22
T I J D S C H R I F T V O O R D E V O L K S H U I S V E S T I N G N U M M E R 6 D E C E M B E R 2014ACHTERGROND
WOONRUIMTEVERDELING
TUSSEN SCYLLA EN
CHARIBDIS
Heel wat gemeenten, corporaties, regionale samenwerkingsverbanden en bewonersorganisaties breken
zich het hoofd over de gevolgen van de nieuwe Huisvestingswet 2014 die dit voorjaar is aangenomen.
Wat willen en kunnen ze nog sturen met een huisvestingsverordening binnen het nieuwe wettelijke
kader? En misschien nog wel principiëler: kun je eigenlijk allerlei belangrijke kwesties wel sturen met
woonruimteverdeling?
DOOR ANDRÉ OUWEHAND, OTB ONDERZOEK VOOR DE G E B O U W D E O M G E -V I N G , FACULTEIT B O U W K U N D E , T U DELFT
N
iet alleen de Huisvestingswet, maar ook ambities t e n aanzien v a n de leefbaarheid, de betaalbaarheid en de structurele veranderingen i n de sociale huursector heb-ben er voor gezorgd dat het onderwerp weer op de agenda staat. H e t is echter n i e t voor het eerst agendat het d i l e m -m a v a n sturen o f loslaten i n de w o o n r u i -m t e v e r d e l i n g aan de orde is. Het is dan ook de vraag o f er w e l een n i e u w a n t w o o r d op gevonden zal w o r d e n o f dat het b l i j f t b i j laveren tussen Scylla, de overheid als het zeskoppige monster m e t allerlei bepalingen, o f Charibdis, de maal-s t r o o m v a n een overheid die allemaal-s overlaat aan 'de m a r k t ' en de goed-g u n s t i goed-g h e i d v a n corporaties.Op 3 j u n i 2014 w e r d de Huisvestingswet 2014 i n de Eerste Kamer aan-genomen. Dat was het einde v a n een w e l heel lange procedure. Van der Laan stuurde eind 2009 het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer waar het, vier bewindsheden en enlcele i n g r i j p e n d e w i j z i g i n g e n later, d i t jaar pas w e r d behandeld. Door de nieuwe wet, die per 1 j a n u a r i 2015 van k r a c h t zal z i j n , z i j n gemeenten die de w o o m u i m t e v e r d e l i n g w i l l e n s t u r e n v e r p l i c h t o m u i t e r l i j k zes maanden daarna een nieuwe huisves-t i n g s v e r o r d e n i n g vashuisves-t huisves-te shuisves-tellen. Ze m o g e n dahuisves-t n i e huisves-t meer op een andere m a n i e r doen, b i j v o o r b e e l d v i a convenanten m e t verhuurders. De w e t h e e f t geleid t o t b e z i n n i n g en debat, t o t een d r u k bezochte s t u d i e d a g \ een Model-Huisvestingsverordening v a n de VNG en een online hand-boek w o o n r u i m t e v e r d e l i n g (zie de website v a n de VNG).
Er z i j n echter meer aanleidingen o m w o o n r u i m t e v e r d e h n g weer op de agenda te plaatsen. D o o r de gemeenteraadsverkiezingen eerder d i t j a a r is de betaalbaarheid v a n het w o n e n her en der weer h o o g op de agenda verschenen, mede onder i n v l o e d v a n SP-wethouders. I n R o t t e r d a m en CapeUe aan de IJssel is het weren v a n lagere inlcomens en kansarme gezinnen i n het collegeprogramma terechtgekomen door de w i n s t v a n Leefbaar. Daarnaast heeft m i n i s t e r Blok d i t j a a r een b r i e f naar de Tweede Kamer g e s t u u r d over de m o g e l i j k e i n v o e r i n g v a n t i j d e l i j k e h u u r c o n t r a c t e n . I n d i t a r t i k e l k o m e n die zaken en de nieuwe huisves-t i n g s w e huisves-t aan de orde, maar cenhuisves-traal shuisves-taahuisves-t de vraag welke huisves-t r e n d we Icun-n e Icun-n o Icun-n t d e k k e Icun-n i Icun-n het beleidsdiscours over de w o o Icun-n r u i m t e v e r d e l i Icun-n g .
HONDERD JAAR WOONRUIMTEVERDELING
Bijna h o n d e r d jaar geleden verscheen de eerste Amsterdamsche Gemeentelijke W o n i n g c o u r a n t m e t wekelijks het aanbod v a n v r i j k o -mende w o n i n g e n ^ H e t was een gemeentelijke actie, m e t wisselend succes, o m i n f o r m e r e n d en regulerend op te treden i n de m a r k t v a n vraag en aanbod die onoverzichtelijk was v o o r de woningzoekenden. Verhuurders, waaronder w o n i n g c o r p o r a t i e s , beshsten overigens zelf aan w i e ze de w o n i n g e n v e r h u u r d e n en welke criteria ze daarbij han-teerden, soms l o t i n g , elders i n s c h r i j f t i j d .
I n 1947 o n t s t o n d een w e t t e l i j k kader voor een doelmatige verdeling van de w o n i n g v o o r r a a d m e t de M f o o m u i m t e w e t en w o o n v e r g u n n i n g e n deden h u n intrede. Corporaties m o c h t e n n i e t langer al h u n w o n i n g e n zelf t o e w i j z e n . B e g i n j a r e n v i j f t i g k o n b i j v o o r b e e l d i n Z u i d w i j k , R o t t e r d a m , de corporatie maar 40% v a n de n i e u w b o u w w o n i n g e n zelf t o e w i j z e n . 50% was toebedeeld aan de gemeentelijke u r g e n t e n en 10% was als ' R i j k s v o o r k e u r w o n i n g ' bestemd voor ambtenaren en gerepatri-eerden.
24
T I J D S C H R I F T VOOR DE V O L K S H U I S V E S T I N G N U M M E R 6 DECEIVIBER 2014ACHTERGROND
De w o n i n g c o r p o r a t i e bezocht, als het even k o n , kandidaat-bewoners voordat ze een w o n i n g toewees o m af te wegen o f zo'n kandidaat op een t r a p o f i n een b l o k j e paste. De w o n i n g i n s p e c t r i c e begeleidde bewoners " b i j de aanpassing i n de nieuwe w o o n o m g e v i n g " , i n het b i j zonder j o n g e gezinnen, "migranten", i n die t i j d bewoners v a n de Z u i d -Hollandse eilanden. Zeeland, Noord-Brabant en Groningen, en gerepa-trieerden. M e n probeerde c h q u e v o r m i n g v a n Groningers en
Brabanders te v o o r k o m e n , maar door de u r g e n t e n v a n de gemeente l u k t dat niet akijd^.
I n 1974 w e r d de W o o m u i m t e w e t g e w i j z i g d en beperirt t o t de goedkope-re w o n i n g v o o r r a a d . I n veel gemeenten zorgden corporaties v o o r de t o e w i j z i n g w a a r b i j i n s c h r i j f t i j d vaak de rangorde bepaalde. H e t op gang k o m e n v a n de stadsvernieuwing veranderde i n s o m m i g e gemeenten dat toewijzingsbeleid. Sloopurgenten en bewoners die al l a n g i n de w i j k w o o n d e n l a e g e n v o o r r a n g i n het kader v a n ' b o u w e n voor de b u u r t ' . Dat was w i j k g e r i c h t beleid, sterk gebaseerd op lokale o p v a t t i n g e n over w a t rechtvaardig was, maar evenzo op s l i m onder-handelen v a n zittende bewoners en de wens o m de bevolkingssamen-s t e l l i n g i n de gewenbevolkingssamen-ste r i c h t i n g te bevolkingssamen-sturen*.
E i n d j a r e n t a c h t i g leidde de wens t o t transparantie en het bieden v a n meer k e u z e v r i j h e i d aan de woningzoekenden t o t het Delftse m o d e l . D i t m o d e l , ook w e l aanbod- o f advertentiemodel genoemd, v o n d m e t de w i n d v a n de SEV i n de r u g al snel veel n a v o l g i n g (KuUberg 1996). Het paste heel goed i n de algemene veranderingen i n de volkshuisves-t i n g w a a r b i j m e n veelvuldig sprak v a n een overgang v a n een aanbod-naar een vragersmarlrt. H e t paste ook i n de deregidering en de verzelf-s t a n d i g i n g v a n de corporatieverzelf-s onder i n v l o e d v a n het neoliberale beleid v a n die t i j d .
CRITERIA EN DISCUSSIE
B i n n e n het aanbodmodel was, en dat geldt n o g steeds voor de w o o n r u i m t e v e r d e l i n g i n z i j n algemeenheid, doorgaans sprake v a n een c o m -b i n a t i e v a n drie soorten criteria: de 'sleutels t o t de sleutel' (Van Daalen et al. 2005a, p.5-6).
De sleutels tot de sleutel
Toelatingscriteria bepalen o f een woningzoekende w e l toegela-t e n w o r d toegela-t toegela-t o toegela-t hetoegela-t systoegela-teem, b i j v o o r b e e l d door hetoegela-t stoegela-teUen v a n een m i n i m u m l e e f t i j d , o f een m a x i m u m inlcomen o f i n s o m m i g e gemeenten de eis dat m e n i n de betreffende gemeente o f regio al gevestigd moest z i j n .
Passendheidscriteria bepalen o f een bepaald h u i s h o u d e n w e l i n
aanmerldng k o m t v o o r een specifieke w o n i n g . H e t k a n daarbij gaan o m de v e r h o u d i n g tussen h u u r en inlcomen, o m de o m v a n g v a n het huishoudende en de w o n i n g g r o o t t e o f h e t type (eengezinswoiungen alleen v o o r gezinnen m e t een bepaald aan-tal Idnderen) o f o m andere labels, zoals b i j v o o r b e e l d 55+-wonin-gen.
Rangordecriteria bepalen w i e v a n de als passend beoordeelde woningzoekenden als eerste aan b o d k o m t .
Ook het aanbodmodel leidde weer t o t k r i t i e k en nieuwe o f aangepaste modellen. H e t o p t i e m o d e l o n t s t o n d o m de vaste Wanten v a n de corpo-ratie beter te Icunnen bedienen. I n 2000 w e r d i n de ICAN-regio het pas-sendheidscriteria t e n aanzien v a n h u u r en inlcomen losgelaten, elders gevolgd door het loslaten v a n criteria voor de w o n i n g g r o o t t e . I n
enkele gemeenten w e r d l o t i n g als r a n g o r d e c r i t e r i u m ingevoerd en zo o n t -stonden er n o g meer m o d e l l e n (Booi et al. 2005). H e t leidde t o t discus-sie over de voor- en nadelen v a n de m o d e l l e n en de s t u r i n g s f i l o s o f i e ' .
De conclusie was dat de discussie i n de j u i s t e volgorde gevoerd m o e t w o r d e n : eerst een goede analyse m a k e n v a n de lokale w o n i n g m a r k t en op basis daarvan de doelen v a n de w o o n r u i m t e v e r d e l i n g scherp f o r -m u l e r e n . Daarna k a n een gefundeerde keuze ge-maakt w o r d e n voor een m o d e l (Van Daalen et al. 2005b; 2005c). De p r a k t i j k leert dat m e t een c o m b i n a t i e v a n m o d e l l e n de v e r s c h ü l e n d e doelgroepen vaak het beste te bedienen z i j n . Spoedzoekers en starters hebben baat b i j l o t i n g , ter-w i j l zittende beter-woners die voor een specifieke ter-w o n i n g i n a a n m e r k i n g w i U e n Icomen, baat hebben b i j een o p t i e m o d e l .
Woonduur als rangvolgordecriterium resulteerde
erin dat autochtone huishoudens vaak in de meest
gewilde woningen terechtkwamen en leidde tot
concentratie van kwetsbare, vaak allochtone,
huishoudens in minder gewilde complexen.
BOTSENDE LEEFSTIJLEN
Met de i n t r o d u c t i e v a n het aanbodmodel w e r d de bemoeienis v a n cor-poraties m e t l e e f s t i j l en w o o n c u l t u u r v a n w o n i n g z o e k e n d e n v r i j w e l overal losgelaten: dat paste n i e t meer i n de t i j d , e v e n m i n als het tellen van het aantal huishoudens v a n etnische m i n d e r h e d e n op een trap. R u i m t i e n jaar geleden Icwam de discussie over (botsende) l e e f s t i j l e n weer op tafel. W o o n d u u r als r a n g v o l g o r d e c r i t e r i u m resulteerde e r i n dat autochtone huishoudens vaak i n de meest gewilde w o n i n g e n terechtlcwamen en leidde t o t concentratie v a n Icwetsbare, vaak alloch-tone, huishoudens i n m i n d e r gewdlde complexen. Zij kozen daar n i e t a l t i j d bewust voor, maar k o n d e n vaak n i e t anders k r i j g e n o f m i s t e n het i n z i c h t o m beter te kiezen (Van der L a n d & Van der Laan B o u m a - D o f f 2008).
Daarnaast speelden i n v e r s c h ü l e n d e (probleem)complexen de vraag o f het n i e t m o g e l i j k z o u z i j n o m botsende l e e f s t i j l e n enigszins te v o o r k o -m e n . H e t leidde t o t de toepassing v a n l e e f s t i j l e n als een v a n de pas-sendhei(lscriteria. H e t e f f e c t van t o e w i j z i n g op basis v a n l e e f s t i j l e n is overigens zeer beperkt ( D o f f & Ouwehand 2013).
Het p o h t i e k e debat over de leefbaarheid v a n w i j k e n leidde m e t de Rotterdamwet zelfs t o t de h a n t e r i n g v a n het hebben v a n een iidcomen u i t arbeid als t o e l a t i n g s c r i t e r i u m i n vier, i n m i d d e l s zes, Rotterdamse w i j k e n . Een maatregel waarvan de effecten voor de leefbaarheid n i e t vast te steUen z i j n (Van der Laan B o u m a - D o f f & Ouwehand 2006; Ouwehand & D o f f 2013). H e t leidde ook t o t allerlei n i e t op w e t g e v i n g gebaseerde toepassingen v a n screening en/of categorale u i t s l u i t i n g e n en ook hier w a r e n de positieve effecten n i e t o f nauwelijks aan te tonen, hoewel professionals er w e l p o s i t i e f over oordeelden (Wülcens & Zeelenberg 2011; W ü k e n s et al. 2011).
HUISVESTINGSWET 2014
De a f w e g i n g o f m e n de k e u z e v r i j h e i d m a g beperken b i j leefbaarheids-p r o b l e m e n , waarvoor gemeenten en corleefbaarheids-poraties l a n g hebben
gelob-traagd. Opvolgende bewindslieden v a n diverse p o l i t i e k e signatuur, hadden daarover verschillende opvattingen.
In diverse plaatsen is de betaalbaarheid opnieuw
geagendeerd en beziet men de betekenis van de
woonruimteverdeling voor de betaalbaarheid in
het bijzonder voor lage inkomensgroepen.
I n de nieuwe wet is de i n v l o e d v a n de W D d u i d e l i j k herkenbaar. De regelgeving w o r d t sowieso ingeperkt. S t u r i n g m a g alleen plaatsvinden als er schaarste is aan bepaalde w o n i n g e n en die l e i d t t o t negatieve effecten voor Icwetsbare groepen. De gemeente moet die argumentatie onderbouwen. S t u r i n g is alleen m o g e l i j k middels een door de gemeen-teraad vast te stellen verordening die geldt voor een periode v a n vier jaar. Daarna dient m e n de noodzaak v a n s t u r i n g o p n i e u w aan te t o n e n . De w e t m a a k t een einde aan allerlei convenanten en andere regels. Voor m a x i m a a l de h e l f t van het aanbod m o g e n regionale w o n i n g z o e -kende v o o r r a n g k r i j g e n en voor de h e l f t h i e r v a n (25% v a n het geheel) de woningzoekenden u i t eigen gemeente.
overleg te plegen m e t de lokale w o n i n g c o r p o r a t i e s en bewonersorgani-saties. S t u r i n g op basis v a n leefbaarheidsargumenten is i n de huisves-t i n g s v e r o r d e n i n g n i e huisves-t meer huisves-toegeshuisves-taan. I n de w e huisves-t is expliciehuisves-t v e r m e l d dat er geen eisen t e n aanzien v a n het m i n i m u m i n l c o m e n i n de verorde-n i verorde-n g m o g e verorde-n w o r d e verorde-n opgeverorde-nomeverorde-n. M e t deze d u i d e l i j k e regels everorde-n strikte scheiding tussen het werkingsgebied van de Huisvestingswet en de Rotterdamwet zullen lokale p a r t i j e n , vaak i n het regionale verband van de plusregio, zich m o e t e n beraden w a t zij i n een v e r o r d e n i n g w i l l e n vastleggen.
HUUR-INKOMÉN
I n de huursector gaat het b i j schaarste doorgaans over de v e r h o u d i n g tussen de h u u r v a n de v r i j k o m e n d e w o n i n g e n en het i n k o m e n v a n de woningzoekenden. D a a r b i j spelen ook specifieke huisvestingseisen een rol. Gaat het o m een groot gezin dat een grote w o n i n g n o d i g heeft, een oudere die een traploze o f zelfs aangepaste w o n i n g behoeft, o f o m een starter m e t w e i n i g specifieke eisen.
I n diverse plaatsen is de betaalbaarheid o p n i e u w geagendeerd en beziet m e n de betekenis v a n de w o o n r u i m t e v e r d e l i n g voor de betaal-baarheid i n het b i j z o n d e r voor lage inkomensgroepen. De betaalbaar-h e i d , maar dan v a n u i t een betaalbaar-heel ander perspectief is ecbetaalbaar-hter ook door m i n i s t e r Blok geagendeerd. I n recent onderzoek ( K r o m h o u t & Zeelenberg 2014) b l i j k t dat n o g maar w e i n i g corporaties en gemeenten specifieke passendheidscriteria op h u u r - i n k o m e n hanteren voor huis-houdens die aangewezen z i j n op huurtoeslag. H e t aantal huishuis-houdens
26
T I J D S C H R I F T VOOR DE V O L K S H U I S V E S T I N G N U M M E R 6 DECEIVIBER 2014A C I
m e t huurtoeslag boven de aftoppingsgrens v a n € 556,82 dan w e l € 596,75, is sterk gestegen evenals de uitgaven aan huurtoeslag. Dat levert n i e t alleen betaalbaarheidsproblemen op voor de b e t r e f f e n d e huurders, maar o o k voor het r i j k . Deze o n t w i k k e l i n g is deels veroor-zaakt door het wegvallen i n 2008 v a n het toezicht v a n het r i j k op het toepassen v a n de regel dat huishoudens m e t huurtoeslag v o o r r a n g zouden m o e t e n k r i j g e n b i j w o n i n g e n m e t een h u u r t o t aan de a f t o p -pingsgrens.
De huur-inlcomenstabehen z i j n vaak i n de lokale regelgeving verdwe-nen. I n ontspannen w o n i n g m a r k t g e b i e d e n ziet m e n die als overbodig, veel corporaties en gemeenten laten het over aan de w o n i n g z o e k e n d e n o m daar op te letten. Regels acht m e n paternalistisch, soms is er w e l gerichte v o o r h c h t i n g . Ook speelt een r o l dat de corporaties door het r i j k s b e l e i d ( v e r h u u r d e r h e f f i n g ! ) de laatste j a r e n veel straffere h u u r v e r -h o g i n g e n -hebben doorgevoerd. Blok laat n u -het effect v a n -het wegval-len v a n de toetsing verder evalueren en zal zo n o d i g via een A M v B nadere regels stellen ten aanzien v a n de v e r h o u d i n g h u u r - i n l c o m e n .
Als er leefbaarheidsproblemen zijn, kan de
gemeente een aanvraag indienen op basis van de
Wet Bijzondere Maatregelen Grootstedelijke
Problematiek (de WBMGR ofwel Rotterdamwet)
Beide zorgen, die v a n de lokale p a r t i j e n voor de betaalbaarheid v a n de meest Icwetsbare groepen, en die v a n Blok t e n aanzien v a n de h u u r t o e -slag, Icunnen er heel goed toe leiden dat er een revival k o m t v a n de j a r e n geleden gehanteerde huur-inlcomenstabellen, z i j het i n een Hch-tere en meer hedendaagse v o r m . Tenminste twee zaken vragen d a a r b i j o m de aandacht:
• Betaalbaarheidsproblemen hebben ook vaak te m a k e n m e t inlco-mensveranderingen i n het h u i s h o u d e n , t e r w i j l m e n al i n een w o n i n g w o o n t : w o o m u i m t e v e r d e l i n g is dan niet aan de orde. • Ten tweede k a n een stringentere k o p p e l i n g v a n i n k o m e n aan h u u r
-niveau, j u i s t i n een t i j d w a a r i n de relatie tussen h u u r en Icwaliteit weer meer centraal staat en corporaties toewerken r i c h t i n g de m a x i -m a a l redelijke h u u r , er v o o r zorgen dat er concentraties v a n lage i n k o m e n s i n b u u r t e n en complexen ontstaan. De w o n i n g v o o r r a a d is n u eenmaal n i e t gelijlcmatig over de stad verdeeld waar het gaat o m Icwaliteit en p r i j s .
VERANDERENDE SOCIALE HUURSECTOR
Met de betaalbaarheidsproblematiek raken we aan de meer structurele veranderingen v a n de sociale huursector. De discussies daarover i n p a r l e m e n t en maatschappij gaan n i e t alleen over de excessen, maar raken de wezenlijke k e r n v a n noodzaak en n u t v a n de sector. Een stevi-ge i n k r i m p i n g v a n de sector is niet uitstevi-gesloten, veel Icwesties staan p r i n c i p i e e l ter discussie (zie: www.vooruitnaardekern.nl). De s t r u c t u -rele veranderingen die al i n gang gezet z i j n door de regering, z u l l e n gevolgen hebben voor de o m v a n g v a n de voorraad en daarmee voor de kans op een sociale h u u r w o n i n g voor de daarop aangewezen h u i s h o u -dens.
Het leidt ook t o t discussies o f huishoudens die i n m i d d e l s een ander i n k o m e n o f een andere huishoudensamenstelling hebben, n o g steeds
recht hebben op de i n d e r t i j d verkregen, maar n u schaarse sociale h u u r w o n i n g . H e t l e i d t op d i t m o m e n t t o t een discussie over het toepassen v a n t i j d e l i j k e h u u r c o n t r a c t e n v o o r specifielce groepen h u i s h o u -dens en specifieke w o n i n g e n , w a a r b i j ook het w o n e n v a n ouderen i n weliswaar n i e t al te grote, maar vaak t o c h schaarse en zeer begeerde eengezinshuurwoningen aan de orde is.
I n zo'n veranderende situatie is een h e r i j k i n g v a n het i n s t r u m e n t a r i u m en dus ook v a n w o o m u i m t e v e r d e l i n g naast die v a n het h u u r b e -l e i d , op z i j n p-laats.
LEEFBAARHEID NOG STEEDS OPGAVE
Gemeenten en corporaties hadden aangedrongen op mogelijlcheden i n de Huisvestingswet o m aangepast beleid te k u n n e n voeren b i j leef-baarheidsproblemen. Daar is Blok niet i n meegegaan en het p a r l e m e n t h e e f t h e m daarin gesteund. A l s er leefbaarheidsproblemen z i j n , kan de gemeente een aanvraag i n d i e n e n op basis v a n de Wet Bijzondere Maatregelen Grootstedelijke Problematiek (de WBMGP, o f w e l Rotterdamwet). Dat betekent dat ze daarvoor a l t i j d de m i n i s t e r o m t o e s t e m m i n g m o e t e n vragen. De WBMGP is d i t voorjaar ook aange-past waardoor de maatregelen n u voor een periode v a n vier jaar Icun-n e Icun-n w o r d e Icun-n toegestaaIcun-n, die m a x i m a a l vier keer te verleIcun-ngeIcun-n is t o t i Icun-n totaal m a x i m a a l t w i n t i g jaar.
Tot op heden w o r d t de Rotterdamwet alleen i n R o t t e r d a m toegepast. I n m i d d e l s z i j n echter zo'n 10 t o t 15 andere gemeenten m e t BZK i n gesprek over de m o g e l i j k e toepassing. We Icunnen verwachten dat langs v i e r l i j n e n naar een oplossing gezocht zal w o r d e n b i j leefbaar-heidsproblemen. Ten eerste is te verwachten dat het m i n i s t e r i e zal zoeken naar een lichtere, maatwerlcoplossing voor de h u i d i g e aanpak en procedure b i j toepassing v a n de Rotterdamwet. Hoe specifieker en Ideinschaliger t o t op complexniveau een gemeente de wet z o u w ü -len toepassen, hoe beperkter de effecten daarvan z i j n voor een u i t te s l u i t e n doelgroep (een v a n de criteria b i j het beperken v a n de toegang tot een bepaald gebied).
Een tweede l i j n k a n z i j n dat corporaties g e b r u i k zuUen m a k e n v a n h u n privaatrechtelijke m o g e l i j k h e d e n o m specifieke w o n i n g e n te weigeren aan specifielce gezinnen en hen een alternatief aan te bieden. Een derde m o g e l i j k h e i d is dat m e n vaker bepaalderde groepen i n specifielce w i j -ken v o o r r a n g gaat verlenen, al dan n i e t gebaseerd op artilcel 9 v a n de Rotterdamwet. En t o t slot is het m i n i s t e r i e n o g aan het studeren op het i n de Rotterdamwet opnemen v a n de mogelijlcheid v a n screening van kandidaat-bewoners t e n aanzien v a n h u n antecedenten. Dat moest de m i n i s t e r d i t j a a r door het negatieve advies v a n de Raad v a n State v o o r l o p i g echter u i t s t e l l e n .
Het is a f w a c h t e n o f bepaalde gemeenten en regio's t o c h proberen o m i n de nieuwe huisvestingsverordening (verdekte) regelgeving op te n e m e n die g e ï n s t i g e e r d is door leefbaarheidsproblemen. H e t is ook a f w a c h t e n i n hoeverre het r i j k die gemeenten t o t de orde zal roepen.
TUSSEN SCYLLA EN CHARIBDIS
Wat betekent d i t aUes n u voor de s t u r i n g s f i l o s o f i e i n de w o o n r u i m t e -verdeling? Is er iets veranderd vergeleken met t i e n jaar geleden i n het d ü e m m a v a n 'sturen o f loslaten'? Hebben de mensen g e l i j k die stellen dat de t e r m w o o n r u i m t e v e r d e l i n g v o l s t r e k t achterhaald is en dat het gaat o m w o o n r u i m t e b e m i d d e l i n g en aUe regelgeving afgeschaft k a n worden? Naar m i j n m e n i n g is dat o n j u i s t , de discussie over de stu-r i n g s f i l o s o f i e is i n h e stu-r e n t aan de w o o n stu-r u i m t e v e stu-r d e l i n g . De
geschiede-27
ACHTERGROND
nis laat zien dat de overheidssturing a f h a n k e l i j k v a n de den fluctueerde. H e t is n a ï e f te verondersteUen dat de omstandighe-den vanaf n u niet meer zuUen veranderen, dus die fluctuatie i n beleid z a l b l i j v e n . De overheid tendeert m i s s c h i e n w e l sterk naar een neoliberale koers w a a r i n v a n alles w o r d t overgelaten aan de m a r k t en de b u r -ger het zelf maar moet uitzoeken.
G e l i j k e r t i j d is er een roep o m h a n d h a v i n g en f e r m beleid op een scala van onderwerpen, al dan niet aangevuurd door verhitte discussie i n de media, gemeenteraad en parlement. Verhuurders w i l l e n een gezonde exploitatie v a n h u n bezit, ook als dat door krachten v a n b u i t e n a f (ver-h u u r d e r (ver-h e f f i n g ! ) b u i t e n g e w o o n lastig is. Ze w i l l e n graag de zittende bewoners goede waar (ongestoord w o o n g e n o t ) geven voor een, i n toe-nemende mate hogere, h u u r . Maar ook w i l l e n ze h u n l e g i t i m i t e i t behouden en vergroten door woningzoekenden m e t lage i n k o m e n s aan een w o n i n g te helpen.
De w o o m u i m t e v e r d e l i n g d i e n t vele doelen, v a n het bieden v a n keuzev r i j h e i d , rechtkeuzevaardigheid, e f f e c t i e f g e b r u i k keuzev a n de (sociale) w o n i n g -voorraad (dus passendheidscriteria!) t o t aan het helpen v a n urgenten, leefbaarheid en zelfs het ondersteunen v a n mantelzorg.
Het zal b l i j v e n gaan o m het k u n d i g laveren tussen Scylla en Charibdis, een al eeuwenlange u i t d a g i n g voor het bestuur. Charibdis is dan de m a a l s t r o o m , w a a r i n de overheid k a n 'verdrinken' als ze z i c h alleen maar manifesteert als nevengeschikte p a r t i j die alles overlaat aan de m a r k t , niets a f d w i n g t en een i n f o r m e l e en pragmatische aanpak h a n -teert die v o o r a l b e g r i p h e e f t voor de dader, de verhuurders. Scylla staat voor een overheid als het zeskoppige monster m e t allerlei f o r m e l e maatregelen, verordeningen en h a n d h a v i n g die v o o r a l b e g r i p h e e f t voor het slachtoffer, de zittende bewoners d a n w e l de w o n i n g z o e k e n -den''. Odysseus w i s t de Straat v a n Messina te passeren en beide geva-ren te o n t w i j k e n .
Ook voor het w o o m u i m t e v e r d e l i n g s b e l e i d is de nodige stuurmans-Icunst gewenst. Voor alles zal het n o d i g z i j n o m goed te analyseren w a t de situatie is i n de betreffende gemeente o f regio en zal m e n op basis daarvan de doelen moeten bepalen. Vervolgens k a n m e n bepalen waar en w a t voor s t u r i n g n o d i g is en die i m p l e m e n t e r e n .
De toekomst zal daarbij sterk b e ï n v l o e d w o r d e n door de o n t w i k k e l i n g van de sociale huursector. Waar n u een overvloed is aan goede goedko-pe h u u r w o n i n g e n zal overheidssturing m i n d e r u r g e n t z i j n . Maar daar waar het een schaars a r t i k e l w o r d t zal de roep o m s t u r i n g toenemen. Dat k a n z i j n voor heel specifieke delen v a n de voorraad, maar het k a n ook veel algemener z i j n . En als er echt s t u r i n g n o d i g is, is er n a t u u r l i j k niets op tegen o m dat goed vast te leggen i n een v e r o r d e n i n g die democratisch vastgesteld is en waar beroep tegen m o g e l i j k is.
Literatuur:
B o o i , 1 , B u c k e r s , D. & L a g e m a a t L. v a n d e (2005) Catwalk woonruimteverdeling.
Kennismaken met acht modellen. R o t t e r d a m : S E V
D a a l e n , G. v a n , D a v i s , S. & O u w e h a n d , A . ( 2 0 0 5 a ) Gelijke kansen voor ledereen: Het
is een loterij. Evaluatie van experimenten met loting in de woonruimteverdeling.
R o t t e r d a m : S E V
D a a l e n , G M v a n , D a v i s , S & O u w e h a n d , A L ( 2 0 0 5 b ) . E e r s t d e d o e l e n b e p a l e n d a n liet s y s t e e m k i e z e n . Aedes-Magazine, 2 0 0 5 ( 5 ) , 4 2 - 4 5
D a a l e n , G M v a n , D a v i s , S S O u w e h a n d , A L ( 2 0 0 5 c ) . H e t is e e n l o t e r i j . T h e o r e t i s c h e en e f f e c t i e v e k e u z e v r i j h e i d bij l o t i n g m o d e l l e n . Tijdschrift voor de Volkshuisvesting,
11(6), 6 4 - 6 9 .
D o f T W & O u w e h a n d , A L (2013). C l u s t e r e n l e e f s t i j l e n d r a a g t n i e t bij a a n h o g e r e w o o n w a a r d e r i n g . Tijdschrift voor de Voll<shuisvesttng, 6, 3S-H]
D o o r n - J a n s s e n , M . J . v a n (1966) Groei en gestalte van een nieuwe stadswijk.
Verslag van een sociologische verkenning in Rotterdam-Zuidwijk anno 1955.
U t r e c h t : M e d e d e l i n g e n v a n h e t S o c i o l o g i s c h I n s t i t u u t v a n d e R i j k s u n i v e r s i t e i t t e U t r e c h t n o . 3 4
K u l l b e r g , J . (1996) Aanbodmodellen geïnventaiiseerd. Een landelijke verkenning van
vormen van marktgerichte woonruimteverdeling en impressies van de verdelers.
D e l f t : D e l f t s e U n i v e r s i t a i r e P e r s O T B o u w s t e n e n 6 L a a n B o u m a - D o f f , W . v a n d e r & O u w e h a n d , A . (2006). R o t t e r d a m d r a a f t d o o r . E e n k r i t i s c h e a n a l y s e v a n d e i n v u l l i n g v a n d e R o t t e r d a m w e t Tijdschrift voor de Volkshuisvesting, 12(3), 12-17 L a n d , M . v a n d e r & L a a n B o u m a - D o f f , W . v a n d e r (2008) K e u z e v r i j h e i d o p m a a t v o o r b e w o n e r s v a n a r m e b u u r t e n . I n : O u w e h a n d , A . , K e m p e n , R, v a n , K l e i n h a n s , R. & V i s s c h e r , H. ( r e d . ) Van wijken weten. Beleid en praktijk in de stedelijke vernieuwing. A m s t e r d a m : l O S P r e s s
M i n s t e r i e v a n V R O M (2000) fJlensen, wensen, wonen. D e n H a a g : M i n i s t e r i e v a n V R O M
O u w e h a n d , A . & D o f f , W . (2013) R o t t e r d a m z e t s y m b o o l p o l i t i e k d o o r . Tijdschrift voor
de Volkshuisvesting, 19 ( 5 ) , 6 - 1 2 . P a r q u i , J . (1956) U i t d e p r a k t i j k v a n h e t s o c i a l e b e h e e r in Z u i d w i j k . Tijdschrift voor volkshuisvesting en stedebouw^! (10) p. 1 7 2 - 1 7 4 W i l k e n s , L. & Z e e l e n b e r g , S. (2011) C r i m i n e e l v e r l e d e n : d a n g e e n w o n i n g . Z o r g t s c r e e n i n g v o o r b e t e r e l e e f b a a r h e i d ? V i t a l e S t a d 14 (8) 3 6 - 3 8 W i l k e n s , L , Z e e l e n b e r g , S. & S c h a a r , J . v a n d e r , m . m . v K r o m h o u t , S. (2011) T w e e j a a r s e l e c t i e f t o e w i j z e n . E v a l u a t i e v a n d e p i l o t s e l e c t i e v e w o n i n g t o e w i j z i n g in H a m b a k e n . A m s t e r d a m : RIGO UoXen 1 O T B - O n d e r z o e k v o o r d e g e b o u w d e o m g e v i n g , T U D e l f t , o r g a n i s e e r d e o p 18 j u n i in s a m e n w e r k i n g m e t A e d e s , P l a t f o r m - 3 1 , RIGO e n V N G d e s t u d i e d a g ' H u i s v e s t i n g s w e t 2 0 1 4 : w o o n r u i m t e v e r d e l i n g in e e n n i e u w e t i j d ' , m e t z o ' n 170 d e e l n e m e r s . (Zie v o o r d e p r e s e n t a t i e s d e w e b s i t e v a n h e t O T B . ) 2 In 1917 w e r d h e t e e r s t e n u m m e r u i t g e b r a c l i t , d e k r a n t v e r s c h e e n t o t i n 1920 h e t a a n b o d v a n w o n i n g e n z o g e r i n g w a s , d a t e x p l o i t a t i e v a n d e k r a n t n i e t m e e r v e r a n t w o o r d w a s . In 1925 v o l g t e e n h e r s t a r t . Z i e : O t t e n s , E. (1975) Ik m o e t n a a r e e n k l e i n e r e w o n i n g o m z i e n , w a n t m i j n g e z i n w o r d t t e g r o o t . A m s t e r d a m : G e m e e n t e l i j k e D i e n s t V o l k s h u i s v e s t i n g , p. 40 3 Z i e P a r q u i (1956) e n V a n D o o r n - J a n s s e n (1966, p. 3 6 ) . D e d a a r b i j v o o r o g e n s t a a n d e i d e a l e n e n d e m o e i z a m e r e a l i s a t i e k o m e n u i t v o e r i g a a n d e o r d e in m i j n i n 2015 t e v e r s c h i j n e n p r o e f s c h r i f t . 4 Z i e S m i t ( 1 9 9 ) ) , m a a r b i j v o o r b e e l d o o k W u e r t : z , K. e t a l . (1999) R o t t e r d a m b i n -n e -n s t e b u i t e -n o -n d e r s t e b o v e -n : v i j f e -n t w i -n t i g j a a r s t a d s v e r -n i e u w i -n g i-n R o t t e r d a m 1 9 7 4 - 1 9 9 9 . R o t t e r d a m : d i e n s t S t e d e b o u w e n V o l k s h u i s v e s t i n g 5 In 2003 o r g a n i s e e r d e h e t O n d e r z o e k s i n s t i t u u t O T B s a m e n m e t A e d e s d e s t u -d i e -d a g ' K i e z e n o f ( v e r ) -d e l e n . W o o n r u i m t e v e r -d e l i n g t u s s e n v r i j e k e u z e e n l o k a l e s t u r i n g ' e n in 2005 o r g a n i s e e r d e d e S E V d e s t u d i e d a g ' W o o n r u i m t e v e r d e l i n g : t u s s e n s t u r e n e n l o s l a t e n ' . 6 In a n a l o g i e m e t h e t f a m e u z e v e r h a a l u i t d e O d y s s e e v a n H o m e r u s e n d e p u b l i -c a t i e ' L a v e r e n t u s s e n S -c y l l a e n C h a r i b d i s . O v e r d e t o e k o m s t v a n h a n d h a v i n g ' D e R u i j t e r M a n a g e m e n t A m s t e r d a m , u i t g e g e v e n d o o r M i n i s t e r i e v a n J u s t i t i e , E x p e r t i s e c e n t r u m R e c l i t s h a n d h a v i n g (2005).
