1
S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — ... ...
...
1/1. Relacja v ^K
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora V
/|/ C s
_____________ _ _ , , i v
4 k. f . s v & r II. Materiały uzupełniające relację1
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora \J
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) — III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
III/5 - inne.. \ f
k/
IV. Korespondencja V/
IV D - O
(7 M
/ < . <
V. Nazwiskowe karły informacyjne
VI. Fotografie \ /
2
3
4
5
6
7
r
"A n e tk a " / ta k ż e |TH anka"/
f l e j L ą C j j a . / - c>
I z a o e l a , Anjaa i ah rb u i& / k a h r 6 u r ż a n k a / , p se u d o n im D r. 23 s t y c z n i a 1 9 2 3 i. w U g o szczy pow. R y p in .
FtO dzice: O tto n i Z o i i a z R u s i e c k i c h . Ś ro d o w isk o i n t e l i g e n c k i e / o j c i e c b y ł r z ą a c ą m a j t k ó w , u r z ę d n i k i e m / . Afe-tka w c z s i e o k u p a c j i n i e m i e c k i e j i s o w i e c k i e j d z i a ł a ł a ja k o ł ą c z n i c z k a K om órki L e g a l i z a c y j n e j S z ta b u O kręgu W i- l e n s k i e g o AK. 1 /
R e la c j ę s k ł a d a b io s U a nM - ć a n i n a i a n r o u r g , zam. W T o r u n iu , u l . .Gaga
r i n a 1 ; ó m 5 t e l . 65 173 4 6 . .
P r z e d w ojną / o d 15?37/38 / Anna K a h rb u rg o y ła u c z e n n ic ą G im nazjum C z a r
t o r y s k ie g o w W iln ie .
«' o k i e s i e o k u p a c j i r a d z i e c k i e j , w ro k u szk o ln y m 1940/41 u c z ę s z c z a ł a do
&im nazjum z p o ls k im ję z y k ie m n a u c z a n i a / k o e d u k a c y j n e g o , nazwy n i e p a m ię ta m / p ó z ń i e j , u c z a s i e o k u p a c j i n i e m i e c k i e - ^ k o n ty n u o w a ła naukę k l a s l i c e a l n y c h n a ta j n y c h k o m p le ta c h i z a k o ń c z y ła ją eg zam in am i m a tu ra ln y m i w 1 9 4 3 r . , t u ż
' . I
p r z e a a r e s z to w a n ie m .
B liż s z y c h d an y ch o w e jś c i u do k o n s p i r a c j i i p r z e b i e g u j e j d z i a ł a n i a n i e znam / o b o w i ą z y w a ł a ś c i s ł a ta j e m n i c a , n aw et wobec n a j o l i z s z y c h / .
Według r e l a c j i S t a n i s ł a w a K i a ł k i / s z e f a. " L e g a l i z a c j i ” , a d i u t a n t a S z e f a fcztao u O kręgu "W e so ło w sk ie g o ’’ ^ n a l e ż a ł a ao k om órki " L e g a l i z a c j a ’’ . B y ła , k u r i e r k ą 'G ra ż y n y " / M a r i i T o m k iew iczó w n y /. S p e ł n i a ł a r o l ę ł ą c z n i c z k i , z a j
mowała s i ę t e ż ręczn y m p r z e r z u t e m , B y ła w g u p ie tz w . !,K ó z". Z a k re s p r a c y t e j g ru p y obejm ow ał łą c z n o ś ć z' " L e g a l i z a c j ą " , p r z e r z u t y r ó ż n y c h m a t e r ia łó w
/ n p . ż y w n o ś c i, u b r a ń , p r a s y p o d z ie m n e j, b r o n i / , o d r z u t p r a s y p o d z ie m n e j z d r u k a r n i do punktów k o l p o r t a ż u , li a lew e k a r t k i żyw nościow e i u b ra n io w e - d z ie w c z ę ^ ta w ykupyw ałby m a t e r i a ł y a l a kom órek k w a te r m is t r z o w s k ic h . K o c i
ł y p a c z k i ś w ią te c z n e / byłam św ia d k ie m p a k o w a n ia ty c h p a c z e k / d l a ch ło p c ó w z l a s u / p a r ty z a n tó w / i ro d z in , czło n k ó w r e p r e s jo n o w a n y c h / w i ę z i o n y c h , zam or
dow anych/ .
ćb c z e rw c a 194-3 1 . z o s t a ł a a re s z to w a n a p r z e z Niemców /" w p a d ło ” wówczas 5 " K ó z "/ w W iln ie , n a u l i c y / p r z y k o ś c i e l e B o n iir a tó w n a P la c u N a p o l e o n a ^ z m a te r ia łe m o b c ią ż a ją c y m . ¥ c z a s i e p r z e s ł u c h i w a n i a p r z e z G e sta p o s t r a s z - y > ____ ____________• __________________
1 / Rom uald W arakom ski: 11 Komorka Le—g a liz a c j? j n a S z ta b u O kręgu W ile ń s k ie g o
^ r m i i K ra jo w e j w l a t a c h 1 9 3 9 -1 9 4 7 " , s t r . 9 2 -9 3 2 / W rocław 0 7 . 0 7 . 1978r« " D rz e w ic a ” , " J e l o n e k " , " s z a r o t k a " , " B o le s ła w " - /w /
D a n u ta J a n ic z a k ó w n a - S z y k s z n ia n : "D ro g a 'do' S a r a to w a i je d e n r o k k a t o r g i w so w ie c k im ł a g r z e . " s t r . 1 0 -1 5 . 3/K . W arakom ski - s t r . 92
4 / - " - / s t r . 93
- 3
8
1 iw ie p o u i w - s k o r z y s ta ł® , z c h i l o w e j n i e o b e c n o ś c i /o d w o ła n e g o / g e s t a - p o w c a /w y s k o c z y ła p r z e z okno t r z e c i e g o / Ś r u b i e g o ? / p i ę t r a giaaeńu sądowego**7 uannct, ze złam anym i k o ń czy n am i o d w ie z io n o do s z p ^ i t a l a w ię z ie ^ n n e g o . Po o p e r a c j i /w s z p i t a l u ogólnym /' o sa d z o n o j ą w w i ę z i e n i u na. ł u k i s z k a c h . S ta m tą d / 2 5 . I I . 1 S 4 5 r . / w yw iezio n o do o bozu p r a c y w P r a w e n is z k a c h / p o d \ Kown&m/. S k a z a n a n a ś m ie rć o c a l a ł a d z i ę ^ k i w s p ó łto w a rz y s z e m i łapów kom . P o d c z a s d z i a ł a ń w ojennych, w 1944r . p r z e k u p i e n i R ie^m cy p o z w o l i l i j ą u k ry ć / m i a ł a być łlz lik w id o w a n a 1' w raz z ooozem/
Po aomu * W iln ie , p r z y u l , W io s e n n e j 6 w r ó c i ł a 5 . V I I . 1944r*
Po w o jn ie p r a c o w a ła k i l k a m i e s i ę c y w S z k o le p o d sta w o w e j ja k o n a u c z y c i e l k a w Gniewkow i e / dokąd p r z y j e c h a ł a z r o d z i n ą ja k o ” r e p a t r i a n t k a ” / . J e d n o c z e ś n ie u c z ę s z c z a ł* , n a ku*.s p e d a g o g ic z n y w In o w r o c ła w iu ,
w &r u d n i u 1$H 5r. p r z e n i o s ł a s i ę do T o r u n ia , g d z ie w s t ą p i ł a n a u n i w e r s y t e t - n a p o lo n i s t y k ę UMK. C ię ż k a c h o r o b a / g r u ź l i c a / u n i e m o ż l i w i ł a j e j k o n ty n u o w an ie s tu d ió w . P r z e w ie z i o n a do s a n a t o r iu m a k a d e m ic k ie g o w Zakopanem z m a r ła 2 8 .X I.1 9 4 7 r« i
Q d z n a c z e w iia
H Z e s p ó ł o p in io d a w c z y do «p. raw w t - r y r i k a c j i o d z n a c z e ń o. O kręgu w ilw ń - s k ie g o i N ow ogródzkiego aK ^ije±KX3ŁXiiypuMS s t w i e r d z a n i n i e j s z y m , z e ko
m en d an t o. okręgów w ile ń s k ie g o i .o w o g ró d zk ieg o AK, 6 e n . A le k s a n d e r K rzy ż a n o w s k i, p s . ”V iilk '! n a d a ł r o z k a z a m i, wydanymi w d n ia c h 25 i 26 c z e rw c a
1944 r . w m ie js c o w o ś c i D z i e w i n i s z k i , w d n i od 14 i 17 l i p c a 1 9 4 4 r. w m ie js c o w o ś c i W o łk o r o b is z k i k o ło V .iln a , n a s tę p u ją c y m z o łn ie r z o m AK:
... Anna M a h ró u rg - p s . A n e tk a ” - p o ś m i e r t n i e K rzy ż w a le c z n y c h po r a z I . /XX wiH 111 / 5 0 /9 6 . ”
%) “ P o s ia d a n e z a ś z a ś w ia d c z e n ie w e r y i i k a c y j n e w e r y f i k a c j i d o k o n a n e j p r z e z Z a rz ą d Główny K o ła aK w L o n d o n ie z d n . 1 0 .X I. 1 9 9 6 r. s tw ie d z a ': •
,! Anna i.a n r o u r g , p seu d o n im " A n e tk a ” .
P r z y d z i a ł : Komenda O k rę^g u W iie ń s k ie ^ g o A rm ii K ra jo w e j
- Za w y r ó ż n ia ją c e s i ę męstwo w a k c ja c h Dojowych w o k r e s i e k o n s p i r a c j i i p o d c z a s w alk AK n a t e r e n a c h O kręgu W ile ń s k ie g o i K o w o g ró d z k ie g o f ou-,
z n a c z o n a z o s t a ł a p o ś m i e r t n i e w u iiiu 1<+. V II. 19441. p r z e z K om endanta - i - v l e ń s k i e g o n a ^po u s ta w ie u p o w a ż n ie n ia dowódcy aK
O rderem \,o jennym"VIxiTbTI M HIiAKP" K I. V - e j "
\) - w e r y r ik a c j a M i n i s t e r s t w a u o ro n y Narodowe j z r o k u 1,S6d:
” M i n is t e r s t w o C brony . .a ro do we j . D e p a rta m e n t K a d r.
Z a ś w ia d c z e n ie o o d z n a c z e n iu i<r DK - u 6 b ^3 /w
«ar-szaw a 4 .0 1 .1 9 6 6 ; Z a ś w ia d c z a s i ę , ż e Ob. a h r u u r g A nna, c ó r k a O t t o n a * a u d z i a ł w w a lk a c h z h it le r o w s k i m ' o k u p an tem w l a t a ć h 1939- 1945
z o s ta ł« , p r z e z k o m p e te n tn e w ła d z e o d z n a c z o n a p o ś m i e r t n i e I rzy zem Zreu.i.n(ym C r n e - r u T i r t u t i T J i l i t a i t i , ”
Uwaa a m o ja : N ie wiadomo d la c z e g o o d z n a c z o n a ” p o ś m i e r t n i e " , bo w 1 9 4 4 r.
AM je s z c z e ^ y ło .. —-y~ć m oże, ze z a s z ł a t u p o m y łk a , Mo ze
„ r g o ił gX.łVXX ■
9
- J - J _
Z a r z ą d Główny AK p o s i a d a ł l i s t ę s k a z a n y c h na ś m i e r ć i s ą d z i ł , że wyrok z o s t a ł wykonany. Może d o t a r ł a p o g ł o s k a , ż e z a b i ł a s i ę p o d c z a s wypadku r s ą d z i e / p o W i l n i e k r ą ż y ł y t a k i e p o g ł o s k i /
10
A V /-
A n n a Mahrburżanka
Urodzona 23 stycznia 1923 r.w Ugoszczy, córka Ottona i Zofii z d.
Rusieckiej, zmarła 28 listopada 19^7 r . w Zakopanem. Łączniczka w "Legalizacji" AK Okr.Wileńskiego od 19^0 r.^więźniarka Łukiszek od lipca 1943 następnie w obozie Proweniszki do 1944- r.
Hania Mahr^urg była uczennicą gimnazjum ij^ks .A .fizartoryski ego w Wilnie od 1936 r.po zdaniu konkursowego egzaminu w s t ę p n e g o .Wy
różniała się inteligencją, zdolnościami oraz niezwykle prawym cha
rakterem. Jak wspomina jej nauczycielka p.Janina B u d k o w s k a :"Hania była przez cały czas swego pobytu w szkole prymuską klasy. C i e s z y
ła się ogromnym autorytetem u koleżanek, ujmowała je równym, pogod nym usposobieniem, bezpośredniością, przy tym nie miała ani cienia zarozumiałości. Jej dobroć płynęła z naturalnej, wrodzonej życzli
wości i serdeczności dla całego otoczenia." Pisała patriotyczne w i e r s z e .
Wybuch wojny przerwał naturalny tok nauki. Do Wilna wkroczyli Litwini, wprowadzając od r a z u .drakonsko-nacjonalistyczne przepisy w szkołach, na co młodzież odpowiedziała strajkiem, a to spow o d o wało zamykanie szkół. "Oporna" młodzież rozpoczęła naukę w tzw.
ta jnych,, kompletach" . Właśnie w jednym z kompletów uczyła p . J . B u d kowska hanię. Ponieważ brak było podręczników, korzystała z nich pr z e. b yvra 3ags u swej nauczycielki. K..Ł arftgo-a--cfn i a-—w czerwca 19^3 r. X,8
tuż przed maturą przebywała u niej od rana i miała przyjść raz jeszcze po o b i e d z i e . Jednakże nie pojawiała się. Została a r e s z t o wana. J.Budkowska wspomina:" wiedziałam od dawna, że moje u c z e n n i ce należą do konspiracji. Nie próbowałam temu przeciwdziałać - uważałaitf po prostu, że dziewczęta spełniają swój obowiązek."
"Hania1' /taki nosiła pseudonim/b^ła zaangażowana w kobiecej siatce łączności, zorganizowanej w połowie 19^-0 r.przez Marię Tom- kiewiczówną ps."Grażyna" — z zawodu n a u c z y c i e l k ę . hłode dziewczęta
11
nazwane przez szefa "Legalizacji"/komórka Garnizonu AK Okręgu Wileńskiego do spraw wydawania fałszywych dokumentów dla zagrożo
nych osób/ - " k o z a m i " . Roznosiły one po punktach k o n t a k t o wych i "skrzynakach pocztowych" materiały konspiracyjne. "Hania"
pracowała w systemie trójkowym z Marysią Sarecką ps."Lusia" i Dantcą Janiczakówną ps ..Sarentca" . Odznaczały się nadzwyczajną odwa
gą a jednocześnie ostrożnością. Jednakże na skutek odkrycia przez gestapo "skrytki pocztowej" przy ul.Hetmańskiej zostało a r e szto
wanych pięc "Kóz", w tym Hania. W torbach noszonych przez nie z o s tały znalezione sKrytki /podwójne dna/, a w nich " b i b u ł ę " .
W gestapo była nieludzko katowana, by wyjawiła od kogo i dla kogo były przeznaczone owe materiały. W pewnym momencie pod n i e u wagę szpicla wyskoczyła przez okno z drugiego piętra.
Jej młodsza siostra Janka notowała w swym d z i e n n i c z k u A - lip- ca 1943: "przyszli stryjostwo z wiadomością, że Hania leży w
szpitalu ciężko ranna. Skoczyła z drugiego piętra budynku g e s t a po. Szczęście, że od strony ul.Ofiarnej, gd»ie nie ma kamieni, inaczej zabiłaby się na m i e j s c u " . Porwała się na ten desperacki krok, ponieważ wolała nawet śmierć niż załamanie się i wydanie kogoś. Po pobycie w szpitalu znalazła się w celi więziennej z nogami w gipsie. Osiem miesięcy w ciężkich warunkach, zwłaszcza
że w połowie grudnia 19^-3 r. paczki żywnościowe hgL podawane przez rodziny były wrzucane do ogólnego kotła, tym samym z co lepszych produktów korzystała służba więzienna, poza tym urwał się kontakt z więźniami, jako że w żywności można było przemycić jakieś w i a domości .
"Hanię" i jej koleżanki spotkałaby w końcu niechybna śmierć w Ponarach. Wyratowała je p.Alina Augustowska za 300 rb w złocie.
T a niezwykła osoba, mając dojście do Niemców w gestapo, u r a t o w a ła w ten sposób swego syna ofcaz 18 innych. Hania znalazła się w obozie w Proweniszkach niedaleko Kowna. Będąc kaleką zat r u d —
12
niona została w szwalni, nie przy kopaniu torfu, jednak fatalny klimat, zawilgocone baraki jak również warunki obozowe podkopały mocno jej zdrowie. Tymczasem front się zbliżał. Obóz miał być zlikwidowany, tj. więźniowie wywiezieni do Stutthofu. Hania,która pozyskała sympatię nawet władz obozowych dzięki swemu miłemu z natury usposobieniu, a może dzięki łapówkom wręczanym przez jej r o d z i n ę ,została zwolniona. 15 sierpnia 1944 r. pojawił się t r i umfalny zapis w dzienniczku jej siostry:" 5 sierpnia wielka r a dość! Hania wróciła do domu."
W marcu 1945 r. w ramach ekspatriacji Polaków z Wilna cała rodzina znalazła się w PRL - id w Toruniu. Nie danem było jednak Hani Marburżance wrócic do normalnego życia. Pomimo ambitnych planów podjęcia studiów polonistycznych, traciła coraz bardziej siły i wreszcie lekarze postawili diagnozę nierozpoznanej przez dłuższy czas gruźlicy jelit. Szpitale, sanatoria i... 28 listo
pada 1947 r. zgasła w Zakopanea. Pochowana w 194-6 r. na cmenta
rzu przy ul.Nowotarskiej kwatera IV rząd 15 grób 5-
tf 19o6 r. została pośmiertnie odznaczona pośmiertnie przez Komendanta Wileuskiego AK Orderem Wojennym Virtuti Militari
kl.V-tej. Natomiast w 1968 r.Ministerstwo Obrony Narodowej D e partament Kadr wydał zaświadczenie o odznaczeniu nr DK-06833/W.
Warszawa 4.01.1968 o następującej t r e ś c i : i,Zaświadcza się, że o b . Mahrfeurg Anna, córka Ottona za udział w walkach z hitlerowskim
okupantem w latach 1939-1945 została przez kompetentne władze odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari.
Jej nauczycielka z ż^lein wspominała:" Hania rokowała w s p a n i a ły rozwój swych niepospolitych zadatków intelektualnych i m o r a l nych. Przed aresztowaniem była zdrowy, siln^, zahartowaną dz i e w czyną. Ohoc zakończyła życie nie na powstańczej b a r y k a d z i e ,tylko na szpitalnym łóżku - zaliezona musi być do ofiar wojny, do s z e regów polskiej bohaterskiej młodzieży, która przelała krew w obronie ojczyzny."
Helena Pasierbska
13
14
15
^ VeU W .5 A t j | l.<fe / f S ( i | v W c - ^ o *
Anna Izabela Mahrburg ~ ^
Córka Ottona i Zofii z Rusieckich. Urodziła się 23 stycznia 1923 r. w Ugoszczy w pow. Rypin, gdzie jej ojciec był zarządcą majątku. Wcześniej rodzice mieszkali w Bobrujsku (matka pochodziła spod Bobrujska), skąd w czasie wojny polsko-bolszewickiej zdołali wyjechać do Polski. W 1928 r. przenieśli się na Wileńszczyznę, gdzie Otto Mahrburg do 1938 r. pracował jako zarządca majątku Duszków w pow. Mołodeczno, a od 1938 r.
prowadził sklep w Wilnie.
Miała dwie siostry - starszą Irenę i młodszą Janinę oraz brata - Stanisława.
Po ukończeniu szkoły powszechnej w Wilnie w 1937 r. rozpoczęła naukę w Gimnazjum im. Ks. Adama Czartoryskiego. W okresie okupacji sowieckiej uczęszczała do
„gimnazjum koedukacyjnego” z polskim językiem nauczania, a pod okupacją niemiecką kontynuowała naukę na tajnych kompletach i w czerwcu 1943 r. złożyła egzamin dojrzałości (tuż przed aresztowaniem). Podczas okupacji niemieckiej przez pewien czas, wraz z siostrą Ireną ukrywała się na wsi żeby uniknąć wywózki na roboty do Niemiec. W ZWZ-AK była jedną z grupy łączniczek Komendy Okręgu Wileńskiego kierowanych przez Marię Tomkiewiczównę „Grażynę” (Komórka Kwatermistrzowska Łączności i Ręcznego Przerzutu, tzw. Kozy). Używała ps. Anetka, Hanka. Hania. 28 czerwca 1943 r. podczas próby wymiany poczty konspiracyjnej została aresztowana wraz z dwoma koleżankami w okolicy kościoła Bonifratrów. W czasie przesłuchiwań przez gestapo, straszliwe pobita, bojąc się, że nie wytrzyma dalszego śledztwa bicia, korzystając z chwilowej nieobecności swego oprawcy, wyskoczyła z trzeciego piętra gmachu gestapo przy ul. Ofiarnej. Ranną, ze złamanymi kończynami, umieszczono ją w szpitalu więziennym. Po operacji przebywała w więzieniu na Łukiszkach, skąd 28 lutego 1944 r. wywieziono ją do obozu pracy w Prowieniszkach k. Kowna. Skazana na śmierć ocalała dzięki przyjaciołom w obozie i łapówkom. Podczas działań wojennych w lipcu 1944 r. przekupieni Niemcy pozwolili ją ukryć podczas likwidacji obozu. Do domu w Wilnie (przy ul. Wiosennej 6) wróciła 5 sierpnia 1944 r. 8 września, w związku z aresztowaniem przez NKWD matki, została zatrzymana i przez trzy tygodnie przebywała ponownie w areszcie w gmachu przy ul. Ofiarnej, który z siedziby gestapo stał się siedzibą NKWD. 8 marca 1945 r. wraz z rodziną (ale bez matki) w ramach repatriacji opuściła Wilno i wyjechała do Inowrocławia. Po kilku tygodniach podjęła pracę nauczycielki w Gniewkowi jednocześnie uczęszczając na kurs pedagogiczny w Inowrocławiu. W grudniu
1945 r. przeniosła się do Torunia i rozpoczęła studia polonistyczne na tamtejszym uniwersytecie. Z powodu ciężkiej choroby (gruźlica żołądka) studia te musiała jednak przerwać. Zmarła 28 listopada 1947 r. w Sanatorium Akademickim w Zakopanem.
W czerwcu 1944 r. została odznaczona Krzyżem Walecznych zweryfikowanym przez Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie.
Nadanie to zostało zweryfikowane przez GKWO ZBoWiD 31 sierpnia 1967 r. na podstawie dokumentu pt. „Stwierdzenie zespołu opiniodawczego do spraw weryfikacji odznaczeń b. Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego Armii Krajowej” z dnia 28 marca 1966 r. W dokumencie tym mjr. Stanisław Truszkowski „Sztremer”, b. dowódca 5 Baonu Nowogródzkiego AK, mjr Franciszek Koprowski „Konar”, b. dowódca 6 Brygady Wileńskiego Okręgu AK oraz mjr Wincenty Chrząszczewski „Kruk I”, b. szef sztabu Wileńskiego Okręgu AK stwierdzili m.in., że Komendant Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego AK gen. Aleksander Krzyżanowski rozkazami wydanymi w dniach 25 i 26 czerwca 1944 r. w Dziewiniszkach i w dniach 14 i 17 lipca 1944 r. w Wołkorabiszkach k. Wilna nadał (pośmiertnie !) Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Annie Mahrburg ps. Anetka, łączniczce Komendy Okręgu Wileńskiego AK oraz czterem oficerom tego Okręgu: por. Henrykowi Meszczyńskiemu, dowódcy kompanii 6 Brygady Wileńskiej,
16
por. Mirosławowi Utarte i ppor. Włodzimierzowi Leśniewskiemu z Kedywu Okręgu Wileńskiego oraz chor. Franciszkowi Masońskiemu z 2 Baonu 77 Pułku Piechoty Armii Krajowej.
Nadanie to zostało wcześniej zweryfikowane (z dniem 10 listopada 1966 r., także jako nadanie pośmiertne dokonane przez Komendanta Okręgu Wileńskiego AK w dniu
14 lipca 1944 r.) w Londynie z nr. k. 13259.
W ewidencji Kapituły Londyńskiej Orderu Wojennego Virtuti Militari Anna Mahrburg jest wymieniona w stopniu podporucznika.
Jej matka, Zofia z Rusieckich, córka Józefa i Marii z Kościeleckich, ur. 13 czerwca 1894 r. w Bortnikach k. Bobrujska, podczas II wojny światowej była pod ps. Kos łączniczką Komórki Legalizacyjnej Komendy Okręgu Wileńskiego, aresztowana przez NKWD w Wilnie 7 września 1944 r. została skazana na 10 lat więzienia. Więziona na Łukiszkach, następnie w obozie NKWD w Szyłuciach na Litwie, w więzieniu „u Wizytek” w Wilnie, skąd w 1946 r.
wywieziona do łagru w Robczy k. Kotłasu w północnej Rosji. W 1948 r. przeniesiona na Syberię do łagru Antibies k. Mariańska. Stamtąd w 1950 r. przeniesiona do zaostrzonego łagru k. Tajszetu. Po zwolnieniu z łagrów w 1954 r. została skierowana na zesłanie do
„Domu Inwalidów” we wsi Zubowo w Mordowii. W grudniu 1955 r., po usilnych staraniach rodziny, wróciła do Polski, do Torunia. Zmarła w 1971 r.
Jej starsza siostra Irena, ur. 7 października 1918 r. w Bobruj sku, absolwentka Szkoły Rolniczej w Antowilu, zajmowała się w wileńskiej AK produkcją granatów. Pracowała także jako łączniczka w Komórce Legalizacyjnej Komendy Okręgu. Jeszcze w czasie wojny, wskutek tragicznych przeżyć (losy matki i siostry Anny) zapadła na chorobę psychiczną. Po repatriacji mieszkała w Toruniu. Zmarła tam 3 sierpnia 1993 r. Odznaczona Krzyżem Walecznych zweryfikowanym w ZBoWiD w 1968 r.
Brat matki Kazimierz Rusiecki, legionista, oficer WP, odznaczony za męstwo podczas wojny z bolszewikami OrderemVirtuti Militari V klasy.
Jej dwie młodsze siostry - Janina i Władysława Rusieckie za przynależność do AK zostały aresztowane i rozstrzelane w Ponarach 18 lutego 1943 r.
Źródła:
APAK, to 512/WSK (Mahrburg Izabela Anna); DW UdsKiOR, Wykaz Nr 13 GKWO ZBoWiD; Dokumenty odznaczeniowo-awansowe AK, t. 24, s. 78; Janiczakówna-Szyksznian D., 281 dni w szponach NKWD, Bydgoszcz 1997, s. 118-121; Pasierbska H., Wileńskie Ponary, Gdańsk 1996, s. 200; Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej- Armii Krajowej w łatach 1939-1945, Warszawa 1996, s. 134, 141.
Mahrburg Stanisław, Karty z okresu terroru hitlerowskiego w Wilnie, w: Przegląd Lekarski 1965, nr 1, s. 86 - tam nic nie ma o Annie Mahrburg
17
MAHRBURG Anna Izabela (1923-1947), od 1940 jako „Hania”, „Anetka” łączniczka Wydziału II KO Wilno ZWZ-AK, od 1943 więźniarka gestapo w wileńskich Łukiszkach, tam ciężko ranna, potem do 1944 w obozie pracy Proweniszki k. Kowna; repatriowana na Pomorze
Anna Mahrburg (sama podpisywała się Marburżanka) urodziła się 23 I 1923 w Ugoszczy, pow. Rypin w rodzinie zarządcy majątków Ottona i Zofii z d. Rusiecka. Rodzina pochodziła z Bobrujska k. Mińska Białoruskiegoj w 1928 z czworgiem dzieci przeniosła się na Wileńszczyznę. Anna wraz z rodzeństwem chodziła do szkoły w Wilnie. Od 1936 do wybuchu wojny była, zwykle jako prymuska, uczennicą Gimnazjum im. Ks. A.
Czartoryskiego.
W okresie I okupacji sowieckiej uczęszczała do „gimnazjum koedukacyjnego” z polskim językiem nauczania; pod okupacją niemiecką ósmą klasę gimnazjalną ukończyła na tajnych kompletach w czerwcu 1943.
Podczas okupacji niemieckiej przez pewien czas, wraz z siostrą Ireną ukrywała się na j t y wsi, ażeby uniknąć wywózki na roboty do Niemiec. Od połowy 1940 jako „Hania” należała
do zespołu „Kozy”, do dziewczęcej siatki łączności Komendy Miejskiej ZWZ Wilno, którą zorganizowała spośród swoich uczennic nauczycielka Maria Tomkiewicz „Grażyna”. Zespół ten, pozostający w dyspozycji szefa „legalizacji” Referatu II tej Komendy, zajmował się przygotowywaniem i rozprowadzaniem fałszywych dokumentów dla zagrożonych konspiratorów. Dnia 28 VI 1943, w czasie zdawania trwającego kilka dni tajnego egzaminu
maturalnego, „Hania” została aresztowana fpodezasl wymian^ poczty konspiracyjne)'wraz Hp^m
--- &_____ ^ u-rn *
dwoma koleżankami.' Znaleziono przy nich materiały konspiracyjne. Torturowana, obawiając
y się załamania, wykorzystała moment nieuwagi1 i wyskoczyła z drugiego piętra gmachu'7 pn^toIiAoW - gestapo. Po dłuższym pobycie ze złamanymi nogami w szpitalu, została przekazana z nogami
w gipsie do więzienia na Łukiszkach. Wykupiona z więzienia ^została stamtąd 28 II 1944 V , ł/
przekazana do obozu pracy w Prowieniszkach k. Kowna. W czasie zbliżania się frontu zwolniona 5 VIII 1944.
Ppor. Anna Mahrburg została przez Komendanta Okręgu Wileńskiego AK dnia 14 VII 1944 odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, co zostało zweryfikowane 10 XI 1966 jako nadanie już pośmiertne przez tegoż Komendanta w Londynie z nr. k. 13259. Nadanie to zostało także zweryfikowane przez GKWO ZBoWiD 31 VIII 1967 na podstawie dokumentu pt. „Stwierdzenie zespołu opiniodawczego do spraw weryfikacji
18
odznaczeń b. Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego Armii Krajowej” z 28 III 1966. W dokumencie stwierdzono, m.in., że Komendant Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego AK gen. Aleksander Krzyżanowski rozkazami wydanymi w dniach 25 i 26 VI 1944 w Dziewiniszkach i w dniach 14 i 17 VII 1944 w Wołkorabiszkach k. Wilna nadał (pośmiertnie
!) Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Annie Mahrburg ps. „Anetka”, łączniczce Komendy Okręgu Wileńskiego AK oraz czterem oficerom tego Okręgu...”. Dnia 4 I 1968 MON wydał zaświadczenie o odznaczeniu Virtuti Militari z nr DK-06833/W. Podano tam: Zaświadcza się, że obywatelka Mahrburg Anna, c. Ottona, za udział w walkach z hitlerowskim okupantem w l.
1939-1945 została przez kompetentne władze odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Yirtuti Militari. Wcześniej, w czerwcu 1944, została także odznaczona KW zweryfikowanym przez Komisję Weryfikacyjną AK w Londynie.
W marcu 1945 w ramach ekspatriacji Polaków z Wilna cała rodzina znalazła się w Inowrocławiu. Po kilku tygodniach Anna podjęła pracę nauczycielki w Gniewkowie jednocześnie uczęszczając na kurs pedagogiczny w Inowrocławiu. W grudniu 1945 Anna przeniosła się do Torunia i pomimo złego stanu zdrowia podjęła studia polonistyczne na UMK. Wkrótce zachorowała na gruźlicę jelit i 28 XI 1947 zmarła w Zakopanem.
Ojciec Janiny, Otto Mahrburg (1883-1962), zarządca majątków, przenosił się z Bobrujska do Rypina, potem do Wilna i Mołodeczna. Matka Zofia z d. Rusiecka (1894-1971) ps. „Kos”, łączniczka KO Wilno, aresztowana przez NKWD w 1944, przez 10 lat więziona w łagrach, w grudniu 1955 wróciła do Polski, zmarła w 1971. Cała bliższa i dalsza rodzina Mahrburgów i Rusieckich była zaangażowana w działalność konspiracyjną.
APAK, T. 512/WSK (tamże relacja i materiały od siostry Mahrburg J. oraz opracowanie Pasierbskiej H.); DW UdsKiOR, Wykaz Nr 13 GKWO ZBoWiD; Dokumenty odznaczeniowo-awansowe AK, t.
24, s. 78;
Anna Mahrburg (1923-1947), Zofia Mahrburg (1894-1971), Życie Warszawy z 7 IX 2001;
Dziewulska-Łosiowa A., Mówią o Panie, żeś nas upokorzył, Białystok 1997, s. 17, 70, 179-180;
Janiczakówna-Szyksznian D., 281 dni w szponach NKWD, Bydgoszcz 1997, s. 118-121;
Kiełczewska-Michejda J., Różańce z chlebowych paciorków. Rodzina Rusieckich, Wileńskie Rozmaitości, 1999, nr 7-8; Kuskowicz-Bobkowska H., Wilno jako ognisko oświaty w latach próby, Białystok 1991, s. 244, 245; Łączniczki Okręgu Wileńsko-Nowogródzkiego Armii Krajowej, oprać. L.
J., Malinowski, Bydgoszcz 2001, s. 115, 152, 155, 206; Mahrburg T., Mahrburżanka Anna Izabela,
19
w: Słownik Polski Wałczącej na Kresach Północno-Wschodnich Rzeczypospolitej, t. 3, Bydgoszcz 2004, s. 11-12; Malinowski L. J., Stanisław Kiałka legenda wileńskiej konspiracji, Bydgoszcz 2000, passim; Obiezierska H., Jedno życie prywatne na tle życia narodu Polskiego w wieku XX, Bydgoszcz 1995, s. 403; Olechnowicz M., Kozy, Nike 1999, nr 47; Pasierbska H., Ponary -wileńska Golgota, Sopot 1993, s. 158; taże, Wileńskie Ponary, Gdańsk 1996, s. 200; taże, Wileńskie Łukiszki, Gdańsk 2001, s. 65, 109, 145; taże, Z dziejów wojennej służby Wiłnianek, w: Służba Polek..., cz. 3, s. 179;
Skuczyńska M., Anna Mahrburg - „Anetka”, Spotkania z 7 XII 1985; Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939-1945, Warszawa 1999, s. 240, 250, 257; Urbankiewicz J., Stanisław Kiałka. Bohater niedoceniony, Zeszyty Historyczne Wiano, 1997, nr 18, s. 48-51;
Warakomski R., Komórka Legalizacyjna Sztabu Okręgu Wileńskiego A K w latach 1939-1947, Bydgoszcz 1996, s. 92-93, 95; Wesołowski, Order VM..., s. 585, 731; Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej w latach 1939-1945, Warszawa 1996, s. 134, 141.
20
21
22
23
L. dz. /$.-£- Our ref. '
KOŁO BYŁYCH ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ
POLISH HOME ARMY EX -SERVICEM EN ASSOCIATION
42, BM PEK ORS GATE, LONDON, S .W .7
Londyn, 10.listopada 1966r.
ZAŚWIADCZENIE WERYFIKACYJNE.
Ś.p.Łączniczka Anna MARBURG.
Pseudonim: "Anetka"
Przydział: Komenda Okr.Wileńskiego Armii Krajowej.
Za wyróżniające się męstwo w akcjach bojowych w okresie konspiracji i podczas walk Armii Krajowej na terenach Okr.Wileńskiego i Nowogródzkiego, odznaczona została pośmiertnie w dn.14.VII.1944r.przez Kdta.Okr.Wileńskiego na podstawie upoważnienia Dowódcy Armii Krajowej:
Orderem Wojennym "YIRTUTI MILITARI" Kl.V-ej.
24
L. dz. 34Ą &/&■£>
Our ref. '
KOŁO BYŁYCH ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ
POLISH HOME ARMY EX-SERVICEM EN ASSOCIATION
42, E M P E E O R S GATE, LONDON, S. W. 7
Londyn, 10. listopada 1 } :'-Cr
ZAŚWIADCZENIE WERYFIKACYJ?vB ■
S.p. Łączni czka Anna MARBURG.
Pseudonim: "Anetka"
Przydział: Komenda Okr.Wileńskiego Armii Fr&jowtj.
Za wyróżniające się męstwo w akcjach bojowych w o kres i-: kjn i podczas walk Armii Krajowej na terenach Okr, V/i leńskiego i Fovogró odznaczona została pośmiertnie w dn.14*VII.1944r.orzjz Kdta.Ckr.Vil na podstawie upoważnienia Dowódcy Armii Krajowej:
Orderem Wojennym "YIRTUTI MILI T A M " Kl.V-ej.
Z a ś w ia d c z a się, że
1 O b y w a t e l
MATfFTRTrRfr A n n a :: i
t n o z w i s k o 1 i m : > i
c . O tto n a
Z A Ś W I A D C Z E N I E
c ; ' Cł
N r M - 0 6 8 3 3 / W
l
V/ w a l b t i i i h i r U i r o c. , r ■ w l e i . ; , 1 9 V - : - 4 :.
z e s k : p r z e : : . c r ^ p - I - , g . ' ■
c d z ri a c z o n y
p o ś m i e r t n i e
ERZYŻM SREBRHYM ORDERU VIRTUTI MILITARI
/ o * ^ \ , • ?
k a d r K*'
WARSZAWA
!
- \j —
25
26
Londyn, 10.listo p ad a 1966r.
. $ 4 4
Ś.p.Łączniczka Anna MARBURG Pseudonim: "Anetka"
Przydział: Komenda Okr.Wileńskiego Armii Krajowej.
Za wyróżniające się męstwo w akcjach bojowych w okresie k o n sp iracji i podczas walk Armii Krajowej na terenach Okr.Wileńskiegi i Nowogródzkiego, odznaczona zo stała pośm iertnie w dn.1 4 .V II. 1944r. przez Kdta,Okr.Wileńskiego na podstawie upoważnienia Dowódcy Armii Krajowej;
Orderem Wojennym "YIRTUTI MILITARI" K l.V -ej, Za zgodność
P«Kraczkiewicz.
Podstawa* L is t a odznaczonych prsakas^ns, p rzez "Sztremera"
K jra S.T ruszkow skiego.
Kr 7€%vtj \i\ h,
27
28
29
30
TŁUMACZ PRZYSIĘGŁY Mirosław Gajewski
ul. Kostrzewskiego 1 m. 66 00-768 Warszawa
lei. 8400019; 604239674
_______________ TŁUMACZENIE Z JĘZYKA ROSYJSKIEGO_______________
ZAŚWIADCZENIE Z ARCHIWUM
W dokumentach Archiwum Państwowego Obwodu Irkuckiego
znajdują się informacje o tym, że ob. Marburg Zofia (imię - w takim brzmieniu figuruje w dokumentach)c. Józefa, ur. w 1894 r., została skazana przez Trybunał Wojskowy NKWD
Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w dniu 15 maja 1945 r. z art. 58-1 „a" na dziesięć lat pozbawienia wolności oraz pozbawienia praw obywatelskich na okres 5 lat. Data odbycia kary liczona była się od 7 września 1944 r. Zwolniona z więzienia w dniu 20 września 1954 r. po odbyciu kary. Skierowana do Domu Inwalidów we wsi Zubowo, pow. Polianskij, Mordowska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka.
Dyrektor Archiwum Państwowego Obwodu Irkuckiego
T . M. Duszkina
/-/ podpis nieczytelny Nr 15
03.05.2000 r.
Pieczęć okrągła z herbem Rosyjskiej Federacji i napisem w otoku: Federacja Rosyjska *Administracja Obwodu Irkuckiego
* Zarząd Archiwów * Archiwum Państwowe Obwodu Irkuckiego
REPERTORIUM NR 13/2000
Ja, Mirosław Gajewski, tłumacz przysięgły języka rosyjskiego przy Są Okręgowym w Warszawie, zaświadczam zgodność niniejszego tłumac.
okazanym mi oryginałem dokumentu w języku rosyjskim.
Warszawa, dnia 26 września 2000 r.
* 6 s . ( r
31
I
.1 #
f i n - v i .-/i \
»»* • ■'% , ■•- i I . ; ' -J
Ti . / I £h&- / W « - t > - » ' A A -t'" '' ■"'■•
Tłum acz przysięgły «- * / » , '~r >, , ' c
ję z y k a rosyjskiego ^ /ć ń (r f '7*-*ć U y- ,
d r E d w a r d S z ę d z ie lo r z ^ i . - .
0 3 - 1 4 - 7 W a r s z a w a *
ul. P o e tó w ! O A m. 2 8 , t e l./f a x ( 0 - 2 2 ) < 3 8 0 8 0 7 2 , te l. kom. 0 - 6 0 4 - 6 2 1 4 -6 2 , e-mail: edszed@ bm b.pl
TŁUMACZENIE Z JĘZYKA ROSYJSKIEGO
Blankiet urzędowy z godłem państwowym Republiki Litewskiej i nagłówkiem w języku litewskim.
Na dolnym marginesie blankietu: „Gedimino 40/1, 2600 Vilnius.
Tel. 613 431, fax 66 15 12”
ZAŚWIADCZENIE ARCHIWALNE Wilno, dn. 22 maja 2001 r.
Nr pisma: 476-6
T. Mahrburg
ul. Marysieńki 6 m. 46 05-120 Legionowo, Polska Dotyczy: aresztowania
Z akt śledztwa sygn. 10896/3 przechowywanych w zbiorach , j archiwalnych KGB Litewskiej SRR Archiwum Specjalnego
Litwy wynika, że MAHRBURG Zofia c. Józefa, urodzona
■ /
Uj _ w 1894 roku w M. Bortnikach, powiat Bobrujsk, gubernia mińska, Białoruska SRR, zamieszkała w Wilnie, dnia 7 września
1944 roku została aresztowana przez NKGB Litewskiej SRR, a następnie wyrokiem Trybunału Wojskowego Wojsk NKWD Litewskiej SRR z dnia 15 maja 1945 roku oskarżona o to, że od kwietnia 1944 roku była aktywnym członkiem polskiej orga
nizacji podziemnej „Koncentracja Demokratyczna” kierowanej przez Centralną Radę, która stała na czele walki Polaków o utwo
rzenie Polski w granicach z 1939 roku i powołanie w Polsce wrogiego wobec ZSRR rządu burżuazyjnego, że posługiwała się pseudonimem „Maria” i wykonywała zadania łączniczki, w związku z czym została skazana na podstawie art. 58-1 „a”
i 58-11 Kodeksu karnego Rosyjskiej Federacyjnej SRR na karę pozbawienia wolności w obozie pracy na lat 10 z utratą praw na
32
2 t
Dnia 21 lutego 1951 roku z obozu w Syberii (Siblag) wyżej wymieniona została przewieziona do obozu pracy w Oziomyj (Oziornyj ITŁ).
Podstawa: FK-l.Op. 58.N.D.Nr 10896/3.T.1.L.1, 2 65, 544 O p.61. Karta kartoteki nr 2
Uwaga: W zbiorach archiwalnych KGB Litewskiej SRR danych na temat dalszego pobytu oraz zwolnienia wyżej wymienionej z miejsc pozbawienia wolności brak.
Dyrektor O. Leweris: podpis
Kierownik działu W. Ektite: podpis
Pieczęć okrągła Archiwum z godłem państwowym Republiki Litewskiej w środku i napisem w języku litewskim w otoku
J a , d r E dw ard S zędzielo rz, tłum acz przysięgły ję z y k a rosyjskieg o p rzy S ą d z ie O kręgow ym w W a r s z a w ie , zaśw iadczam zgodność niniej
s ze g o tłu m aczen ia z okazanym mi oryginałem dokum entu w ję z y k u rosyjskim .
W a r s z a w a , >c l/u >_ 2 0 0 2 r.
R ep. n r O 70 2
t ł u m a c z/p r z y s ię g ł y ję z y k a r o s y j s k ie g o
d r E d w a r d S z ę d z i e l o r z 0 3 - 1 4 7 W a r s z a w a , u l . P o e t ó w IOA m. 2 8 t e l . / f a x ( 0 - 2 2 ) 8 8 9 8 9 7 2 , 0 - 6 0 4 6 2 1 4 6 2
N I P : i 1 3 - 0 9 2 - 6 9 - 1 4
( h o
4 i UST DO REDAKCJI
PROŚBA
Przygotowuję opracow anie o m a w i a j ą c e dzia
łalność organizacji działającej w Wilnie w latach j 1941-1944 pod nazw ą „Wileńska K oncentracja I Demokratyczna” .
Wszystkich, którzy byli jej zaprzysiężonymi członkami, ja k też wszystkich, którzy mogą udzielić informacji o działalności WKD (zwanej ' też Wileńskim K om itetem Demokratycznym) i posiadąją jakiekolw iek dokum enty, przekazy rodzinne, wspomnienia, pryw atne pam iętniki itp. proszę gorąco o kontakt.
Liczę choćby na najdrobniejsze informacje, dzięki którym Wileńska K o n c e n t r a c j a Demo
kratyczna zostanie wydobyta z zapomnienia.
GUSTAW ROM ANOW SKI
• 94-109 Łódź
<3 t ’ c ~ ul. F s lis ti "C m. 3
■ ' ■ te!. 8C-03-4P
33
34
35
36
37
38
39
S k ró c o n a d o k u m e n ta c ja k o n s e r w a to r s k a R o d zaj o b ie k t u : dw ie f i g u r k i z c h le b a - r z e ź b y
A u to r : Anna M ahrourg / MaiirourzanJca. /
Czas i m i e js c e p o w s ta n ia : Ł u k is z k i - W ilno ItH#
Wymiary: f i g u r k a Madonny 8 ,0 x 3 ,0 x 1 ,5 cm f i g u r k a " l a l e c z k a ” 4 ,2 x 2 ,0 x 1 ,5 cm
P r z e b ie g p r a c k o n s e r w a to r s k ic h :
K o n s e rw a c ji poddano dw ie f i g u r k i w y rz e ź b io n e w c h l e b i e . Je d n a z n ic h p r z e d s ta w ia Madonnę z D z ie c ią t k ie m / f o t . 1 , 2 / s t o j ą c ą n a prostokątnym p o stu m en cie z in s k r y p c ja m i / f o t . 3 , 4 , 5 / . Druga, o w ie le b a r d z i e j z n i s z c z o n a , p r z e d s t a w i a p o s t a ć d z ie w c z ę c ą w k r ó t k i e j s u k ie n c e - " l a l e c z k ę " / f o t . 6 ,7 /*
Obydwie f i g u r k i poddano d e z y n f e k c j i p r z e z g a z o w a n ie p a ra m i PCI..G, p o n iew aż n a obydwu f i g u r k a c h b y ły ś l a d y ż e ro w a n ia owadów. Po d e l i katnym o c z y s z c z e n iu o b ie k tó w im pregnow ano j e ro z tw o re m P a r a l o id u w t o l u e n i e / 5 % /• Z a b ie g t e n p o w tó rz o n o d w u k r o tn ie . W zmocniło t o b a rd z o k ru c h ą i łu s z c z ą c ą s i ę p o w ie r z c h n ię r z e ź b . Ś la d y ż e ro w a n ia owadów w y p e łn io n o k ite m wiskozowym f ir m y " H a le n s " . Ze w z g lę d u na s i l n e z n i s z c z e n i e form y r z e ź b i a r s k i e j f i g u r k i " l a l e c z k i " o g r a n ic z o no s i ę j e d y n i e do u z u p e ł n i e n i a u b y tk ó w , b e z r e k o n s t r u k c j i fo rm y . K ity punktow ano f a r b a m i akw arelow ym i form y "R e m b ra n d t" . Po k o n serw a
c j i ponow nie poddano f i g u r k i im p r e g n a c ji P a r a lo id e m w t o l u e n i e /5.'./
K o n s e rw a c ję wykonano w Z a k ła d z ie K o n s e rw a c ji P a p ie r u i S k ó ry UMK
40
3 / G
41
42
43
' V* 'Tv V •' '}> _ •••• -■
W s p o m n ie n ie o H a n i M a k r b u r ż a n c e
W la t a c h 1 9 3 4 -1 9 3 9 pracowałam ijako n a ilc z y c ie lk a j ę z . p o ls k ie g o w P a ń stw , Gimn. Z eń sk , im . k s . Adama J e r z e g o C z a r t o r y s k ie g o w W iln ie .
/ , ’ ' ■ ‘ ■' ■■ ■’ ■ ;■ v •"* ■ , v\-
Hanię Mahrburżankę poznałam 'w r ^ 1 9 3 6 , gdy zd aw ała eg z a m in 'w stę p n y do
t
t e go gim nazjum. Wobec o g r a n ic z o n e j i l o ś c i m ie js c egzam in b y ł , kon k u r- sow y. D la Hani frypadł on bardzo p o m y ś ln ię , m ia ła t e ż św ia dectw o z u k o ń c z e n ia 's z k o ły , p ow szech n ej i b y ła wytypowana p r z e z t ę sz k o ł ę jako w y b itn ie z d o ln ą , z o s t a ł a w ięc' p r z y j ę t a b e z t r u d n o ś c i . M ieliśm y dw ie r ó w n o le g łe (k la sy p ie r w s z e .v £ a n ia , t r o i ł a do Xa » j a z a ś Dyłam wy
chow aw czynią I b , a l e uczyłam w -o^yd^óch.
Ju ż w p ie r w sz y c h tygod n iach , rp^ku sz k o ln e g o s t a ł b s i ę w id o c z n e , ż e pra*- ca w k i . ' I a p r z e b ie g a o w ie le ł a t w i e j , n i ż w I b . D z ie w c z y n k i b y ły tam p i l n i e j s z e , u w a ż n ie js z e na le k c j a c h , s u m ie n n ie j s z e w o d r a b ia n iu zadań domowych. A tm osfera w k l a s i e by\ a m i łą , u c z e n n ic e b y ły s o l id a r h e m iędzy so b ą , o d n o s iły s i ę do n a u c z y c ie ls t w a z Zaufaniem i sz a c u n k ie m . Gdy w~ mc j e j k l a s i e b ra k ło 'Cem entu", d g l^ w czy o k i c h a d z a ły lu zem lu b d z i e l i ł y s i ę na g r u p k i, co u tr u d n ia ło n ie z m ie r n ie p r a c ę wychowawczą - r ó w ń ó le g ła
- ; - *vv"_ ,( ■- .
K lasa d z iw n ie szybko z ż y ła st§yą<e so b ą i ’ s t a n o w iła zw a rty b lo k , o ż y w io - - * ■[ ' •' * i *■-' !-• <■; ■. : C
ny wspólnym "duchem".. Wychowawczyni n i e . m i a ł a z t ą k l ą s ą d o s ło w n ie ż a d -
« ' ■
n y c h t r u d n o ś c i , / rr,.*
T rad y cy jn y m zw yczajem każda k la s a o r g a n iz o w a ła ,p r z y końcu k w a r ta łu
" w ie c z o re k k lasow y": zabawę, pę^jączoną js w ystępam i a r ty s ty c z n y m i: ś p i e wem chóralnym , deklam acjam i i ja k ą ś i n s c e n i z a c j ą , W ieczorek k la s y I a u d a ł s i ę n a j l e p i e j : program b y ł pom ysłow y, d o s k o n a le p rzygotow an y i s t a r a n n ie wykonany; d z ie w c z y n k i g u b i ł y w sz y stk o sam e, b ez u c ie k a n ia s i ę —
: riiu '
do pomocy s t a r s z y c h j in s c e n iz o w a ły z a ś n i e j a k i ś t e k s t l i t e r a e k i , a l e - (św ia d c z ą c e g o o du żych z d o ln o ś c ia c h l i t utwó*r w ła sn y , na tem a t w z ię t y z Nż y c ia ^ k T a s y . A u tork ą t e k s t u ^ b y łą H ania^
1 P r z y p i s u j ą c n ie p o w o d z e n ie m oich, s t a r a ń o ja K ie t a k i e sd em en tow an ie
K it f
k ia s y I i w y k rzesa n ie z n i e j w ię k sz y c h am bicji-m o^e-j n i e u d o ln o ś c i ,' p a - serwowałam z podziwem i p e w n ą - z a z d r o ś c i ą k o le ż a n k ę —w ychowaw czynię k l . I
44
, .
•; - •' • • * ’ '• * * ■« V- * •■ '•.« .* - * ' * ' . - -,*• .>«»'
!Ij—':; * t >> fli*>' /J^ r ,j> >'v > V '?£pp‘
usiłując podpatrzeć jej metodę i przeniknąć s e k r e t j e j d o sk o n ą ły c h ’ ków. Okazało s i ę je d n a k , źe ta je m n ic a l e ż a ł a g d z i e i n d z i e j , •'■’ " —
W śród ,trzyd ziestu !M k lik u flL-£tait.gigyHjiŁx u c z e n n ic k i , I a ‘ z n a la z ł y . s i ę t r 0 jf, w y r ó ż n ia ją c e s i ę i n t e l i g e n c j ą ; Z d o ln o ś c ia m i, bardzo c to b r ą W o lą .'iv w y b it- «
• •- * ' V , *■:'•■ •• • • • .
nym zmysłem sp o łeczn y m . "Zwąchą£y s i ę ” z e so b ą od r a z u , z a p r z y j a ź h i ł y , i
, • • • ' ‘ '. •. ■ , l ,-y • i ■' • ' ■
ęne t o nadaw ały t o n k l a s i e , w y w iera ją c aa, p o z o s t a ł e ,k o l e ż a n k i przem ożny
; v. wpływ i ‘'p o d c ią g a ją c 1* j e do w ia sn eg o .poziom u, .V t e j t r ó j c e zna p ie r w s z e
• ■ ■■ , •. 'r~!rr ' - ' ■ ; ; • . • . * .
miejsce 'wysunęła się (Hania, Była-przez cały. czas swego .pobytu w szkole
niespełna; ■ ■" - { '■'-r r J
'Otrzy lata) prymuśką klasyK atte-cieszyła się ogromnym _ autorytetem u ko
leżanek. judziła wśród nich zainteresowania umysłowe, wrażliwość ąrtyst/-.
cznąj, uczucia.patriotyczne, poczucie odpowiedzialności' społecznej, ujm(>- wała kolężeńskością, rówhym, pogodnym usposobieniem, :beżp*>średnio.ścią i- prostotą. Górując nad klasą pod każdymwzględem, nię miała ani' cięnia^ZA- r o z u m i a ł ^ c i i w y n i o s ł o ś c i . ,J e j d śb ro ć n i e m ia ła w s o b i e n i c wyrozuaiowa-
■. ‘ ; ' * • ■ ■ i'. ■' ■ 'f ■ ■' '■. ■ /■, ' ■ * \
n e g o , s z t u c z n e g o , p ły n ę ła z ; A a t ^ a l n e j , ,'Arrodzońe j ■ ż y c z l i w o ś c i i. se r d e c z -
n o ś c i d la c a łe g o o t o c z e n i a . •“ • ,
■■ ' ' ■ ' ■ . I ' ’ . V ' . ’> y' - : • . '
' % 1 WybCicp. w ojny z a s t a ł H anię w t r z e c i e j k l a s i e .‘ów czesn eg o c z te r p k la s o w ę gim nazjum , Niemcy w e s z l i do W ilna i o d d a li j e L itw in om , k t ó r z y niebawem, u s u n ę li ze W szy stk ich s ż k ó ł d yrek torów Polaków i o b s a d z i l i te_ s t a n o w is ic l j L itw in a m i. Wybuchł pam iętny s t r a j k s z k o ln y , 'k tó r y za ła m a ł s i ę > sż k o ła c fj ‘
' ■ /■ ■■ " ' i •' ’ ' . ■ • • • - ’ ’
m ęskich ju ż p o .k ilk u d n ia c h , w ż e ń s k i c h ’po t y g o d n iu . C ałe n ą u c z y ę i e l s t » r . p o ls K ie z o s t a ł o u s u n ię t e za h ie p r z f e c iw d z ia ła n ie s t r a j k p w i . X3zęśó m ło d z if -
' ' • ' . . . ' / <■ ■ • ' • • * .
ży ( m n ie js z o ś ć ) w r ó ć ita do s z k ó ł , którei. p r z e s t a ł y być ''szkołam i p0i s k im i.
M łod zież, ^ i^ M ^ ^ o p o r n a ” u c z y ła s i ę o d tą d w t a j n y c h k o m p letach z o r g ą n iż o-
wapych p r z e z wyrugowanych ^ n a u c z y c ie li# . ' .
V fW tak im tajnym k o m p lecie 'uczyłam H anię j e s z c z e ' p r z e z t r z y l a t a i do
prow adziłam j ą do m atury. Hania z d a ła e g z a m in y ''p iśm ien n e, p o z o s t a ł j e j j e s z c z * egzam in u stn y z p o ls k ie g o t Z inn ych ' p rzed m io tó w b y ła z w o ln ió n a j
■ ... ■ .*'■•. , . • i ' • . ' * • y
Odczuwaliśmy wtedy brak p o d ręczn ik ó w , H ania n i e m ia ła z c z e g o s i ę uczye..
' *4 - ' * 'y ' . 1 * ..
; ' . ‘ • * v ‘ • , f \ . ; H- . V ,
lii .-i’ ■■■'• / . . • ' ‘ ' _v.. , ; •. ■ '» ' ; l
. *• ■ . • ■ V' ' ’ •' v " i . ' •, • ' ■ • , '• ., • - •• . .
' ‘ . • ’ ■ . , • • , • '.
# ' > T M lllin w n n W V 'l 1T1 IłfH l> n~ iiMa~i» m u >11 p* VL^JtNu t • i » i - i n i i — . n i n M --- -- - ,
45
