Helena Ozonkowa
Raz jeszcze o wapieniach
wzmacnianych metodą "stabilnej
krzemionki"
Ochrona Zabytków 35/3-4 (138-139), 230-231
1982
HELENA OZONKOWA
R A Z JESZCZE O W A PIEN IA C H W Z M A C N IA N Y C H M ETO D Ą „STABILN EJ KRZEM IONKI
W num erze 3— 4 z 1981 r. (s, 172— 180) „O chrony Z a bytków ” u k aza ł się arty k u ł m gra R yszarda M irow skiego
W łaściwości wapienia pińczow skiego wzm acnianego m e todą „stabilnej k rze m io n k i”. P o d an o w nim wyniki b a
d a ń nad p ró b k a m i w apieni utw ardzonym i m etodą Z d z i sław a Bąkowskiego. J a k w ynika z treści p ublikacji — otrzym ano w yniki negatywne. Poniew aż konserw acja zabytków kam iennych jest problem em ważnym , stąd uznałam że należy p odać k ilk a istotnych uwag, uzu p eł niających treść w spom nianego arty k u łu .
D r Z. B ąkow ski opracow ał m etodę konserw acji k a m ie nia stosując „stab iln ą krzem ionkę” do zabytków z p ia skowca. Pierw sze obiekty, przy k tó ry ch zastosow ano tę m etodę, pochodziły z F aras, czyli konserw ow any był piaskow iec nubijski. O trzym ano wówczas pozytyw ne wyniki. N astępnie przystąpiono do konserw acji w y b ra nych obiektów ze skał m agm ow ych — i w tym p rz y p ad k u osiągnięto do b re rezultaty. W 1973 r. Z. B ąkow ski przystąpił d o w zm acniania zabytków węglanowych. W badan iach w stępnych zastosow ano analogiczne m eto dy, ja k w p rzy p ad k u skał terygenicznych. I te w łaśnie pró b n ie u trw alone w apienie są treścią cytow anego na w stępie arty k u łu .
Z. B ąkow ski, geolog z w ykształcenia, d u żą uw agę p rzy wiązywał do rozpoznania w o b iek tach archeologicz nych — genezy, sk ład u m ineralogiczno-petrograficznego oraz stru k tu ry skał. Przypuszczając, że pró b n ie w zm oc nione p ró b k i w apienia — przy zastosow aniu m etody spraw dzonej d la skał piaskow cow ych — nie zd ad zą egzam inu, od 1979 r. rozpoczęto z inicjatyw y d ra Z. B ą kow skiego system atyczne i w szechstronne b a d an ia che- m izm u i stru k tu r skał węglanowych. Zaw sze p o bierano próby z części zew nętrznej badanego obiektu, n a jb a r dziej narażonej n a czynniki destrukcyjne, oraz z części w ew nętrznej. B ad an ia te trak to w an e były jak o w stępne, przed przystąpieniem do właściw ych p ra c ko n serw ato r skich. S kład petrograficzny b adany był przy pom ocy analizy rentgenow skiej. M iędzy innym i ustalono sto su nek C a C 0 3 do terygenicznych dom ieszek.
Z każdego o b iek tu w ykonyw ano liczne szlify. D o w y k o n an ia p łytek cienkich pob ieran o p ró b k i z zew nętrznej części obiektu, ja k rów nież z w ew nętrznej. S tarano się by z tych sam ych p ró b e k były w ykonyw ane dyfrakto- gram y i pły tk i cienkie, aby m ożna porów nać otrzym ane wyniki. P łytki cienkie b ad an o w m ikroskopie p o lary za cyjnym i' biologicznym . W b ad an iach m ikroskopow ych w apieni zw racano uwagę n a podstaw ow e elem enty skałotw órcze, obecność ziaren niew ęglanow ych np. kw arcu oraz m ik ro stru k tu rę w apienia. W ażny o k azał się rów nież stosunek elem entów skałotw órczych do ilo ści i c h a ra k te ru spoiwa. S taran o się tak że odtw orzyć procesy rekrystalizacji skały.
W yniki tych b ad ań ze wszech m iar zasługują na uwagę. O tóż okazało się, że większość w apieni to wapienie organodetrytyczne lub organogeniczne, w których zasad niczym elem entem skałotw órczym są organizm y roślinne lub zwierzęce. Przystąpiono do szczegółowej analizy ze społu w ystępujących skam ieniałości, z m ożliw ie n a jb a r dziej d o kładnym ustaleniem budow y ścianek szkieletów. Ścianki skorupek skam ieniałości zbudow ane są zwykle z drobnych, ułożonych rów nolegle do siebie, kryształów kalcytu o osiach optycznych zorientow anych prosto padle do pow ierzchni skorupki. T e d robne kryształy w sprzyjających w aru n k ach w ykazują tendencję do roz sypyw ania się. W ystępują tak że płaszczyzny nieciągłości pom iędzy sk o ru p k ą czy m uszlą skam ieniałości a o tacza jącą skałą, co przy postępujących procesach w ietrzenio wych m oże spow odow ać w ypadnięcie skam ieniałości. W tak im przypadku pow stała w skale p różnia przyspie sza rozpad w apienia.
Isto tn a jest rów nież ilość postdiagenetycznych kry szta łów kalcytu, z reguły dużo mniej odpornego od m ikrytu pierw otnego, w ystępującego w skale. P rzeprow adzone b ad an ia m ikroskopow e w ykazały, że stru k tu ra w apienia, stosunek do otaczającej skały, ilość skam ieniałości może w ahać się w znacznych granicach, naw et w obrębie jed nej próby. D latego też m etoda konserw acji opracow ana przez d ra Z. Bąkowskiego, w p rzypadku obiektów wę glanow ych, zo stała w ciągu ostatnich trzech lat zm ody fikow ana i opracow yw ana jest odrębnie dla każdego zabytku.
Niezwykle cenne wyniki b ad ań opublikow ane przez m gra R . M irow skiego potw ierdziły, że przed konserw acją obiektów węglanowych m uszą być przeprow adzone róż- nokierunkow e studia m ineralogiczno-petrograficzne, po zw alające na zastosow anie zróżnicow anych m etod k o n serwacji, co w ostatnich latach z dużym pow odzeniem stosow ał w łaśnie d r Z. Bąkow ski. Dziwić się tylko n a leży stw ierdzeniu, n a podstaw ie zb ad an ia próbnie z a konserw ow anej jednej z nielicznych odm ian w apieni, ja k ą stanow i w apień pińczowski, iż m etoda „stabilnej krzem ionki” nie m oże być stosow ana do pozostałych węglanów, ja k i do skał o innej genezie. I n a zak o ń czenie podam , że w chwili obecnej — niestety już po śm ierci d ra Z dzisław a Bąkow skiego — rękopis jego m onografii jest przygotow yw any do d ru k u . W p u b lik a cji tej zostaną m iędzy innym i om ów ione zróżnicow a ne — w zależności od chem izm u i stru k tu ry — m etody konserw acji skał węglanowych.
dr Helena O zonkowa Zakład Stratygrafii i Paleontologii Uniwersytetu Śląskiego w Gliwicach
ONCE AG A IN O N LIMESTONES REINFORCED WITH A “STABLE SILICA” TECHNIQUE
N os 3 — 4 of the 1981 edition of “Ochrona Zabytków” (pp. “Properties of Pinczow Limestone Reinforced with a “Stable 172— 180) contained an article by Ryszard Mirowski entitled Silica” Technique”. The article quoted results of studies on
samples of limestone hardened by means of the method re commended by Zdzisław Bąkowski. As can be seen form the publication, results obtained were negative. Finding the pre servation of stone monuments an important problem, the author of the present article decided to give a few comments to accomplish the above-mentioned paper.
Dr Z. Bąkowski elaborated a method to preserve stone by employing “stable silica” to sandstone monuments. The first objects on which the method was applied came from Faras, i.e. the Nubia sandstone was the subject o f preservation.
Positive results were obtained. Then objects from magma rocks were presered and also in that case the technique gave good results.
Of utmost significance are results o f the studies published by R. Mirowski confirming the fact that multi-directional mineral- ogical-petrographic studies must be made prior to the con servation of carbonate objects, which would allow for the use of various preservation techniques. This procedure has been employed by Dr Z. Bąkowski with a great ssuccess in the recent years.
