R O C Z N IK I G IE B O Z N A W C Z E T. X X X I X N R 3 W A R S Z A W A 1988 S. 57-69
E L IG IU S Z R O S Z Y K , S T E F A N IA R O S Z Y K , Z O F IA S P IA K
TOKSYCZNA DLA RO ŚLIN ZAW ARTOŚĆ CYNKU W G L EB A C H *
K a te d r a C h e m ii R o ln ic z e j A k a d e m ii R o ln ic z e j w e W ro c ła w iu
W S T Ę P
Stosow anie do naw ożenia gleb m ateriałó w odpadow ych pochodzenia kom unalnego lub przem ysłow ego stw arza n iejed n o k ro tn ie niebezpieczeń stw o w prow adzenia do obiegu biologicznego n ad m iern y ch ilości zw iąz ków szkodliw ych lub toksycznych. K om posty z odpadów m iejskich, osa dy ściekowe, w apno odpadow e różnego pochodzenia i inne są n ierzad ko źródłem niepożądanych ilości n iek tó ry ch m ikroelem entów . Spośród nich w znacznych ilościach w y stę p u je często cynk, którego nagrom adzenie w glebie jest niew skazane z uw agi na łatw ość jego kum ulo w ania przez części w eg etaty w n e i g en eraty w n e roślin, co w konsekw encji nie ty lk o pogarsza jakość, lecz i zm niejsza ilość plonów.
P ra ca niniejsza, o p arta n a d w u letn ich dośw iadczeniach w eg etacy j nych, m iała n a celu próbę w y jaśn ien ia, jakie ilości cynku podane do pod łoża w y w ołu ją szkodliw e objaw y u roślin i jaki jest w pływ różnych gleb na te objaw y oraz jakie ilości cynku m ogą pobrać ro ślin y z podłoża wzbogaconego w ten pierw iastek.
M A T E R IA Ł Y I M E T O D Y
D w uletnie dośw iadczenia w eg etacyjn e w w azonach ty p u M itscherli- cha o pojem ności 15 kg gleby przeprow adzono n a 10 glebach zróżnicow a nych pod w zględem w łaściw ości (tab. 1).
Roślinam i testow ym i w obu latach w plonie głów nym były: owies odm iany M arcus, w poplonach n ato m iast w pierw szym ro k u gorczyca
* B a d a n ia b y ły f in a n s o w a n e p rz e z I n s ty tu t U p ra w y , N a w o ż e n ia i G le b o z n a w s tw a w r a m a c h p o d p ro b le m u 09.4. P-1.05.
58 E. Roszyk, S. Roszyk, Z. Spiak
T a b e l a 1 Właściwości fizyczne i chemiczne gleb użytych do doświadczeń
Physical and chemical properties of soils comprised with the experiments
N r gleby
Soi! No.
Procentowa zawar tość cząstek o śred
nicy w mm Per cent of particles
G rupa mechaniczna Mechanical group p H k c i C - o r g . i 0/ ! / 0 i Zawartość j m g /100 g gleby | Content in mg/100 g of soil Zn całkowity 1 Zn total ppm < 0.02 1 < 0,002 i ! P
L i L „ _
1
ii
4 ! 3 pgl* 4,2 0,42 ! i 3,2 2,8 75 2 i 14 1 pgl 4,3 0,47 0,9 5,0 98 ! 3 1 17 7 pgm 7,0 1,94 ; io,9 37,3 85 i 4 22 5 gl 5,7 0,78 ! 8,3 21,1 96 : j 5 22 10 gl 5,9 1,32 8,1 21,6 105 ! 6 33 8 g ś i 5,3 1,51 10,9 55,2 97 ; 7 43 12 gc 5,6 ! 1,34 10,2 17,8 164 ! 8 i 52 12 gc 7,1 2,14 10,9 51,0 148 ! ! 9 51 22 gc 5,6 3,00 7,7 33,2 143 10 51 32 gc 5,7 3,53 1,6 9,5 102* p g l — p ia s e k g lin ia s t y le k k i — lig h t lo a m y s a n d , p g m -- p ia s e k g lin ia s t y m o c n y — h e a v y lo a m y s a n d , g l — g lin a le k k a — lig h t lo a m , g lin a ś r e d n ia — m e d iu m lo a m , g c — g lin a c ię ż k a — h e a v y lo a m .
biała odm iany Borow ska, w d rugim zaś seradela. N aw ożenie podstaw o we w przeliczeniu n a wazon wynosiło: 1 g N w postaci N H 4N 0 3, 0,5 g P w postaci Ca (H2P 0 4)2, 0,8 g К w postaci KC1, 0,3 g Mg w postaci M g S 0 4. Zgodnie ze schem atem dośw iadczenia (tab. 2) do podłoża dodano zróż nicow ane ilości cynku w postaci łatw o rozpuszczalnego Z n S 0 4.
Po sprzęcie owsa w plonie głów nym z w azonów usunięto korzenie i przed w ysiew em ro ślin y poplonow ej uzupełniono naw ożenie dodając do w a rstw y w ierzchniej każdego w azonu: 1 g N w postaci NH4N 0 3, 0,8 g К w postaci KC1, 0,3 g Mg w postaci M g S 0 4.
W Y N IK I B A D A Ń
W p ł y w c y n k u n a w e g e t a c j ę r o ś l i n . W schody owsa były rów nom ierne na w szystkich obiektach, niezależnie od ro d zaju gleby i ilo ści dodanego cynku. Dopiero w okresie k rzew ienia nastąpiło zróżnicow a nie w w yglądzie roślin, objaw iające się słabszym ich w zrostem i nieco jaśniejszy m zabarw ieniem liści w m iarę w zrostu daw ek cynku, w w ię kszym stopniu n a glebach lekkich, w m niejszym na glebach średnich, a na glebach ciężkich różnic w w yglądzie roślin nie zaobserw ow ano.
W schody gorczycy przebiegały rów nom iernie, jednakże przy dawce Zn w ilości 500 m g/kg gleby zaraz po w zejściu na czterech obiektach rośliny zginęły. N ajlepiej p rezento w ały się ro ślin y na glebach bez do
Toksyczna ilość cynku w glebach 59 d atk u cynku, co znalazło sw oje odzw ierciedlenie w plonach. W y jątek sta nowiło podłoże gliny lekkiej, na k tó ry m p rzy stosow anych daw kach cyn ku gorczyca rozw ijała się rów nom iernie.
W czasie całego okresu w egetacyjnego seradela na obiektach bez do d atku cynku rozw ijała się n a jle p ie j; była in tensyw n ie zielona i w y tw o rzyła najw ięcej m asy. W m iarę w zro stu daw ek cynku ro ślin y b y ły coraz niższe o drobniejszych listkach, p rzy czym n a lżejszym podłożu (pgl i pgm) seradela zginęła p rzy dawce cynku odpow iednio 250 i 500 m g/kg gleby.
W p ł y w c y n k u n a p l o n o w a n i e . D ziałanie cynku n a plono w anie owsa było zróżnicow ane i zależało od ro dzaju gleby u ży tej jako podłoże. Na piasku glin iastym lekkim (gleby 1 i 2) daw ka cynku w ilo ści 100 m g/kg gleby obniżała plon z ia rn a i plon całkow ity owsa (tab. 2). R eakcja roślin n a piasku glin iasty m m ocnym różniła się tym , że dopiero daw ka cynku w ilości 500 m g/kg spow odow ała isto tn y spadek plonu z ia r na, a plon słom y p rzy dawce cy n k u 250 m g/kg był n a w e t w iększy niż z obiektu kontrolnego.
N a glebach zaliczanych do glin lekkich (gleby 4 i 5) i g lin y średniej (gleba 6) isto tne zm niejszenie plonu zia rn a i słom y owsa n astąp iło p rzy zastosow aniu cynku w daw kach 250 lub 500 m g/kg gleby. Podobną re a k cję roślin stw ierdzono n a glinie ciężkiej (gleba 7), n a k tó re j obniżenie plonu ziarn a owsa n astąp iło p rzy dawce cynku 500 mg, a słom y — 250 m g/kg gleby.
Na pozostałych trzech glebach (8-10) n ie odnotow ano isto tn y ch różnic w plonach ziarn a i słom y owsa (gleby 8 i 9), niezależnie od w ielkości daw ki cynku. Na plon słom y n iek o rzy stn ie w p ły n ęła tylko daw ka cynku w ilości 500 m g/kg gleby (gleba 10). Tak więc spośród dziesięciu uży tych do dośw iadczeń gleb, p rz y różnych dodatkach cynku do podłoża, w 8 przy p ad k ach stw ierdzono staty sty cznie udow odniony spad ek plonu.
Z roślin u p raw ian y ch jako poplon po owsie w rażliw sza n a dużą kon ce n trac ję cynku w podłożu by ła gorczyca biała. Spośród 5 badanych gleb, n a k tó ry ch posiano gorczycę, p rzy daw ce cynku w ilości 500 m g/kg gle by, w czterech przy p ad kach ro ślin y zginęły (gleby 1, 6, 7 i 8); ty lko n a glinie lekk iej (gleba 5) nie stw ierdzono isto tn ej różnicy w plonach (tab. 3).
S eradela reagow ała zniżką plonu przew ażnie już p rz y zastosow aniu cynku w dawce 100 m g/kg, niezależnie od g ru p y m echanicznej gleby. Je d y n ie n a piasku glin iastym m ocnym (gleba 3) plon spadał p rzy daw ce cynku w ilości 250 m g/kg.
N a glebach o składzie m echanicznym glin ciężkich, na k tó ry ch owies u p ra w ia n y w plonie głów nym nie reagow ał obniżką plonu pod w p ły w em rosnących daw ek cynku, ro ślin y poplonowe, tj. gorczyca i serade la, w y k azały w iększą w rażliw ość, p rzejaw iającą się staty sty czn ie udo w odnionym spadkiem plonu (tab. 2 i 4).
Doda-60 E. Eoszyk, S. Roszyk, Z. Spiak
T a b e la 2 Plon ziarna i słomy owsa w g s.m. z wazonu przy różnych dawkach cynku
Oat grain and straw yield in g of d.m. from pot at different zinc doses
N r gleby Soil N o. D aw ka Zn Z n dose mg/kg Plon - Yield j
ziarno — grain słoma — straw
! całkowity — total 0 38,5 53,4 91,9 100 27,5 36,1 63,6 1 250 b.p.* 2,5 2,5 500 b.p.* 1,0 1,0 N I R —LSD —0,05 - 3,2 3,9 j 0 61,1 78,3 139,4 100 54,1 75,6 129,7 i 2 250 5,3 24,7 30,0 500 b.p.* i,6 ! 1,6 N I R - L S D - 0,05 3,8 5Д j 5,1 0 60,2 77,6 137,8 ! i 00 61,0 74,3 135,3 j 3 250 62,5 88,6 151,1 500 55,2 85,2 140,4 N I R - L S D - 0 ,0 5 4,5 7,9 6,6 o ! 53,3 76,5 129,8 j 100 51,0 77,7 128,7 ; 4 250 39,1 70,4 109,5 ! 500 1 0,3 3,3 1 3,6 N I R - L S D i 4,8 11,0 11,0 ! o ij 29,5 38,9 68,4 100 1 29,9 36,6 66,5 5 250 31,8 32,2 64,0 j 500 19,1 26,1 45,2 j N I R - L S D 2,8 4,1 4,7 !i Ö 31,9 35,6 67,5 100 32,7 36,8 69,5 6 250 27,9 31,4 59,3 500 9,6 18,6 28,2 N I R - L S D - 0 ,0 5 2,9 3,1 4,3 “ 0 41,6 47,6 89,2 100 40,3 ! 48,1 88,4 7 250 41,9 41,8 83,7 500 34,9 40,8 75,4 N I R - L S D - 0,05 ЗД 3,6 6,1 0 30,5 40,4 70,9 100 36,4 37,5 73,9 8 250 31,2 40,0 71,2 500 33,4 38,7 72,1 i i N I R - L S D - 0.05 i 6,1 4,9 4,1
Toksyczna ilość cynku w glebach 61 0 58,6 80,9 139,5 100 58,3 80,2 138,5 9 250 57,8 81,2 139,0 500 51,8 84,2 136,0 N I R - L S D - 0,05 7,9 4,2 9,9 0 58,1 69,2 127,3 10 100 61,6 75,1 136,7 250 55,6 ! 71,1 126,7 500 54,0 1 i 57,8 111,8 i N I R - L S D - 0 ,0 5 6,4 i 8,3 8,3
; * b.p. — brak plonu — lack of yield
n y do podłoża cynk pow odow ał w zrost zaw artości tego p ierw iastk a w w ię kszej m ierze w słom ie owsa (przy najw yższej dawce od 2 do 10-k ro tn ie w ięcej Zn niż w p róbie ko n tro ln ej), w m niejszym zaś stopniu w ziarnie (rys. 1-3). U w agę zw raca rów nież w iększa k oncen tracja cynku w rośli nach w m iarę zw iększania daw ek tego skład nik a n a glebach lekkich (gle by 1-3), niż n a glebach ciężkich (gleby 7-10).
Zaw artość cynku w gorczycy i serad eli zależała jedynie od daw ek tego składnika. Nie stw ierdzono n ato m iast zależności m iędzy k o n c e n tra cją cynku w roślin ach a skład em m echanicznym gleb, n a k tó ry c h p rze prow adzono dośw iadczenia (tab. 4).
P o b ran ie cynku przez owies zw iększało się sukcesyw nie w raz ze w zrostem daw ek tego sk ład n ik a i było w iększe w przy p ad k u słom y niż ziarna. W porów naniu z obiektam i k o n trolny m i pobranie przez ziarno owsa u praw ianego n a różnych glebach p rzy stosow aniu n ajw iększej daw ki cynku było 2-4-krotnie, a w słom ie 2 -8-krotnie w iększe. P o b ran ie cynku ogółem (tab. 4) z w azonu w ahało się od 4,46 do 18,90 mg n a obiek tach kontroln ych , a przy dawce 500 mg — od 22,70 do 54,04 mg tego p ierw iastk a z w azonu. Zróżnicow ane było rów nież pobranie cynku przez ro śliny poplonow e (tab. 3), p rzy czym gorczyca pobrała tego skład nik a w ięcej niż seradela.
C ałkow ite pobranie cynku przez plon głów ny i poplon było w iększe n a glebach lżejszych, m niejsze zaś n a cięższych, a p rz y daw ce cynku w ilości 250 m g/kg gleby ro ślin y p rzysw oiły 1,7-2,2% cynku dodanego do podłoża.
Z a w a r t o ś ć f o r m r o z p u s z c z a l n y c h c y n k u w g l e b i e (tab. 5). Rozpuszczalność cynku w roztw orze 0,1 M HC1 w glebach u ż y tych do dośw iadczeń w ahała się w g ranicach 4,7-11,2%; średnio w yno siła 8,1% zaw artości całkow itej. W próbkach glebow ych n ato m iast po bran y ch z obiektów z n ajw iększą daw ką cynku (500 m g/kg gleby) jego rozpuszczalność w ah ała się od 68,4 do 85,2%, p rzy czym była w iększa w glebach lżejszych, a m niejsza w cięższych, w ynosząc średnio dla w szyst kich gleb 75,4%.
62 E. Roszyk, S. Roszyk, Z. Spiak
T a b e l a 3 Plon gorczycy i seradeli, zawartość cynku w tych roślinach oraz pobranie przez nie cynku
M ustard and seradella yield, zinc content in these plants and zinc uptake by them D aw ka Zn mg/kg gleby Zn dose mg/kg o f soil Gorczyca — M ustard i i D aw ka Seradela -- seradella N r gleby Soil N o. plon s.m. g z wa zonu g o f d.m. yield from pot pobranie Zn mg z wazonu Z n uptake in m g/pot N r gleby Soil N o. ! i 1 Zn mg/kg gleby Zn dose I mg/kg o f soil plon s.m. g z wazonu g o f d.m. yield from pot i pobranie Z n mg z wazonu Z n uptake in m g/pot i 1 0 11,2 1,43 2 o ii 4,8 0,32 100 0,3 0,26 100 1>2 i 0,34 250 b.p.* — ; i1 250 b.p.* i — О О b.p. _ 1 500 b.p. : N I R - 0,05 2,2 - !’N I R - 0,05 1 i ii 0,5 ; “ 1 LSD LSD !i! i i 5 0 35,4 5,06 0 ! 11,5 1,59 ... 100 34,2 17,78 i 3 ! 100 1 10,5 ! 3’87
i
[ 1 250 33,8 26,36 i 250 7,7 4,92 ! 500 33,6 j 31,58 500 i 6,1 4,75 N I R - 0,05 ! i 3,1 1Г ! N I R - 0,05 " " 1 1,9 LSD ! !1 LSD ] i i 6 0 30,3 3,78 i o i 6,6 ” 0,42 1 i j 100 26,5 14,38 ! 4 100 : 2,6 ! 0,62 i 250 113 11,15 i 250 0,2 0,15 I 500 b.p. 500 ! b.p. -N IR - 0 ,0 5 3,5 - N I R - 0,05 2,5 ! LSD 1 LSD I -7 ! 0 32,6 1,96 ! 9 i 0 1 11,3 j 1,02 j 100 27,1 5,55 100 ! 5 > 6j
1,74 250 14,8 14,06 i 250 4,2 : 3,i9 500 b.p. -j
500 1,8 ! 1,65 j N I R - 0,05 5,7 ii N I R - 0,05 M j LSD 1 LSD ! 8 1 ° 32,2 i j ; 9 3 10 0 11,3 0,68 100 32,0 1 5,60 j 100 6,0 ! 1,50 ! 250 26,3i
6,3i i 250 4,1 i 2,30 500 b.p. ! - 500 1,6 1,57 N I R - 0,05 2,6 j N IR - 0 ,0 5 1 i j -LSD ' SD iToksyczna ilość cynku w glebach * 63 Za wartość Zn w m g /И д s. m . r o ś li n — Zn c on te n t in mg/ Hg of d. m . of p la n t s Z a w a r t o ś ć Z n w m g / k g g l e by — Z n c o n t e n t in m g / k g o f s oi l Z a w a r t o ś ć Zn w m g / k g g l e b y — Z n c c n t e n t in m g / k g o f s oi l Rys. 1. Z a w a r to ś ć Z n (m g /k g s.m .) w b a d a n y c h ro ś lin a c h u p r a w ia n y c h n a g le b a c h 1-4: 1 — w z ia r n ie o w sa, 2 — w sło m ie o w sa, 3 — w g o rc z y c y , 4 — w s e r a d e li Fig. 1. Z in c c o n te n t in th e p la n ts in v e s tig a te d (m g /k g of d.m .) c u ltiv a te d o n soils
64 E. R oszyk, S. R oszyk, Z. S piak Z a w a r t o ś ć Zn w m g /И д 5 . m . ro śl in — Zn c o n t e n t in m g / k g of d .w . of p la n t s Z a w a r t o ś ć Zn w m g / И д g l e b y — Z n c o n t e n t in m g / И д o f s oi l Z a w a r t o ś ć Z n w т о / И д g l e b y — Z n c o n t e n t in m g / И д o f s oi l R ys. 2. Z a w a r to ś ć Z n (m g /k g s.m .) w b a d a n y c h ro ś lin a c h u p r a w ia n y c h n a g le b a c h 5-8: 1 — w z ia r n ie o w sa, 2 — w sło m ie ow sa, 3 — w g o rczy cy
F ig . 2. Z inc c o n te n t in th e p la n ts in v e s tig a te d (m g /k g of d.m .) c u ltiv a te d on soils 5-8: 1 — in o a t g ra in , 2 — in o a t s tr a w , 3 — in m u s ta r d
T a b e l a 4 Pobranie cynku przez części nadziemne owsa w mg z wazonu
Zinc uptake by aboveground parts o f oats in mg from pot
D aw ka Zn D aw ka Zn
N r gleby mg/kg gleby Ziarno Słoma Ogółem N r gleby mg/kg gleby Ziarno Słoma Ogółem
Soil No. Zn dose grain straw total Soil N o. Zn dose grain j straw total
in mg/kg of soil j in mg/kg of soil i 0 3,23 15,67 18,90 0 1,75 4,27 6,02 1 100 5,22 60,64 65,86 6 100 3,27 7,90 11,17 250 ! 250 4,45 26,47 30,92 500 — — 1 i 500 5,76 21,29 27,05 2 0 2,74 9,78 11,52 ! 0 2,08 5,38 7,46 100 7,95 8,01 15,96 100 2,90 7,45 10,35 250 24,99 16,59 41,58 1 250 ! 4,19 17,89 22,08 500 —
j
500j
5,79 32,23 38,02 3 0 1,58 7,76 9,34 8 0 1,04 2,42 4,46 100 1,98 9,29 11,27 100 1,49 6,37 7,86 250 2,66 17,72 20,38 250 2,12 13,00 15,12 500 3,45 20,02 23,47 500 2,87 19,83 22,70 4 0 1,73 7,65 9,38 9 0 I j 3 6,07 7,60 100 2,80 43,95 46,75 100 2,08 9,48 11,56 250 5,12 78,14 83,26 250 3,10 16,24 19,34 500 j 500 4,79 49,25 54,04 5 0 1,32 4,67 5,99 10 0 1,60 6,22 7,82 100 2,93 11,64 14,57 100 2,77 9,39 12,16 250 4,48 21,37 26,21 250 3,47 14,22 17,69 500 5,35 25,58 30,93 500 5,94 38,55 44,49Gl eba 9 - S o i l 9 Gl eba 1 0 - S o i l 10
Zawartość Zn w m g / k g g l e b y — Zn co n t e n t in m g / k g o f soil
R ys. 3. Z a w a r to ś ć Z n (m g /k g s.m .) w b a d a n y c h ro ś lin a c h u p r a w ia n y c h n a g le b a c h 9 i 10: 1 — w z ia r n ie o w sa, 2 — w sło m ie o w sa, 4 — w s e r a d e li
Fig. 3. Z in c c o n te n t in th e p la n ts in v e s tig a te d (m g /k g of d.m .) c u ltiv a te d on so ils 9 a n d 10: 1 — in o a t g ra in , 2 — in o a t s tra w , 4 — in s e r a d e lla
T a b e l a 5 Odczyn i zawartość cynku rozpuszczalnego w glebach po zakończeniu doświadczenia
Reaction and content o f soluble zinc in soils after completion of the experiment N r gleby Soil No. D awka Zn mg/kg gleby Zn dose mg/kg of soil ! РНКС! i (0,1 M HC1)Zn mg/kg N r gleby Soil N o. D aw ka Zn mg/kg gleby Zn dose mg/kg of soil SpHk c i ! i i I ; Zn mg/kg !
i
(0,1 M HCI) i i 1 1 0 ! 4,2 1 7 ! 6 0 ! 5,1 7 100 i 4,3 95 100 ! 4,9 105 ! î 250 ! 4,4 248 250 i 4,8 230 500 ! 4,5 490 j 500 4,8 460 2 0 4,2 11 7 ! о 5,4 12 100 4,3 98 100 5,2 120 250 4,1 210 250 5,2 260 5004*1
460 500 4,9 500 3 0 7,0 6 8 ö 6,9 12 i 100 6,8 105 100 7,0 105 250 ! 6,6 250 250 7,0 235 500 6,4 i 450 500 7,0 475 4 0 5,6 8 9 0 5,4 13 100 5,4 115 100 5,4 102 250 5,0 220 250 5,2 235 500 4,9 425 500 4,9 440 5 0 5,7 5 10 0 5,5 9 100 5,6 112 100 4,9 95 250 5,4 256 250 5,0 210 i 500 5,2 420 500 4,9 485Toksyczna ilość cynku w glebach 67
O M Ó W IE N IE W Y N IK Ó W
Pom im o że cynk, poza żelazem , a czasam i m anganem , p o bierany jest przez ro ślin y w w iększych ilościach niż pozostałe m ikroelem enty , to jed n ak jego znaczenie jako m ik ro sk ład nik a poznane zostało stosunkow o póź no, gdyż około ro ku 1930 [4]. Chociaż jego toksyczne działanie p rz y w y stępow aniu w nadm iarze, uzależnione od w łaściw ości sorp cyjn ych i od czynu gleb, opisane zostało znacznie w cześniej, m ianow icie już w ro ku 1884 przez B aum anna, to do chw ili obecnej zagadnieniu tem u w lite ra tu rze poświęcono stosunkow o niew iele uw agi.
Z daniem n iek tó ry ch autorów , szkodliw e działanie cynku na ro śliny zależy od zaw artości w glebach próchnicy, części ilastych, w ęg lanu w ap nia i fosforanów , to jest połączeń, w obecności któ ry ch m aleje toksyczne
działanie na ro ślin y tego m ik ro elem en tu . W yniki badań w łasn ych po tw ierd ziły częściowo te obserw acje, poniew aż udow odnione zniżki plo nów owsa w y stą p iły na glebach lekkich p rzy daw ce cynku 100 m g/kg, n a glebach śred n ich — 100-250 m g/kg, a spośród 4 gleb ciężkich w 2 p rzy padkach p rzy dawce cynku 500 m g/kg, a na dw u pozostałych glebach naw et najw iększa daw ka nie w p ły w ała obniżająco n a plon.
Inne granice szkodliwości b y ły w p rzy p adk u seradeli; bez w zględu na właściwości glebow e daw ka cynku w ilości 100 m g/kg działała obni żająco na plony. Podobnie spadek plonu gorczycy stw ierdzono, gdy sto sowano daw kę cynku 100 m g/kg n a glebach lekkich i średnich, a 250 m g na glebach ciężkich.
N ależy zwrócić uw agę, że w przeprow adzonym dośw iadczeniu cynk był stosow any w postaci łatw o rozpuszczalnej, a więc i p rzy sw ajaln ej dla roślin i to przez cały sezon w egetacyjny, co p o tw ierd ziły an alizy podłoża po zakończeniu doświadczenia. U zyskane w yniki oznaczeń cynku rozpuszczalnego w 0,1 M HC1 w y d ają się przem aw iać za tym , że zaw ar tością g raniczną cynku rozpuszczalnego w ty m w yciągu jest w glebach lekkich 100 mg, a w ciężkich — 250 m g/kg.
C ynk n ależy do m ikroelem entów łatw o pobieranych w dużych iloś ciach przez rośliny, co stw ierdziło w ielu autoró w [2, 4, 5]. S tą d też pro ponuje się u stalen ie m aksym aln ych granic, tolero w any ch przez rośliny, zaw artości tego pierw iastk a, n ie w y w ołujących zniżki plonu.
Na p rzy k ła d M erkel i K ö ster [3] donoszą o zm niejszeniu plonow ania zbóż przy zaw artości cynku w ilości 320 m g/kg s.m. roślin w okresie strz e lania w źdźbło. B ergm ann [1] za in n y m i au to ram i podaje, iż zaw artość cynku w k u k u ry d z y różnych odm ian w aha się od 100 do 780 m g/kg, w ziem niakach 150-350, a w słoneczniku w ynosi 350 m g/kg. H odenberg i F in ek [2] w sw ych b adaniach stw ierdzili, że g ran ica to lerow an ej za w artości cyn k u w ah a się w owsie od 572 do 2050 mg, w pszenicy od 597 do 1265 mg, w b u rak ach od 214 do 830 m g/kg s.m. roślin.
68 E- Roszyk, S. Roszyk, Z. Spiak
czonymi, gdyż za górną to lero w aną granicę ilości cynku uznać m ożna w przeprow adzonych dośw iadczeniach 100-150 m g/kg w ziarnie owsa, 500-600 mg w słom ie owsa, a w roślinach u p raw ian y ch jako poplon od pow iednio 800 mg w gorczycy w okresie k w itn ien ia i 500 m g/kg s.m. w seradeli. L IT E R A T U R A [1] B e r g m a n n W. M ik r o n ä h r s to f f G re n z w e r tb e re ic h e in P f la n z e n z u r D iag n o se d e r E rn ä h r u n g z u s ta n d e s d e r P fla n z e n . A k a d e m ie d e r L a n d w ir ts c h a f tw is s e n s c h a f te n d e r D DR, J e n a 1973. [2] H o d e n b e r g A., F i n e к A. U n te rs u c h u n g ü b e r to x is c h e W a c h s tu m s c h ä d e n a n G e tre id e u n d R ü b e n im H a rz v o rla n d . L a n d w . F o rs c h . 28, 4, 322, 1975. [3] M e r k e l D., K ö s t e r W. D e r N a c h w e is e in e r Z in k to x itä t b e i K u ltu r p f la n z e n d u r c h die B o d e n u n te rs u c h u n g m it H ilfe d e r C aC l2 M e th o d e . V o rtr ä g e au s d e r G ru p p e X I U m w e lta n a ly tk , 1976. [4] S o m m e r G., S t r i t e s к y A. G e fä s s v e r s u c h e z u r E r m ittlu n g d e r S c h a d e g re n z e n v o n C a d m iu m , K u p fe r, B le i u n d Z in k im H in b lic k a u f d e n E in s a tz v o n A b fa lls to f fe n in d e r L a n d w ir ts c h a f t. L a n d w . F o rs c h . 29, 1, 88, 1976. [5] Z e r u l l a W., M a r s c h n e r H. A rts p e c ifis c h e U n te rs c h ie d e b ei F u t t e r p f l a n z e n in d e n G e h a lte n a n N ä h r s to f f e n u n d S c h w e rm e ta lle n . L a n d w . F o rs c h . 39 1-2, 39 1986. Э. РОШИК, C. РОШИК, 3. СПИЯК Т О К С И Ч Е С К О Е Д Л Я Р А С Т Е Н И Й С О Д Е Р Ж А Н И Е Ц И Н К А В П ОЧВА Х Кафедра агрохим ии Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Р е з ю м е В вегетационных опытах проведенных на 10 почвах с различным гранулометрическим составом исследовали влияние повышающихся доз цинка на урожаи овса и промежуточ ных культур — горжицы и сераделлы. Проведенные исследования показали, что толерантность растениями доз цинка наи высших среди внесенных в почву в виде легко растворимых солей обусловлена механичес ким составом почвы. Д ля овса дозы цинка на 1 кг легкой почвы составляла 100 мг, средней почвы 100-150 мг, а для тяжелой почвы 500 м м . Д ля сераделлы доза цинка составляла, независимо от механического состава почвы, 100 м г на 1 кг почвы, для горчицы 100 м г на 1 кг легкой и средней почвы, а 250 м г на 1 кг тяжелой почвы. Отрицательное влияние цинка на урожаи овса и промежуточных культур было обнару жено при содержании этого элемента в сухой массе растений: в зерне овса 100-140 м г/кг, в соломе овса 500-600 м г/кг, 800 м г/кг в горчице в период ее цветения и 500 м г/к г в сера делле.
Toksyczna ilość cynku w glebach 09
F . R O S Z Y K , s. R O S Z Y K , Z. S P IA K
T H E Z IN C A M O U N T T O X IC F O R P L A N T S C O N T A IN E D IN S O IL S D e p a r tm e n t of A g r ic u ltu r a l C h e m is tr y
A g r ic u ltu r a l U n iv e rs ity of W ro c ła w
S u m m a r y
T h e e ff e c t of in c r e a s in g zin c doses on th e y ie ld s of o a ts a n d c a tc h -c ro p p la n ts : m u s ta r d a n d s e r a d e lla , w a s in v e s tig a te d in v e g e ta tiv e e x p e r im e n ts c a rr ie d o u t on 10 so ils w ith d if f e r e n t g r a n u lo m e tr ic c o m p o sitio n .
I t h a s b e e n p ro v e d th a t th e to le ra n c e b y p la n ts of th e h ig h e s t zinc doses a m o n g th o s e a p p lie d in th e e x p e r im e n ts in th e fo r m of re a d ily so lu b le s a lts d e p e n d e d o n th e m e c h a n ic a l c o m p o s itio n of soil. T h e a b o v e doses a m o u n te d f o r o a ts p e r 1 k g of lig h t soil to 100 m g, of m e d iu m soil to 100-250 m g a n d of h e a v y soil to 500 m g. F o r s e r a d e lla th e zinc dose a m o u n te d , ir r e s p e c tiv e of th e m e c h a n ic a l g ro u p s of soil, to 100 m g p e r 1 k g soil a n d f o r m u s ta r d — to 100 m g p e r 1 kg of lig h t a n d m e d iu m soil a n d to 250 m g p e r 1 kg of h e a v y soil.
T h e n e g a tiv e e ffe c t of zinc on y ie ld s of o a ts a n d c a tc h -c ro p p la n ts m a n ife s te d its e lf in th e c o n te n t of th is e le m e n t in d ry m a t te r of p la n ts a m o u n tin g to 100- 150 m g /k g in th e o a t g ra in , to 500-6C0 m g /k g in th e o a t s tr a w as w e ll as to 800 m g /k g in m u s ta r d in its flo w e r in g p h a s e a n d to 500 m g /k g in s e ra d e lla .
P r o /, d r h a b . El i g i u s z R o s z y k
K a t e d r a C h e m i i R o l n i c z e j 50-857 W r o c l a w , G r u n w a l d z k a 53
P r a c a w p ł y n ę ł a d o r e d a k c j i w l u t y m 1987
