p o w s ta n ie żeg lu g i (f a k to rie h a n d lo w e ), u p r a w a z ie m i itd., d o k o n u ją c e się w o k re s ie ż e la z a . P o w s ta łe w ty m o k re s ie w a rto ś c i z a w ę d ro w a ły do G re c ji, za p o ś r e d n ic tw e m k tó r e j s ta ły się częścią k u l t u r y z a c h o d n io e u ro p e js k ie j.
R o z d z ia ły k s ią ż k i K l e n g e l a , d o ty c z ą c e k u lt u r y S y rii w p o c z ą tk u p ie r w szego ty s ią c le c ia p rz e d C h r. m oże c z y te ln ik p o ró w n y w a ć z m a te r ia łe m z a w a r ty m w w y d a n y c h u n a s p ra c a c h : W. F. A l b r i g h t a , A rc h e o lo g ia P a le s ty n y ; H. F r a n k e g o , M o w a p rz e szło śc i; O. R. G u r n e y a , H e ty c i, lu b o b c o ję z y c z n e j D. H a r d e n a, T h e P h o e n ic ia n s (L o n d o n 1962). M a te r ia ł z a w a r ty w o m a w ia n e j k sią ż c e n a te m a t o k re s u S y rii p o z w a la n a p o rz u c e n ie f a n ta z jo w a n ia , k tó r y m z a s tę p o w a n o d o ty c h c z a s lu k i w w ie d z y h is to ry c z n e j. P ie r w s z e in s k r y p c je d o ty c z ą c e S y rii p o c h o d z ą z E g ip tu , k tó re g o p o z y c ja n a p rz e ło m ie I I ty s ią c le c ia p rz e d C h r. b y ła m o c n o z a k o rz e n io n a , m im o n i e p rz e r w a n e g o s u m e ry js k ie g o w p ły w u k u ltu ro w e g o i p o lity czn eg o . D o p ie ro od n ie d a w n a p o s ia d a m y p rz y b liż o n e c h ro n o lo g ie k ró ló w , k s ią ż ą t s y r y js k ic h , d o k o n u ją się w ty m w z g lę d z ie c ią g łe u z u p e łn ie n ia i z m ia n y . P r a w ie k a ż d e n o w e p ra c e w n o sz ą p o p ra w k i w s y s te m a ty z a c ja c h i g e n e a lo g ia c h . D la p o ls k ic h c z y te ln ik ó w ro z d z ia ły d o ty c z ą c e w ła d c ó w S y rii do czasów je j k lę s k i z a d a n e j p rz e z H e ty tó w p o d w o d z ą H a ttu s ilis a z A n a to li (ok. 1650 r. p rz e d C h r.) są p ie r w szy m i w n a s z y m p iś m ie n n ic tw ie .
K s ią ż k ę z a m y k a z e s ta w ie n ie k o le jn y c h z d o b y w có w S y rii o raz u z u p e łn ia ją : b ib lio g r a fia , s k o ro w id z w a ż n ie js z y c h d a t, in d e k s , m a p a w s c h o d n ie j A zji ( s ta now czo za o g ó ln a i za m a ło ilu s tr a ty w n a ) o ra z w k le jk i z d ję ć z n a le z is k a r c h e o lo g iczn y ch z te r e n u S y rii.
M im o w ie lu z a strz e ż e ń , ja k ie m o ż n a m ie ć w o b ec tr e ś c i z a w a r te j w o m a w ia n e j k s ią ż c e K l e n g e l a (np. n ie d o k ła d n e in f o rm a c je , ró ż n ic e w’ c h ro n o logii, choć a u to r p o d a je ty lk o d a ty p rz y b liż o n e ), H isto ria i k u ltu r a s t a r o ż y t
n e j S y r ii z p e w n o ś c ią w y p e łn i lu k ę w w ie d z y o je j d o ro b k u k u ltu ro w y m , f o r m o w a n y m w n ie z w y k ły c h h is to ry c z n ie w a r u n k a c h i p rz e k a z a n y m n a s z e j k u ltu r z e Z a c h o d u . B a rb a ra M a d e ja , W a r s z a w a H a n s —W ilh e lm H A U S S IG , H is to r ia k u lt u r y b iz a n ty js k ie j , tłu m . z n ie m ie c k ieg o T. Z a b ł u d o w s k i , W a rs z a w a 1970, P a ń s tw o w y I n s ty tu t W y d a w n i czy, s. 492 + II.
W o b ra z ie h is to rii, ja k i u ro b iliś m y i j a k i p o sia d a m y , h is to ria k u ltu r y b i z a n ty js k ie j z a jm u je d o ty c h c z a s n ie w ie le m ie js c a . O b ra z te n n ie w y ra ż a o g ro m n eg o z n a c z e n ia , ja k ie m ia ła o n a d la k u lt u r y Z a c h o d u , w p ły w u , ja k i w y w ie r a ł a n a k s z ta łto w a n ie się je j ro z w o ju . U p rz e d z e n ia z a w a r te w ś r e d n io w ie c z n y c h k r o n ik a c h u k s z ta łto w a ły w n a sz e j św ia d o m o śc i h is to ry c z n e j o b ra z p ó ź n ego a n ty k u i w czesn eg o ś re d n io w ie c z a w jeg o z a s a d n ic z y m z a ry sie . D la ś r e d n io w ie c z n y c h k r o n ik p o w sz e c h n y c h p r a w o w itą k o n ty n u a c ją I m p e riu m R o m a - n u m b y ło c e s a rs tw o zach o d n ie, p o d czas g d y h e r e ty c k ie w sc h o d n io rz y m s k ie c e s a r s tw o b iz a n ty js k ie b y ło św ia d o m ie w ro z w a ż a n ia c h h is to ry c z n y c h p o m ija n e .
