Kryteria zasadności wypowiedzenia umowy o pracę

Janina Kruszewska

Kryteria zasadności wypowiedzenia

umowy o pracę

Palestra 22/2(242), 5-14

1978

JANINA KRUSZEWSKA

Kryteria zasadności wypowiedzenia umowy o pracę

P r z e d m io te m r o z w a ż a ń j e s t n o w e u k s z ta łto w a n ie f u n k c j i w y p o w ie d z e n ia u m o w y o p ra c ę p r z e z k o d e k s p r a c y o ra z o c e n a z a s a d n o śc i w y p o w ie d z e n ia ta k ż e w e d łu g za s a d w s p ó łż y c ia s p o łe c zn e g o w P R L — w ś w ie tle n a u k i p ra w a

i o rz e c z n ic tw a .

N owe u n orm ow anie in sty tu c ji w ypow iedzenia um ow y o p ra c ę przez kodeks pracy , o d b iegające od poprzedniego s ta n u p raw nego, w yw ołało — ja k w y kazuje p r a k ty k a w okresie trzy letn ieg o stosow ania przepisów tego ko d ek su — szereg w ątp liw o ści in te rp re ta c y jn y c h , a w re z u lta c ie obszerne orzecznictw o w tym p rz e d ­ m iocie.

M imo k o n tro w ersy jn y c h poglądów dotyczących przyczyny u za d n ia jąc ej w y p o ­ w iedzenie um ow y o p racę n a gru n cie a rt. 38 § 1 k.p. albo nieuzasadnionego w y ­ pow iedzenia na g runcie art. 45 k.p., nie budziło w ątpliw ości, że kodeks p racy ograniczył sw obodę rozw iązyw ania um ów o p ra c ę n a czas nie o k reślony w d ro ­ dze w ypow iedzenia, a to przez w p ro w ad zen ie ustaw ow ego w a ru n k u zasadności w ypow iedzenia oraz przez za g w a ra n to w a n ie praco w n ik o w i p ra w a odw ołania się cd w ypow iedzenia nieuzasadnionego.

1. PRZYCZYNA W Y PO W IED ZEN IA

P rzy czy n a b ąd ź przyczyny u z a sa d n iają ce w ypow iedzenie um ow y o p racę, k tó ­ re k ie ro w n ik zak ład u p rac y obow iązany je s t podać rad z ie zakładow ej w z a w ia ­ dom ieniu na piśm ie o zam iarze w ypow iedzenie um ow y o p racę, n ie zostały przez k odeks bliżej określone an i w art. 38 § 1 k.p., an i w a rt. 45 k.p., co m oże n a s u ­ w ać różne w nioski, a zatem budzić w ątpliw ości. P rz y ro zw ażan iu zagr.dnienia ty c h przyczyn należy mieć n a względzie, że za m ia r w ypow iedzenia czy też — in a ­ c z e j,m ó w ią c — przyczyna u za sa d n ia ją c a te n za m ia r zostały pod d an e przez u s ta ­ w odaw cę d w u in sta n cy jn ej k o n tro li czyn n ik a społecznego. P rzy czy n a stanow iąca u za sa d n ien ie w ypow iedzenia stan o w i w ięc istotną, podstaw ow ą p rze słan k ę u z n a ­ n ia w ypow iedzenia um ow y o p ra c ę za zgodne z p raw em i p o rząd k iem praw n y m . B ra k o k reślen ia przyczyny u za sa d n iają ce j w ypow iedzenie m oże n asu w ać w n io ­ sek, że in te n c ją u staw odaw cy było p rzy ję cie elastycznego k ry te riu m u za sa d n io ­ nego w ypow iedzenia, któ reg o treść w każdym poszczególnym w y p ad k u może w ypełnić in n a k o n k re tn a przyczyna w edług oceny k ie ro w n ik a za k ła d u pracy , w zależności od z a jm o w a n e g o , przez p rac o w n ik a stan o w isk a, sta żu pracy , k w a lifi­ k a c ji zaw odow ych i innych w a ru n k ó w zw iązanych z w yk o n y w an iem przez niego pracy. Z am iar w ypow iedzenia um ow y o p ra c ę pozostaje z reg u ły w bezpośrednim zw iązku przyczynow ym z u je m n ą oceną p ra c y p rac o w n ik a przez k ie ro w n ik a z a ­ k ła d u pracy. Nie je st to je d n a k ocena pozostaw iona sw obodnem u u zn a n iu k ie ­ ro w n ik a zakładu, chociaż ta k ja k k ażda ocena czy opinia o p ra c y p rac o w n ik a

6 J a n i n a K r u s z e w s k a N r 2 (242) nie je s t ona pozbaw iona su b ie k ty w n y ch elem en tó w ocennych. P o d d an ie k o n ­ tro li — dokonanej przez czynnik społeczny — przyczyny p o d an ej przez k ie ro w n ik a za k ła d u (art. 38 § 2—4 k.p.) pro w ad zi do w n io sk u , że n e g a ty w n a ocena p rac y d a­ nego p rac o w n ik a m usi się opierać n a k o n k re tn y c h fak ta c h i okolicznościach oraz do­ w odach sp raw d zaln y ch w try b ie p ostępow ania spornego. Z godnie z a r t. 6 k.c., k tó ry w zw iązku z a rt. 300 k.p. m a odpow iednie zastosow anie do sto su n k u p racy , n a zakładzie p rac y ciąży obow iązek udow odnienia, że w ypow iedzenie je s t rów n ież obiek ty w n ie uzasadnione.

U jem n a ocena p rac y p rac o w n ik a — to z reg u ły udow odniony przez zak ład p r a ­ cy za rzu t n ie w y p e łn ia n ia lu b n ienależytego w y p e łn ia n ia obow iązków p ra c o w n i­ czych. O b iek ty w n a ocena tego zarzu tu , ja k o u zasad n iająceg o przyczynę w y p o w ie­ dzenia, może n astręczać tru d n o ści, poniew aż obow iązki p racow nicze zostały o k re ­ ślone przez kodeks p rac y bąd ź w sposób ogólny (art. 10 § 1 i a rt. 12), bąd ź też w sposób szczegółow y, lecz nie w y cz erp u jąc y (art. 100). Toteż zarów no p rzy c zy n a u z a ­ sa d n ia ją c a w ypow iedzenie um ow y o pracę, ja k i n aru sz e n ie obow iązków p ra c o ­ w niczych stanow iące tę przyczynę w ym aga w każdym k o n k re tn y m w y p ad k u uściślenia i szczegółowego oraz w szechstronnego ro zp a trz en ia, o p arte g o n a c a ­ ło kształcie okoliczności spraw y.

2. W Y PO W IEDZENIE UZA SA DN IO NE A ZASADY W SPÓ ŁŻY C IA SPOŁECZN EGO

N ależy rozw ażyć zagadnienie, czy u sta le n ie przyczyny u z a sa d n iają ce j ro z w ią ­ zanie um ow y o p ra c ę przez je j w ypow iedzenie je st jed noznaczne z uznaniem , że rozw iązanie um ow y przez zakład p rac y je s t zgodne z zasad am i w spółżycia społecznego (art. 8 k.p.). Z agadnienie to sp ro w ad za się do udzielenia odpow iedzi na pytan ie, czy u zasadnione w ypow iedzenie m oże być sprzeczne z zasadam i w spółżycia społecznego bądź też czy w ypow iedzenie sprzeczne z zasad am i w spół­ życia społecznego m oże być m im o to u zasadnione i korzystać z ochrony p ra w n e j. O dpow iedź n a te p y ta n ia w y m ag a zajęcia sta n o w isk a w obec sto su n k u , ja k i zachodzi m iędzy dw iem a klau zu lam i: ogólną (art. 8 k.p.) i szczególną (art. 45 k.p.). P ierw sza, zam ieszczona w „P rzepisach ogólnych” działu pierw szego kodeksu pracy, m a — zgodnie ze sw oim przeznaczeniem — g en e ra ln e zastosow anie do w szystkich in sty tu c ji unorm o w an y ch przez kodeks p ra c y i w yznacza g ran ic e w y k o n y w an ia p ra w a korzystającego z ochrony p raw n ej. D ruga, szczególna, z a w a rta w a rt. 45 k.p., m a zastosow anie w yłącznie do ro zw iązan ia um ow y o p ra c ę za w a rte j n a czas nie określony przez n ie u za sad n io n e w ypow iedzenie.

W yrażony w yżej pogląd nie je s t jed n o lity . W lite ra tu rz e p raw n ic zej p rzew aża dotychczas pogląd, że w p ojęciu uzasadnionego w ypow iedzenia m ieści się zgod­ ność z zasadam i w spółżycia społecznego, poniew aż w ypow iedzenie nieuzasad n io n e nie ko rzy sta z ochrony praw a. P ogląd te n m ożna zakw estionow ać z dw óch w zglę­ dów. P rzed e w szy stk im stw ierdzić należy, że — zgodnie z p o dstaw ow ym zało­ żeniem kodeksu p ra c y — rów nież n ieu zasad n io n e w ypow iedzenie je s t skuteczne, a u p ły w ok resu w ypow iedzenia pow oduje d e fin ity w n e rozw iązanie sto su n k u p rac y , jeżeli przed jego upływ em p rac o w n ik nie w n iesie odw ołania. W yjątkow o ty lko w ypow iedzenie nieuzasad n io n e albo w ad liw e pod w zględem fo rm a ln o p raw n y m m oże być u znane przez o rg an ro zstrz y g ają cy sp ó r za b ezskuteczne, jeżeli w chw ili w y d an ia orzeczenia okres w ypow iedzenia jeszcze nie u p ły n ą ł (art. 45 i 46 k.p.). W ypow iedzenie w ad liw e nie w strz y m u je w zasadzie biegu o k re su w ypow iedzenia,

N r 2 (242) K ry ter ia zasadności w yp o w ied zen ia u m o w y o pracę ₇

a w ięc k orzysta z ochrony p ra w n e j. Poza ty m c h a ra k te r re sty tu c y jn o -d e k la ra to - r y jn y orzeczenia o p rzy w ró c en iu p ra c o w n ik a do p rac y w sk a z u je też n a skutecz­ ność rozw iązania um ow y o p ra c ę n a p o d staw ie w adliw ego w ypow iedzenia. O rz e­ czenie to bow iem u sta n a w ia now y sto su n ek p ra c y o p a rty n a ta k ich sam ych w a ­ ru n k a c h ja k poprzedni, k tó ry zo stał sk u te cz n ie rozw iązany, je d n a k ż e nie je st to „ten sa m ” sto su n ek p r a c y .1

P o n ad to należy jeszcze w ziąć pod uw agę, że obok n o rm kolizyjnych, k tó re w y ­ łą c z a ją m ożliwość ich jednoczesnego stosow ania, istn ie ją ta k ie n o rm y p raw n e, k tó re m a ją na celu w zm ocnienie ochrony p ra w n e j i zgodnie z ty m założeniem d o puszczają jednoczesne ich sto s o w a n ie .* i 2

W ty c h w a ru n k a c h w y d a je się u za sa d n io n y w niosek, że ta k i w łaśn ie stosunek zachodzi m iędzy k la u zu lą g e n e ra ln ą z a w a rtą w a rt. 8 k.p. a k la u zu lą szczególną a r t. 45 k.p. Celem k la u zu li g e n e raln e j a rt. 8 je s t w k ażdym w y p ad k u w zm ocnienie o ch ro n y p raw n ej in sty tu c ji u n o rm o w an y c h w kodeksie p rac y w sposób zgodny z ich społeczno-gospodarczym przezn aczen iem oraz z zasad am i w spółżycia spo­ łecznego.

3. PORÓW NAW CZA A N A LIZA TR EŚC I N O RM A TYW NEJ ART. 38 § 1 I ART. 45 K .P. Z TR E ŚC IĄ ART. 8 K.P.

O gólne i n ad e r lakoniczne sfo rm u ło w an ie a rt. 38 § 1 i a rt. 45 k.p. w ym aga d la d alszy c h ro zw ażań rozw inięcia ich treśc i, tj. pojęcia przyczyny u za sa d n iają ce j ro zw ią zan ie um ow y o p rac ę przez je j w ypow iedzenie. M ożna stw ierdzić, że „p rz y ­ cz y n a’^ tym kontekście oznacza k o n k re tn e fa k ty i okoliczności, z k tó ry ch w y ­ nik a, że um ow a o pracę, b ęd ą ca źródłem w zajem n y ch p ra w i obow iązków z a ­ k ła d u p rac y i p raco w n ik a, n ie sp e łn ia sw ojego celu gospodarczego, ja k i w iązał się z je j zaw arciem . Z ak ład p ra c y je s t obow iązany w k ażdym w y p ad k u w skazać, ja k ie obow iązki i z ja k ie j p rzyczyny zo stały przez p rac o w n ik a naruszone. P rz y ­ p isa n ie p racow nikow i n ie w y k o n a n ia lu b nien ależy teg o w y k o n an ia obow iązków w y m ag a w każdym w y p a d k u k o n k retn e g o określen ia. O bow iązki pracow nicze nie zaw sze są zbieżne z określo n y m i czynnościam i, k tó re p raco w n ik obow iązany je s t w ykonać zgodnie z z a w a rtą um ow ą o pracę. N iek tó re z tych obow iązków m a ­ ją c h a ra k te r ogólny. O dnoszą się one n ie ty lk o do p raco w n ik a, ale rów nież do k ażdego obyw atela ja k o członka społeczeństw a, ja k np. obow iązek o chrony m ie­ nia społecznego, p o stęp o w an ia zgodnego z za sa d am i w spółżycia społecznego w P R L itp . A nalogiczne obow iązki ciążą też n a k ie ro w n ic tw ie zak ład u pracy. Tego lo d z a ju z a rzu ty za k ła d u p rac y p o w ołane ja k o p rzyczyna u za sa d n iają ca w ypo­ w ied zen ie um ow y o p ra c ę m uszą się opierać, podobnie ja k i in n e zarzu ty , n a udow odnionym sta n ie faktycznym , z k tó reg o w y n ik a n aru sz en ie przez p rac o w n ik a ty c h obow iązków .

Z pow yższej an a liz y p rzyczyn u z a sa d n iają cy c h w ypow iedzenie, a ta k ż e z do­ św iadczeń p ra k ty k i m ożna w yprow adzić w niosek, że zakład p rac y zaw sze ocenia w ypow iedzenie ja k o u zasadnione, ilekroć p rac o w n ik n a ru sz y te obow iązki, k tó re 1 U c h w a la s k ła d u s ie d m iu sę d z ió w S N z d n ia 28.Y.1976 r . P Z P 12/75 „ S łu ż b a P ra c o w n ic z a " 197*1, n r 10, s. 23 i O S N C P 1976, n r 9, poz. 187. P o r te ż : J . K r u s z e w s k a : C h a r a k te r i s k u t k i p r a w n e o rz e c z e n ia o p rz y w ró c e n iu d o p r a c y , „ P r a c a i Z a b e z p ie c z e n ie S p o łe c z n e ” 1977, n r 3, s. 7 o ra z t e j ż e : S k u tk i p r a w n e p r z y w ró c e n ia d o p r a c y , „ P r a w o i Z y c ie ” 1977, n r 5, s. 4.

8 J a n i n a K r u s z e w s k a _{N r 2 (242)}

kodeks p rac y ok reśla m niej lu b bard ziej precyzyjnie. N ato m iast spod oceny z a ­ k ła d u p rac y usu w a się zazw yczaj ta k ie spo jrzen ie n a do k o n an e w ypow iedzenie, k tó re by uw zględniało in te re s p rac o w n ik a w św ietle zasad w spółżycia społecz­ nego.

O chrona przed n adużyciem p ra w a p rze w id zia n a w a rt. 8 k.p. je s t d alej idąca od o chrony w y n ik ając ej z a rt. 38 i 45 k.p., ja k o odnosząca się do w szelkiego r o ­ d z a ju um ów o p rac ę (na czas o k reślony i nie określony, n a o k res p ró b n y i w stępny). O chrona ta odnosi się do cało k ształtu stosunków pracy, do w szystkich p ra w i obo­ w iązków obu stron.

O cena w ypow iedzenia um ow y o p rac ę przez zakład p ra c y p rzy jednoczesnym stosow aniu art. 38 i 45 k.p. oraz a rt. 8 k.p. m oże prow adzić do w n io sk u , że w y ­ pow iedzenie um ow y n astąp iło w p ra w d zie n a pod staw ie u zasadnionej przyczyny (naru szen ia k o n k retn y c h obow iązków ), je d n ak ż e re a liz a c ja tego p ra w a nie k o ­ rz y sta z ochrony p ra w n e j, poniew aż byłoby to sprzeczne z za sa d am i w spółżycia społecznego albo ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem in sty tu c ji w y p o w ie­ dzenia. 3

T ak np. pracow nikow i, k tó ry p o w ra ca do p ra c y po d łu g o trw ałej chorobie i w y ­ k a z u je zm niejszoną w ydajność pracy, zak ład p rac y w y p o w iad a z te j przyczyny um ow ę o p rac ę w k ró tk im czasie po jego pow rocie do pracy. O cen iając te n fak t, należy stw ierdzić, że zm niejszenie w y dajności p rac y r z u tu je n ie w ą tp liw ie ujem n ie n a w y k o n an ie p la n u gospodarczego, zakład p ra c y m a w ięc oczyw isty i u z a sa d ­ n iony in te re s w odpow iednim doborze pracow ników . A le z dru g iej stro n y tego ro d z a ju postępow anie zak ład u p rac y może nosić cechy n ad u ży cia p raw a, zw łasz­ cza w raz ie dotychczasow ej n ie n ag a n n ej p ra c y p rac o w n ik a oraz w obec m ożliw o­ ści odzyskania przezeń pełnej spraw ności po p ew nym czasie.

P odobnie n aru sz en ie przez p rac o w n ik a przepisów b ezpieczeństw a i higieny pracy, k tó re z reg u ły stan o w i ciężkie n aru sz e n ie obow iązków pracow niczych (a w k ażdym razie, p rz y stosow aniu sa n k c ji łagodniejszej, sta n o w i p rzyczynę u z a ­ sa d n ia ją c ą rozw iązanie um ow y o p rac ę przez w ypow iedzenie), m oże być niezgodne z zasadam i w spółżycia. Jeżeli w ięc np. p rac o w n ik nie p o sia d ający odpow iednich u p ra w n ie ń i niezgodnie ze sw oim zakresem czynności p o d ejm u je p ra c ę w in te r e ­ sie zak ład u p rac y i w zw iązku z ty m doznaje u szczerbku n a zdrow iu, to p o z b a ­ w ien ie go p rac y może być poczytane za n a ru sz a ją c e zasady w spółżycia społecz­ nego i za nadużycie p ra w a przez zakład pracy.

4. ZA KRES STO SOW ANIA K LA U ZU LI G EN ER A LN EJ ART. 8 K.P. N a g ru n cie art. 5 k.c., którego odpow iednikiem je s t a rt. 8 k.p., w n au ce p ra w a i w orzecznictw ie re p re z e n to w a n y je st pogląd, że nie m ożna się dom agać ochrony, ja k ą p raw o zapew nia z m ocy tego przepisu, jeżeli ochronę ta k ą z a p ew n ia ją in n e w łaściw e przepisy. In n y m i słowy, zasady w spółżycia społecznego nie m ogą s ta ­ now ić sam oistnej p o d sta w y p ra w n e j roszczenia p raco w n ik a, jeżeli p o d sta w a ta w y n ik a z innych szczególnych przepisów . N ie k w estio n u ją c tej zasady, stw ie r­ dzić należy (opierając się w tej m ierze n a p oglądach w yrażo n y ch w n au c e p ra w a n a tle a rt. 5 k.c.), że k la u zu la z a w a rta w a rt. 8 k.p. nie je s t sk ie ro w a n a przeciw ko sam ej treśc i przepisów szczególnych, lecz sprzeciw ia się je d y n ie w ad liw ej r e a li­ zacji tych przepisów . Z godnie z tą in te r p re ta c ją n o rm a z a w a rta w a rt. 8 k.p. m a c h a ra k te r w y jątk o w y w ty m znaczeniu, że m ożna ją stosow ać tylk o w sy tu a cji, • • P o r. w y r o k S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 24.III.1976 r . I P R 47/76, „ P r a c a i Z a b e z p ie c z e n ie S p o łe c z n e ” 1977, n r 5, s 70.

N r 2 (242) K ty te r la zasadności w yp o w ie d ze n ia u m o w y o pracą 9

gdy w innej drodze nie m ogą być zabezpieczone in te resy p rac o w n ik a zagrożone w y k o n y w an iem p ra w a przez zak ład pracy. T ak w ięc zasady w spółżycia społecznego n ie m ogą być sam o istn y m źródłem p o w sta n ia czy n ab y c ia p ra w podm iotow ych p raco w n ik a. Jeżeli je d n a k w ypow iedzenie um ow y o pracę przez zakład p racy je s t sprzeczne z k la u z u lą g e n e ra ln ą a rt. 8 k.p. i w y w o łu je u je m n e sk u tk i, ja k ie p rze p isy p ra w a łączą z w ypow iedzeniem , to p rac o w n ik d o tk n ię ty ty m w y p o w ie­ d zeniem może się dom agać, aby nie ko rzy stało ono z ochrony p r a w n e j.3a Jeżeli w ięc w ypow iedzenie um ow y o p ra c ę n a ru sz a zasady w spółżycia społecznego, to p o d sta w ą p ra w n ą roszczeń p ra c o w n ik a n ie je st to naru szen ie, lecz u m o w a o pracę, k tó ra je s t um ow ą w za jem n ą zobow iązującą zakład p rac y do za tru d n ie n ia p ra c o w n i­ k a za w ynagrodzeniem (art. 10 § 1 k.p.). W raz ie nieuzasadnionego rozw iązania um ow y o p rac ę przez jej w ypow iedzenie p rzy słu g u ją p racow nikow i roszczenia o k reślo n e w a rt. 45—51 k .p .* 4

W odniesieniu do um ów o p rac ę w ypow iedzenie sprzeczne z zasad am i w sp ó ł­ życia społecznego je s t n ieu zasad n io n e w ro zu m ien iu a rt. 45 k.p., a to ze względu n a jedność p ra w i obow iązków za k ła d u p rac y i p racow nika. U zasadniony in te ­ re s za k ła d u p ra c y nie m oże się p rze ciw sta w iać u sp raw ie d liw io n e m u in tereso w i p rac o w n ik a, gdyż byłoby to sprzeczne z isto tą socjalistycznego sto su n k u p r a c y .5

P ogląd te n nie w y d aje się uzasadniony. S o cjalistyczny sto su n ek p rac y m a n ie ­ w ą tp liw ie n a celu to, żeby u sp raw ie d liw io n e in te re sy p rac o w n ik a k o rzy sta ły z ochrony, a przepisy p ra w n e — żeby zabezpieczały trw ało ść tego stosunku. Je d n ak ż e ta podstaw ow a zasada socjalistycznego sto su n k u p ra c y nie w yłącza, ja k w y k azu je p ra k ty k a , sy tu a c ji konfliktow ych, k tó re w re z u ltac ie p row adzą do rozw iązania um ow y o p racę przez jej w ypow iedzenie, n a w e t ze sk u tk iem natychm iastow ym . G w a ra n c ję zabezpieczenia trw ało śc i sto su n k u p ra c y sta n o w ią o kreślone n orm y p ra w n e , k tó re w w y p a d k a c h k o n flik to w y c h sto su ją — z u rzę d u lub na w niosek poszkodow anego p rac o w n ik a — o rg an y p o w ołane do ro z strz y g an ia sporów po w szech stro n n y m w y ja śn ie n iu okoliczności spraw y. B ra k po d staw do ograniczenia ty c h organów co do stosow ania odpow iednich przepisów n o rm u ją cy ch stosunek p ra c y z w yłączeniem k lu z u l gen eraln y ch , k tó ry c h celem je s t o chrona p rzed sto ­ sow aniem p ra w a w sposób niezgodny z zasad am i w spółżycia społecznego i z p r z e ­ kroczeniem zakreślonych g ra n ic czynienia ze sw ego p ra w a użytku.

J e s t oczyw iście dezyderatem , ab y przed pow zięciem decyzji o w ypow iedzeniu z a k ła d p rac y m ia ł n a w zględzie rów n ież in te re s p racow nika, a ta k że zasady w sp ó ł­ życia społecznego oraz u k sz tałto w an ą przez kodeks p ra c y fu n k cję, ja k ą pow inno sp ełn iać w ypow iedzenie.

W lite ra tu rz e re p re z e n to w a n y je s t pogląd, że w sto su n k u do um ów o pracę n a czas określony, na okres p ró b n y i w stę p n y m ożna oceniać w ypow iedzenie jako n ad u ży cie p raw a, n a to m ia st w raz ie w ypow iedzenia um ów n a czas nie ckreśio n y — ty lk o w szczególnych sy tu a c ja c h pow stały ch po d o konanym już w ypow iedzeniu, lecz p rzed rozw iązaniem um ow y o pracę, np. w raz ie zaw inionego przez zakład p ra c y w y p ad k u p rzy pracy. W ówczas w ypow iedzenie, u zasadnione w chw ili dojścia do w iadom ości p raco w n ik a, sta je się n a stę p n ie sprzeczne z zasadam i w spółżycia. P o g ląd te n n asu w a w ątpliw ości.

8a P o r. p ra c ę z b io ro w ą : K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e 1972, s. 58 i n a s t. 4 P o r. J a n B r o i : G lo sa (częścio w o k r y ty c z n a ) d o w y r o k u S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 30.1.1976 r. X P R N 52/73, O S P iK A 1977, z. 3, s. 112—115. A u to r g lo sy w y r a ż a o d m ie n n y p o g lą d tw ie r d z ą c , że k o d e k s p r a c y n ie o k r e ś la p o d s ta w y p r a w n e j o d w o ła n ia od n ie u z a s a d n io n e g o w y p o w ie d z e n ia . 5 J a n B r o i : op. c it.

10 J a n i n a K r u a z e t o i f t a N r 2 (242) Z m ian a sy tu a cji fak ty czn ej po w ypow iedzeniu stw a rz a now y sta n fak ty czn y , k tó ry może pogłębić n eg a ty w n ą ocenę dokonanego ju ż w ypow iedzenia i spow odo­ w ać jego cofnięcie, je d n ak ż e pozostaje on bez w p ły w u n a ocenę zasadności w y p o ­ w iedzenia, ja k o nie istn ie ją c y w chw ili w y p o w ie d z e n ia .8

P ogląd, że tre ść n o rm a ty w n a a r t. 45 k.p. (w ypow iedzenie nieuzasadnione) w y ­ c z erp u je treść zasad w spółżycia społecznego w rozum ieniu a rt. 8 k.p., przew ażał dotychczas w d o k try n ie. Z asady w spółżycia społecznego należy stosow ać p rzy „ w y ­ k ła d n i” dokonanego w ypow iedzenia um ow y o p rac ę na czas nie określony, nie należy n ato m ia st stosow ać „k o n stru k c ji” nad u ży cia p ra w a do w y p o w iad a n ia tego ro d z a ju u m ó w .* 7

W ypow iedzenie je s t czynnością p ra w n ą , stanow i w ięc w y k o n y w an ie p ra w a (art. 32 § 1 p k t 3 k.p.). Je że li pozostaje ono w kolizji z za sa d am i w spółżycia sp o ­ łecznego, to stan o w i jednocześnie n adużycie p ra w a , k tó re nie k o rzy sta z ochrony praw a. 8

5. W Y PO W IED ZEN IE UMOWY O PR A C Ę W ŚW IETLE ORZECZNICTW A SĄDU N A JW Y ŻSZEG O

O rzecznictw o S ąd u N ajw yższego, zw łaszcza w yw ołane w n iesieniem re w iz ji n a d ­ zw yczajnych, w y jaśn iło szereg isto tn y ch w ątp liw o ści w y n ik ły c h w p ra k ty c e i p o d ­ noszonych w d o k try n ie p r a w a p rz y stosow aniu ant. 38 i 45 k.p., e k s p o n u jąc w tej k w estii n a s tęp u jące zagadnienia:

1) społeczno-gospodarcze przeznaczenie in sty tu c ji uzasadnionego w ypow iedzenia um ow y o p rac ę przez zak ład p ra c y w zw iązku z p ra w a m i i obow iązkam i stro n sto su n k u p rac y (art. 10 § 1, a rt. 12 i 100 k.p. oraz a rt. 94 k.p.),

2) ocenę zasadności w ypow iedzenia z p u n k tu w idzenia zasad w spółżycia sp o ­ łecznego (art. 45 i 8 k.p.),

3) obow iązek p rzep ro w ad zen ia dow odu co do przyczyny u z a sa d n iają ce j w y p o ­ w iedzenie oraz niezgodności z zasadam i w spółżycia społecznego (art. 6 k.c. z zw iąz­ ku z a rt. 300 k.p.),

4) ocenę konieczności w ypow iedzenia um ow y o p racę d an e m u p raco w n ik o w i w raz ie re d u k c ji etatów ,

5) zasadę w szechstronnego w y jaśn ien ia sp ra w y na pod staw ie cało k sz tałtu oko­ liczności sp raw y przez o rg an y p ow ołane do ro z p a try w a n ia sporów pracow niczych (art. 55 i 56 u sta w y o s.p. i u.s. oraz a rt. 245 p k t 1 k.p.).

S tosow nie do pow yższych za g ad n ień zo stan ą p rze d staw io n ą niżej tezy sta n o ­ w iące podstaw ę rozstrzygnięć S ąd u N ajw yższego.

A d 1). K odeks p ra c y rozszerzył zakres o chrony sto su n k u pracy. Z asadność w y ­ pow iedzenia — w ra z ie odw ołania się p ra c o w n ik a — podlega k o n tro li przez o rg an y pow ołane do ro z strz y g an ia sporów pracow niczych. P ra co w n ic y z a tru d n ie n i n a

« K o d e k s c y w iln y o p a r ł się t u n a tzw . w e w n ę tr z n e j te o r ii n a d u ż y c ia p r a w a , k tó r a u z n a je w y k o n a n ie p ra w a p o d m io to w e g o w sp o só b sp rz e c z n y z z a s a d a m i d o b r e j w ia r y lu b je g o s p o ­ łe c z n y m p rz e z n a c z e n ie m (a rt. 5 k .c .) za b e z p r a w n e , c h o c ia ż b y n ie z a c h o d z iła w in a po s tr o n ie o so b y , k t ó r e j p ra w o t o p r z y s łu g u je ( p a trz p ra c a z b io ro w a : K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , W y d a w n ic tw o P ra w n ic z e 1472, s. 52). 7 J a n B r o i . op. c it., s. 112 i 114. s P o r. p rz y p is 6.

N r 2 (242) K ry teria zasadności w y p o w ie d ze n ia um o to y o pracę ₁₁

czas n ie o k reślony objęci są u sta w o w ą o chroną przed nieuzasad n io n y m w y p o w ie­ d ze n ie m um ow y o p rac ę (art. 45 k.p.). *

J e d n a k ż e rozw iązanie um ow y o p ra c ę w drodze w ypow iedzenia je s t n o rm aln y m dozw olonym śro d k iem p raw n y m , przez k tó ry zarów no zakład p rac y ja k i p r a ­ cow nicy re a liz u ją sw oje p ra w o do w y szu k a n ia i obsadzenia sta n o w isk p rac y w ta k i sposób, ab y w łaściw ości i u m ie ję tn o ści p rac o w n ik a n ajlep iej odpow iadały o b i e k t y w n y m w y m a g a n i o m zw iązanym z k o n k re tn y m stanow iskiem p r a c y .* 10 11 12 *

A d 2). K odeks p rac y nie k o n k re ty z u je przyczyn u za sa d n iają cy c h w ypow iedzenie u m o w y o pracę. O bow iązek sto so w an ia p o lity k i rac jo n aln e g o z a tru d n ie n ia i p ra w o z a k ła d u p rac y do k sz tałto w an ia sk ła d u załogi zap ew niającego p raw id ło w e w y k o ­ n y w a n ie obow iązków przez p rac o w n ik a, p rze strzeg a n ie przez niego dyscypliny p ra c y , w y k azy w an ie in ic ja ty w y oraz tro sk a o dobro za k ła d u p rac y sta n o w ią isto tn e k r y te r ia przy d o konyw aniu oceny zasadności w ypow iedzenia. Te ogólne założenia p o w in n y być w zięte pod rozw agę przez o rg an ro z p a tru ją c y odw ołanie p rac o w n ik a o d w y p ow iedzenia dokonanego przez z a k ła d p r a c y .11 W skazów ki co do oceny z a ­ sa d n o śc i w ypow iedzenia w sto su n k u do p ra c o w n ik a o k re śla ją a rt. 10 § 1, a rt. 12

i a rt. 100 k.p., a w sto su n k u do z a k ła d u p ra c y — a rt. 15 i 94 k .p .18

A d 3). K ażde w ypow iedzenie d o k o n an e przez zak ład p rac y podlega ocenie z p u n k tu w idzenia zasad w spółżycia społecznego w PRL. Je d n ak ż e z sam ym w y p o ­ w iedzeniem um ow y o p rac ę n ie w iąże się dom n iem an ie n aru sz en ia zasad w sp ó ł­ ży c ia społecznego.

P od rz ą d a m i kodeksu p ra c y je d y n i żyw iciele rodzin nie p o d le g ają szczególnej o c h ro n ie odnoszącej się do g ru p y p rac o w n ik ó w w ym ienionych w art. 39 k.p. J e d ­ n a k ż e są oni objęci ogólną o chroną p rzed w ypow iedzeniem w zależności od k o n ­ k r e tn e j sy tu a c ji w y n ik ając ej z a rt. 8 k.p., a jeżeli są z a tru d n ie n i n a m ocy um ow y o p ra c ę n a czas nie o k reślo n y — ta k ż e ochroną z a rt. 45 k.p. P od rząd em kodeksu p r a c y zachow ało ak tu aln o ść w y ja śn ie n ie S ądu N ajw yższego, że te sam e p rzesłan k i n e g a ty w n e j oceny w ypow iedzenia je d y n e m u żyw icielow i rodziny w św ietle zasad w sp ó łż y cia społecznego należy stosow ać ta k ż e do in n y c h praco w n ik ó w w sytuacji zb liżo n e j do jed y n y ch ż y w ic ie li.18

O ce n iając zasadność w ypow iedzenia n a g ru n cie zasad w spółżycia społecznego, S ą d N ajw yższy stw ierd za, że w ypow iedzenie um ow y o p rac ę p racow nikow i d y sp o ­ n u ją c e m u zw olnieniem le k a rsk im od pracy , k tó ry je d n a k — w in te resie zakładu p r a c y — zgłosił się do pracy , m oże być ocenione w zależności od kon k retn eg o s ta n u faktycznego ja k o sprzeczne z zasad am i w spółżycia społecznego, chociaż art. 41 k.p. n ie stan o w i zakazu w ypow iedzenia um ow y w ta k im w ypadku.

W p o w ołanym w yżej w y ro k u z d n ia 30.1.1976 r. I P R N 52/75 S ąd N ajw yższy p o d k re śla , że z ochrony w y n ik a ją c e j z zasad w spółżycia społecznego korzystać m oże ty lk o ten, k to sam zasad tych nie le k c e w a ż y .14 *

A d 4). C iężar dow odu co do uzasadnionego w ypow iedzenia w rozu m ien iu art. 45 k.p. spoczyw a n a zakładzie p rac y zgodnie z a rt. 6 k.c. w zw iązku z art. 300 k.p.,

» P o r. w y r o k S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 10.XI.1975 r . I P R N 34,75, O S N C P 1976, n r 7—8, p o z. 175 i ,.S łu ż b a P ra c o w n ic z a ” 1977, n r 5, s. 34. 10 P o r . w y r o k S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 30.1.1976 r . I P R N 52/75, O S P iK A 1977, z. 3, poz. 47. 11 P o r. p rz y p is 9. 12 P o r. p rz y p is 9. u P o r. w y ro k S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 29.111.1967 r . I I I P R N 2/67, O S N C P 1967, n r 12 p o z. 223. l i P o r . p rz y p is 10

12 J a n i n a K r u s z e w s k a N r 2 (242)

a to w m yśl zasady, że ten , k to z pow ołanego p rzez siebie f a k tu w yw odzi sw e p raw a, obow iązany je s t fa k t te n udow odnić.

O cena p rzy d atn o ści p rac o w n ik a n a zajm o w an y m sta n o w isk u m usi być p ra w d z i­ w a. Jeżeli w ięc zakład p rac y u zn ał tę ocenę za p rzyczynę u z a sa d n ia ją c ą w y p o w ie­ dzenie, to ulega ona „ w e ry fik a c ji”, tj. sp raw d ze n iu w try b ie p o stę p o w an ia s p o r­ nego. W ypow iedzenie, ab y m ogło być u zn an e za uzasadnione, m u si się opierać n a sp raw d za ln y c h k ry te ria c h p r a w n y c h .15 16 17

N ato m iast na praco w n ik u , a nie na zakład zie p rac y spoczyw a obow iązek w y k a ­ zania, że w ypow iedzenie n aru sz a zasady w spółżycia społecznego, poniew aż n a r u ­ szenia tych zasad przez w ypow iedzenie um ow y o p ra c ę n i e d o m n i e m y w a s i ę . 18

S tanow isko S ądu N ajw yższego w tej o sta tn ie j k w estii m oże budzić zastrzeżenie. Zgodnie z a rt. 55 i 56 u sta w y o s.p. i u.s. o raz a rt. 245 p k t 1 k.p. ko m isja od w o ­ ław cza oraz sąd p rac y i ubezpieczeń społecznych o b ow iązane są zbad ać w sze ch stro n ­ nie i w yjaśn ić isto tn e okoliczności sp raw y i w tym celu m ogą dopuszczać w szelkie dow ody, n aw e t nie pow ołane przez strony, a w ięc ta k ż e z urzędu.

Z przytoczonym i w yżej tezam i nie stoi w sprzeczności uzanie, że n aru szen ie zasad w spółżycia przez p rac o w n ik a zostało w yw ołane n a ru sz en ie m tych zasad przez zakład pracy, k tó ry n iew łaściw ie p o stą p ił w obec p ra c o w n ik a np. przez nied o p u sz­ czenie go do p rac y w obec spóźnienia się i przez odm ów ienie m u złożenia w y ­ jaśnień co do przyczyny u sp raw ie d liw ia jąc ej. A nim ozje osobiste, a n ie przyczyny obiek ty w n e pow odują niekiedy n a ru sz an ie zasad w spółżycia, co z kolei pow inno być obow iązkow o przedm iotem u sta le n ia przez o rg a n y ro z p a tru ją c e spór, także z urzędu. V/ przeciw nym razie ro zp a trz en ie sp raw y nie będzie spełniać w a ru n k u w szechstronności.

Ad 5). O bow iązek w szechstronnego w y ja śn ie n ia sp ra w y przez o rg an y ro z p a tru ­ jące odw ołanie się p rac o w n ik a od w ypow iedzenia m u p ra c y S ąd N ajw yższy uściśla na p odstaw ie a rt. 55 i 56 u sta w y o s.p. i u.s. oraz a rt. 245 p k t 1 k.p. w sposób następ u jący . R o z p atru ją c przyczyny w ypow iedzenia, o rg an ro z p a tru ją c y zasadność w ypow iedzenia pow inien w ziąć pod uw agę u za sa d n io n e in te re sy za k ła d u p rac y i p rac o w n ik a w p ow iązaniu z celem i isto tą sto su n k u p r a c y .11 In te re s za k ła d u p racy w ogólnym tego słow a znaczeniu m ieści się w p o ję ciu p o lity k i rac jo n aln e g o za tru d n ien ia, za p ew n ia ją cej p raw id ło w e w y k o n y w an ie zadań. In te re s p rac o w n ik a odw ołującego się od nieuzasadnionego w ypow iedzenia m ieści się w ochronie tr w a ­ łości stosunku pracy , k tó ra je s t fu n k c ją w ypow iedzenia w edług k o n stru k c ji k o ­ deksu pracy.

Z p o lity k ą rac jo n aln e g o z a tru d n ie n ia łączy się zm n iejszen ie sta n u z a tru d n ien ia, k tó re w ko n sek w en cji pow oduje konieczność ro zw ią zan ia um ow y o p ra c ę n ie k tó ­ ry m p racow nikom przez w ypow iedzenie.

15 S p rz e c z n o ść z z a s a d a m i w s p ó łż y c ia sp o łe c z n e g o p o s tr o n ie p r a c o w n ik a , k t ó r y ż ą d a p rz y w ró c e n ia d o p r a c y z p o w o d u n ie u z a s a d n io n e g o w y p o w ie d z e n ia , z o s ta ła u z n a n a za p r z e ­ s ła n k ę n e g a ty w n ą je g o ż ą d a n ia , c h o c ia ż p o w s ta ła o n a ju ż p o w y p o w ie d z e n iu u m o w y o p ra c ę . W s to s u n k u do p r a c o w n ik a , k tó r y po w y p o w ie d z e n iu d o p u ś c ił s ię sz c z e g ó ln ie n a g a n n e g o p o s tę p o w a n ia w o b e c sw o ic h p rz e ło ż o n y c h , S ą d N a jw y ż s z y u z n a ł p r z y w ró c e n ie d o p r a c y za n ie m o ż liw e , a ty ik o p r z y z n a ł w y n a g r o d z e n ie za o k r e s p o z o s ta w a n ia b e z p r a c y w g r a n ic a c h p rz e w id z ia n y c h p rzez p ra w o . P o r. w y r o k S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 25.1.1977 r . I P Z P 41/76, „ S łu ż b a P ra c o w n ic z a ” 1977, n r 4, s. 35.

16 U c h w a ła s k ła d u sie d m iu sę d z ió w S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 19.V II.1976 r . I P Z P 29/76, O SN C P 1977, n r 4, poz. 64.

N r 2 (242) K ry teria zasadności w y p o w ie d ze n ia u m o w y o pracę 13

Ja k k o lw ie k ten pow ód w ypow iedzenia m a sw oje źródło z reg u ły w akcie n a tu ry ad m in istra cy jn o -g o sp o d a rc zej (np. zarząd zen ie je d n o stk i n ad rzęd n ej), to je d n a k k ry te ria przyczyny u za sa d n iają ce j w ypow iedzenie pozostają bez zm ian (staż pracy, k w a lifik a c je zaw odow e, sto su n ek do obow iązków p racow niczych i inne), powód zaś ten n ie jak o u ru c h a m ia te przyczyny.

O m aw iany w yżej w y ro k S ąd u N ajw yższego z d n ia 10.XI.1975 r. I P R N 34/75 za p ad ł w spraw ie, w k tó rej zak ład p ra c y u za sa d n iał w ypow iedzenie re d u k c ją e ta tu i zbyt m a łą w y d ajn o ścią p ra c y danego p rac o w n ik a. W zw iązku z ty m stan em fak ty c zn y m pow stało zagad n ien ie p raw n e, czy o rg an y ro z p a tru ją c e odw ołanie od w ypow iedzenia u p raw n io n e są do b a d a n ia p raw idłow ości w yb o ru danego p ra c o w n i­ k a do zw olnienia. U dzielając odpow iedzi n a pow yższe zagadnienie, Sąd N ajw yższy stw ierdził, że obie przyczyny pozostają ze sobą w zw iązku. Je d n ak ż e sam o s tw ie r­ dzenie zgodności dokonanego w ypow iedzenia ze społeczno-gospodarczym celem nie w y starcza do u zn a n ia tego w ypow iedzenia za u zasadnione w sto su n k u do dotkniętego nim p raco w n ik a. K ry te riu m u z u p e łn ia ją cy m zasadność w ypow iedzenia pozostają zaw sze za sa d y w spółżycia społecznego. Obok faiktów o k reśla ją cy c h w e w ­ n ę trz n ą sy tu a cję za k ła d u pracy, ja k r e d u k c ja etató w , m uszą być ta k ż e w y jaśn io n e czynniki dotyczące danego p rac o w n ik a, ja k staż pracy , c h a ra k te ry sty k a pracy, w aru n k i osobiste i inne. W ypow iedzenie, ab y m ogło być uzasadnione, m usi się opierać n a sp raw d za ln y c h k ry te ria c h p raw n y ch .

W pow ołanym w yżej w y ro k u S ąd N ajw yższy p o d k reśla , że system ro z p a try ­ w an ia sporów pracow niczych zobow iązuje sąd y p ra c y i ubezpieczeń Społecznych do p rz e ja w ia n ia szczególnej tro sk i w d ążeniu do w szechstronnego w y ja śn ie n ia spraw y.

W w y ro k u z dnia 24.III.1976 r. I P R 47/76 16, S ąd N ajw yższy stw ierdził, że w y- ipowiedzenie n ie u za sad n io n e w 'kontekście a rt. 45 kjp. to ta k ie w ypow iedzenie, k tó ­

rego nie da się pogodzić z pojęciem słuszności w ro zu m ien iu społecznym i ekono­ m icznym . W sp raw ie konieczności w ypow iedzenia z pow odu zm niejszenia sta n u z a tru d n ie n ia S ąd P ra c y i U bezpieczeń Społecznych w O polu w w y ro k u z dnia 17.11.1977 r. P 5/77 19 po d k reśla, że p rzed decyzją o w ypow iedzeniu zak ład p rac y m a obow iązek p rze p ro w ad z en ia w szechstronnej an a liz y kad r. P o w staje w tej sy tu a cji konieczność porów naw czej oceny p ra c y danego p raco w n ik a, z k tó ry m m a n astąp ić rozw iązanie um ow y o pracę, z p ra c ą innych pracow ników . W m yśl p o ­ przednio pow ołanego w y ro k u S ądu N ajw yższego ta porów naw cza ocena pow inna ulec sp raw d zen iu w try b ie p o stęp o w an ia dow odow ego przed o rg an am i ro z p o z n a ­ ją cy m i odw ołanie p rac o w n ik a d otkniętego w ypow iedzeniem .

P ow ołane w yżej orzeczenia w y ja ś n ia ją w sposób jednoznaczny i dostatecznie p rze k o n y w a jąc y t e isitotne w ątp liw o ści w ro zu m ien iu przy czy n y uzasadniającej w ypow iedzenie um ow y o p rac ę zarów no w kontekście a rt. 38 § 1 i 45 k.p., ja k i w znaczeniu ich zgodności z zasad am i w spółżycia społecznego i nadużycia p raw a, w y rażo n y m i w k la u zu li g en e raln e j z a w a rte j w a rt. 8 k.p. * 1 2 3

18 F a tr z : „ P r a c a i Z a b e z p ie c z e n ie S p o łe c z n e ” 1977, n r 5, s. 70. 18 P a tr z : „ S łu ż b a P ra c o w n ic z a ” 1977, n r 4, s. 37.

L ite r a tu r a

1. J . S z c z e r s k i: W y p o w ie d z e n ie u m o w y o p r a c ę ( M a te ria ły sz k o le n io w e Z P P ), W arsz a w a 1975, s. 31.

2. J . B r o i : W y p o w ie d z e n ie u m o w y o p r a c ę , „ G a z e ta S ą d o w a ” , 1974, n r 23.

3. W. M a r u c z y ń s k i : "W ypow iedzenie s to s u n k u p r a c y — N o w e p ra w o p ra c y , W arsz a w a 1973, s. 99.

14 T e r e s a M i s ł u k _{N r 2 (242)} 4. J . P a c h o : N ie u z a s a d n io n e w y p o w ie d z e n ie , „ P o lity k a S p o łe c z n a ” 1975, n r 4, s. 43. 5. W. P i o t r o w s k i : R o z w ią z a n ie s to s u n k u p r a c y — S tu d ia n a d k o d e k s e m p r a c y , P o z n a ń 1975, s. 77. 6. A M i r o ń c z u k : K o d e k s p r a c y — P o r a d n ik d la r a d z a k ła d o w y c h , W a rs z a w a 1975, s. 99 7. Z. S a l w a : W y p o w ie d z e n ie u m o w y o p r a c ą , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1974, n r 9, s. 26.

TERESA MISIUK

Niektóre zagadnienia z zakresu postępowania

w sprawach o roszczenia

członków spółdzielni pracy

A u to r k a o m a w ia w y b r a n e z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e p o s tę p o w a n ia w s p r a w a c h o r o s zc z e n ia c z ło n k ó w s p ó łd z ie ln i p r a c y , . m ia n o w ic ie m o ż liw o ś ć o r z e k a n ia o u s ta le n iu b e z s k u te c z n o ś c i w y p o w ie d z e n ia s p ó łd z ie lc z e j u m o w y o p r a c ę ze w z g lę d u n a k r ó t k i o k r e s w y p o w ie d z e n ia u m o w y , c h a r a k te r te g o o r z e c z e n ia , r o z g ra n ic z e n ie d r o g i s ą d o w e j i p o s tę p o w a n ia p r z e d I n n y m i o rg a n a m i w s p r a ­ w a c h o p r z y w r ó c e n ie d o p r a c y o ra z c h a r a k te r o rz e c z e n ia w ty c h sp r a w a c h .

Do n a jb a rd z ie j k o n tro w ersy jn y c h zag ad n ień z z a k resu p o stę p o w an ia w sp raw ac h o roszczenia członków spółdzielni p ra c y zaliczyć w yp ad a: 1) m ożliw ość o rze k an ia o u sta le n iu bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p rac ę ze w zględu na k ró tk i o k res w ypow iedzenia um ow y, przy czym sporny je st tu rów nież c h a r a k te r tego orzeczenia; 2) rozgraniczenie drogi sądow ej i po stęp o w an ia p rze d in n y m i o rg a ­ n am i w sp raw ac h o p rzyw rócenie do p rac y członków spółdzielni o ra z c h a r a k te r orzeczenia w tych spraw ach.

Ad. 1). U staw a z dn. 17.XII.1974 r. o zm ian ie u sta w y o spółdzielniach i ich z w ią z k a c h 1 o g ranicza m ożliw ość w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę (art. 128), o k reśla rów nież form ę, w ja k ie j m oże ono n astąp ić (art. 132). N aru szen ie przez spółdzielnię w ym ienionych p rzepisów p ow oduje, że członek m oże żądać u sta le n ia bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um o w y o p r a c ę .2

D roga sądow a w ty c h sp raw ac h została w yłączona n a p o d sta w ie a rt. 133® § 1, k tó ry uznał, że w łaściw e do ich rozp o zn aw an ia s ą odw oław cze ko m isje do s p ra w pracy.

Ż ąd an ie u sta le n ia bezskuteczności w ypow iedzenia spółdzielczej um ow y o p ra c ę pow inno n astąp ić p rze d upływ em te rm in u w ypow iedzenia; po u p ły w ie tego te rm in u 1 2

1 Dz. U. N r 47, poz. 281 ( u s ta w ę t ę n a z y w a m w te k ś c ie „ u s ta w ą o sp ó łd z .” ).

2 B liż e j z a g a d n ie n ie w y p o w ie d z e n ia s p ó łd z ie lc z e j u m o w y o p r a c ę w a s p e k c ie m a te r ia ln o - p r a w n y m o m a w ia ją : M. G e r s d o r f : N o w e u s ta w o w e u n o r m o w a n ie sp ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u p r a c y , N P 1975, n r 3, s. 346; M . P i e k a r s k i : Z m ia n y w u n o r m o w a n iu s p ó łd z ie lc z e g o s to ­ s u n k u z a tr u d n ie n ia , P i P 1975, n r 8—9, s. 28 i n . o ra z t e n ż e a u to r : P ra w o c z ło n k a s p ó łd z ie ln i p r a c y d o z a tr u d n ie n ia w Je j p rz e d s ię b io rs tw ie , RPE1S 1977, zesz. 1, s. 110.