Możliwości stosowania mocznika na łąkach trwałych

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X X I , Z. 2, W A R S Z A W A 1970

ROMAN MORACZEWSKI

MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA MOCZNIKA NA ŁĄKACH TRWAŁYCH

Katedra Uprawy Łąk i Pastwisk SGGW, w W arszawie

WSTĘP

Mocznik jako nawóz azotowy był znany rolnictwu od dość dawna, chociaż jego rozpowszechnienie było niewielkie, a na trw ałych użytkach zielonych praw ie żadne. Działo się to dlatego, że jeszcze do niedawna produkcja jego w skali światowej stanowiła niewielki odsetek w szyst­ kich nawozów azotowych. W Polsce jeszcze do roku 1965 produkcja mocznika stanowiła niepełne 11% ogólnej produkcji nawozów azotowych. Poza tym stosunkowo niewiele doświadczeń prowadzonych w okresie międzywojennym i zaraz po drugiej wojnie światowej [1] dotyczyło działania mocznika pod rośliny upraw ne na gruntach ornych, gdzie był on używany jako nawóz przedsiewny. Na użytkach zielonych były wprawdzie prowadzone nieliczne doświadczenia z m ałym i dawkami mocz­ nika (do 40 kg N na hektar), lecz nie dały one jednoznacznych wyników. Tym też chyba należy tłumaczyć wiele kontrow ersyjnych doniesień na tem at przydatności mocznika jako nawozu azotowego przy jego pogłów- nym stosowaniu na łąkach i pastwiskach.

Na tle obecnie wzmożonej produkcji mocznika, wobec braku większej liczby doświadczeń łąkowych, powstaje pilna potrzeba w yjaśnienia sze­ regu wątpliwości związanych z działaniem i techniką jego stosowania na użytkach zielonych w porównaniu z saletrą amonową. Temu właśnie celowi poświęcona jest niniejsza praca.

BADANIA WŁASNE

M E T O D Y K A BADAIŚI

Doświadczenia założono w roku 1966 na łąkach torfowych w trzech miejscowościach woj. warszawskiego: w Jastrzębcu na czarnej ziemi właściwej o pH w H20 6,8, w Jaktorow ie na glebie mułowo-glej owej

wytworzonej z namułów aluwialnych o pH 7,2 oraz w Poświętnem na torfie węglanowym średnio głębokim o pH 7,7. Doświadczenia założono według jednolitego schematu (tab. 1).

T a b e l a 1 Schem at d o św iad czeń - E x p e rim en t scheme

W aria n t nawozowy F e r t i l i z a t i o n v a r i a n t I l o ś ć pokosów Number o f c u t s I l o s c sto so w an eg o N n a h e k t a r w l a t a c h Amount o f N a p p lie d p e r h e c t a r e i n th e y e a r s 1966 1967 1968 PK 2 - - -P O Im* 2 150 300 240 PKN I s 2 150 300 240 P O 2m 2 150 300 240 PKN 2 s 2 150 300 240 PKN 3m 3 150 300 240 PKN 3 s 3 150 300 240

* m - a z o t stosow ano w fo rm ie m ocznika /С О /Ш р Л / n i t r o g e n a p p l i e d i n form o f u r e a /СО/NH

s - a z o t stosow ano w fo rm ie s a l e t r y amonowej /КН^Г.О-J n i t r o g e n a p p lie d i n fo ra. o f ammonium n i t r a t e /КН^NO-/ 1 , 2 , 3 - l i c z b a dawek - number o f f e r t i l i z a t i o n r a t e s

Nawozy azotowe stosowano: w jednej dawce wiosną, w dwóch daw­ kach — 1/2 wiosną i 1/2 po pierwszym pokosie oraz w trzech dawkach —

1/3 wiosną, 1/3 po pierwszym pokosie i 1/3 po drugim pokosie. Nawozy fosforowe i potasowe wysiewano tylko w jednej dawce wiosną, w iloś­ ciach: P 20 5 — 55 kg i K 20 — 120 kg/ha w formie superfosfatu pylistego i soli potasowej 40-procentowej. W arianty 1 - 5 (tab. 1) koszono dwa razy w okresie w egetacyjnym , a w arianty 6 - 7 trzy razy w roku, zacho­ wując zarówno przy wysiewie nawozów, jak i koszeniu te same term iny we wszystkich trzech miejscowościach, a mianowicie: przy dwóch poko­ sach — i pokos koszono w dniach 3 - 6 czerwca, a II pokos w dniach 2 0 - 3 1 sierpnia; przy trzech pokosach — I pokos w dniach 19- 27 maja, II pokos w dniach 15- 27 lipca, III — 14- 21 września, w zależności od przebiegu pogody.

W prowadzonych doświadczeniach oprócz ustalania plonów zielonki dokonywano pomiarów lustra wody gruntow ej oraz śledzono przebieg w arunków klim atycznych (rys. 1 - 3).

W kam eralnej części badań wykonano analizy botaniczno-wagowe siana I, II i III pokosu we wszystkich latach trw ania doświadczenia oraz oznaczono procentową zawartość azotu w sianie i na tej podstawie obli­ czono jego w ykorzystanie osobno dla każdego roku.

Poletka miały powierzchnię 60 m 2 (do sprzętu 50 m2). Wszystkie oznaczenia są średnim i z czterech powtórzeń z każdego doświadczenia.

Stasow anie mocznika na łąkach ₃₂₃

Przedział ufności dla plonu zielonki i plonu azotu z poszczególnych lat obliczono przy P = 5% i FG = 17. Błąd różnicy obliczono ze wzoru:

gdzie:

sd — błąd różnicy,

s2F — iloraz zmienności nieścisłości,

r — liczba powtórzeń.

WYNIKI BADAŃ

W P Ł Y W M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J N A W Y SO K O ŚĆ P L O N U Z IE L O N K I I W Y K O R Z Y S T A N IE A Z O T U Z N A W O Z Ó W

R o k 1966. Jak w ynika z danych tab. 2, w 1966 r. produkcyjność 1 kg N przy dawce 150 kg/ha w formie mocznika wynosiła średnio na łące w Jastrzębcu 77 kg, a w formie saletry amonowej tylko 71 kg. W tym samym roku w Jaktorow ie i Poświętnem uzyskano nieco większą produkcyjność N w formie saletry amonowej. W Jaktorow ie odpowied­ nie liczby wynoszą 121 i 126 kg zielonki oraz w Poświętnem — 119 i 135 zielonki na korzyść saletry amonowej. Różnice w działaniu mocznika i saletry amonowej zarówno w Jastrzębcu jak i w Jaktorow ie mieszczą się w granicach błędu doświadczalnego, natom iast w Poświętnem znaj­ dują się poza jego granicami. W tej ostatniej miejscowości plony były mniejsze o 13% na niekorzyść mocznika. Największe różnice w ystąpiły przy dzieleniu dawki na 3 części.

W ykonane analizy chemiczne na zawartość azotu w sianie pokazały nieco gorsze pobieranie N z mocznika niż z saletry amonowej (tab. 3), przy czym wyraźniejsze różnice w ystąpiły w zawartości N w sianie I pokosu na poletkach PK. W II pokosie różnice te się wyrównały, a na łące w Jaktorow ie dzięki rozwojowi roślin motylkowych zawartość azotu w drugim pokosie na PK naw et się znacznie zwiększyła w porównaniu z pozostałymi w ariantam i nawozowymi.

Analogicznie do plonu zielonki także i plon azotu w 1966 r. był, śred­ nio biorąc, nieco mniejszy na łące nawożonej mocznikiem w porównaniu do saletry amonowej. W ykorzystanie N z mocznika przy dawce N w w y­ sokości 150 kg/ha wynosiło: w Jastrzębcu 46%, w Jaktorow ie 63% i w Po­ świętnem 55%. Analogiczne liczby dla saletry amonowej wynosiły w tym roku: 49, 65 i 64%. Widzimy więc, że i przy w ykorzystaniu azotu n a j­ większe różnice między saletrą amonową a mocznikiem na niekorzyść tego ostatniego nawozu stwierdzono w Poświętnem na torfie węglano­ wym. Różnice te powstały głównie w pierwszym pokosie (tab. 3 i 4).

Rys. 1. Przebieg opadów, temperatur i poziomu wody gruntowej w roku 1966 Rainfall, temperatures and ground water dynamics in 1966

R o k 1967. Sądząc po wysokości plonów z r. 1966 w ydawało się, że 150 kg/ha nie jest jeszcze tą m aksym alną dawką, któ rą w w arunkach intensywnej gospodarki na użytkach zielonych należałoby stosować. Z tych to względów w 1967 r. podwyższono dawkę azotu do 300 kg/ha nie zmieniając przy tym schematu doświadczenia. Przy tak wysokim po­ ziomie nawożenia azotowego zarówno w formie mocznika, jak i saletry amonowej uzyskano średnio ponad 100 q zielonki z hektara więcej w po­ rów naniu z 1966 r. W yjątek stanowi Poświętne, gdzie jedynie na sale­ trze amonowej i to przy dzieleniu dawki na 3 i przy trzech pokosach uzyskano zwyżkę ok. 100 q (tab. 5), a na innych w ariantach obserwo­ wano naw et pewną nieznaczną obniżkę plonu w porównaniu do r. 1966. Przyczyn tego zjawiska należy szukać w glebie i w przebiegu pogody. Gwałtowny spadek tem peratury w trzeciej dekadzie kw ietnia i na po­ czątku m aja (rys. 2) oraz stosunkowo wysoki stan wód gruntow ych

wy-Stosowanie mocznika na łąkach ₃₂₅

T a b e l a 2

P lo n z ie lo n k i z łą k nawożbnych mocznikiem i s a l e t r ą amonową w roku 1966 Green m atter y i e l d from meadows f e r t i l i z e d w ith u rea and ammonium n i t r a t e in 1966

J a s tr z ę b ie c Jaktorów P ośw iętne W ariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t w q /h a in q /h a ró ż­ n ic a d i f f e ­ rence kg z ie lo n k i na 1 kg N kg o f green m atter y i e l d per 1 kg N w q /h a in q /h a ró ż ­ n ic a d i f f e ­ ren ce kg z ie lo n k i na 1 kg N kg o f green m atter y i e l d per 1 kg N w q/h a in q/h a róż­ n ic a d i f f e ­ ren ce kg z ie lo n k i na 1 kg N kg o f green m atter y i e l d p er 1 kg N PK 2 7 5 ,2 - - 1 5 6 ,8 - - 2 5 4 ,2 _ _ P O lm 5 9 3 ,0 1 1 7 ,8 78 3 4 0 ,5 1 8 3 ,7 122 4 3 0 ,6 1 7 6 ,4 116 P O l s 3 9 0 ,4 1 1 5 ,2 77 3 7 4 ,9 2 1 8 ,1 1*5 4 5 0 ,2 1 9 6 ,0 130 P O 2m 301,2 1 0 6 ,0 71 3 5 5 ,7 1 9 8 ,9 132 4 4 5 ,8 191,6 127 P O 2 s 3 7 1 ,1 9 5 ,9 64 3 2 7 ,3 1 7 0 ,5 115 4 5 9 ,1 2 0 4 ,9 136 P O 3m 4 0 2 ,0 1 2 6 ,8 84 3 1 9 ,7 1 6 2 ,9 108 4 2 6 ,9 1 7 2 ,7 115 P O 5 s 3 8 4 ,9 1 0 9 ,7 73 3 3 7 ,9 1 8 1 ,1 120 4 5 5 ,4 2 0 1 ,2 134 P r z e d z ia ł u f n o ś c i L .S .D . 2 7 ,7 3 3 ,6 2 8 ,3 ' T a b e l a 5

Procentow a zaw artość N w su ch ej m asie s ia n a w roku 1966 N p ercen ta g e in dry m a tter o f hay in 1966 W ariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t J a s t r z ę b ie c Jaktorów P o św iętn e I II I I I I II I I I I I I I I I PE 1 ,4 9 1 ,5 0 _ 1 ,6 7 2 ,3 5 _ 1 ,6 7 1 ,6 5 _ P O lm 2 ,2 5 1 ,6 3 - _{2 ,3 7} 1 ,7 4 - 2 ,1 6 1 ,5 6 -P O l s 2 ,3 2 1 ,6 5 - 2 ,3 8 1 ,7 0 - 2 ,2 6 1 ,5 6 _ P O 2m 1 ,9 1 1 ,5 0 - 2,29 _{1 ,7 1} - _{1 ,8 7 1 ,5 7} _ P O 2 s 2 ,0 8 1 ,4 8 - 2 ,0 3 1 ,7 6 - 2 ,0 0 1 ,5 3 _ P O 3a 1 ,9 0 1 ,7 3 1 ,8 0 2 ,2 4 2 ,0 1 2 ,3 5 2 ,0 2 1 ,6 0 1 ,7 0 P O 3 s 1 ,8 9 1 ,8 4 1 ,8 3 2 ,0 8 1 ,8 3 2 ,4 6 2 ,0 1 1 ,7 5 1 ,6 0

w arł znacznie silniejszy wpływ na torfie węglanowym niż na pozosta­ łych dwu glebach (czarnych ziemiach). W Poświętnem w skutek łatw iej­ szego wymywania składników przez przesiąkające do wód gruntow ych opady należało się liczyć ze znaczną stratą azotu. Przy podzieleniu daw ­ ki mocznika na 3, pierwsza porcja azotu prawie nie dała żadnego efektu, dopiero druga dawka dała znaczne zwyżki, ale już nie na tyle wielkie, by dorównywały efektom produkcyjnym saletry amonowej. Wyraźniej to zjawisko przedstawia zestawienie:

mocznik w trzech dawkach — q/ha saletra amonowa

w 3 dawkach — q/ha

pokos I pokos II pokos III

71,0 189,0 141,0 208,4 163,4 145,0 razem 401,0 516,8 T a b e l a

Łączny p lon a zo tu zaw arty w I , I I i l i i p o k o sie w roku 1966 w kg na ha T o ta l N y i e l d in k g /b a in th e 1 s t , U n d and I l l r d cut in 1966

J a s t r z ę b ie c Jaktorów Pośw iętn e Wariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n w kg z ha ró ż­ n ic a % wykorzy­ s t a n ia N w kg z ha ró ż­ n ic a % wykorzy­ s ta n ia N w kg z ha róż­ n ic a % wykorzy­ s t a n ia N v a r ia n t _in k g /h a d i f f e ­ ren ce f e r t i l i ­ z er N u p tak e, i n k g /h a d i f f e ­ rence f e r t i l i ­ zer N uptake % in k g /h a d i f f e ­ rence f e r t i l i ­ z er N u p take, % PK 97 _ _ 71 _ _ 102 . _ P O lm 189 92 61 174 103 68 192 90 60 PEN I s 193 96 64 192 121 81 2o9 107 71 PEN 2m 156 59 39 170 99 66 180 78 52 PEN 2 s 159 62 41 147 76 51 189 87 58 PEN 5m 172 75 50 155 84 56 182 80 53 PEN 3 s 162 65 43 166 95 63 198 96 64 P r z e d z ia ł u fn o ś c i L .S .D . 17 - - 23 - - 18 - -T a b e l a

P lon z ie lo n k i z łą k nawożonych mocznikiem i s a l e t r ą amonową w roku 1967 Green m atter y i e l d from meadows f e r t i l i z e d ' w i t h urea and ammonium n i t r a t e in 1967

J a s t r z ę b ie c Jaktorów P ośw iętne Wariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n w q /h a ró ż­ n ic a kg z ie lo n k i na 1 kg N w q /h a r ó ż ­ n ic a kg z ie lo n k i na 1 kg К w q /h a ró ż­ n ic a kg z ie lo n k i na 1 kg N v a r ia n t in q /h a d i f f e ­ ren ce kg o f green m atter y i e l d per 1 kg Ы i n q /h a d i f f e ­ ren ce kg o f g reen m atrer y i e l d p er 1 kg N i n q /h a d i f f e ­ ren ce kg o f green m atter y i e l d per 1 kg N PK 3 1 9 ,0 _ - 2 0 4 ,0 - - 2 0 7 ,3 - -PEN lm 4 9 3 ,8 1 7 4 ,8 58 4 0 2 ,6 1 9 8 ,6 66 4 0 6 ,8 1 9 9 ,0 66 PEN I s 5 0 8 ,0 1 8 9 ,0 63 4 0 2 ,2 1 9 8 ,2 66 4 0 7 ,2 1 9 9 ,4 66 PEN 2m 4 7 0 ,8 1 5 1 ,8 51 4 3 1 ,6 2 2 7 ,6 76 4 3 0 ,2 2 2 2 ,4 70 PEN 2 s 4 7 9 ,6 1 6 0 ,6 53 4 1 5 ,0 2 1 1 ,0 70 4 0 6 ,0 1 9 8 ,2 66 PKN 3m 5 1 1 ,4 1 9 2 ,4 64 5 0 9 ,0 3 0 5 ,0 102 4 0 1 ,0 1 9 3 ,2 64 PEN 3 s 5 4 2 ,2 223,2 74 5 0 9 ,6 3 0 5 ,6 102 5 1 6 ,8 3 0 9 ,0 103 P r z e d z ia ł u f n o ś c i L .S .D . 4 3 ,3 - - 4 5 ,9 - - 3 3 ,6 -

-Stosow anie mocznika n a łąkach ₃₂₇

Rys. 2. Przebieg opadów, temperatur i poziomu wody gruntowej w roku 1967 Rainfall, temperatures and ground water dynamics in 1967

Na marginesie tych liczb należy zauważyć, że przy podzieleniu daw­ ki mocznika na 3 plon w pierwszym pokosie był znacznie niższy niż na poletkach kontrolnych (PK). Można by sądzić, że powstały przy rozkła­ dzie mocznika amoniak w yw arł ham ujący wpływ na wzrost roślin. Znaczny brak opadów w m aju mógł się bardzo do tego przyczynić. W ro­ ku 1967 nieznaczne przyham owanie wzrostu pierwszego pokosu na wa­ riantach nawożonych mocznikiem w porównaniu z saletrą amonową zau­ ważono w Jastrzębcu, a brak jakichkolwiek różnic między obu w ym ie­ nionymi nawozami stwierdzono w Jaktorow ie, w sumie jednak mimo niekorzystnego przebiegu pogody w drugiej połowie kw ietnia i w pierw ­ szych dwóch dekadach m aja efekt działania azotu był wysoki i wynosił na 1 kg N dany w moczniku: w Jastrzębcu 58 kg, w Jaktorow ie 81 kg

i w Poświętnem 66 kg zielonki; na 1 kg N w saletrze amonowej odpo­ wiednio: 63, 79 i 78 kg. Jak z tego widać, mocznik działał słabiej od sa­ letry amonowej w Poświętnem i Jastrzębcu, a ogólnie nieco lepiej w Jak ­ torowie. Przy trzech pokosach mocznik dał w Jaktorow ie 509 q zielonki z hektara, a saletra amonowa 509,6 q.

W roku 1967, jak to w ynika z tab. 6, nie zauważono w suchej masie siana poważniejszych zmian w zawartości procentowej azotu. Średnio była ona tylko nieco wyższa niż w roku 1966, ale nie na tyle, by została udowodniona statystycznie. W 1967 r. występowały natom iast poważne

T a b e l a 6

Procentow a zaw artość N w su ch ej masie s ia n a z roku 1967 N p e rcen ta g e in dry m atter o f hay in 1967 Wariant

naw ożenia F e r t i l i z a t i o n

v a r ia n t

J a s t r z ę b ie c Jaktorów Pośw iętn e

l I I I I I I I I I I I I I 11 I I I FZ 1 ,4 2 1 ,70 - _{1,86 2 ,3 4} _ _{1 ,7 3 1 ,6 3} _ FKM ln 2 ,4 9 1 ,6 3 - 2 ,4 2 1 ,6 2 - _{2 ,2 8 1 ,7 7} _ PKN l a 2 ,4 2 1 ,5 4 - _{2 ,1 3 1 ,5 7} - _{2 ,0 4 1 ,8 4} _ PKIï 2m 1,90 1 ,5 4 - 2,12 1 ,8 7 - 2,02 1 ,7 2 _ РКП 2 s 2 ,0 4 1,68 - 2,02 2 ,0 5 - 1,66 1,72 _ PKN 3m 2 ,4 6 1,72 2 ,0 9 2 ,6 2 2 ,3 7 3,02 1 ,9 8 1 ,6 1 •2,47 PKN 3 s 2 ,5 7 1 ,8 7 2 ,1 5 2 ,7 3 2 ,5 2 1 ,9 6 2 ,8 2 2 ,0 5 2 ,8 5 T a b e l a 7

Łączny p lo n a zo tu zawarty v; I , I I i I I I p o k o eie w roku 1967 w kg na ha T o ta l N y i e l d in k s /h a in th e l e t , U n d and I l l r d cut in 1967

J a s t r z ę b ie c Jaktorów “ ■P ośw iętn e ■ ■ ! j Wariant nawoier-ia F e r t i l i z a t i o n w kg z ha ró ż­ n ic a % wykorzy­ s t a n ia N w kg z ha ró ż­ n ic a % wykorzy­ s t a n ia N w kg z ha róż­ n ic a % wykorzy­ s t a n ia N v a r ia n t in d i f f e ­ f e r t i l i ­ in d i f f e ­ f e r t i l i ­ in d i f f e ­ f e r t i l i ­ k s/h a ren ce _{N u p ta k e,} zer %

k g/h a ren ce _{N u p tak e,} zer

% k g/h a rence _{21 u p ta k e-} zer % PK 137 _ _ ₁₀₈ - - 81 - -РКЯ In 252 115 38 203 95 31 187 106 35 FKN l s 252 115 38 181 73 24 183 102 34 PKiS’ Zn 192 55 18 200 92 32 188 107 36 PEN 2 s 23О 93 31 193 85 28 180 99 33 F кг: 3m 246 109 36 310 202 67 192 111 37 PKIi 5s 286 149 49 294 186 62 387 3О6 102 ! P r z e d z ia ł i u f n o ś c i L .S.D . 30 - - 19 - - 19 -

-Stosowanie mocznika na łąkach ₃₂₉ różnice w w ykorzystaniu azotu wniesionego do gleby zarówno w formie mocznika, jak i saletry amonowej (tab. 7). Lepsze w ykorzystanie azotu w stosunku do 1966 r., mimo podwojenia dawki w roku 1967, stw ierdzo­ no przy trzech pokosach tylko na moczniku w Jaktorow ie oraz na sa­ letrze amonowej w Jastrzębcu i Poświętnem. Biorąc jednak średnio w roku 1967 stwierdzono gorsze w ykorzystanie nawozów azotowych z obu badanych form. Średnio dla wszystkich miejscowości i kom bina­ cji nawozowych w ykorzystanie mocznika wynosiło 56%, a dla saletry 44% (w 1966 r. odpowiednio liczby wynosiły 55 i 59%).

T a b e l a 3 P lc n z i e l o n k i z ł ą k nawożonych ".ocznikiem i s a l e t r ą amonową w ro k u 1965

C-reen m a tte r y i e l d from meadows f e r t i l i z e d w ith u r e a and ammonium n i t r a t e i n 1963

J a s t r z ę b ie c Jaktorów P ośw iętne nawożenia F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t w q /h a in q /h a ró ż ­ n ic a d i f f e ­ rence kg z ie lo n k i na 1 ks К kg o f green m atter y i e l d per 1 kg К w q/h a in q/h a ró ż­ n ic a d i f f e ­ rence Kg z ie lo n k i na 1 kg N kg o f green m atter y i e l d per 1 kg К w q/h a in q/h a ró ż­ n ic a d i f f e ­ ren ce kg z ie lo n k i na 1 kg К kg o f green m atter y i e l d per 1 kg К FK 5 3 9 ,1 - - 2 6 4 ,8 - - _{2 5 6 ,6} _ -fk:: im 4 6 6 ,5 7 7 ,4 32 2 9 4 ,5 2 9 ,5 12 4 4 1 ,8 13 5 ,2 77 ЬlS I s 4 6 1 ,0 7 1 ,9 30 3 2 9 ,1 6 4 ,5 27 4 3 5 ,1 1 7 8 ,5 74 PŁN 2m W , 6 6 4 ,5 27 3 2 8 ,7 6 5 ,9 27 4 1 8 ,6 1 6 2 ,0 67 , s 4 6 ? ,4 7 8 ,5 33 5 4 8 ,5 8 5 ,5 35 4 4 3 ,1 1 9 1 ,5 79 i Fill* 5m 4 7 8 ,4 8 9 ,5 37 5 5 7 ,4 92,6 38 4 9 9 ,7 2 4 5 ,1 101 j И-'.' 5 s 5 4 5 ,4 1 5 6 ,5 65 5 7 7 ,8 115,8 47 5 1 6 ,6 2 6 0 ,0 108 P r z e d z ia ł u f П О Ь С 1 L .S .D . 6 5 ,8 2 6 ,0 3 4 ,6 ' — T a b e l a 9

Procentow a zaw artość N w su ch ej m asie s ia n a z roku 1968 N p e r ce n ta g e i n dry m atter o f hay i n 1968 Wariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t J a s t r z ę b ie c Jaktorów P o św iętn e I I I I I I I I I I I I I I I I I I PK 2 ,2 9 2 ,1 9 - _{2 ,5 0} 2 ,2 2 _ _{1 ,7 3 2 ,0 0} _ P O lm 2 ,5 9 1 ,8 0 - 2 ,3 5 1 ,7 6 - 2 ,3 7 1 ,8 5 -PKN I s 2 ,7 2 2 ,0 9 - 2 ,9 3 2 ,1 8 - 2 ,4 3 2 ,0 4 -PKN 2m 2 ,6 4 2 ,1 1 - 2 ,5 6 2 ,1 5 - _{2 ,2 3} 1 ,6 6 -PKN 2 s 2 ,4 8 2 ,0 7 - 2 ,1 6 2 ,3 1 - _{2 ,3 3} 1 ,9 6 -PKN 3m 2 ,7 7 2 ,1 3 2 ,5 4 2 ,6 3 2 ,3 1 2 ,5 0 2 ,5 8 2 ,1 2 2 ,4 5 PKN 3 s 2 ,6 1 2 ,1 3 2 ,4 9 2 ,7 0 2 ,4 2 2 ,5 3 2 ,5 8 2 ,1 2 2 ,8 4

R o k 1968. Obserwując rozwój runi łąkowej w 1967 r. przy dawce 300 kg/ha stwierdzono silne wyleganie roślin i to naw et przy dzieleniu dawki na 3 części po 100 kg. Wprawdzie w 1967 r. uzyskano rekordowe plony niemal we wszystkich w ariantach nawozowych, ale sprzęt takiej zielonki okazał się bardzo uciążliwy, często przekraczający możliwości przeciętnego gospodarstwa produkcyjnego. W dodatku koszty uzyskania paszy z łąk dwukośnych gwałtownie wzrosły w skutek psucia się maszyn i strat związanych z podgniwaniem traw i niemożliwością dokładnego wykoszenia runi. Stwierdzono poza tym znacznie niższe w ykorzystanie azotu niż w 1966 r., wobec czego w 1968 r. postanowiono obniżyć dawki azotu w obu formach do 240 kg/ha. Jednak i przy tym poziomie naw o­ żenia azotowego następowało wyleganie roślin przy sprzęcie dwóch po­ kosów (szczególnie w pierwszym). Choć więc plon I .pokosu co do

wiel-Rys. 3. Przebieg opadów, temperatur i poziomów w ody gruntowej w roku 1968 Rainfall, temperatures and ground water dynamics in 1968

Stosowanie mocznika na łąkach ₃₃₁

T a b e l a 10

Łączny p lo n azo tu zaw arty w X, I I i I I I p o k o sie w roku I960 w kg na ha T o ta l N y i e l d i n k g /h a i n th e I s t , U n d and I l l r d c u t i n 1968 J a s t r z ę b ie c Jaktorów P o św iętn e W ariant naw ożenia F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t w kg z ha i n k g /h a r ó ż ­ n ic a d i f f e ­ ren ce % wykorzy­ s t a n ia N f e r t i l i ­ zer N u p ta k e, % w kg z ha in k g /h a r ó ż ­ n ic a d i f f e ­ ren ce % wykorzy­ s t a n ia N f e r t i l i ­ z e r N u p ta k e, % w kg z ha i n k g /h a r ó ż ­ n ic a d i f f e ­ ren ce % wykorzy­ s t a n ia N f e r t i l i ­ z e r N uptakej % PK 207 _ ■ - 149 _ _ ₁₁₅ _ _ PEN lm 256 49 20 148 1 - 225 110 45 PEN I s 268 61 25 200 51 21 231 116 48 PEN 2m 261 54 23 186 37 16 193 78 32 PEN 2 s 259 52 22 183 34 15 227 112 46 PEN 3m 276 69 29 206 57 24 280 165 68 PEN 3 s ЗОЗ 96 40 225 76 31 294 179 74 P r z e d z ia ł u fn o e c i L .S .D . 51 - -26 - - 32 - -T a b e l a 11

S k ład b o ta n iczn o - wagowy s ia n a w J a str z ę b c u z roku 1968 B o ta n ic a l c o m p o sitio n o f hay a t J a s tr z ę b ie c i n 1968 Wariant naw ożenia F e r t i l i z a ­ t i o n v a r ia n t Pokos Cut Trawy bardzo dobre i dobre G rasses o f v ery h ig h and h ig h v a lu e Trawy g o r sz e j ja k o ś c i G rasses o f low er v a lu e T urzycowate i s i t owate S edges and ru sh es Motylkowate Legumes Z io ła /c h w a s ty / Kerbs and weeds PE I 7 7 ,9 0 ,0 1 ,5 4 ,2 1 6 ,4 I I 6 7 ,4 0 ,3 2 ,1 1 8 ,4 1 1 ,8 PEN lm I 9 2 ,4 0 ,0 0 ,3 0 ,0 7 ,3 I I 9 1 ,2 0 ,0 1 ,6 0 ,6 6 ,6 PEN I s I 9 6 ,9 - _{0 ,3 0 ,3} 2 ,5 I I 8 8 ,8 0 ,0 1 ,4 5 ,5 4 ,3 PEN 2m I 9 5 ,5 0 ,5 0 .3 0 ,1 3 ,6 I I 9 2 ,5 0 ,0 1 ,8 0 ,1 7 ,6 PEN 2 s I 8 9 ,6 0 ,2 0 ,7 0,1 9 ,4 I I 9 5 ,2 0 ,0 1 ,1 0 ,6 3 ,1 1 PEN 3m I 8 6 ,2 0 ,0 0 ,4 0 ,1 1 3 ,3 I I 8 4 ,2 4 ,0 2 ,7 0 ,0 9 ,1 I I I 8 7 ,0 - 0 ,4 0 ,3 1 2 ,3 PEN 3 s I 9 0 ,9 _ _{0 ,2 0 ,1} 8 ,8 I I 9 0 ,9 0 ,1 0 ,4 0 ,1 8 ,5 I I I 9 2 ,1 0 ,2 0 ,2 - 7 ,5

kości w 1968 r. niczym nie ustępował plonowi z roku 1967, to jednak II pokos był bardzo niski i wynosił zaledwie 50% masy II pokosu z 1967 r. W yjątek stanowi tu tylko łąka torfowa w Poświętnem, gdzie wilgotność w 1968 r. nie była czynnikiem lim itującym odrastanie roślin sprzątanych w II i III pokosie. Dzięki tem u w Poświętnem w 1968 r. uzyskano znacz­ nie wyższe plony niż w 1967 r. przy 300 kg/ha azotu. Saletra amonowa przy trzech pokosach w 1968 r. dała identyczne plony jak w 1967 r. (tab. 5 i 8). Produkcyjność 1 kg N zarówno w moczniku, jak i w sale­ trze amonowej była bardzo wysoka i przekraczała 100 kg zielonki na

1 kg N.

W roku 1968 stwierdzono również różnice w procentowej zawartości azotu i to szczególnie w sianie II pokosu (tab. 9). Średnio zawartość pro­ centowa azotu w 1968 r. w sianie II pokosu była bardziej zbliżona do zawartości azotu w pierwszym pokosie niż miało to miejsce w dwu po­ przednich latach. Jednakże średnie w ykorzystanie azotu dla wszystkich trzech miejscowości było najniższe i wynosiło dla N z mocznika zaled­ wie 28%, a dla N z saletry amonowej 35%. Najniższe i na ogół mało spo­ tykane w ykorzystanie azotu w 1968 r. stwierdzono w Jaktorow ie (śred­ nio 13% dla mocznika i 22% dla saletry), do czego przyczyniła się susza w lipcu i sierpniu oraz gwałtowny spadek wody gruntow ej w tych dwóch miesiącach (rys. 3).

Rozwój roślin motylkowych na poletkach nawożonych PK zwiększył zasoby azotu tej kom binacji i tym samym obniżył różnice między w a­ riantam i nawożonymi i nie nawożonymi azotem. Dlatego też wyliczone na tej podstawie wyzyskanie azotu stosowanych nawozów należy trak ­ tować z dużym zastrzeżeniem (tab. 10 i 11).

W P Ł Y W M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J N A S K Ł A D B O T A N IC Z N Y S I A N A

Analizy botaniczno-wagowe siana wykonywano każdego roku. Nie różnią się one bardzo od siebie i dlatego podano tu skład botaniczny sia­ na w 1968 r., to jest w trzecim roku doświadczenia. Jak widać, nie ma pod tym względem żadnych różnic między w ariantam i nawożonymi mocznikiem i saletrą amonową. W ystąpiły natom iast bardzo istotne róż­ nice w składzie botanicznym między łąkam i dwukośnymi i trzykośnym i oraz między poszczególnymi miejscowościami. I tak na łące w Jastrzęb­ cu stwierdzono znaczny rozwój motylkowych na PK, a ilość ziół i chwa­ stów nie przekroczyła przeciętnej zawartości tych roślin w innych sia- nach (tab. 11). Podobnie rzecz wyglądała i na łące w Poświętnem (tab. 13). Natomiast w Jaktorow ie na PK rozwinęły się silnie zarówno rośliny motylkowe, jak i chwasty. Tych ostatnich było mniej w pierwszym po­ kosie, a więcej w drugim, gdzie ilość ich dochodziła do 50% (tab. 12).

Stosowanie mocznika na łąkach ₃₃₃ T a b e l a 12

Skład b o ta n iczn o - wagowy s ia n a w Jak torow ie z roku 1968 B o ta n ic a l c o m p o sitio n o f hay a t Jaktorów in 1968 V/ar i ant naw ożenia F e r t i l i z a ­ t i o n v a r ia n t Pokos Cut Trawy bardzo dobre i dobre G ra sses o f v ery h ig h and h ig h v a lu e Trawy g o r sz e j j a k o ś c i G rasses o f low er va lu e Turzycowate i s ito w a te Sed ges and ru sh es M otylkowate Legumes Z io ła /c h w a s ty / Herbs and weeds PK I 3 6 ,0 1 3 ,0 0 ,2 2 9 ,8 2 1 ,0 I I 1 5 ,7 0 ,3 0 ,0 3 6 ,1 4 7 ,9 P O lm I 7 6 ,1 9 ,3 - 0 ,1 1 4 ,5 I I 4 7 ,2 0 ,1 0 ,0 0 ,3 5 2 ,4 РКП I s I 8 2 ,6 At5 - 0 ,2 1 4 ,7 I I 5 3 ,3 0 ,0 0 ,1 0 ,2 4 6 ,4 PKI,' 2г. j 8 4 ,2 3 ,7 J.O 0 ,0 1 2 ,1 II 4-6,6 0 ,1 0 ,0 0 ,0 4 3 ,2 pki; 2s I 8 4 ,4 3 ,9 0 ,0 0 ,6 1 1 ,1 I I 5 0 ,9 0 ,0 - 0 ,7 4 8 ,4 PKN pm I 7 b ,5 4 j 1 - - 1 9 ,4 I I 7 3 ,8 2 ,0 - 0 ,2 2 4 ,0 I I I 8 6 ,7 0 ,5 - 0 ,0 1 2 ,8 РКП 3 s I 7 9 ,8 4 ,1 - 0 ,4 1 5 ,7 I I 6 1 ,6 5 ,7 0 ,0 0 ,1 3 2,6 I I I 5 3 ,8 2 ,3 0 ,0 0 ,0 1 3 ,9

Jedynie przy trzech pokosach ilość chwastów w sianie była mniejsza i bardziej równomiernie rozłożona. Wśród chwastów 80% stanowił barszcz zwyczajny Heracleum sphondylium. Jest to wskazówką, że na łąkach, gdzie Heracleum znajduje n atu raln e siedlisko rozwoju przy w y­ sokim nawożeniu azotowym i dwóch pokosach może on decydować o wartości pastewnej siana.

DYSKUSJA

W dotychczasowych publikacjach rolniczych mało jest badań porów­ nujących działanie mocznika z innym i nawozami azotowymi na łąkach. W Anglii badania w tym zakresie prowadzili D e v i n e i H o l m e s [3, 4], którzy stw ierdzili gorsze działanie mocznika od saletry amonowej na łąkach, przy czym wyższe dawki były mniej efektywne.

Można to tłumaczyć tym , że w Wielkiej B rytanii jest dużo gleb alka­ licznych, a więc ze wzrostem węglanu wapnia wykorzystanie mocznika maleje.

T a b e l a i . Sk ład b o ta n ic zn o - wagowy s ia n a w Poświętnym z roku 1968

B o ta n ic a l c o m p o sitio n o f hay a t P o św iętn e i n 1968 W ariant naw ożenia F e r t i l i z a ­ t i o n v a r ia n t Pokos Cut Trawy bardzo dobre i dobre G rasses o f v ery h ig h and h ig h v a lu e Trawy g o r s z e j ja k o ś c i G ra sses o f low er v a lu e T urzycowate i s ito w a te S edges and ru sh e s M otylkowate Legumes Z io ła /c h w a s ty / Herbs and weeds PK I 6 0 ,9 6 ,4 7 ,5 3 ,3 2 1 ,9 I I * 9 ,8 1 6 ,9 4 ,1 1 ,3 2 7 ,9 PEN ln I 8 9 ,1 1 ,5 0 ,1 0 ,1 9 ,2 I I 8 9 ,3 4 ,5 0 ,7 0 ,1 5 ,* PEN I s I 9 1 ,2 0 ,8 0 ,2 0 ,1 7 ,7 I I 8 8 ,3 4 ,8 0 ,1 0 ,1 6 ,7 PEN 2m I 9 1 , * 1 ,2 1 ,0 0 ,1 6 ,3 I I 8 3 ,* 5 ,1 1 ,1 0 ,2 1 0 ,2 PEN 2 s I 90,2 0 ,6 0 ,2 0,J. 6 ,9 I I 7 9 ,7 1 1 ,9 0 ,7 0 ,1 7 ,6 PEN 3m I 8 1 ,5 5 ,0 1 ,1 0 ,2 1 2 ,2 I I 8 1 ,9 5 ,6 0 ,5 0 ,4 1 1 ,6 I I I 7 9 ,2 6 ,7 0 ,3 0 ,3 1 3 ,5 PEN 3s I 7 1 ,0 1 6 ,2 5 ,3 0 ,4 9 ,1 I I 6 9 ,8 1 6 ,8 1 ,1 0 ,5 1 1 ,8 I I I 6 7 ,1 1 8 ,0 0 ,6 0 ,5 1 3 ,8

Również badania prowadzone w Holandii przez D i l z a i V a n B u r - g a [7] potwierdziły gorszą wartość mocznika w porównaniu z saletrza- kiem. A utorzy ci wiążą mniejszą wartość mocznika ze stratam i powsta­ jącym i w czasie jego hydrolizy w postaci utleniającego się amoniaku. S traty te zmniejszyły się, jeżeli po wysiewie mocznika następowały opa­ dy deszczu.

Badania niemieckie prowadzone przez B u c h n e r a w ykazują m niej­ szą przydatność mocznika niż innych nawozów azotowych na łąkach, a szczególnie na pastwiskach [7].

W Czechosłowacji badania z mocznikiem prowadził F r y c e k [5] i wykazał przydatność tego nawozu do nawożenia pastwisk górskich. Frycek zaleca stosować mocznik jednorazowo na wiosnę lub po pierw ­ szym pokosie. Przeprowadzone we wcześniejszych latach doświadczenia w Polsce przez J a k i m i a k a [6] w ykazały także przydatność mocznika do nawożenia łąk i pastwisk, chociaż dawki stosowane przez tego auto­ ra były stosunkowo małe (do 50 kg/ha).

Stosowanie mocznika na łąkach 335 Pierwsze doniesienia B u r c z y k a [7] w 1966 r. podawały w w ątpli­ wość przydatność mocznika do nawożenia łąk. A utor ten jednak zmie­ nił pogląd na podstawie przeprowadzonych doświadczeń i obecnie tra k ­ tuje mocznik na łąkach równorzędnie z saletrą amonową [8]. Podobnie i S o l n i c k i [9] nie stw ierdził różnic w plonach otrzym anych na mocz­

niku i saletrze amonowej.

T a b e l a 14 E f e k t d z i a ł a n i a N - К e f f e c t i v e n e s s ■ Wariant naw ożenią 1 kg N wyprodukował kg z ie lo n e j masy w la ta c h kg o f green m atter y i e l d p er 1 kg N Ś red n i p r z y r o s t z ie lo n k i w kg na kg ii w la ta c h 1966-68 F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t 196b 1967

1968 Lie an g reen m a tter increm ent i n kg p er 1 kg N Я in 1966-1968 P O lm 105 63 40 69 PKN l s 117 65 44 75 P O 2m 110 66 40 72 P O 2 s 105 63 ^9 72 F O 3m 103 76 59 79 P O 3s 109 93 73 92 ś r e d n io r.a: Mean cn th e: c o / i ’-:2/ 2 106 68 47 74 110 73 55 79 T a b e l a 15 W ykorzystanie a z o tu w % - N uptake / i n %/ i — ■■■ W ariant naw ożenia W ykorzystania N z nawozów w % N uptake from f e r t i l i z e r s / i n %/ F e r t i l i z a t i o n v a r ia n t w la t a c h - i n th e y e a r s śr e d n io za l a t a _{me an £ or} 1966 1967 1968 1966 - 1968 P O lm 63 35 21 39 P O l s 72 32 31 45 P O 2n 52 28 24 35 F O 2 s 50 28 28 35 Г О Ja 53 46 40 46 PО Зз 56 71 46 55 1 śr e d n io па: j Uean fo r : i CO/HHg/g 55 36 28 39 i _ я у о з 59 44 35 46

Synteza trzyletnich doświadczeń przedstawiona w niniejszej pracy (tab. 14) w ykazuje wyraźnie, że działanie mocznika było jednak nieco gorsze niż saletry amonowej. Średnia produkcyjność mocznika ze wszyst­ kich lat przedstaw ia się mniej korzystnie w porów naniu z saletrą amo­ nową. Na 1 kg N w moczniku przypadało średnio 74 kg zielonki, gdy tymczasem na 1 kg N w saletrze amonowej — 79 kg. Podobnie jak w działaniu, także i w procentowym w ykorzystaniu azotu stw ierdza się lepszą przydatność saletry amonowej niż mocznika (tab. 15). Azot z mocz­ nika został w przeprowadzonych doświadczeniach wykorzystany w 39%, a z saletry amonowej aż w 46%.

W przedstawionych trzyletnich badaniach zarówno gorsza produk­ cyjność azotu mocznika, jak i gorsze jego w ykorzystanie na łąkach w y­ stępowało zawsze tylko w pierwszym pokosie i tylko przy wiosennym stosowaniu tego nawozu. Nie stwierdzono nigdy gorszego działania mocz­ nika w drugim i dalszych pokosach.

Na zakończenie w arto jeszcze rozpatrzyć spraw ę z punktu widzenia gospodarczego. P rzyjm ując aktualne ceny nawozów za 1 kg N w CO(NH2)2 — 7,61 zł i NH4NO3 — 8,18 zł, przeciętną cenę siana — 100 zł/q oraz współczynnik do przeliczenia zielonki na siano — 0,28, otrzym am y następujący rachunek:

— dla mocznika (0,74 q zielonki X 0,28 X 100 zł) — 7,61 = 13,09 zł, — dla saletry amonowej (0,79 q zielonki X 0,28 X 100 zł) — 8,09 " = 14,01 zł.

Na podstawie tego rachunku widać, że 1 kg N w moczniku daje do­ chód brutto gorszy tylko o 0,92 zł. Nie ma to jednak praktycznego zn a­ czenia, ponieważ stosowanie mocznika zmniejsza koszty związane z transportem , przechowywaniem i wysiewem w porównaniu z saletrą amonową.

WNIOSKI

W świetle uzyskanych danych z trzyletnich doświadczeń nad działa­ niem mocznika na łąkach trw ałych można stwierdzić co następuje:

1. Wartość nawozowa mocznika na badanych łąkach okazała się nie­ co słabsza od saletry amonowej. Różnica na niekorzyść mocznika jest jednak niewielka i wynosi 6,4%. Z gospodarczego punktu widzenia róż­ nica ta nie ma praktycznego znaczenia wobec nieco niższej ceny jednost­ kowej azotu w moczniku w porównaniu do saletry amonowej. Nie bez znaczenia jest również mniejszy koszt związany z transportem , przecho­ wywaniem i wysiewaniem mocznika.

Stosowanie mocznika na łąkach ₃₃₇ 2. Obniżenie się efektywności N w moczniku w porównaniu do sa­ le try amonowej powstawało zawsze tylko w I pokosie i to niezależnie od liczby zbieranych pokosów i podziału użytej dawki.

3. Przy wysokich dawkach azotu na hektar najkorzystniejsze w yni­ ki produkcyjne uzyskano przy zbiorze trzech pokosów oraz przy dziele­ niu dawki na trzy części, niezależnie od formy azotu.

4. Intensyw ne nawożenie azotem prawie całkowicie eliminowało z runi rośliny motylkowe.

5. Stosowanie intensyw nych dawek N (powyżej 100 kg/ha) w formie mocznika, a także w innych formach może być celowe tylko w gospo­ darstw ach odpowiednio organizacyjnie przygotowanych do zbioru i wy­ korzystania dodatkowych ilości siana.

6. Efektywność zastosowanych wysokich dawek azotu m alała w m ia­ rę upływ u lat od chwili założenia doświadczenia, bez względu na formę stosowanego nawożenia azotem.

LITERATURA

[1] B o g u s z e w s k i W., D r z a s K., L a s o t a T.: Porównanie w artości nawozo­ w ej mocznika i saletry am onowej stosowanych przedsiew nie i pogłównie. Rocz. Nauk roi., 89-A-2, ,1964, s. il95.

[2] C h ł o p e c k i K.: Wartość nawozowa mocznika w porównaniu z saletrą am o­ now ą w nawożeniu łąk. N ow e Roi., nr ,10, 1967, s. .12.

[3] D e v i n e J. R., H o l m e s M. R. J. : Field experim ents comparing ammonium nitrate, ammonium sulphate and urea applied repetitively to grassland. J. Agric., 60, 1963, s. 297.

[4] D e v i n e J. R., H o l m e s M. R. J. : Field experim ents comparing winter and spring applications of am monium sulphate, ammonium nitrate, calcium nitrate and urea to grassland. J. Agric. Sic., 4, 1965, s. 101.

[5] F r y c e k A.: Vysledki s hnojenim horskijch past win mocovinou. Za Vysokou Urodu, 15, 1964, s. 27.

[6] J a к i m i a к M. : Wartość nawozow a ureaformu w porównaniu z niektórymi

nawozam i w nawożeniu łąk. Maszynopis, SGGW Warszawa, 1961.

[7] Materiał z sesji naukowo-inform acyjnej w Puławach. Wyd. Agroch., Warsza­ w a 1966.

[8] M ateriały z seminarium na tem at: „Racjonalne w ykorzystanie wysokich dawek

nawozów azotowych przy produkcji pasz zielonych”. Wyd. IMUZ, W arszawa- Falenty 1969.

[9] S o l n i c k i P., Z a r z y c k i J .: Mocznik na łąkach mineralnych. Now e Roi., 14, 1967, s. 24.

P . М О Р А Ч Е В С К И ВОЗМОЖНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ МОЧЕВИНЫ НА БЕССМЕННЫХ ЛУГАХ К а ф е д р а В е д е н и я Л у го в и П а с т б и щ , В а р ш а в с к а я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н а я А к а д е м и я Р е з ю м е В статье поданы результаты испытаний проведенных в 1966 - 1968 гг. на бессменных лугах над действием высоких доз мочевины на урож ай зеленой массы, по сравнении с аммиачной селитрой. Опыты проводились в трех пунк­ тах: в м. Ястжембец на темноцветной (черной) почве с pH 6,8; в м. Якторов на илисто-глеевой почве с pH 7,2, образовавшейся из аллювиальных отлож е­ ний и в м . Посвентне на карбонатной средней мощности торфяной почве с pH 7,7. Исследования показали, что эффективность мочевины на испытуемых лу­ гах на 6,4% ниже, чем эффективность аммиачной селитры. С экономической точки зрения, эта разница не имеет практического значения, так как ее ре- комендирует меньшая, по сравнении с аммиачной селитрой, цена за единицу азота в мочевине, а такж е уменьшение издерж ек на транспорт, хранение и внесение мочевины. Это небольшое понижение эффективности мочевины по сравнении с аммиачной селитрой всегда проявлялось в урож ае первого укоса независимо от числа укосов и деления вносимой дозы азота. R. M O R A C Z E W S K I

POSSIBILITIES OF UREA APPLICATION ON PERMANENT MEADOW

D e p a r tm e n t o f G r a ss la n d C u lt iv a t io n , W a r sa w A g r ic u lt u r a l U n iv e r s it y

S u m m a r y

In the work the results of experim ents carried out in 1966 - 1968 on permanent m eadows are presented. They concerned effect of high urea rates on green matter yield, as compared to ammonium nitrate. The experim ents w ere carried out at three points, viz. at Jastrzębiec, on black earth, w ith pH 6.8, at Jaktorów, on silt- -gHey soil developed of alluvial silts, w ith pH 7.2, and at Poświetne, on medium deep carbonated peat, with pH 7.7.

The experim ents have shown that fertilizing value of urea on the meadows investigated w as by 6.4% lower than that of ammonium nitrate. This difference is, of no practical value from economic viewpoint, since it is compensated by lower unit of urea nitrogen as compared to ammonium nitrate as w ell as by lower costs connected w ith transport, storage and application of urea. This insignificant low er­

ing of urea value as compared to ammonium nitrate occurred alw ays in the first cut, irrespective of num ber of cuts and of division of the applied fertilizer rate.

Adres

doc. dr habil. Roman Moraczewski Wpłynęło do PTG w e wrześniu 1969 r. Katedra U praw y Łąk i Pastwisk SGGW