XII Międzynarodowy Kongres Papirologów w Ann Arbor (Michigan) 13-17 sierpnia 1968

K

R

O

N

I

K

A

XII MIĘDZYNARODOWY KONGRES PAPIROLOGÓW W ANN ARBOR (MICHIGAN) 13 — 17 SIERPNIA 1968

X II M iędzynarodow y Kongres P apirologów zgromadził grono stosunkowo nie­ liczne zwłaszcza, jeśli idzie o uczonych europejskich. Ogół uczestników nie przekra­ czał stu osób z dużym w tym udziałem Am erykanów . Koszt podróży i pobytu, m i­ m o znacznych funduszy uzyskanych dla sfinansowania podróży części przynajm niej gości europejskich, w brew przyjętym na kongresach papirologów obyczajom , unie­ m ożliw ił znaczniejszy udział w Kongresie przede wszystkim m łodszych pracow ni­ k ów uniwersyteckich. Z drugiej strony dla tych E uropejczyków , którzy na K on ­ gres przyjechali, niezmiernie interesujące było zetknięcie się z większą grupą k o ­ legów amerykańskich, którzy znowu z podobnych pow odów , jak podane w yżej, rzadko i nielicznie pojaw iają się na kongresach odbyw ających się w Europie.

Tym razem, podobnie jak w M ediolanie w r. 1965/ obrady Kongresu nie miały z góry określonego głów nego tematu. Obrady odbyw ały się w dwóch sekcjach, z których jedna miała przewagę tematyki filologicznej i kom unikatów z prac w ydaw niczych w toku, druga zaś raczej przewagę tematyki prawnej i historycznej, choć podział referatów m iędzy te sekcje nie był całkow icie konsekwentny. P ierw ­ sze tylko plenarne posiedzenie poświęcone byłej dyskusji nad podłożem instytucji ptolem ejskich — z udziałem jednego z najznakomitszych historyków am erykań­ skich prof. С. В. Wellesa, prof. J. Bingena z Brukseli i prof. A. E. Samuela z T o­ ronto. W dyskusji tej szło głów nie o zagadnienie roli elem entów egipskich i grec­ kich w okresie ptolem ejskim . M imo jednak ogólnie sform ułowanego tematu w ła ­ ściwie zarówno referat prof. W ellesa o roli Egipcjan w okresie pierw szych Ptole­ meuszy, jak i szczególnie referat prof. Samuela o elemencie greckim w p tolem ej- skiej biu rokracji na podstawie dokum entów z Hibeh, dotyczyły raczej zagadnień szczegółow ych tego w ielkiego tematu. Prof. Welles podkreślał w spółpracę Egipcjan z w arstw w yższych z pierwszym i Ptolemeuszami, co spotkało się z pewnym i za­ strzeżeniami w dyskusji. Również w ok ół referatu prof. Samuela rozwinęła się ożywiona dyskusja. Drugim zagadnieniem ogólnym , które w yw ołało nie tylko dyskusje, ale pełne pasji starcie podczas posiedzeń i w kuluarach, była sprawa zastosowania maszyn elektronow ych w pracy papirologów . Dwa — poświęcone temu zagadnieniu — w ieczorne zebrania trw ały długo i w brew znanej powszech­ nie amicitia papirologorum doprow adziły do ostrych starć. Nie tylko szło o starcia m iędzy zwolennikam i i przeciw nikam i użycia maszyn elektronow ych do uporząd­ kowania i zanalizowania całości materiału papirusowego. O wiele jeszcze żywsze starcie w yw ołały różnice zdań co do metod zapisu w iadom ości źródłow ych na kar­ tach perforow anych. M etody przedstawione przez dużą stosunkowo reprezentację ośrodka dokum entacji w Liège pod kierow nictw em prof. A. Tomsina w yw ołały ożywioną dyskusję a projekt stworzenia centralnego ośrodka dokum entacji papi­ rusow ej tamże spotkał się z różnymi wątpliw ościam i. W reszcie postanowiono p o­ w ierzyć przygotowanie tego rodzaju projektu podkom isji Zarządu M iędzynarodo­ w ego Stowarzyszenia Papirologów .

Z referow anie tem atyki zebrań sekcyjnych ze względu na jej różnorodność na­ suwa poważne trudności. Zdecydow aną przewagę tym razem m iały komunikaty o publikacjach papirusów będących w toku, względnie analiza i komentarz p o­ szczególnych dokum entów przygotow yw anych do publikacji. Niezależnie od nieraz bardzo w ysokiego poziom u tego typu komunikatów, trzeba podkreślić brak na ogół

220 K R O N I K A

u jęć bardziej syntetycznych, brak szerszej problem atyki w większości kom unika­ tów, a w ięc także i w dyskusjach. W dyskusjach kuluarow ych nieraz na to zja ­ w isk o zwracano uwagę szukając m ożliw ych jego przyczyn. Trzeba tu podkreślić m.in. ograniczony ściśle czas kom unikatów m axim um 20 minut); wielu referen ­ tów obawiało się, że podjęcie szerszej tematyki w takim lim icie czasu sprowadzi się do ogólników . Dalej — bardzo burzliw y dla pracow ników uniwersyteckich (a spośród nich rekrutowała się przytłaczająca większość uczestników Kongresu) ubiegły rok akademicki nie pozw olił wielu spośród nich na przygotowanie zamie­ rzonych referatów. Zgadzano się jednak, że poza tym i czynnikami obrady K on ­ gresu odzwierciedlały istniejącą w naukach humanistycznych tendencję do m ikro- grafii m ającą w oczach wielu pracow ników w artość ścisłych i obiektyw nych w y ­ ników. Skądinąd w wielu komunikatach opartych o interpretację jednego doku­ mentu, czy dotyczących kwestii specjalnych, m ów iono o sprawach bardzo istotnych dla całości dziejów Egiptu grecko-rzym skiego oraz m etody jego badań. Trzeba tu zw rócić szczególną uwagę na referaty prof. J. B i n g e n a (Bruksela) pt. G recs et

E gyptiens, le problèm e de PSI 1502, dotyczący zasadniczej sprawy stosunków m ię­

dzy Grekam i i Egipcjanami, prof. H. C. Youtie (Univ. of Michigan) pod zawodnym tytułem Callimachus in the T ax Rolls, m ów iący o niezw ykle interesujących w n io­ skach w yp ływ ających ze studium imion w ystępujących w tzw. Tax Rolls — spi­ sach podatkowych z Karanis z lat 172/3, prof. E. G. T u r n e r a (Londyn) o m a­ łym zespole źródeł jednej rodziny z Oxyrhynchos z I w., prof. R. E é m o n d o n a (Paryż) — dotyczący dokumentu okresu bizantyńskiego, prof. J. M o d r z e j e w ­ s k i e g o (Paryż) o prawie Egiptu rzymskiego. D elegacja polska składała się z trzech osób: prof. dr I. Bieżuńska-M ałowist — m ów iła o rejestracji niew olni­ ków i ich kontroli w Egipcie grecko-rzym skim , doc. dr Henryk K u p i s z e w s k i — 0 antichresis w papirusach, doc. dr A. Ś w i d e r k ó w n a o dacie prefektury Baienusa Blastianusa na podstawie niewydanego papirusu berlińskiego.

Duża sympatia Stowarzyszenia Papirologów dla delegacji polskiej, w poważnym stopniu związana z w yją tk ow o dobrym i wrażeniami w yniesionym i z X M iędzy­ narodow ego Kongresu Papirologów w W arszawie w 1961 r., wyraziła się również w powierzeniu przewodnictwa na jednym z zebrań sekcji A niżej podpisanej.

W przeddzień rozpoczęcia Kongresu odbyło się zebranie Zarządu M iędzynaro­ dow ego Stowarzyszenia Papirologów , a na zakończenie Kongresu w alne zebranie jego członków. Poza tradycyjnym już wspom nieniem zmarłych od ostatniego K on ­ gresu członków Stowarzyszenia do spraw najw ażniejszych na tych zebraniach należały w y b ory Zarządu na następne trzy lata i ustalenie m iejsca następnego Kongresu. Jako honorow ych przew odniczących Stowarzyszenia w ybrano — poza w ybranym i na poprzednich Kongresach — prof. prof. T. C. S k e a t a, kierow nika działu rękopisów British Museum, prof. H. L. Y o u t i e z Uniwersytetu w M i­ chigan, B. A. V a n G r o n i n g e n z L ejdy. Prezydium Zarządu pozostało bez zmian: przewodniczący — prof. E. G. T u r n e r , viceprzew odniczący prof. N. L e - w i s, sekretarz — prof. J. B i n g e n. Do Zarządu natomiast weszło kilka osób no­ w ych, z Polski nadal w Zarządzie pozostała niżej podpisana.

Następny Kongres (w r. 1971) zgodnie z zaproszeniem wysuniętym już na K on ­ gresie w M ediolanie w 1965 r. przez prof. E. K i e s s l i n g a z Marburga ma się odbyć w NRF. Padły w praw dzie propozycje odbycia Kongresu w NRD w obec je d ­ nak nieobecności papirologów z NRD i braku tego rodzaju zaproszenia z ich strony nie można było podjąć na ten temat dyskusji. Kongres w r. 1974 odbędzie się zapewne w A nglii; tego rodzaju propozycję w ysunęli angielscy członkow ie Z a ­ rządu.

Obrady Kongresu odbyw ały się w atmosferze godnej jak najlepszych tradycji M iędzynarodowego Stowarzyszenia Papirologów , a to dzięki ogrom nym staraniom 1 życzliw ości organizatorów — prof. N. L e w i s a , A. E. S a m u e l a , W. H. W i

1-K R O N I 1-K A ₂₂₁

l i s a I dzielnie dźw igającej obowiązki sekretarza Kom itetu Organizacyjnego dr A nn H a n s o n , oraz serdecznemu przyjęciu ze strony wielu innych członków K o ­ mitetu O rganizacyjnego, jak prof. С. В. W e l l e s , J. F. G i l l i a m i H. C. Y о u- t i e. Dla wielu gości z Europy było to pierwsze zetknięcie ze Stanami Z jed n oczo­ nymi i pierwsza m ożliwość poznania wielu znanych tylko z literatury kolegów amerykańskich. Gospodarze zadbali także o umożliwienie nam zobaczenia ich kraju ile to tylko było m ożliwe w ramach dwutygodniow ego pobytu.

1. B. M.

XI KONGRES KOMITETU POPIERANIA ROZWOJU STUDIÓW KLASYCZNYCH W ZSRR I KRAJACH DEMOKRACJI LUDOWEJ („EIRENE” ), WARSZAWA 21-25 PAŹDZIERNIKA 1968

X I Kongres Kom itetu „Eirene” zgromadził około stu czterdziestu uczestników z Bułgarii, NRD, Rumunii {najliczniejsza delegacja), W ęgier, ZSRR i Polski oraz kilku gości z Belgii, Francji, NRF i Szwajcarii.

Obrady Kongresu skoncentrowane były w ok ół czterech głów nych tematów: I. „F orm y pracy w starożytności” ; II. „Ostatni w iek republiki rzym skiej” ; III. „Teatr antyczny i jego w p ływ na teatr europejski” ; IV. „A ntyczne teorie historii” . W sekcji V — A rcheologii — w g pierw otnego planu miały być przedstawione sprawozdania z najnowszych prac w ykopaliskow ych przeprowadzanych w poszcze­ gólnych krajach. Przewidziano także zgodnie z .życzeniem wyrażonym przez K o ­ mitet „Eirene” na poprzednim K ongresie w Görlitz dział „V aria” .

W pierwszych czterech sekcjach głów ne referaty (45-minutowe) miały być w ygłoszone na posiedzeniu pierwszym plenarnym, po czym dyskusja nad nimi odbyw ała się na zebraniach przed kolejnym i komunikatami (20-minutowym i) i d y­ skusją z nimi związaną.

Kongres rozpoczął się od pięknej łacińskiej przem ow y przewodniczącego K o ­ mitetu O rganizacyjnego i aktualnego przewodniczącego Komitetu „Eirene” prof. К . K u m a n i e c k i e g o , po czym po wysłuchaniu powitania ze strony zastępcy sekretarza generalnego PAN prof. В. S u c h o d o l s k i e g o przystąpiono do program u naukowego. Na zebraniu plenarnym referaty wygłosili: prof. S. L. U t c z e n k o (ZSRR): „T eorii rim skoj istoriografii I w ieka do n.e.” , dr G. P e r l (NRD): „D ie Krise der römischen Republik im Urteil Sallusts” , prof. I. T r e n s c ě n y i-W a 1 d a p f e 1 (Węgry): „Das antike Theater und sein Ein­ fluss auf das europäische Theater” . R eferaty w sekcjach były bardzo liczne, mim o istnienia tem atów centralnych, w gruncie rzeczy dość rozproszone. Trudno tu om awiać całość kom unikatów i dyskusji, można wskazać na głów ne nurty obrad, jak to zrobili na zebraniu zam ykającym Kongres referenci podsum ow ujący obrady poszczególnych sek cji: doc. dr J. K o l e n d o (Warszawa) — sekcji I, dr G. P e r 1 — sekcji II, prof. N. B a r b u (Rumunia) ·— sekcji III, prof. I. H a k u (Węgry) — sekcji IV, prof. D. B. S i e ł o w (ZSRR) — sekcji V.

W sekcji I dyskusja skupiła się w ok ół zagadnień dotyczących niew ol­ nictwa starożytnego, a to szczególnie wzajem nego stosunku „antycznego” i „a zja ­ tyck iego” systemu produkcji, specjalizacji i podziału pracy oraz term inologii używanej przez starożytnych dla określenia różnego rodzaju stosunku pracy — niew olników , najem ników, w olnych chłopów itd., szczególnie w Rzymie. Jedno z zebrań prawie w całości poświęcone było zagadnieniom rzemiosła w różnych p row incjach i w świetle różnego typu źródeł, wreszcie m ów iono specjalnie o roli i charakterze zawodu lekarskiego oraz o zagadnieniach pracy niew olniczej w św iet­ le źródeł prawnych.

Sekcja II zawierała zarówno referaty typu raczej historycznego, jak i filo lo ­ gicznego — zarówno z zakresu historii literatury, jak i z zagadnień językoznaw ­