Henryk Bogacki
"Interkonfessionalismus in der ersten
Hälfte des 19. Jahrhunderts", Georg
May, Paderborn 1969 : [recenzja]
Collectanea Theologica 40/4, 187-188
R E C E N Z JE
18 7
Niewątpliwie jedną z przyczyn tego upośledzenia po stronie katolickiej był brak odpowiednich w ydań Pism a św. Obecnie sytuacja zm ienia się, a w aż nym w ydarzeniem n a tym odcinku stało się ukazanie tzw. Biblii Jerozolim skiej, która n a całym świecie zyskała duże uznanie.
Wydawnictwo H erdera wydało niemieckie tłum aczenie Pism a św. wraz z kom entarzam i Biblii Jerozolim skiej1. Z tego pokaźnego tom u wyodrębniono Nowy Testam ent. W ydanie to może służyć jako przykład sztuki edytorskiej. Posiada solidne w prow adzenia do ksiąg oraz obszerny kom entarz podający czytelnikowi w przypisach w yniki współczesnych n au k biblinych, a dobre odsyłacze m arginalne do innych m iejsc Pism a św. u łatw iają orientację.
Ks. H enryk Bogacki SJ, W arszawa
Georg MAY, Interkonfessionalism us in der ersten H älfte des 19. Jahrhun
derts, Paderborn 1969, Ferdinand Schöningh, s. 124.
Prądy Oświecenia w Niemczech znajdowały zwolenników również w Koś ciele katolickim. U m iarkow ani dążyli tylko do usunięcia przerostów w te ologii i życiu kościelnym. N atom iast radykalni ulegali racjonalizm owi i n a turalizm owi zatracając zrozumienie istotnej treści chrześcijaństw a. A ntro- pocentryzm Oświecenia, akcentow anie „rozumności” i swoistej „tolerancji” prowadziły do indyferentyzm u doktrynalnego, który m iał umożliwić zjedno czenie chrześcijan. Usiłowano dostosować i zbliżyć do siebie wyznania chrześcijańskie Był to właściwie ruch po stronie katolików, bez odpowied nika u protestantów , polegający na rezygnowaniu ze specyficznie katolickich nauk i praktyk, a przysw ajaniu poglądów i zwyczajów protestanckich.
Dążność do „chrześcijaństw a bez dogm atu” dała początek „interkonfesjo- nalizmowi” czyli uczestniczeniu duchownych i w iernych różnych wyznań chrześcijańskich w działaniu, przede wszystkim na polu liturgicznym. K ie runek ten, nacechowany obojętnością wobec różnic dzielących wyznania chrześcijańskie, rozwinął się w diecezjach niemieckich w latach 1800—1820. Opór narastający po stronie katolickiej zlikwidował do roku 1850 przejaw y interkonfesjonalizm u w życiu kościelnym.
Georg M a y nie zam ierza wyczerpująco przedstawić ówczesnego interkon fesjonalizmu, lecz ilu stru je ga charakterystycznym i przykładam i, jak również sygnalizuje niektóre przejaw y w alki z tym kierunkiem . Omawia kolejno wspólne użytkowanie kościołów i cmentarzy, obchodzenie św iąt i odpraw ia nie nabożeństw (s. 24—36), udzielanie niekatolikom sakram entów i sakram en- 'aliów (s. 37—49), wspólne szkolnictwo i nauczanie (s. 50—59) oraz konw er sje (s. 60—68). Niemal połowę książki w ypełniają przypisy podające obszerne wskazówki bibliograficzne cenne dla dalszego studium tego mało znanego za^adn enia (s. 69—117).
Właściwe okresowi Oświecenia niedocenianie, a naw et lekceważenie różnic doktrynalnych prowadziło w pierwszej połowie XIX w. w Niemczech do przeświadczenia, że wszystkie wyznania chrześcijańskie są zgodne w zasad niczych elementach, a różnią się jedynie w przepisach pochodzących od ludzi. Postawa taka była wówczas rozpowszechniona również wśród duchownych katolickich, co katolicyzm niemiecki naraziło na duże straty.
W ydaje się, że autor tra k tu je swoją książkę nie tylko jako udostępnienie innym wyników własnych badań, lecz w równej m ierze jako przestrogę przed
1 Die Bibel. Die Heilige Schrift des A lten und N euen Bundes. Deutsche
Ausgabe m it den Erläuterungen der Jerusalemer Bibel, wyd. D. A r e n h o -
e v e l , A. D e i s s l e r i A. V ö g t l e , Freiburg-B asel-W ien 1968, V erlag H er der, s. 1800+54*.
188 R E C E N Z JE
zbyt pośpiesznym pom ijaniem różnic wyznaniowych oraz przed tendencjam i „protest anty żującym i” we współczesnym katolicyzmie.
Ks. H enryk Bogacki S J , W arszawa
K laus SCHILLING, Die Kirchenlehre der Theologia Wirceburgensis, M ün- chen-Paderborn-W ien 1969, V erlag F erdinand Schöningh, s. 172.
Historycy teologii niewiele uwagi poświęcają X V III wiekowi. Istotnie nie może on w teologii wykazać się w ielkim i nazwiskami. Jednak nie brakow ało wówczas ludzi zasłużonych dla przekazyw ania dorobku teologicznego, peł niących rolę pomostu do następnej epoki. Do nich zaliczyć trzeba autorów tzw. Theologia W irceburgensis. Byli nimi jezuici H einrich K i l b e r , Thomas H o l z k l a u , Ignaz N e u b a u e r i Ulrich M u n i e r, którzy w latach 1766—1771 wydaw ali w W ürzburgu czternasto tomowy podręcznik teologii1. Szczególnie pierwszy z nich, autor m. in. tra k ta tu De Ecclesia Christi, należy do niewielu teologów XV III w ieku do dziś wym ienianych w rozpraw ach his- torycznoteologicznych.
T rak tat eklezjologiczny K i 1 b e r a pochodzi z la t 1751—1754 i został bez zmian przejęty do ostatniego tomu (wydanego w r. 1771) Theologia W irce
burgensis, a więc reprezentuje poglądy ukształtow ane dokładnie w połowie
XVIII wieku. Eklezjologię tego okresu nadal charakteryzuje zacieśnienie do polemiki z reform atoram i, a ucieczka przed problem am i współczesnymi. K i l b e r zajm uje się jedynie pięcioma zagadnieniam i: definicja Kościoła, członkostwo, znam iona Kościoła, niezniszczalność Kościoła oraz prawdziwość Kościoła rzymskiego.
Dzieło K i 1 b e r a posiada niewiele oryginalnych myśli autora, a jego tezom najczęściej brak pogłębionych uzasadnień. Polem ika zw raca się przeciw od ległym przeciwnikom, a pom ija milczeniem współczesnych. Eklezjologia jego natom iast w ykazuje spoistą budowę, czego brak tem u traktatow i w ujęciu innych teologów tego okresu. Argum entację pozytywną K i l b e r czernie od wcześniejszych autorów , lecz dowodzenie spekulatyw ne najczęściej jest jego własne. Eklezjologia K i 1 b e r a zajm uje się oczywiście zew nętrzną, w idzialną stru k tu rą Kościoła.
Niewielki był w pływ K i l b e r a na późniejszą teologię, choć jego dzieło należy do rzadkich pozycji XVIII-wiecznej teologii nie całkiem zapom nia nych. Można naw et powiedzieć, że ten tra k ta t o Kościele stanowi syntezę ówczesnej eklezjologii podręcznikowej.
Ks. H enryk Bogacki SJ, Warszawa Bilanz der Theologie im 20. Jahrhundert. P erspektiven, Ström ungen, M otive in der christlichen und nichtchristlichen W elt, wyd. H erbert V o r g r i m l e r
i Robert V a n d e r G u c h t, t. II, Freiburg—Basel—Wien 1969, V erlag H er der, s. 453.
Wydawcy postaw ili sobie am bitne i trudne zadanie przedstaw ienia bilansu teologii w wieku XX. Pierwszy tom w całości poświęcono analizie sytuacji, w jakiej pracują teologowie. Czytelnicy otrzym ali panoram ę współczesnego
1 R. R. Patrum Societatis Jesu Theologia dogmatica, polemica, scholastica
et moralis praelectionibus publicis in alma Universitate W irceburgensi ac- commodata, W urzburg 1766—1771. Po 80 latach dzieło zostało wznowione
w Paryżu (1852—1854) w dziesięciu tomach pod tytułem Theologia W ircebur
gensis, który już wcześniej przyjął się w literatu rze teologicznej. Trzecie w y
