Nina Olszewska
O współczesnych autobiografiach słów kilka
Prace Literaturoznawcze 2, 101-109
2014
2014 101-109
OBLICZA AUTOBIOGRAFIZMU I BIOLOGIZMU
N in a O lszew ska
UW M w O lsztynie
O w sp ó łc z e sn y c h a u to b io g r a fia c h słó w k ilk a
F e w w o rd s a b o u t m o d ern a u to b io g ra p h ie s
Słow a kluczow e: celebryci, autobiografizm, biografizm, non-fiction, media Key words: celebrities, autobiography, biography, non-fiction, media
„B ardzo łatw o je s t n a p is a ć z łą powieść, ale b ard zo tru d n o n a p is a ć złą au to b io g rafię”1 - pow iedział P h ilip p e L ejeu n e w rozm ow ie z P aw łem R oda
kiem . Z danie to stan o w i n ajlep szy p rz y k ła d tego, ja k im p ro blem em d la lite ra tu ro z n a w stw a je s t autobio g rafia, jej k lasy fik ac ja g a tu n k o w a oraz p ra w a, k tó ry m podlega lu b - co g o rsza - nie podlega. Czy autob io grafię m ożn a tra k to w a ć ta k j a k k a ż d y in n y u tw ó r lite ra c k i, oceniać i analizo w ać pod w zględem sty lu , języ k a, sposobu p ro w a d zen ia n a rra c ji, a p rzed e w szy stk im - p rz ek az u , zn aczenia, te m a tu ? Czy i w ja k i sposób w p isu ją się k siążk i tego ro d z aju w tre n d y lite ra tu ry polskiej i św iatow ej? J a k ie m otyw y pow odują, że ludzie z n a n i dzięki osiągnięciom arty sty czn y m , działalności politycznej czy jak iejk o lw iek innej akty w ności zawodowej decyd ują się n a p isa n ie au to b io
grafii?
A nalizu jąc oraz oceniając licznie p ow stające o sta tn io autob io grafie z n a ny ch ludzi, często p rzy b ierające form ę m edialn o -literack iej hybrydy, w a żn iej
szej być m oże d la socjologów czy psychologów niż literatu roznaw có w , przyw o
łać m o żn a diagnozę, k tó rą lite ra c k ie m u św ia tu p ostaw ił T adeu sz Różewicz w k ilk u sw oich w ierszach. W opublikow an ym w ro k u 1998 ro k u to m ik u za w sze fra g m en t. recycling zauw aża:
1 P. R o d ak , „Nie istn ie je tu n ic z a n im n ie z o s ta n ie w y p o w ie d z i a n e R o z m o w a z P h illip - p e ’e m L e je u n e ’em , „T ek sty D ru g ie ” 2003, n r 2 /3 , s. 213.
102 Nina Olszewska już teraz każdy pisze
co mu ślina na język przyniesie (a nawet i więcej) [...]
wszyscy mamy równe szanse pisać i mówić
od rzeczy do rzeczy i jeszcze dalej Poza rok 20002
T om asz W ójcik, w sk a z u ją c n a kondycję l i te r a tu r y polskiej w la ta c h 19 89-2009 i porów nując j ą z dorobkiem XX-lecia m iędzyw ojennego, zjaw isko o pisyw ane poetycko p rzez R óżew icza n az y w a „inflacją au to ró w / a u to re k ”3.
B adacz zw raca uw agę n a a k tu a ln ie funkcjonujący m ech an izm prom ocji lite r a tu r y - prow adzonej w telew izjach śniad aniow y ch , gdy kolorow a p r a s a z a s tą p iła rz e te ln ą k ry ty k ę lite ra c k ą , p isa rz y zaś - pojaw iające się i zn ikające
„gw iazdy lite ra tu ry ”, k tó ry ch p rz e lo tn a sła w a u za le żn io n a j e s t od mody, nie zaś w a rs z ta tu czy ta le n tu .
W 2002 ro k u u k a z a ł się tom sza ra strefa, w k tó ry m Różewicz powrócił do te m a tu „inflacji au to ró w ”, k p iąc z b ra k u w iedzy i um iejętn o ści osób decydu
jący ch się n a p isa n ie autobio grafii. Różewicz w ta k ic h m odnych tw o rach d o strze g a kom pilację k u ltu ry wysokiej i p o p ku lturo w ej p ap k i, codzienności i ignorancji:
przeczytała powieść „malowany ptasiek”
[...]
napiła się kafki z mlekiem wezwała na pomoc potera dosiadła pegaza
i tak uskrzydlona zasiadła (na pupie) do pisania powieści auto biograficznej
„budowa wieży bubel”
patronował jej kundera i myśli Harego potera4
N eg aty w n ie w spółczesną p o lsk ą k u ltu rę m aso w ą - a więc i lite ra tu rę - ocenia rów nież V ioletta W ejs-M ilew ska, pisząc: „[...] k u ltu r a d la m a s to dziś w dużej m ierze k u ltu r a reklam y, owej pożeraczki k re aty w n o ści w sferze ję z y k a , sym boli i form w izu aln y ch . Toteż a u to r d zisiejszy u c ie k a często
2 T. Różew icz, za w s ze fr a g m e n t. recyclin g , W rocław 1998, s. 5 6 -5 7 .
3 T. W ójcik, S y m p to m im p lo zji. J e a n B a u d r illa r d i lite r a tu r a (p o lsk a ) o s ta tn ic h d e k a d , w: D w u d zie sto lec ie (1 9 8 9 -2 0 0 9 ). R o z p o z n a n ia , h iera rch ie, p e r s p e k ty w y , re d . H . G osk, W ar
s z a w a 2 010, s. 1 1 4 -1 3 1 .
4 T. R óżew icz, s z a r a s tr e fa , W rocław 2 002, s. 84.
w p ryw atno ść, ludyczność, g eo g raficzn o -m en taln ą lokalność”5. B ad ac zk a z a u w a ż a też b ra k au to ry tetó w : n a lite ra c k im ry n k u d eb iu to w ali w la ta c h 90., i później, trzy d z iesto la tk o w ie pozbaw ieni m istrzó w i n am asz cze n i n ie przez m istrzów , a przez m edia. „Pomogły [...] w ty m m e d ia elek tro n iczn e, telew izja, d o d atk i do w ysokonakładow ych p ism ”6. Co zd a n ie m W ajs-M ilew skiej je s t dziś podstaw ow ym bud u lcem po p u larn o ści k siążk i? N ie w arto ść czy o d kry w czość dzieła, u n ik a ln y te m a t czy styl, nie s a m a k sią ż k a , lecz jej a u to r i jego m e d ia ln a atrak cy jn o ść, zbu d o w an a przed e w szy stk im n a sk a n d a la c h , a p rz y n ajm n iej k o ntrow ersjach.
Ważna okazała się autoreklama pisarzy, sprawność organizacyjna, bezpośredni kontakt z czytelnikami (wieczory autorskie), częstotliwość udzielania wywiadów, epatowanie skrajnościami, odmiennością czy dziwnością, stylem życia, przyna
leżnością do niszy kulturalnej, seksualnej, językowej, itp.7
„ Je st obecnie w ogóle og ro m n a łatw ość by cia p isa rz e m ”8 — k on klu d u je M ag d a le n a L ac h m an , k tó ra w zbiorze p ra c pośw ięconych lite ra c k ie m u d w u dziestoleciu po tra n sfo rm a c ji ustrojow ej za m ieściła a rty k u ł dotyczący zjaw i
s k a g rafom anii. N ie o n a je d n a u żyw a tego o k re śle n ia w o d n iesien iu do pol
skiej lite ra tu ry w spółczesnej, pojaw ia się ono w te k s ta c h w ielu badaczy, co m o żn a u zn a ć za sym ptom atyczne. J a k p o k a z u ją p u b likow an e o sta tn io p r a ce9, te m a t grafo m an ii, obciachu i ta n d e ty o kazał się d la w ielu lite ra tu ro - znaw ców oraz kultu ro zn aw có w in te re su ją c y i znaczący.
Sym bioza lite ra tu ry i m ediów w ydaje się n ajw ażn iejszy m z now ych zja
w isk w obrębie życia literack iego, p rzy czym pozycja lite ra tu ry w tej p rz e s trz e n i w iele tra c i, zaś g ra fo m a n ia nie je s t d o strz e g a n a i tra k to w a n a ta k , ja k pow inna.
D a riu sz N ow acki tw ierdzi, że p isa rstw o coraz rzadziej je s t żyw iołową przygodą, coraz częściej sta je się tylko elem e n te m czy e ta p e m precyzyjnie zaplanow anej k a rie ry m ed ialn ej — po ra z kolejny po jaw ia się więc w ą te k sy n erg ii lite r a tu r y i m ediów. G ra fo m a n ia n ie j e s t a m a to rs k ą , żyw iołow ą działalnością. J e ś li jej celem m a być k sią ż k a , m u si być s ta ra n n ie p rz e m y śla n a, sk a lk u lo w a n a pod k ą te m prom ocji i sp rz ed aż y 10.
5 V. W ejs-M ilew sk a, L ite r a tu r a j a k o f a k t społeczny. P róba p o r ó w n a n ia d a w n e g o i n o wego d w u d zie sto le c ia , w: D w u d zie sto lec ie (1 9 8 9 -2 0 0 9 )..., s. 25.
6 T am że, s. 24.
7 T am że.
8 M. L a c h m a n , (N ie )d w u z n a c z n y u ro k g r a fo m a n ii. L ite r a tu r a p o ls k a p o r o k u 1989 w krę g u rep etycji i re w a lo ry za c ji pojęć, w: D w u d zie sto lec ie (1 9 8 9 -2 0 0 9 )..., s.1 3 2 —150.
9 M o d a n a obciach. Co P o la cy rob ią z k u ltu r ą p o p u la r n ą ?, re d . J . N o w iń sk i, E lb lą g 2 0 0 8 ; D . N o w a c k i, „ T ysią ce to n z m a r n o w a n e g o p a p i e r u ” i co d a le j? , „ P o l o n is ty k a ” 2 004, n r 8, s. 4 8 2 —485.
10 M. L a c h m a n , s.1 3 2 —150.
104 Nina Olszewska
O g ra fo m an ii analogicznie w ypow iedział się M ilan K u n d e ra w swojej S ztu ce pow ieści: „[G rafom ania - N.O.] nie je s t m a n ią tw o rz e n ia formy, lecz n a rz u c a n ia swego j a innym , m ogą się z n ią w iązać dziś mocno rozbudow ane m ech an izm y a u to p re z e n ta c ji i autoprom ocji”11. O p in ia K u n d e ry w sk azuje n a to, że zjaw isk a z a u w aż aln e przez rodzim ych b ad aczy w polskiej lite ra tu rz e nie s ą w y jątk iem w sk a li św iata.
„Powódź relacji autobiograficznych p rz y b ie ra od czasów rew olucji a m e ry k a ń sk ie j (1776) i fran cu sk iej (1789) aż do w spółczesności”12 - stw ie rd z a E d w a rd K asp e rsk i, zazn aczając cyw ilnopraw ne upodm iotow ienie jed n o stk i.
A u to r jednocześnie w sp ie ra tezę o niejasn ej h isto rii i w łaściw ościach p u b li
kacji autobiograficznych i zbliża się do w spom nianego ju ż p o glądu L ejeu n e’a n a te m a t n a ro d z in w spółczesnej au tobiografistyk i.
Ł atw iejsze niż jed n o zn aczn e o k reślen ie m o m e n tu n a ro d z in autobiografi- sty k i w jej obecnej form ie w ydaje się w yjaśn ien ie przyczyn w spółczesnego n a m fen o m en u pop u larn o ści tego ro d z aju książek. „K arierze autob iografii i au to b io g rafizm u w XX w iek u p a tro n o w a ła jaw n o ść życia publicznego, od- k ry to ść pry w atn o ści i w idow iskow ość in ty m n o ści”13 - przek o n u je K a sp e rsk i i pow raca do om ówionego ju ż wcześniej so ju szu lite r a tu r y i m ediów oraz w a lk i o p o p u larn o ść i profity z niej płynące:
Określone znaczenie miały też względy komercyjne, albowiem rozgłos w ustroju wolnego rynku dawał, co prawda, nie wprost, także apanaże i tantiemy. Auto
biografia stawała się w tych warunkach formą skalkulowanej, ostentacyjnej, skierowanej ku mediom obecności autora i zarazem bohatera własnego życia w polu uwagi opinii literackiej i opinii publicznej14.
Skoro u ja w n ia n ie pry w atn o ści m iało i m a się przełożyć n a z a in te re so w a nie mediów, p ry w atn o ść t a m u si odbiegać od n orm aln o ści - n ajb ard ziej m e d ialn e o k a z u ją się bow iem , n iezależn ie od czasów, sk a n d a le , a p rzyn ajm n iej sk an d a liz u ją ce aluzje, stanow iące p re te k s t do plotek i domysłów.
K a sp e rsk i zw raca też u w agę n a funkcję te ra p e u ty c z n ą oraz in te g ra c y jn ą ta k ic h publikacji: „F aktyczny b r a k szerszego z a in te re so w a n ia d la życia je d n o ste k w m a k ro sk a li społecznej (w m asie k ażd y bow iem in te re su je się sobą) prow okuje w XX w iek u p isarstw o autobiograficzn e o funkcji tera p eu ty cz - n e j”15. B ad acz d o s trz e g a sp o re z n a c z e n ie sp ołeczne lite ra c k ie g o p is a n ia o sobie: „W ypełnia ono w yrw y m iędzy je d n o s tk ą , jej są sie d z k im otoczeniem a anonim ow ą, g lo b aln ą zbiorowością. Tworzy bezpieczniki i pro tezy psycho-
11 M. K u n d e ra , S z t u k a p o w ieści. E se j, p rz e ł. M. B ień czy k , W a rs z a w a 1998, s. 113.
12 E. K a sp e rs k i, A u to b io g ra fia . S y tu a c ja i w y z n a c z n ik i fo r m y , w: A u to b io g r a fiz m . P rze m ia n y, fo rm y, zn a c z e n ia , re d . H . G osk, A. Z ieniew icz, W a rs z a w a 2 001, s. 11.
13 T am że, s. 24.
14 Tam że.
15 T am że, s. 25.
socjalne”16. W opinii K asperskiego te ra p ia t a to fo rm a re alizacji sw oistego n arcy zm u a u to ra :
Jego intencją jest dotarcie do dalekich bliskich; poruszenie ich życiem autora, przekonanie o jego ważności (raczej o: niebagatelności), a jednocześnie zwróce
nie przez piszącego na siebie uwagi, ewentualnie nawiązanie z czytelnikami quasi-familiarnych stosunków i więzi17.
W szystko to - ja k w y n ik a ze słów K asp ersk ieg o - j e s t odpow iedzią n a ego a u to ra , k tó ry u ja w n ia się i o d słan ia, by w zbudzić podziw i zjed nać sobie zw olenników .
P odobnie tłu m a czy zjaw isko G eorges G usdorf:
Człowiek, który z upodobaniem kreśli własny obraz, uważa, iż jest godny szcze
gólnego zainteresowania. Każdy z nas ma tendencję do uważania się za centrum pewnej przestrzeni życiowej: ja się liczę, moje istnienie ma znaczenie dla świata, a moja śmierć pozostawi lukę w świecie18.
B adacz idzie w swojej teo rii dalej. P rzek o n u je, że przy czy n ą p o w stan ia w ielkiej liczby autobiografii, „niew ątpliw ie ogrom nej w iększości”, je s t p o trz e b a „pośm iertnej p ro p a g an d y u po tom nych”, któ rzy m ogliby zapom nieć lu b nien ależy cie ocenić m ę ż a s ta n u , p o lity k a czy dowódcę wojskowego. W wywo
dzie G u sd o rfa m o żn a dostrzec w y ra ź n ą kpin ę, gdy k re ś li on obraz p rz y k ła d o wego m ęża sta n u , k tó ry n a e m e ry tu rz e lu b w y g n an iu pisze, aby u św ietn ić swoje dzieło, k tó re mogło być w cześniej n iezro zu m ian e w łaściw ie19.
G u sd o rf w skazuje, że a u to b io g ra fia je s t antropologicznie u przy w ilejo w a
n a ja k o g a tu n e k sy tu u jący się n a po g ran iczu lite r a tu r y i p iśm ie n n ic tw a faktograficznego, poniew aż je s t je d n y m ze środków w iodących do p o zn a n ia siebie sam ego dzięki odtw o rzen iu i odczy tan iu całości życia20. A utobiografia
„to p rzed e w szy stk im poszu k iw an ie osobistego zb a w ien ia”21.
F u n k cję te ra p e u ty c z n ą au to b io g rafii m o żn a rozum ieć n a k ilk a sposobów - nie tylko jak o realizację po trzeb w ybujałego ego a u to ra czy popraw ę lub k reo w an ie pożądanego w ize ru n k u , zdobyw anie now ych i u trz y m a n ie d otych czasow ych zw olenników. W arto zwrócić uw agę n a p o ru sz an y głów nie przez etnologów a s p e k t edukacyjny, p o w iązany z te ra p e u ty c z n y m i w łaściw ościam i p is a n ia będącego fo rm ą rozliczenia ze sw oim życiem , ale też św iadectw em p re zen tu jąc y m k o n k re tn e , tru d n e m o m enty życia ich autorów .
16 Tam że.
17 Tam że.
18 G. G u sd o rf, W a ru n k i i o g ra n ic ze n ia a u to b io g r a fii, p rz e ł. J . B a rc z y ń s k i, w: A u to b io g r a fia , re d . M. C z e rm iń s k a , G d a ń s k 2 009, s. 20.
19 T am że, s. 29.
20 T am że, s. 32.
21 T am że, s. 34.
106 Nina Olszewska
A utobiografia j e s t fo rm ą a u to n a rra c ji, k tó rej p rzy p isy w an e s ą w łaściw o
ści te ra p e u ty c z n e . P roces k o n stru o w a n ia n a rra c ji, w w ersji p isem nej lub m ów ionej, polega n a w e rb alizo w an iu em ocji i przeżyć, w erb alizo w anie zaś je s t ele m e n te m procesu d y sta n so w a n ia od relacjonow anych zd arzeń , służy przed e w szy stk im o sw aja n iu rzeczyw istości. J a k pisze J a n i n a H ajduk -N ija- kow ska:
Kategoria narracji (rozumiana jako wszelkie praktyczne formy mówienia) oka
zała się uniwersalną wartością interdyscyplinarną. [...] związana początkowo jedynie z literaturoznawstwem i folklorystyką, stała się we współczesnej filozo
fii, socjologii, pedagogice i psychologii kluczową kategorią dla opisu tożsamości człowieka, tożsamości rozumianej jako konstruowanej w trakcie interakcji i opi
su własnej pozycji22.
T ak dzieje się w p rz y p a d k u n a rra c ji, k tó ry ch celem j e s t zilu stro w an ie w alki z chorobą. M am t u n a m yśli m .in. ta k ie k siążk i, ja k : Lew a, w sp o m n ie
nie p ra w e j23 K ry sty n y Kofty, Wygrać życie24 K a m ila D urczo ka oraz Tak sobie m yślę...25 Jerzeg o S tu h ra , autorów , k tó rzy zm ag ali się z now otw orem .
E m ilia M az u rek , a u to rk a p u b lik acji pośw ięconych ed u k a c y jn e m u w y
m iarow i r a k a piersi, tw ierd zi, że choroba je s t u n ik a ln ą s z a n s ą n a czerp an ie w niosków i budow ę tożsam ości w k o n tek ście z d a rz e n ia g ranicznego. Do
św iadczenie poznaw cze, d e k o n stru k c ja dotychczasow ego życia, b u d o w a n a n a nowo re la c ja z otoczeniem , in n y niż dotychczas sto su n e k do w łasnego ciała
— w szystko to edukacja.
W sytuacji akceptacji własnej choroby i rozumienia sensu cierpienia, ból może wzbogacać wewnętrzne życie człowieka, a przez to wzbogacać jego aktywność twórczą. [...] Choroba staje się nie tylko problemem, który należy rozwiązać, ale także zadaniem, z którym należy radzić sobie każdego dnia26.
M a z u re k powołuje się jednocześnie n a opinię P ie rre ’a D om inice, a u to ra koncepcji b a d a ń biograficznych. Z a k ła d a w nich, że k o n stru o w a n ie au to b io g rafii p o sia d a niek w estio n o w an e w alory ed u k acy jn e d la jej tw órcy27. K on
stru o w a n ie autobiografii w sy tu acji krytycznej, p rzy czym m ow a t u o każdej
22 J . H a jd u k -N ija k o w s k a , A u to n a r r a c ja j a k o sposób o sw a ja n ia rzeczyw isto ści. R eflek sje etn o lo g a , w: A n d r a g o g ic z n y w y m ia r w y d a r z e ń o so b istych i g lo b a ln y c h w b a d a n ia c h b io g ra fic z n y c h , re d . O. C z e rn ia w s k a , Łódź 2011, s. 318. P or. M. R u n y a n , H isto rie ż y c ia a p sy ch o - b io g ra fia . B a d a n ia teo rii i m e to d y , p rz e ł. J . K a s p rz e w s k i, W a rs z a w a 1992; D. D e m e trio , A u to b io g ra fia . T e ra p e u tyc zn y w y m ia r p is a n ia o so b ie , p rz eł. A. S k o lim o w sk a , K ra k ó w 2000.
23 K. K ofta, L e w a , w sp o m n ie n ie p ra w e j, W a rs z a w a 2003.
24 K. D u rczo k , W ygrać życie, K ra k ó w 2005.
25 J . S tu h r, T ak sobie m y ślę. , K ra k ó w 2012.
26 E. M a z u re k , B io g r a fic zn e u czen ie się k o b ie ty d o św ia d c za ją c e j choroby no w o tw o ro w ej p ie r s i w św ie tle teo rii a n d ra g o g ic zn y c h , w: U czenie się z (w ła sn ej) b io g ra fii, re d . E. D u b a s, W. Ś w ita ls k i, Łódź 2011, s. 66.
27 P. D om inice, U czyć się z życia . B io g r a fia e d u k a c y jn a w e d u k a c ji d o ro słych , c y t.z a E.
M a z u re k , dz. cy t., s. 53.
fo rm ie a u to n a r r a c ji, p o z w a la u p o rz ą d k o w a ć w ied zę, k tó r ą p o siad ło się w w y n ik u choroby, j e s t to też m ożliwość k re aty w n ej realizacji, k tó rej zalety i sen s, zw łaszcza w chorobie, p rz ed staw ia M azurek. Oczywiste je st, iż tego rodzaju pochw ała czy zalecenie twórczej aktyw ności s ą dość ryzykow ne. K ażda opinia n a te m a t pow inności chorych w ym aga em p atii i zro zum ien ia d la osób przeżyw ających sytuacje graniczne, borykających się z bólem i cierpieniem , m ających praw o do dowolnego w yboru sposobu n a rozładow anie emocji.
Wiedza zdobywana przez odczuwanie, doświadczanie i działanie wyraźnie odróż
nia się od wiedzy instytucjonalnej, formalnej, teoretycznej przekazywanej w toku intencjonalnego kształcenia. Wynika ona bowiem z krytycznej refleksji nad doświadczeniem, a przez to jest osobista, intymna, autobiograficzna, n asta
wiona na pragmatyzm28.
- k o n ty n u u je M azu rek , co m o żn a p rzen ieść n a g ru n t tw órczości au to b io g ra
ficznej w dwóch różnych a sp e k ta ch . Z jednej stro n y j e s t to stw ierd z en ie dość oczywistego fa k tu , iż osoba ch o ra (w publikacji M a z u re k za chorych u zn a je się przed e w szy stk im osoby b o rykające się z prob lem em r a k a p iersi) sta je się posiadaczem u n ik a ln e j, zbudow anej n a w łasn y m d ośw iadczeniu w iedzy n a te m a t nie tyle choroby, ile siebie w k o n tek ście choroby i zdobyw a w te n sposób m a te ria ł do s k o n stru o w a n ia a u to n a rra c ji. Z drugiej zaś stro n y w iedza o ta k n iew ątp liw y m zn a cze n iu je s t w artościo w a d la jej odbiorców, czyli roz
mówców, o bserw atorów lu b czytelników.
W k o n tek ście podjętej tu p ro b le m a ty k i w a rto w sk a z a ć jeszcze je d n ą is to tn ą k w estię. N a polskim ry n k u w za sad zie b ra k u je sk an d a liz u ją cy ch autobiografii, za ta k ie tru d n o w szak u z n a ć opowieści np. G u s ta w a H oloubka czy J a n in y P arad o w sk iej. S poradycznie u k a z u ją się p ublikacje, k tó re wywo
łu ją spore zam ieszan ie. P rz y k ła d e m m oże t u być w yw iad -rzek a z Ja c k ie m P o n ied ziałk iem (Wyjście z cienia29), ak to rem , k tó ry w rozm ow ie z R e n a tą K im w yjaw ił, że przez w iele la t żył w tró jk ącie z p ew nym m ałżeństw em . M im o iż n ie u jaw n ił, o kogo chodzi, tab lo id y zd em asko w ały b o h ateró w tej h isto rii - K rzysztofa W arlikow skiego i jego żonę.
In n ą a u to b io g ra fią b ę d ą c ą efek tem s k a n d a lu je s t Chcę być j a k a g en t30 W eroniki M arczuk, k tó ra w te n sposób zdecydow ała się p rz ed staw ić sw oją w ersję afery korupcyjnej. W p rz y p a d k u tej sp ra w y za istn iało in te re su ją c e zjaw isko - o p u b lik o w a n e z o sta ły w e rsje z d a rz e ń o bu z a in te re s o w a n y c h stro n , a więc k s ią ż k a M arczu k -P az u ry oraz zw ierzen ia T om asza K a czm ark a - A g e n t Tomek: spow ied ź31, sp isa n e przez P io tra K rysiak a.
28 E. M a z u re k , s. 67.
29 J . P o n ie d z ia łe k , W yjście z cien ia , W a rs z a w a 2010.
30 W. M a rcz u k , B y ć j a k a g e n t, W a rs z a w a 2010.
31 P. K ry s ia k , A g e n t Tom ek: sp o w ie d ź, W a rs z a w a 2010.
108 Nina Olszewska
P o n ie k ąd sk a n d a la m i obyczajow ym i nazw ać m o żn a p ublikacje, k tó re nie s ą au to b io g rafiam i form alnie, lecz w p ra k ty c e sp ro w a d z a ją się do p ra n ia p ry w a tn y c h b ru d ó w - p rz y k ła d em m oże być t u N o cn ik A n d rz eja Ż u ław sk ie
go, ale też p o ra d n ik K ingi R u sin (Co z ty m życiem ?32), spow iedź porzuconej żony, k tó ra w oczyw isty sposób je s t jej rozliczeniem z byłym m ężem , Tom a
szem Lisem . W ydaw ać się m oże, że R u sin stw o rzy ła pod ręczn ik p rz e trw a n ia d la k o b iet w tru d n e j sytu acji, że k s ią ż k a j e s t źródłem m otyw acji i in sp iracji, i że je s t to p e w n a d ziałalność n a rzecz kobiet, je d n a k chociażby poprzez n a w ią z a n ie ty tu łe m do p ro g ra m u telew izyjnego L isa Co z tą P olską, a u to rk a n aw ią zu je do życia pryw atnego.
P odsu m o w an iem pow yższych ro z w aża ń m ogą być słow a B e a ty S ta s iń skiej, jeszcze p rz ed odw ołaniem i ponow nym pow ołaniem n a stan o w isk o sze
fowej W ydaw nictw a W.A.B., k tó ra pow iedziała w rozm ow ie z „P olityką”: „Je
ste śm y k ra je m p a ra d o k s a ln y m : n a s z e n a jc ie k a w s z e życiorysy p o z o sta ją n ieop isane. To dlatego, że n ie p o trafim y spojrzeć n a n a s z ą h isto rię bez u p ię k szeń i m itologii”33.
W ydaje się, że Polsce potrzeb n y je s t pow ażny rozwój auto b io g rafisty k i, by to, co obecnie j e s t u z n a w a n e za sk an d a liz u ją ce, czyli głów nie fa k t p o sia d a n ia przez pom nikow e po staci w ad, p rz estało robić aż ta k ie w ra żen ie i po
zwoliło n a rzeczow ą ocenę sytuacji. W jedn o stk o w y ch lo sach d oskonale bo
w iem w id ać c h a r a k te r epoki, s tą d b ie rz e się d u ż a w a rto ś ć h is to ry c z n a opracow ań tego typu. A u to b io g rafisty k a w y m ag a p rz e m ia n n a tu ry politycz- no-historycznej, by nie b y ła ju ż obszarem ideologicznego p ra n ia b ru d ó w czy n arzęd z ie m n iszcz en ia politycznych wrogów.
Czy m ożliw e j e s t połączenie su k cesu m ed ialn ego i sprzedażow ego z d b a łością o w ize ru n ek w p rz y p a d k u autobiografii? N ależy m ieć nad zieję, że ta k - p rz ed tego ro d z aju l ite r a tu r ą stoi bow iem w ażn e zadanie.
B ib lio g ra fia
Źródła
Durczok K., Wygrać życie, Kraków 2005.
Kofta K., Lewa, wspomnienie prawej, Warszawa 2003.
Krysiak P., Agent Tomek: spowiedź, Warszawa 2010.
Marczuk W., Być ja k agent, Warszawa 2010.
Poniedziałek J., Wyjście z cienia, Warszawa 2010.
Różewicz T., szara strefa, Wrocław 2002.
Różewicz T., zawsze fragment. recycling, Wrocław 1998.
Rusin K., Co z tym życiem?, Warszawa 2010.
Stuhr J., Tak sobie myślę..., Kraków 2012.
Żuławski A., Nocnik, Warszawa 2010.
32 K. R u sin , Co z ty m ż y c ie m ?, W a rs z a w a 2010.
33 C yt. za: W. S m o czy ń sk i, J . S o b o lew sk a , D e te k ty w i losów , „ P o lity k a ” 201 2 , n r 12, s. 3 4 -3 9 .
O pracow ania
Demetrio D., Autobiografia. Terapeutyczny wymiar pisania o sobie, przeł. A. Skoli
mowska, Kraków 2000.
Gusdorf G., Warunki i ograniczenia autobiografii, przeł. J. Barczyński, w: Autobio
grafia, red. M. Czermińska, Gdańsk 2009.
Hajduk-Nijakowska J., Autonarracja jako sposób oswajania rzeczywistości. Refleksje etnologa, w: Andragogiczny wymiar wydarzeń osobistych i globalnych w badaniach biograficznych, red. O. Czerniawska, Łódź 2011.
Kasperski E., Autobiografia. Sytuacja i wyznaczniki formy, w: Autobiografizm. Prze
miany, formy, znaczenia, red. H. Gosk, A. Zieniewicz, Warszawa 2001.
Kundera M., Sztuka powieści. Esej, przeł. M. Bieńczyk, Warszawa 1998.
Lachman M., (Nie)dwuznaczny urok grafomanii. Literatura polska po roku 1989 w kręgu repetycji i rewaloryzacji pojęć, w: Dwudziestolecie (1989-2009). Rozpozna
nia, hierarchie, perspektywy, red. H. Gosk, Warszawa 2010.
Mazurek E., Biograficzne uczenie się kobiety doświadczającej choroby nowotworowej piersi w świetle teorii andragogicznych, w: Uczenie się z (własnej) biografii, red.
E. Dubas, W. Świtalski, Łódź 2011.
Moda na obciach. Co Polacy robią z kulturą popularną?, red. J. Nowiński, Elbląg 2008.
Rodak P., „Nie istnieje tu nic zanim nie zostanie wypowiedziane”. Rozmowa z Phillip- pe’em Lejeune’em, „Teksty Drugie” 2003, nr 2/3.
Runyan M., Historie życia a psychobiografia. Badania teorii i metody, przeł. J. Ka- sprzewski, Warszawa 1992.
Smoczyński W., Sobolewska J., Detektywi losów, „Polityka” 2012, nr 12.
Wejs-Milewska V., Literatura jako fakt społeczny. Próba porównania dawnego i nowe
go dwudziestolecia, w: Dwudziestolecie (1989-2009). Rozpoznania, hierarchie, per
spektywy, red. H. Gosk, Warszawa 2010.
Wójcik T., Symptom implozji. Jean Baudrillard i literatura (polska) ostatnich dekad, w: Dwudziestolecie (1989-2009). Rozpoznania, hierarchie, perspektywy, red.
H. Gosk, Warszawa 2010.
Summary
A u to b io g rap h ies - i t ’s n o t only lite r a r y p h e n o m e n o n - i t ’s co n n ected w ith society a n d m ed ia a s w ell. C a n w e th in k a b o u t th is k in d o f p u b lic a tio n s lik e a b o u t ev ery d iffere n t k in d of books: focus o n sty le, v a lu e w rite rs te c h n iq u e or th e only one im p o rta n t c rite rio n is t r u t h an d th e b e s t m e a s u re o f success is p o p u la rity in m ed ia b a s e d o n sc a n d alo u s fa cts from life? How a re a u to b io g ra p h ie s connected w ith P o lish a n d global lite r a tu r e ? W h y do people a lre a d y w ell- k n o w n b e ca u se of th e ir w ork, sk ills o r success in a r t or Policy decise to w rite a b o rt th em selv es?
A re p o lish re a d e rs re a d y to see r e a l faces of im p o rta n t, fam o u s people, a u th o ritie s ? H ere in th is a rtic le a n a u th o r is try in g to find a n s w e rs for a ll th o se a n d m o re q u e stio n s a b o rt ( a u to b io g ra p h ie s.
