Przegląd zaganicznych czasopism konserwatorskich

J. Lehmann, M. Arszyński

Przegląd zaganicznych czasopism

konserwatorskich

Ochrona Zabytków 17/3 (66), 78-82

Μ

N

N

W

О

PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH *

Л

J

SOOBSZCZENIJA. Wyd. M ini­ sterstw o K ultury ZSRR. Wsiesojuz- naja C entralnaja Nauczno-Issledo- w atelskaja L aboratorija po Kon­ serw acji i R estaw racji M uzejnych Chudożestwiennych Cennostej (WC NILKR), Moskwa. Ukazuie się raz w roku.

T. VII, (1963), stron 208, ilu stra­ cje

M. M. D e w i a t o w . N ow yj m etod izgotowlenija chudożestw ien­ nych m aslianych krasok. (Nowa metoda sporządzania farb olejnych dla m alarstw a artystycznego), (La­ boratorija po technologii i technike żywopisi Leningradskogo G osudar- stwiennogo Chudożestwiennogo In ­ stitu ta im. I. E. Repina) s. 6—19, 1 tabl. W yniki badania farb m a­ larskich przygotowanych na m ody­ fikow anym oleju słonecznikowym. Pod ciśnieniem 25 atm. w tem p era­ turze 225°C w obecności wody w autoklaw ie pow stają w miejsce estrów glicerynowych kw asów tłusz­

czowych oleju słonecznikowego estry pentaerytrytow e kwasów tłu ­ szczowych tegoż oleju. Ip en taery try t — C(CH2OH)4l. Przy okazji n astę­

puje również częściowa polim ery­ zacja oleju. F arby sporządzone na zmodyfikowanym spoiwie posiadają cenne właściwości, a mianowicie: wysychają przeszło dwa razy szyb­ ciej niż na oleju nie m odyfikow a­ nym, powłoki są elastyczniejsze i nie ustępują elastycznością powło­ kom z najlepszych gatunków oleju lnianego, praktycznie farba nie ciemnieje z upływem czasu. B ada­ niom kolorym etrycznym na ciem­ nienie poddano farbę białą, sporzą­ dzoną z bieli cynkowej i zmodyfi­ kowanego oleju słonecznikowego. Z badań wynika, że ciemnienie farby po 12 miesiącach przedstaw ia się następująco: norm alna farba biała produkcji radzieckiej z bieli cyn­ kowej i oleju niem odyfikowanego przyciemnia się o 8,3—12,5°/o, fa r ­ ba biała f-m y Lefranc — 7,2—9,2°/o, biała f-m y Windsor — 2—4°/o, biel cynkowa na oleju m odyfikowanym 1,4—2,4%.

A. W. W i n n e r , В. M. S z a ­ c h o w. O profilakticzeskoj zaklejke. (O zaklejeniach zabezpieczających), s. 20—24. Sposoby zabezpieczającego zaklejania pow ierzchni obrazów tem perowych i olejnych bibułką. Podano recepty kleju rybiego, że­ latynowego i stolarskiego, używ a­ nego do zaklejania. A rtykuł in stru k ­ tażowy dla początkujących konser­ watorów.

N. A. N i ik i f о г а к i. N o w yj

m etod issledowanija m uzejnych obiektow. (Nowa metoda badania obiektów muzealnych), s. 25—37, ilustracje. Zastosowanie elektrono- wo-optycznego przetw ornika typu EOP do badania obrazów. O statni model przetw ornika elektronowo- optycznego (w ZSRR) EOP został skonstruow any przez współpracow ­ ników naukowo-badawczego In sty ­ tu tu K rym inalistyki P ro k u ratu ry ZSRR w 1957 r. W r. 1960 ap arat ten został zastosowany w C entral­ nym Laboratorium Konserwacji (WCNILKR) w Moskwie dla okre­ ślenia jego przydatności w badaniu m alarstw a. Zasadniczą częścią ap a­ ra tu jest fotoelem ent zaw ierający w szklanej, cylindrycznej bańce próżniowej cienką w arstw ę sub­ stancji w yzwalającej elektrony pod działaniem prom ieni podczerwo­ nych, służących jako fotokatoda, oraz ekran fluoryzujący pod w pły­ wem bom bardowania elektronam i, pełniący funkcję anody. Między fo­ tokatodą a ekranem -anodą przyło­ żone jest wysokie napięcie (15—20 tys. V), pod którego wpływem elek­ trony wyrzucane z fotokatody zo­ stają przyspieszane i bom bardują ekran. Ogniskowaniu elektronów w taki sposób, aby obraz n a ekranie był taki sam, jak obraz w ytworzo­ ny przez promienie podczerwone na fotokatodzie, służy system m agne­ tyczny i elektrostatyczny. Dla w y­ tw orzenia obrazu na fotokatodzie służy obiektyw fotograficzny o k ró t­ kiej ogniskowej, zaopatrzony w filtr przepuszczający tylko prom ie­ nie podczerwone. Niewidzialny obraz podczerwony, padający na fo­ tokatodę, zostaje przetworzony na

ekranie w obraz widzialny. Obraz na ekranie (pomniejszony) obser­ wuje się przez okular pow iększają­ cy. Obraz z ekranu może być foto­ grafow any na norm alnym lub ko­ lorowym m ateriale fotograficznym. Metoda przetw ornika elektronowo- optycznego w stosunku do metody fotografow ania przez filtry podczer­ wone na m ateriale uczulonym na podczerwień posiada następujące za­ lety. Klisze do podczerwieni, zależ­ nie od firm y i jakości, uczulone są na prom ienie o długości fali do max. 8500 Ä. Fotokatoda reaguje na promienie dłuższe naw et niż 10 000 Â. M ateriał fotograficzny tr a ­ ci uczulenie na podczerwień już po 3 miesiącach od wyprodukowania. Fotokatoda praktycznie nigdy nie traci czułości. Czas naśw ietlania w podczerwieni wynosi od 1—3 go­ dzin. Do tego trzeba doliczyć czas obróbki, zanim staje się wiadomy wynik badania znikomego odcinka. Przy zastosowaniu przetw ornika elektronowo-optycznego wynik w i­ doczny jest na ekranie natychm iast. Metoda fotograficzna pozwala na uzyskiwanie jedynie zdjęć czarno­ białych. Ekran można fotografować naw et w kolorach. W artykule po­ dano szereg przykładów badań oraz ilustracje.

W. B. G i r s z b e r g . M etody

restawracji żenskogo gołownogo ubora X V I w. iz sobranija Muzeja Istorii i R ekonstrukcji gor. M oskwy.

(Metody konserw acji szesnastowiecz- nego kobiecego przybrania głow y ze zbiorów Muzeum H istorii i Prze­ budowy m. M oskwy), s. 38—45, ilustracje. A naliza stylistyczna i opis konserw acji szesnastowiecznego ko­ biecego przybrania głowy, tzw. wo- łośnika. Opisywany wołośnik w 1948 r. podczas robót drogowych

* Stały przegląd zagranicznych czasopism konserw atorskich obej­ m uje 11 w ydaw nictw , których ze­ staw zamieszczono w z. 3(62) rocz­ nika XVI (1963) „Ochrony Zabyt­ ków” s. 69.

(wykopy) w Moskwie został znale­ ziony w raz z częścią kam iennej po­ krywy sarkofagu z w yrytą datą 30.III.1603 i przekazany Państw o­ wemu Muzeum Historycznemu w Moskwie. Na podłożu z miękkiej jedw abnej tkaniny, barw ionej p u r­ purą, naszyto w górnej części ple­ cionkowy wzór z nici jedwabnych, pokrytych srebrem i złotem. Nad czołem p a s ozdobiono ornam entem z jednorożcami, wyszytym złotymi nićmi. K onserw acja polegała na oczyszczeniu obiektu na sucho m ięk­ kim pędzlem i m iękką szczoteczką oraz podszyciu całości m erlą b a r­ wioną na neu traln y kolor szary. Podszycie i umocnienie złotego haftu wykonano cienką nicią lnianą ko­ loru szarego lub ciemnoczerwone­ go, ściegiem „przed igłą”. Obiekt po konserw acji umieszczono w ekspo­ zycji. Stan jego nie budzi dotych­ czas zastrzeżeń.

A. W. W i n n e r . Obzor m eto-

dow restaw racji fajum skich portre­ tów. (Przegląd metod konserwacji portretów fajum skich), s. 46—65. Autor podaje podział na grupy pod względem techniki wykonywania portretów oraz szeroko omawia sze­ reg ich konserw acji przeprowadzo­ nych od 1889 r. Poddaje krytycznej ocenie sposoby zabezpieczania po r­ tretów przez ekspedycje archeolo­

giczne i omawia szczegółowo różne techniki i m ateriały stosowane przy konserwacji. Na zakończenie wy­ ciąga wniosek, że najlepiej udane i najpraw idłow sze konserwacje zo­ stały wykonane przy zastosowaniu m ateriału pokrewnego do m ateriału oryginalnej w arstw y m alarskiej portretów, tzn. czysty wosk pszcze­ li, wosk pszczeli bielony lub wosk z niew ielką domieszką żywicy n a ­ turalnej. Ostrzega przed stosowa­ niem szkła wodnego, klejów zwie­ rzęcych i żywic sztucznych do kon­ serw acji portretów fajum skich.

M a n u s k r i p t T e o f i l a . „Za­

piska o raźnych isskustw ach”. (Ma­ nuskrypt Teofila „O sztukach roz­ m aitych”), s. 66—195. Przekład m anuskryptu mnicha benedyktyń­ skiego Teofila z X lub I poł. XI w. wg tekstów łacińskiego i niem iec­ kiego opublikowanych w VII t. „Quellenschriften fü r K unstgeschi­ chte des M ittelalters und Renais­ sance”, Wiedeń 1888, pod redakcją i z przypisam i A. liga. Tłumacze­ nia tekstów na język rosyjski w y­ konali: pierwsza i druga księga z języka łacińskiego: A. A. Morozow, trzecia księga z języka niem ieckie­ go: S. E. Oktjabrew . Przypisy i re ­ dakcja tłum aczenia rosyjskiego A. W. Winner. W przedmowie omówio­ no źródła-kodeksy, w których za­

chowały się łacińskie i niemieckie teksty, odpisane z zaginionego ory­ ginału. M anuskrypt składa się z 3 ksiąg. Pierw sza księga, obejm ująca 45 rozdziałów, opisuje sposoby przy­ gotowania m ateriałów i techniki m alarstw a ściennego, sztalugowego, m iniatury na pergam inie i papierze oraz zdobienia skóry. W drugiej księdze podano technikę w yrobu szkła zwykłego i kolorowego, gla­ zury i ceramiki. Księga obejm uje 31 rozdziałów. Trzecia księga, skła­ dająca się z 95 rozdziałów, opisuje techniki artystycznej obróbki me­ tali (żelaza, miedzi, cyny, srebra, złota i ich stopów). O statnie 4 roz­ działy om aw iają rzeźbę w kości, sposoby zdobienia kości oraz szlifo­ w anie kam ieni szlachetnych i pereł. Do m anuskryptu dodano alfabetycz­ ny skorowidz haseł.

Wykaz tłum aczeń wykonanych przez Oddział Inform acji Naukowej WCNILKR (Wszechzwiązkowe Cen­ traln e L aboratorium Naukow o-Ba­ dawcze K onserw acji i R estauracji — Moskwa), s. 196—203, poz. 79— 109. Wykaz obejm uje 31 w ybranych artykułów z obcych fachowych w y­ daw nictw konserw atorskich. Przy każdej pozycji zamieszczono krótkie omówienie treści artykułu.

J. Lehm ann

BULLETIN DE L’INSTITUT ROYAL DU PATRIMOINE ARTI­ STIQUE. Bruksela. Ukazuje się raz w roku.

T. VI, (1963), stron 286, ilu ­ stracje

A., P. P h i l i p p o t — La De­

scente de Croix de Rubens. Techni­ que picturale et traitem ent. („Zdję­ cie z krzyża” Rubensa. Technika m alarska i konserwacja), R. V. S n e y e r s — Nota over het ver-

voer van Rubens Kruisafnem ing.

(Nota o transporcie „Zdjęcia z krzy­ ża” Rubensa), R. K l e b e r , F. T r i c o t - M a r c k x — Essai d ’i­

dentification d’une colle animale utilisée par Rubens. (Próba id en ty­ fikacji kleju zw ierzęcego u żyw ane­ go przez Rubensa), R, K l e b e r , F. T r i c o t - M a r c k x — Id e n ti­

fication d’un vernis moderne recou­ vrant la Descente de Croix de R u ­ bens. (Identyfikacja nowoczesnego wernisku pokrywającego „Zdjęcie z krzyża” Rubensa), bogato ilustro­ wane. Zgodnie z zapowiedzią w tomie V. artykuły (s. 7—68) są sprawozdaniem z przeprowadzo­ nych badań i konserw acji. Kon­ serw acja trw ająca praw ie 3 lata została zakończona w połowie czerwca 1962 r. i ohraz w rócił z In ­ sty tu tu w Brukseli do K atedry w A ntw erpii. T ransport odbywał się na specjalnie przystosow anej p rz y ­ czepie samochodowej o nośności 4 t., obciążonej 3 t. balastu, przy czym obraz, ustaw iony na bloku antyw ibracyjnym , zabezpieczony był

*

w pozycji pionowej. Przewóz z m a­ ksym alną prędkością 12 kim/gadz. odbywał się w najw cześniejszych godzinach rannych, celem u n ik n ię­ cia następstw w ahań tem peratury. Badanie kleju i w erniksu przepro­ wadzono m etodam i chrom atografii i spektrofotom etrii w 'podczerwieni. K onserw acja obejm owała oczyszcze­ nie, zdjęcie przem alow ań i re tu ­ szów z X IX w. (retusze z XVII i X V III w. pozostawiono) oraz re ­ tuszowanie i w erniksow anie, które nastąpiło po dłuższym okresie obser­ wacji.

D. T h o m a s - G o o r i e c k x — Le plat de Hartogsz du R ijk sm u ­

seum. E xam en et traitem ent parti­ culier d’un etain, s. 69—79, il. (Pół­ m isek Hartogsza z Rijksm useum , badanie i konserwacja obiektu cy­ nowego). Półmisek cynowy H artog­ sza z napisem z 1616 r., znaleziony przeszło osiem dziesiąt la t później na wybrzeżu A ustralii, jest ważnym dokum entem historii żeglugi. U w a­

żano do niedaw na, że jego zaaw an­ sowane zniszczenie spowodowane zostało trąd em cynowym. Dopiero ok. 1950 r. H. J. Plenderleith w y­ raził pogląd, że przyczyną zniszcze­ nia półm iska Hartogsza jest n o r­ malna, daleko posunięta korozja cyny. Badania m etalograficzne i d y ­ frakcji prom ieni X, przeprowadzo­ ne przez D. Thomas-Goorieckx, po­ tw ierdziły pogląd H. J. Plenderlei- tha. K onserw ację przeprowadzono przez im ersję w stopionej parafinie w temp. 115°C i umocowanie na podkładowej płytce z silikonu z za­

głębieniem dopasowanym do kształ­ tu półmiska.

P. C o r e m a n s — Un enseigne­

m ent théorique et pratique sur l’exam en scientifique et la conser­ vation des biens culturels, s. 80—90,

il. (Nauczanie teoretyczne i prak­ tyczne badania naukowego i kon­ serw acji dóbr kulturalnych). A rty­ kuł omawia sytuację w dziedzinie kształcenia specjalistów z zakresu konserw acji oraz inform uje o mo­ żliwości i program ie rocznego stażu w Instytucie.

P. W a r z é e — Le miracle de

l’esclave du Tintoret, une décou­ verte im portante, s. 91—108, il. (Cud niew olnika Tintorett’a, w ażne od­ krycie). W Brukseli w kolekcji p ry ­ w atnej odkryto obraz naibyty w 1957 r. w Anglii (wym. 119X141 cm), który po przeprow adzeniu badań określono jako p ro je k t kompozycji T intoretta z 1548 r. (wym. 418 X 544 cm), znajdującej się w A ka­ dem ii w Wenecji.

L. M a s s c h e l e i n - K l e i n e r — Perspektives de la chimie des

liants pictu reu x anciens, s. 109—

126, il. (Perspektywy chem ii daw ­ nych spoiw malarskich). W yniki ba­ dań nad budową i składem che­ micznym dw uterpenow ych żywic naturalnych. Do grupy tej należą m.in. sandarak, kalafonia, żywica elemi, m astyks, kopal, dam ara i terp en ty n a w enecka, wchodząca w skład daw nych spoiw m alarskich. Podano m etodykę badań op artą ną

chrom atografii kolum nowej i gazo­ wej, spektrofotom etrii i spektrom e­ trii masowej oraz n a kolorym etrii.

G. В e e X e. H. R o o s e n s —

Drieperiodenheuvel m et klokbekers te Mol. s. 127—143, il. (Grób z trzech epok z naczyniam i kloszowym i). Grób pochodzi z epoki neolitycznej i używany był dw ukrotnie jeszcze w epoce brązu.

P. d e H e n a u — E xam en d’un

fragm ent de peinture murale de Thaïlande, s. 144—153, il. (Badanie fragm entu m alarstw a ściennego ze Sjamu). Przebadano zaprawę, pod­ kład i w arstw ę m alarską. P rzepro­ wadzono badania mikroskopowe, analizę chemiczną, chrom atograficz­ ną i granulom etryczną. Streszcze­ nia w językach flam andzkim i a n ­ gielskim.

P. D o n i s — L ’hotel de ville

d’Audenarde. N ature des m atériaux

f ) ÖSTERREICHISCHE ZEIT­ S C H R I F T FÜR KUNST UND

DENKMALPFLEGE. Wyd. ö s te r­ reichisches Bundesdenkm alam t. Ver­ lag Anton Schroll, Wien, (kw artal­ nik).

Rocznik XVI (1963).

Zeszyt 1, stron 63, ilustracje

A. K o s e g a r t e n . Die Chor­

statuen der Kirche Maria am G e­ stade in Wien. (Figury z prezbite­ rium kościoła M aria am Gestade w Wiedniu). Omówienie rzeźb s ta ­ nowiących pozostałość dawnego, bo­ gatego w ystroju w nętrza prezbite­ rium , potraktow ane jest jako p rz y ­ czynek do dziejów w iedeńskiej rzeźby kam iennej z trzeciej ćwierci XIV wieku. A utorka, analizując za­ bytki w dyskusji z w ynikam i do­ tychczasowych badań i w oparciu o studia porównawcze (zwłaszcza portal kościoła franciszkanów), p re ­ cyzuje czas pow stania rzeźb, które zalicza do czołowych osiągnięć n ie ­ mieckiego trecenta, n a lata około 1360.

B. T h o m a s , Die N euaufstel­

lung der R üstkam m er im S tift K rem sm ünster O.ö. (Nowa ekspo­ zycja w zbrojowni opactwa K rem s­ münster — Górna Austria). A rty­ kuł, om aw iając dokładniej w ażniej­ sze eksponaty, charakteryzuje (zbro­ jownię jako znakom ity zbiór m ili­ tariów oraz broni i przyborów m y­ śliwskich, będący zarazem ważnym źródłem do historii kolekcjonerstw a. Dokonana w latach 1953—58 ko n ­ serw acja eksponatów — częściowo przy użyciu sztucznych żywic — dała asum pt do now ej, szczegółowo w artykule przedstaw ionej, ekspo­ zycji. Pochodzące z okresu od k o ń ­ ca XIV do końca X IX w. zabytki eksponowane zastały w sposób wzorowany na autentycznych w

nę-pierreux et des principales form es d’alteration, s. 155—174, il. (Ratusz w Audenarde, w łaściw ości m ate­ riałów kam iennych, głów ne rodzaje zmian niszczących).

I. V a n d e v i v e r e — H et ko-

peren w ijw aterbekken van S in t- Leonarduskerk te Zoutleeuw (1468

—1469), s. 175—178, il. (Kropielnica m osiężna z kościoła św. Leonarda w Zoutleeuw 1468—1469).

R. D i d ii e r — Un Christ A n -

versois assis au Calvaire conservé à Binche, s. 179—182, il. (Chrystus Antwerpski siedzący na Kalwarii, zachowany w Binche). K onserwacja dębowej rzeźby wys. 155 cm, da­ towanej na ok. 1470 r., przeprow a­ dzona w Instytucie w 1962 r.

J. F o l i e — Les oeuvres au ­

thentifiées des P rim itifs Flamands,

s. 183—256, il. (Uautentycznione

*

trzach zbrojowni różnych epok, przy równoczesnym uw zględnieniu sy ste­ m atyki i chronologii obiektów.

R. M e i s c h k e , Die E n tw ick­

lung der Niederländischen D enkm al­ pflege. (Rozwój ochrony zabytków w Holandii). C harakterystyka współczesnego stan u organizacyjne­ go i głównej problem atyki facho­ wej holenderskiej służby ikonser- w atorskiej, poprzedzona om ów ie­ niem średniowiecznych początków

i późniejszego rozwoju ochrony i konserw acji zabytków w tym kraju.

W. H e n t s c h e l , Ein unbe­

kanntes Porträt von Gregorio Gu- glielmi. (Nieznany portret pędzla Gregorio G uglielm i). A rtykuł oma­ wia znajdujący się obecnie w Dreź­ nie wizerunek kaw alera de Saxe — syna A ugusta Mocnego i księż­ nej Lubom irskiej. Obraz jest jed ­ nym z trzech znanych .portretów specjalizującego się w m alarstw ie m onum entalnym m alarza. W artość odkrycia podnosi fakt zniszczenia większości dzieł mistrza.

E. F r o d l - K r a f t , Die vierte

Tagung des Corpus V itrearum M e­ dii A e vi 1962 in Erfurt. (Czwarty kongres Corpus Vitrearum Medii A evi w Erfurcie w 1962 г.). S p ra­ wozdanie z międzynarodowego ko n ­ gresu współpracow ników akcji w y ­ daw ania „Corpusu”, analizujące jej przebieg pod kątem w idzenia m e­ tod i postępów pracy różnych w p o ­ szczególnych k raja ch oraz n a strę ­ czających się trudności. Omawia ono także dyskusje, wycieczki i w y­ staw y zorganizowane dla uczestni­ ków kongresu. Osobny fragm ent stanowi a u to referat i krytyczne omówienie pierwszego tom u aus­ triackiej części „Corpusu”, który opracowała autorka spraw ozdania.

Nachtrag zu m Verzeichnis der W erke von D. Frey. Uzupełnienie do

poprzednio drukow anej (Ibid. R.

dzieła prym ityw ów flamandzkich). Studium om awia autentyfikację sze­ regu obrazów Flam andów od koń­ ca XIV do XVI w7.

K ronika, s. 257—286, il., poda­ je: nowości In stytutu, inaugurację nowego gmachu, działalność archi­ w um ikonograficznego, laborato­ rium badawczego i służby konser­ w atorskiej, służby wykopaliskowej, staże In stytutu, Narodowego Cen­ tru m Badania Prym ityw ów Fla­ mandzkich, oraz Narodowego Cen­ trum Badań Archeologicznych w Belgii. K ronika w języku flam andz­ kim i francuskim . A rtykuły w ję­ zyku flam andzkim m ają francuskie streszczenia i n a odw rót — fran ­ cuskie arty k u ły streszczenia po fla- mandzku.

J. Lehm ann

XVI, 1962, z. 4) bibliografii prac. D. F r e y a.

Recenzje.

J. Arviid Hedvall, Chemie im

Dienst der Archäologie, B autech­ nik, D enkm alpflege, Göteborg 1962,

(W. F r o d l ) .

K unst geschichtliche Anzeigen,

Neue Folge, 4 Jahrgang 1959/60, H eft 3/4, Hrsg. M. Swoboda, Graz, Wien, Köln, 1961, H. L a d e n - b a u e r - O r e l ) .

Bruno Grimschitz, Die A ltw ie ­

ner Maler, Wien 1962, (E. G a s s e l ­

s e d e r).

Reclams K unstführer Ö ster­ reich; Baudenkm äler, Bd. 1. Wien,

S tu ttg a rt 1961, (F. E p p e l ) .

H arry Kunel, K rem s an der

Donau, K rems 1962, (W. F r o d l ) . Enns-Lorch — Lauracum , F est­ schrift zur 750—Jahr-Feier des Stadtrechts von Enns, Linz 1962,

(H. L a d e n b a u e r - O r e l ) .

Dora Heinz, Der Param enten-

schatz der Pfarrkirche in Linz,

Wien 1962, (I. H o f e r ) .

Schweizerische K unstführer, (F.

E p p e 1).

Eduard Probst, Schw eizer B u r ­

gen, Zurich 1962, (W. K i t l i t s c h -

k a).

Spraw ozdania iz prac konser­ watorskich.

Wiedeń. О. D e m u s , Zur R e ­

konstruktion des D eckenfreskos in der Akadem ie der W issenschaften.

(W spraw ie rekonstrukcji fresków na stropie gmachu A kadem ii Nauk). A utor zajm uje aprobujące sta n o w i­ sko wobec decyzji rekonstrukcji zniszczonych pożarem fresków, a r ­ gum entując sw oje stanow isko k o ­ niecznością scalenia w ielkiej p rz e ­ strzeni odbudowanego stropu z za­ chowaną dekoracją stiukpw ą ścian. W. B l a u e n s t e i n e r , Die R e ­

staurierung des Deckenfreskos im grossen Marmorsaal des U nteren Belvedere. (Konserwacja fresków

na stropie w ielkiej Sali M armuro­ w ej Dolnego Belw ederu). Bogato ilustrow ane spraw ozdanie z prac konserw atorskich z uwzględnieniem obszernej problem atyki technicznej i technologicznej (zabezpieczenie statyczne, częściowa w ym iana i wzmocnienie podłoża, scalenie i rekonstrukcja).

S tyria. G. K o d o l i i t s c h , Die

Pfarrkircne von A fle n z und deren Innenrestaurierung. (Kościół para­ fialny w A flenz i sprawa restaura­ cji jego wnętrza). Omówienie zabie­ gów konserw atorskich prow adzo­ nych od 1959 r. przy późno gotyckim kościele w naw iązaniu do poprzed­ niej, niezbyt udanej, restau racji z pocz. XX w. oraz do analizy jego arch itek tu ry i rzeźbiarskiego w y­ stroju w nętrza. Na pierwszy plan obecnych prac w ysunięto n a stę p u ­ jące zagadnienia: odczyszczenie pierw otnej faktury i barw y ścian, sklepień i rzeźb architektonicznych.

F. E p p e l , M onum enta deper­

dita. W zmianka o samowoli budo­

w lanej pryw atnych właścicieli obiektów zabytkowych, którzy nie liczą się z zaleceniami służby kon­ serw atorskiej.

Zeszyt 2/3, stron 75, ilustracje

E. N e u m a n n , Zur N euein­

richtung der K unstkam m er des S tifte s K rem sm ünster. (W spraw ie nowego urządzenia gabinetu sztuki opactwa Kremsmünster). A rtykuł, stanow iący istotny przyczynek do dziejów kolekcjonerstw a, zawiera omówienie ogólnej problem atyki zbiorów gabinetu sztuki, m ieszczą­ cego się w budynku stanow iącym jeden z najstarszych przykładów budownictwa muzealnego. Podano opis ważniejszych zabytków, roz­ mieszczonych częściowo w a u te n ­ tycznych barokowych w itrynach, oraz charakterystykę nowej kon­ cepcji urządzenia zbiorów, 'polega­ jącej na możliwie w iernym zacho­ w aniu charakteru barokowego ga­ binetu sztuki przy jednoczesnym rozluźnieniu ekspozycji drogą se ­ lekcji eksponatów i polepszania w a ­

runków oświetlenia.

H. A l t h ö f e r, Z ur D okum en­

tation in der Gemälderestaurierung.

(W spraw ie dokum entacji przy kon­ serw acji malarstwa). O pierając się na tezie dokum entarnej w artości dzieła sztuki (Brandi, Foccillon, Bandmann) i naw iązując do sytuacji w przeszłości, autor w sposób zasad­ niczy om awia współczesną proble­ m atykę dokum entacji prac konser­ w atorskich. O perując pojęciam i d o ­ kum entacji zasadniczej (np. napisy na obiekcie) i w tórnej (np. sp ra­ wozdania z prac) charakteryzuje kolejno poszczególne sposoby d oku­ m entow ania zabiegów (fotografia i poprzedzające ją form y dokum en­ tacji w izualnej, napisy, uw idacznia­ nie zabiegów, dokum entacja opiso­ wa) zarówno odnośnie ich genezy i późniejszego rozwoju ja k i w spół­

czesnych form i znaczenia, kończąc arty k u ł sform ułow aniem odnośnych postulatów .

H eferat G. F r e n z e l — E. F r o d l - K r a f t auf d e r Tagung „Corpus V itrearum Medii Aevi” E r­ fu rt 1962. (Referat w ygłoszony na konferencji „Corpus Vitrearum M e­ dii A evi”). O bszerne omówienie problem atyki historycznej i konser­ w atorskiej średniow iecznego w itra - żownictwa, głównie na przykładzie A ustrii. Szczególnie szeroko scha­ rakteryzow ane zostały zagadnienia produkcji szkła, rzutujące na zróż­ nicowanie właściwości technicznych i w yglądu poszczególnych jego ro ­ dzajów w kolejnych okresach śred­ niowiecza oraz n a obecny stan za­ chowania obiektów. W podobny sposób omówiono zagadnienia farb i opracow ania m alarskiego oraz techniki wypału. Dużo uwagi po­ święcono także analizie czynników zm ieniających pierw otny sta n obiek­ tu, a szczególnie om ów ieniu zabie­ gów konserw atorskich z uwzględ­ nieniem odrębności problem atyki: szkła, opracow ań m alarskich (zwła­ szcza konturu) i opraw ołowianych. A utorzy, odnosząc się krytycznie tak do daw nych jaik i nowych m e­ tod (negatywny przykład konser­ wacji żywicami), postulują dalsze badania i przestrzegają przed eks­ perym entam i n a m ateriale zabytko­ wym.

A. H i r a m, Das D enkm alw e­

sen in Israel. (Zabytki w Izraelu). A utor — kierow nik Urzędu dla spraw starożytności w tam tejszym M inisterstw ie Oświaty i K ultury — charakteryzuje sytuację zabytków, która w arunkow ana ogrom ną ilością obiektów oraz specyfiką młodego p aństw a (brak tradycji, m ałe mo­ żliwości finansowe, obojętność władz, dezyntegracja zróżnicowane­ go k ulturalnie społeczeństwa) pozo­ staw ia w iele do życzenia. A rtykuł zaw iera ponadto sum aryczny prze­ gląd zabytków i analizę ich bardzo specyficznej problem atyki konser­

w atorskiej.

Recenzje.

Jahrbuch der Rheinischen D enk­ m alpflege, Bd. X X III und XXIV.

Hrsg. Butzon und Bercker, (J. Z у к a η).

F. W. Fischer, Die spätgotische

K irchenbaukunst am M ittelrhein 1410— 1520, H eidelberg 1962, (H. K o e p f).

A rch ite kten - Bibliographie. Deutschsprachige V eröffentlichun­ gen 1920— 1900, Leipzig 1962, (E.

D о b e r e r).

Denes Pataky, Zeichnung und

Aquarell in Ungarn, B udapest 1961,

(E. G a s s e l s e d e r).

K yrkor i Bleckinge. En K onst-

historisk översikt von A rm in T uul- se, Inventarium , Stockholm 1962,

(E. B a c h e r).

M antova, La Storia, Le Lettere, Le A rti, M antova 1961, (E. W a g -

n e r - R i e g e r ) .

Sprawozdania z prac konserw a­ torskich.

Wiedeń. H. L a d e n b a u e r -0 r e 1, Die Abtragung der Häuser

in W ien I Sterngasse 5-7. (Rozbiórka domów przy ul. Sterngasse 5-7 w dzielnicy Wiedeń I). K om unikat z pierwszych wyników obserw acji poczynionych w czasie rozbiórki re ­ nesansowych kamienic, p rzeprow a­ dzanej wbrgw opinii w ładz konser­ w atorskich. M echanizacja prac 1 w ynikłe stąd tempo uszczupliły zakres i skuteczność obserwacji. Stwierdzono jednak istnienie cieka­ wych elem entów gotyckich, wczes­ nośredniowiecznych i antycznych.

A. K i e s l i n g er , Barocke Un­

terfangungen älterer Bauteile in den Häusern Wien I Sterngasse 5-7 und Marc Aurelstrasse 2. (Barokowe podm urowania starszych części bu­ dowli w domach przy Sterngasse 5-7 i Marc A urelstrasse 2 w dzielnicy Wiedeń I). A utor, naw iązując do treści poprzedniego kom unikatu i w zm iankowanych tam kam ienic, analizuje ^kolejne ich naw arstw ienia i omawia częsty sposób zakładania wieloikondygnacjowych piw nic pod istniejącym i obiektam i z częścio­ wym w ykorzystaniem — po odpo­ wiednim podm urow aniu — elem en­ tów istniejącej zabudowy.

K aryntia. R. W u r z e r, Ein D omplatz fü r K lagenfurt. (W spra­ w ie placu katedralnego dla K la­ genfurtu). Omówienie projektu uporządkow ania i częściowej odbu­ dowy otoczenia miejscowej katedry uszkodzonego nalotem , k tó ry to p ro ­ jekt stanowi ćwiczenie studenta politechniki, w ykonane na bazie za­ łożeń ogólnych prowadzącego te za­ jęcia autora artykułu. Poprzedzone analizą urbanistyczną i architekto­ niczną propozycje nowego uk ształ­ towania zabudowy ukazane są na tle dotychczasowych pro jek tó w w sześciu wersjach.

S. H a r t w a g n e r, Hirt —

ehemalige Hochofenanlage. (Dawny piec hutniczy w Ilirt). Kom unikat o historii i problem atyce konserw a­ torskiej zagrożonego rozbiórką pie­ ca hutniczego z poł. XV III w.

Zeszyt 4, stron 47, ilustracje

A. N e u m a n n , Zu dem F rüh­

geschichtlichen Gräberfeld in Wien X III Unter S. Veit. (Do problem a­ tyki wczesnohistorycznego cm enta­ rzyska w dzielnicy W iedeń XIII Unter S. Veit). K om unikat o doko­ nanym w czasie robót budow lanych znalezisku kilku grobów, potrakto w any jako przyczynek do wcześ­ niejszych publikacji.

O. M e n g h i n , F rü h m ittela lter­

liche Kirche m it Begräbnisplatz in Pfaffenhofen, Tirol. (W czesnośred­ niowieczny kościół z cm entarzy­ skiem w Pfaffenhofen w Tyrolu). Sprawozdanie z przedsięw ziętych w XIV-wiecznym kościele badań w y ­ kopaliskowych, w w yniku których

odkryto pod szeregiem naw arstw ień ciekawe elem enty jego w czesnośred­ niowiecznej i późnoantyeznej p o ­ staci. Odnalezione w obrębie obiek­ tu groby, równoczesne z o taczają­ cym go — wcześniej zbadanym cm entarzyskiem — pozwoliły d a to ­ w ać wczesnośredniowieczne elem en­ ty arch itek tu ry na VII w.n.e.

H. M i t s c h a - M ö r h e i m ,

Bodenzeichen auf spätröm ischen Tongefässen aus M autern N .ö.

(Znaki denne na późnorzym skich naczyniach glinianych z Mautern, D ohia Austria). Omówienie szeregu zidentyfikow anych przez autora znaków w zestaw ieniu z innymi za­ bytkam i.

H. V e t t e r s , Zur Spätzeit des

Lagers Carnuntum . (W spraw ie schyłkow ego okresu istnienia obozu w Carnuntum). Szczegółowa cha­ rak tery sty k a badań w arstw y k u ltu ­ rowej z przełomu IV na V W ., k tó ­ re naw iązując do poprzednich prac (Nowotny, Groller) p ro stu ją częścio­ wo i uzupełniają ich wyniki. O d­ krycie nieznanych elemeintów i no­ w a interpretacja dotychczas zna­ nych rzuca w iele św iatła na dzieje obozu przed jego opuszczeniem i w czasie naw iązującego bezpośrednio zasiedlenia przez ludność m iejsco­ wą i napływową.

R. E g g e r , Die altchristliche

Kirche unter der L aurentiuskapel­ le von Im st. (Starochrześcijański kościół pod kaplicą św. W aw rzyń­ ca w Imst). W zmianka o badaniach wykopaliskowych, w w yniku k tó ­ rych pod obecnie istniejącą kaplicą odkryte zostały resztki rom ańskiej, a niżej — starochrześcijańskiej św iątyni, stanow iącej najw cześniej­ szy ślad istnienia kultu w tej czę­ ści k raju . Prócz pozostałości m urów obwodowych (prostokąt zakończony athsydą) zachowały się resztki u rz ą­ dzenia w nętrza (ambony, ław y k a ­ płańskiej, k ry p ty na relikwie) po­

zwalające datow ać obiekt n a ko­ niec VI w.

R. E g g e r , Die M artinskirche

in Linz. (Kościół św . Marcina w Linz). Uzupełnienie wcześniejszej publikacji historii obiektu dotyczą­ ce dwóch najwcześniejszych okre­ sów jego istnienia.

E. D o b e r e r , Zur H erkunft

der Sigw aldplatte. (W sprawie po­ chodzenia płyty Sigwalda). Obszer­ ny przyczynek do bogatej historii znanego zabytku wczesnośrednio­ wiecznej rzeźby (VIII w.), który — wkom ponowany obecnie w obudo­ wę podobnie datow anego baptyste- riuim — interpretow any jest z w y­ korzystaniem dotychczasowego s ta ­ nu wiedzy i w oparciu o badania autora (analiza .porównawcza, głów­ nie ikonografia i epigrafia) jako fragm ent ambony.

K. H o l t e r, Z u m Ornament

eines karolingischen Psalters in Göttweig. (W spraw ie ornamentu karolińskiego psałterza z Göttweig). Liczący 247 k a rt (352X268 mm) za­ bytek biblioteki klasztornej p rzypi­ syw any był dotychczas (Merton) szkole w St. Gallen. A utor w w yni­ ku w nikliw ej analizy tak plecion­ kowej i zoomorficznej jego o rn a ­ m entacji, jak i 'podziałów tekstu oraz rozmieszczenia inicjałów, w y­ suw a możliwość pow stania rękopisu w Konstancy, Reichenau lub Augs­ burgu.

F. U n t e r k i r c h e r, Fragment

eines Evangeliars aus der Hofschule K arls des Grossen. (Fragment ew angeliarza ze szkoły dworskiej Karola Wielkiego). Wyniki analizy uszkodzonej k a rty rękopisu, naby­ tej ostatnio przez Bibliotekę N aro­ dową, uzupełniając badania nad dw unastom a wcześniej już znanymi fragm entam i tego zabytku, stan o ­ wią w ażny przyczynek do dziejów ilum inatorstw a końca V III w.

H. Fi M i t z, Z u m sogenannten

R upertuskreuz aus Bischofshofen.

(W spraw ie tak zwanego krzyża Ruperta z Bischofshofen). Spraw o­ zdanie z konserw acji drew nianego, pokrytego złoconą blachą m iedzia­ ną i bogato zdobionego krzyża ty p u crux gem m ata z przełom u V III na IX w. Fragm entarycznie zachowany obiekt po dokonaniu prostych za­ biegów konserw acyjnych został o d ­ czyszczony, pew ne zaś fragm enty blaszanego pokrycia, d la scalenia jego w yglądu, uzupełnione zostały (bez rekonstruow ania ozdób) za po­ mocą miedzianej siatki.

Recenzje.

H. Belting, Die Basilica dei SS.

M artiri in Cimitile und ihr fr ü h ­ m ittelalterlicher F reskenzyklus (For­

schungen zur K unstgeschichte und christlichen Archäologie 5 Bd.), Wiesbaden 1962, (O. D e m u s ) .

K arl Forstner, Die karolingi­

schen H andschriften und Fragmente in den Salzburger Bibliotheken

(M itteilungen der G esellschaft fü r Salzburger Landeskunde), Salzburg 1962, (K. H o l t e r ) .

O. Homburger, Die illustrierten

H andschriften der Börgerbibliothek Bern, Bern 1962, (K. H o l t e r ) .

F. Fuhrm ann, Die Chorkrypta

des romanischen Domes in Salzburg,

Schriftenreihe des Salzburger M u­ seums n r 3, 1962, (E. D o b e r e r ) .

Beiträge zur K unstgeschichte und Archäologie des F rü h m ittel­ alters, Köln 1962, (L. В i г с h 1 e r). Kirche und Burg in der A rchä­ ologie des Rheinlandes, Düsseldorf

o.J, (A. S c h m e l l e r ) .

Nekrologi. Gian Piero Bognetti, (K. H o l t e r). R. K. Donin, (J. Z y- k a n). E. H. Buschbeck, (F. K i a u­ n e r).

M. A rszyń ski

O PRACO W ANIE G R A FIC ZN E — M ARIA LEBIEDZK A

Nakład 1250 egz. Objętość arkuszy druk. 10,25 Papier ilust'. Ili kl. 120 g 61 x 86. Oddano do składu w maju 1964 roku, druk ukończono w październiku 1964 r.