Kasza Zofia Maria

(1)

1

(2)

. ■

-

, . . . . .• ... . ... ... . . . , .. -v

' '

^ x - ■ -

'

• ' . ■■•■■r . . .',■■■■ "

■

- ■

-

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ... K

fS

^{5 ? .} ^.ŚV...

I. Materiały dokumentacyjne 1/1 - relacja w łaściw a K • ^ •

I/2 - dokum enty (se n su stricto ) dot. osoby relatora

JŁ.&

e>- 5 - I/3 - inne m ateriały dokum entacyjne dot. osoby relatora

i? v / II. Materiały uzupełnieniające relację

III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”):

II1/1- dot. rodziny relatora

III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.

III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 ) III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.

III/5 — inne... n/ tC - / , ^ -

IV. Korespondencjaj a ' /

t a m 0 Ł % !XV\,^U.Try

‘

-

V. W ypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne

"]\[

VI. Fotografie

2

(3)

3

(4)

Zofia M aria Kasza, od 1925 Burghart, ps. „Zosia”, urodziła się dnia 28 lutego 1903 r. w Krośnie n/Wisłokiem, pow. Krosno, obecnie woj. Podkarpackie. Ojciec Franciszek Kasza pracownik umysłowy w firmach naftowych „K arpaty” i „Polmin” . Pracow ał kolejno w Nadw ornej, Drohobyczu, Borysławiu oraz w Kielcach jako kierownik składu produktów naftowych. Po przejściu na em eryturę (w r. 1935 lub 1936) osiedlił się w raz z rodziną w Krośnie n/W. Członek ZW Z-AK od początku okupacji. W jeg o domu w Krośnie przy ul.

Tkackiej 108 ju ż od miesięcy jesiennych 1939 r. czynny był punkt przerzutow y i kontaktowy, odbywały się odpraw y i narady oraz kolportaż prasy konspiracyjnej. W Jego domu przechowywane były pieniądze przyw ożone przez kurierów z Węgier, tam były przeliczane, układane w pakiety, które w asyście kurierów odbierał ówczesny komendant obw odu Krosno kpt. „Dzik”-Baszniak, lwowianin. Aresztow any przez G estapo w dniu 26 czerw ca 1941 r.

Katow any przez 10 dni w siedzibie G estapo w Jaśle, nie załamał się i nie wydał nikogo. Po roku zwolniony z więzienia. Zmarł w Krakowie w roku 1951. M atka Anna z domu G rom ek( 1883-1937) ukończyła szkołę zakonną gospodarstw a dom ow ego i haftu. Nigdy nie pracow ała zaw odow o, w zorow o prowadziła dom i wychowywała dzieci. Miała trzech braci:

Mieczysława, Antoniego i W ładysława oraz cztery siostry: Marię, Annę, Barbarę i Krystynę.

M ieczysław i Władysław, członkowie ZW Z-AK, aresztowani przez G estapo za działalność konspiracyjną-M ieczysław w Krakowie, Władysław w Rzeszowie. Osadzeni w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, obydwaj przeżyli obóz. Siostry: Barbara ps. „Barwinek” i Krystyna ps. ”Krysia” łączniczki i kurierki uniknęły aresztowania w K rośnie i działały w podziemiu do końca okupacji-Barbara w pow. B rzozów i we Lwowie, Krystyna w D om oradzu pow. Krosno. Antoni, przedwojenny wojskowy, uczestniczył w konspiracji w Lublinie. Zmobilizowany do LW P w r. 1944, dosłużył się stopnia pułkownika, był dow ódcą pułku transportow ego. Zwolniony z wojska w ramach czystki w latach pięćdziesiątych.

Zofia Kasza nauki początkow e pobierała w rodzinnym mieście. Tamże, po ukończeniu seminarium nauczycielskiego, uzyskała świadectwo dojrzałości w dniu 9 listopada 1922 r.

Odpowiadając na apel władz oświatow ych poszukujących nauczycieli do tw orzonych na odzyskanym Górnym Śląsku szkół polskich, ju ż w dniu 22 tego roku podejmuje sw ą pierwszą pracę nauczycielską w szkole powszechnej w Chwałowicach k. Rybnika. W roku 1925 zawiera związek małżeński z Karolem Burghartem, nauczycielem, który również przybył na Śląsk z d. Galicji. W latach 1926-1932 pracuje jako nauczycielka w Rybniku. Tam w dniu 1 marca 1931 r. urodziła się Ich jedyna córka Maria. W latach 1933-1939 mieszka w nadgranicznej osadzie górniczej Bielszowice (dzisiaj dzielnica Bytomia). Nie pracuje tam zaw odow o, uczestniczy w życiu kulturalnym i działa w Tow arzystw ie Polek. W akacje roku 1939 spędza w raz z rodziną u ojca w K rośnie n/W. M ąż Karol zostaje w dniu 25 sierpnia 1939 r. zmobilizowany i wcielony do 73 p. p. w Katowicach. 19 września pod Lublinem dostaje się do niewoli sowieckiej. Więziony w obozach w Kozielsku, Starobielsku, a następnie zesłany do robót ziemnych w okolicach Równego. Od 28 w rześnia 1941 r. w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR. Do października 1943 r. służy w jednostkach liniowych Armii Polskiej na Środkowym W schodzie, a następnie odkom enderowany jako nauczyciel w stopniu oficerskim do Polskich Szkół Junaków w Palestynie. P o ich rozwiązaniu, po zakończeniu wojny, w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia na terenie W.

Brytanii. D o kraju wraca, po długich oporach, w dniu 17 grudnia 1947 r. Początkow o jest dyrektorem szkoły zawodowej w D worach k. Oświęcimia, a następnie nauczycielem w Technikum M echanicznym w Gliwicach. N a skutek choroby nabytej w niewoli sowieckiej przechodzi na rentę w r. 1962. Umiera 6 czerwca 1963 r.

Bielszowice, gdzie zamieszkiwała do wakacji 1939 r., zostały wcielone do Rzeszy Niemieckiej. M ieszkanie i pozostałe w nim mienie zostały skonfiskowane przez władze niemieckie. Zofia Burghart pozostaje więc z córką M arią w Krośnie. Aby zdobyć środki utrzymania, podejmuje w dniu 1 listopada 1939 r. prace jako nauczycielka w szkole

4

(5)

powszechnej w Lubatowej pow. Krosno. Od 1 października 1940 r. do chwili aresztowania w dniu 26 czerwca 1941 r. jest nauczycielką w Kopyowej pow. Krosno. Do ZW Z wstępuje jesienią 1939 r. Przysięgę odebrała od Niej Krystyna Onszkiewiczowa kierowniczka łączniczek i kurierek Inspektoratu K rosno w obecności por. Józefa Cząstki, jego żony Julii Cząstkowej oraz siostry Zofii Burghart- Krystyny. Otrzymuje pseudonim „Zosia” . W jej mieszkaniu wLubatowej , następnie w Kopytowej, mieściły się punkty kontaktow e oraz przerzutow e osób przekradających się na W ęgry oraz kurierów przewożących z W ęgier do kraju pocztę i pieniądze. Działalność konspiracyjna Jej i Jej rodziny oraz okoliczności aresztowania są opisane w książce Łukasza Grzywacz-Switalskiego pt. „Z walk na Podkarpaciu” wydanej przez Instytut Wydawniczy PA X w roku 1971 na str. 125, 126, 132, 133, 161. Kserokopie tych stron załączamy. P o aresztowaniu w dniu 26 czerw ca 1941 r. Zofia Burghart została osadzona w więzieniu w Jaśle. 24 kwietnia 1942 przewieziona do osławionego więzienia śledczego G estapo w Tarnowie, a 28 maja transportem tarnow sko- krakowskim do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Otrzymuje nr obozow y 7528.

Pracuje w różnych kom andach obozu w Brzezince. W obozie przechodzi tyfus, pom aga Jej w ów czas nie żyjąca ju ż znana krakow ska lekarka Janina Kościuszkowa. Poddaw ana była również eksperymentom pseudomedycznym. W czasie marszu ewakuacyjnego z Oświęcimia na G órny Śląsk, w styczniu 1945 r., w raz z dwoma więźniarkami: Zofią Kranc (czł. ZW Z z K rosna n/W) oraz 21-letnią Słow enką z M aribora V erą France, ucieka z transportu w okolicach Pszczyny. Po dwóch dniach i nocy spędzonej w lesie przedzierają się do miejscowości Brzeszcze pod Oświęcimiem, gdzie znajdują schronienie u rodziny Plaskurów rodziny późniejszego męża Very France. Zofia Burghart udaje się do K rosna w poszukiwaniu rodziny, a przede wszystkim córki Marii.

M aria po rozbiciu przez Niem ców całej rodziny znajduje początkow o schronienie u obcych ludzi, a następnie przebywa w Kielcach u ciotki Marii Galińskiej. Dzięki kom órce Armii Krajowej w Kielcach, która w spom aga Ją finansowo, uczęszcza na tajne komplety gimnazjalne. W akacje r. 1944 spędza w Krośnie, gdzie zastaje Ją ofensywa sowiecka. Po wyzwoleniu opiekuje się nią ciotka Krystyna. Zofia Burghart dociera do K rosna na początku lutego 1945 r. i tu spotyka się z córką i siostrą. Po odpoczynku w Krośnie, 20 marca w yrusza na Górny Śląsk, aby podjąć pracę nauczycielską. W Urzędzie W ojewódzkim w Katowicach otrzymuje skierowanie do Gliwic i w dniu 25 marca 1945 r. rozpoczyna tam pracę w szkole powszechnej nr 5. W szkole tej, a następnie w szkole podstaw ow ej nr 19 pracuje jako nauczycielka nauczania początkow ego do czasu przejścia na em eryturę w r. 1962. w latach 1945-1946 bardzo aktywnie pracuje w Związku Nauczycielstwa Polskiego, zajmując się zabezpieczeniem potrzeb aprowizacyjnych i mieszkaniowych nauczycieli. Po śmierci męża przenosi się do Gdańska, gdzie zamieszkuje z rodziną córki dr n. med Marii Burghart- Czplińskiej. B ardzo oddana rodzinie, wiele czasu i energii poświęcała wnukom. W Gdańsku czynnie uczestniczy w pracach koła ZboW iD Gdańsk-W rzeszcz-Północ. Zmarła w Gdańsku w dniu 23 kwietnia 1995 r. Spoczywa obok męża na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. Była członkiem Związku b. W ięźniów Politycznych, ZboW iD, Związku Inwalidów Wojennych RP. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim O rderu O drodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Oświęcimskim, Medalem Zw ycięstwa i Wolności, O dznaką Grunwaldzką.

Wspomnienie opracowali.

Zięć Andrzej Czapliński zamieszkały w G dańsku ul. Leśny Stok 3, kod 80-260, nr teł. (0-58) 331-91-56

Siostra Krystyna B erger z d.Kasza zamieszkała w Zakopanem ul. Piaseckiego 22 m. 24 kod 34-500, nr tel. (0-18) 206-63-20

5

(6)

6

(7)

7

(8)

K atow ice, d n ia 26 k w ie tn ia 1973 r

O ś w i a d c z e n i e ssśs:rs»3s5s=iiss»s!.psscsassssssass=s5sss

Świadom o d p o w ie d z ia ln o śc i za sk ła d a n ie fa łszy w y ch zeznań, czy oświadezt, - oświadczam , że znana cji o s o b iś c ie k o l . Z o fia z Kaszów B u r g h a r t u r . d n ia 2 8 .I I .1 9 0 3 r , w .urośnie n/W isłokiem i zam ieszk ała tamże na począt h it le r o w s k ie j ok u pacji przy u l . T k a c k ie j, byle. aktywnym członkiem Związku Walki Z brojnej od j e s i e n i 1939 r . do l a t a 1941 r .

W trĘjmienionym w yżej o k r e s ie k o l . *>urghart b y ła k u rierk ą na t r a s i e K?o±

araków i łą c z n ik ie m na o b sza rze pow iatu k r o ś n ie ń s k ie g o .

1» cserw cu 19 4 1 r. z o s t a ła wraz z grupą osób p rzyn ależn ych do ZWZ a r e s z t- wana p r z ez "Gestapo** i w yw ieziona do obozu k on centracyjn ego w O św ięcim iu.

n r :7 «

/ F e l i k s J ó z e fo w ic z / ^

& atoV ice-22, u l . P ia stó w 7 m/5S

/ B l i ż s z e dane osobowe: w o k r e s ie okup&c zam ieszk ały w K ro śn ie, u l . Legionów 1:.

urod ź. lu .IV .1 9 U 4 r w K rościenku Wyżnym pow. Krosno;

o b e c n ie emerytowany n a u c z y c ie l;

s r dowodu o s o b .: JB 1847985

c z ł o n e k ZBosfiP-u - » r . l e g . 296 2 5 /K a

8

(9)

Krosno n/ Wisłokiem,13.1v.1973r

U Ś W I A D C Z E N I E

uświadczam, że o'b. Zofia Burghart , córka Franciszka, urodzona dnia 28.III. 1y03r w Krośnie n/ Wisłokiem, należała wraz ze mną do organizacji Z.W.Z.- A.K. od grudnia I939r do 26,vl.194-1r

i pełniła obowiązki kurierki. W czarwcu 1941r została aresztowana prżez Gestapo i wywieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.

, ,-Zg»dn©ść j«d^isu striierśza Tl V. V O

9

(10)

S E R V I C E I N T E R N A T I O N A L D E R E C H E R C H E S I N T E R N A T I O N A L T R A C I N G S E R V I C E

I N T E R N A T I O N A L E R S U C H D I E N S T

D - 3 5 4 8 A R O L S E N

T e l . ( 0 5 6 9 1 ) 6 3 7 - T e l e g r . - A d r . I T S A r o l s e n

Arol s e n , d e n 1 6 . April 1975

F rau

Zofia Burghart

G D A Ń S K 11 u l . Marksa 9 4 /4 Polen

Unser Zeichen (bitte angeben) T/D - 2 3 6 061

B e t r i f f t : Ihren Antrag

B e z u g : U n s e r D o k u m e n t en-Auszug vom 21. Marz 1973

Sehr geehrte F r a u Burghart!

W i r b ez iehen uns auf Ihre oben angefuhrte Anfrage sowie auf un s e r e n d a r a ufhin iibersandten D o k umenten-Auszug u n d teilen Ihnen mit, dafi dem Internationalen Suchdienst neues Dokument e n - M a t e r i al zugegangen ist.

N ach A u s w e r t u n g dieser Unterlagen k o nnten noch folgende Angaben ermittelt werden, bei w e l c h e n wir jedoch infolge der unyolls ta n d i g e n Personalangabe nicht f e s tstellen konnen, ob diese auf Ihre P e r s o n zutreffen:

BURGHARDT, Zofia, Religion: Katholisch, ( k e i n e 'w e i teren P e r s o n a l a n g a b e n ) , wurde a m 24. April 1942 in Untersuchungshaft in das Gefangnis der Geheimen Staatspolizei Tarnów eingeliefert.

Gepriifte U n t e r l a g e n ; Gefangenenbuch des Gefangnisses der Geheimen Staatspolizei Tarnów.

W i r y e rbleiben

mit vorziiglicher E o c h achtung

V

^a

U U

Ihr Schreiben v o m 1. Marz 1971

A. Opifz

I d e r A r c h i v «

10

(11)

\

P A Ń S T W O W E MUZEUM OŚW IĘ CIM -B RŁ EZ INK A O święcim, rini^16 l i s t o p a d a ...

32-603 OSWIKC1M 5

L. dz. IV— 8521/ 8 0 8 5 / 7 6

P a n i Z o f ia B u rg h a rt u l . K. Marksa 9 4 /4

G D A Ń S K

Państw ow e Muzeum w O święcim iu stwierdza, że w m ateriałach dokum entalnych tut. Archiwum są następująco dane o niżej w ym ienionym więźniu b. obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka:

B U R G II A R T ZoJia ur. 28.2.iy03 r#, została przywieziona do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu /Kii Auschwitz-Birkenau/ w dniu 28.5.1^42 r. transportera Kral: ó w -Tarnów,--- — — --- --- .7 obozie oznaczona, jako więźniarka polityczna numerem

7528* W okresie od 30,11.1^44 r. do 2.1.1^45 **. notowana, jako pracująca w K-do Unterkunftskaamar FKL Birkenau.--- Innych danych o wyżej wymienionej Liuzeum nie posiada.

PODSTAWA informacji:

_______________ numerowe wykazy transportów przybyłych do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, książka

ewidencyjna więźniarek bloku 22 B FKL Birkenau, list,

i

prem.K-da Unterkunftskammer Birkenau i list

pisany z obozu w dniu 8.71^44 r---

6'

- » * ^ D Y R E K T O R

/mgr Kazimierz Smolen /

Z G P T O ś w i ę c i m , z a m . 184 i . I I I . 76 3 0 .0 0 0

11

(12)

12

(13)

13

(14)

14

(15)

15

(16)

16

(17)

flBASBS ‘Oggg>

• X -

W A R S Z A W A

ŁUKASZ GRZYWACZ-SWITALSKI

Z maik na Podkarpaciu

IN S T Y T U T W Y D A W N IC Z Y - P A X -1 97 1

17

(18)

robią to na rozkaz swoich władz wyższych. Dalsze p ertrak tacje były prowadzone na szczeblu okręgu ZWZ Kraków.

W krótce Kwiatkow ski został aresztow any i zginął w obo

zie koncentracyjnym . Lasockiego zaś rozstrzelano na cmen

tarzu żydowskim w Jaśle.

M odrzejew ski utrzym yw ał także k o n tak ty z inż. Gesingiem, k tó ry był przedstaw icielem centralnych władz Stronnictwa Ludowego.

W K rośnie organizowanie NOW rozpoczął por. rez. A ntoni Patia („Kuna"), z zawodu nauczyciel, oficer legionow y z p ier

wszej w ojny światowej. Był on pierw szym kom endantem po

w iatow ym NOW. Po nim obowiązki przejął por. Zbigniew Człowiekowski („Gordon"). Do silniejszych placów ek podle

głych kom endzie pow iatow ej należały: W rocanka, Zręcin, W o

jaszów ka, Głowienka, Suchodół i Krosno. Dowódcą tej o stat

niej był ppor. Jan Pawlak („Leśny”).

Na czele kom endy pow iatow ej w Sanockiem stał por. T a

deusz Buczek („Tuhan").

PRZERZUTY

Jednym z zadań inspektoratu w K rośnie było przyjęcie transportów pieniędzy z W ęgier, które znalazły się tam w n a stępstw ie przekroczenia granicy w ęgierskiej przez niektóre oddziały W P we wrześniu 1939 r. Pochodziły one przede w szystkim z kas polowych. Pieniądze te należało przerzucić do k raju i tu wym ienić w bankach funkcjonujących pod k ie runkiem kom isarzy niem ieckich, ale obsadzonych przez p e r

sonel polski.

Inspektorat wyznaczył do przyjęcia transportów pieniędzy 4 pu nkty kontaktow e: w M iejscu Piastowym , w Sanoku i dwa w Krośnie. W m arcu i k w ietniu 1940 r. zgłosiły się k urierki i kurierzy z pieniędzmi, które należało przerzucić do punktu rozdzielczego w Krośnie, tam przeliczyć je i w ysłać do K ra

kowa, co ze względu na przeprow adzane w pociągach rew i

zje nie było spraw ą łatwą.

Trudno dziś ustalić nazw iska w szystkich k urierek przew o

żących pieniądze. Z Sanoka do Krosna przew oziła je żona in spektora, Bronisława Pieńkowska. Z M iejsca Piastowego żo

na nauczyciela, Borkowska. Z K rosna do K rakow a jeździły 125

18

(19)

nauczycielki: Julia Cząstkowa i W ojtow iczów na, urzędnicz

ka przemysłu naftow ego z kopalni pod Jasłem Kozłowska, nauczycielką Zofia Burghartowa i jeszcze k ilk a innych.

Pieniądze przewoziła też organizatorka punktu przeliczenio

wego w Krośnie K rystyna Onyszkiewiczowa, nieuleczalnie chora.

Niezależnie od transportów pieniędzy na p u nk ty k on tak towe przyszły dwa transporty broni z W ęgier. Były to pol

skie visy, które oficerowie nasi przechow yw ali w obozie internow anych.

Dwanaście visów przyniosło z W ęgier przez Słow ację dwóch kurierów. Broń złożona została na punkcie kontaktow ym w pobliskiej wsi Lubatówka.

Komendant okręgu, płk „Róg", ucieszył się z tej przesyłki i kazał 8 visów dostarczyć do Krakowa. Inspektor „Orszak"

chciał wysłać z bronią kurierki, ale „Strzembosz" sprzeciwił się i podjął się przewiezienia visów na row erach, razem z łącznikiem Franciszkiem Biskupem. Każdy z nich miał po 4 visy na bagażniku oraz 2 pistolety w kieszeniach dla w łas

nej obrony. W yjechali z Krosna o godz. 4 rano, dotarli na godz. 17 do Krakowa, odpoczywając dwie godziny w Brzesku.

Drugim dodatkow ym zadaniem, jak ie okręg zlecił inspek

toratow i, było zorganizowanie punktów przerzutow ych dla osób udających się za granicę. Dla kierunku M edzilaborce •—

Bardejów w Słowacji, punkty takie istniały n a plebaniach w Dukli, Jaśliskach i Żmigrodzie Nowym; prow adzili je p ro boszczowie: ks. Franciszek W ilczewski, ks. Józef Tęcza, W a

lerian Rąpała i W ładysław Findysz. Z trzem a pierwszymi kontaktow ał się ks. Jan Górecki z M iejsca Piastowego.

Punkt przerzutow y w Żmigrodzie Nowym nosił kryptonim

„K orytarz". Zorganizował go dowódca m iejscow ej placówki SZP-ZWZ, Józef Przybyłowski, sekretarz gminy, w listopa

dzie 1939 r.; oddział jego już w grudniu liczył 24 ludzi. A kcją przerzutow ą na przełom ie lat 1939/1940 zajm owali się Edward N iepokój i Bronisław Brożyna, obaj ze Żmigrodu. Zginęli z rąk jasiflskiego gestapo w 1940 r.

U dający się za granicę w prost z Jasła lub Dębowca za

trzym yw ali się w Żmigrodzie Nowym u tam tejszego probo

szcza ks. Findysza i wikarego ks. A ndrzeja Szczurka, gdzie przez pew ien czas ukryw ał się jeden z pierw szych organiza

torów ruchu oporu na tych ziem iach Stanisław Jakubow ski.

Ze Żmigrodu członkowie organizacji kierow ali idących na W ęgry do dalszego punktu etapow ego w e w si Skalnik, a po- 126

19

(20)

którzymieli kontakt z aresztowanymi nacodzień. Chodziło zarówno o niesieniepomocyaresztowanym, o przenoszenie wiadomości odnich, jak też o wiadomości o ich losach. Za danieto byłotrudne, ponieważnastrażnikówdogestapow skich więzieńszlinaoęjół ludzie małowartościowi,a często zwyczajnekanalie — jednakz niektórymi strażnikami można się byłodogadać. W więzieniachw Sanokui w Jaśle przebywałowieluaresz towanych, zatrzymanychw drodzedoWP zagranicą. Organi zacji udałosię nawiązaćłączność z więźniami poprzez straż nikówwięziennych: Korotowskiego, Ryniaka i Tworzydlaka*, którzyprzekazalinaszymludziomkilka grypsów. W Jaśle delikatnegoi trudnego zadania zwerbowaniawła ściwychludzi spośródstrażnikównaczłonkóworganizacji podjął się Wiktor Łącki.Udałomu się pozyskać kilku. Dzięki nimzorganizowanaprzezŁąckiego akcja pomocywięźniom funkcjonowałaprzezcałyokres okupacji. W czerwcu1941r.doKrosna przybyłagrupa gestapow ców z Krakowa, przywożącz sobąDobrowolskiego, dawnego kierownikaprzerzutóww Krakowie, a następniepracownika przerzutóww Komendzie Głównej w Warszawie. W styczniu 1941r.Dobrowolski towarzyszył pewnej osobie w wizytacjipunktówprzerzutowychw Jaśle i w. Krośnie. W związkuz tymkonferował z kierownikiemekspozytury wywiadu„Strzemboszem” oraz innymi osobami.Aresztowany w Warszawie, zacząłsypać. Powsypach naterenie War szawy i Krakowa, 20czerwca przyszłakolej naKrosno. Do browolski wskazał kwaterę, gdzie nocował wraz zeswym towarzyszem, orazmieszkanie, w którymodbywały się spot kania. Właściciel kwateryppor.Kwaśnyjuż nie mieszkał w Krośnie; aresztowanogopóźniej w NowymSączu. Punktu kontaktowegoDobrowolski nie rozpoznał. Ujawnionezostaływ wyniku śledztwa mieszkaniakpt.Jó zefaCząstki („Kotwicz”), JuliiCząstkowej orazporoku Krystyny Onyszkiewiczowej.Zagrożonezostałypunktykon taktowe inspektora, znajdującesię w mieszkaniuFranciszka Kaszyi w cukierni „Lwowianka", prowadzonej przezpor. Kazimierza Saweryna** z 6 dyonużandarmerii polowej Lwów. Zagrożone zostałytakżepunktykontaktowedla osóbudają cychsię za(jranicę, znajdującesię w mieszkaniach; Melony * Na skutekzdradyjednegozestrażników, volksdeutscha, zostali rozstrzelani. Rei. pisemnaFr.Kochana. •' K. Saweryn, ur.1904r., zginął w Oświęcimiu22.11.1942r.

Jasiewiczi FranciszkaCząstki w. Krośnie, Zofii Burghartowej w Lubatowej. Kpt. Cząstka, ostrzeżony w porę przezłączniczkę Barbarę Kaszównę(„Barwinek”), przeniósłsię dokrewnychswej mat ki,Rachwałów, w KrościenkuNiżnym. DługotrwałypościgzaCząstką w terenie nie dał rezultatu. Gdypodłuższej obserwacjidomu Rachwałówgestapo wpadło naślad, Cząstka przebywał już w Woli Jasienickiej,. a gdy i ten adres gestapouzyskało, znajdował się w Przybówce. 25czerwca musieliuchodzić i kpt.Baszniak(„Dzik"), i łącz niczki Barbara i 15-letniaKrystynaKaszówny. Baszniakukry wał się początkowow powiecie brzozowskim, a następnie w Krakowiei we Lwowie, gdzie pracował w konspiracji. Wymieniłem tu nazwiska niezwyklepatriotycznej,walczą cej w szeregach ruchuoporuodpoczątku, krośnieńskiej ro dziny Kaszów. Oddała ona wielkie"usługi;nie byłopoświę- ceń, przedktórymi bysię: cofnęła. W mieszkaniuFrancisz kówKaszówodpoczątku był punkt kontaktowy, odbywały s^ę tamwszystkienarady, stamtąd szedł kolportażprasy. Dwiecórki,Barbarai Krystyna, byłyłączniczkami,trzecia, 'ZofiaBurghartowa, kurierką, syn Mieczysławpracował w konspiracjiw Krakowie, Władysław zaś w Rzeszowie." 26czerwca aresztowanoFranciszkaKaszęw Krośnie. Rów nocześnie zostałaaresztowanaZofiaBurghartowaw Kopyto- wej. Mieczysławaaresztowałogestapokrakowskie. Władysła- wa zabrano w Kzeszowie. jbranciszekKasza,katowanyw cią gu10dni nagestapo w Jaśle, nie załamał się. Poprzewie zieniudowięzienia leżałnieprzytomnynasalichorychprzez kilka dni. Dzięki swojej niezłomnej postawie" nie mając żad negoświadka swojej działalności,został porokuzwolniony z więzienia. ZofiaBurghartowa, Mieczysławi Władysławposzli doobo zuw Oświęcimiu, któryprzetrwali. Barbara („Barwinek") ukrywałasię w Brzozowskiem, a następniewe Lwowie. Kry styna zaś dokońcaokupacjiznalazła schronieniew Doma radzu, powiat Brzozów;.

20

(21)

W pow iecie brzozowskim do nadzw yczaj aktyw nych i od

w ażnych kobiet należała Bronisława Płonka („Biruta"), łącz

niczka m iędzy placów ką w Domaradzu a kom endą obwodu Brzozów. Brała udział w różnych akcjach, m.in. odbierania broni ze zrzutów, przew oziła rozkazy i m eldunki.

Przystanią dla ściganych przez gestapo był dom .p. Doszo- łowej w Jasionow ej k. Turzegopola.

• Przejściow e zakw aterow anie na teren ie Krosna i okolicy znalazło kilkudziesięciu oficerów. G ościny użyczyli m.in. J u lia Cząstkowa, H elena Jasiew icz, Zofia Onyszkiewiczowa, Zofia Burghartow a w Lubatowej, H elena Grochmalowa, Zo- 'łia M ickiewiczowa w Żarnowcu, córka M. Konopnickiej; J a dwiga Brzeska, W ładysław a Konieczko, M aria Sęp w Bóbrce oraz M aria N iedzielska i M aria W ierdak, k tóre pełniły ró w nież rolę przewodniczek.

Po dw udziestu kilku latach trudno jest odtworzyć pełną listę kobiet, k tóre w latach 1939—1944 b rały czynny udział w życiu podziemia. A byłaby to lista bardzo długa.

PRASA KONSPIRACYJNA

Początki lokalnej prasy podziem nej w iążą się z początkam i ruchu podziem nego na Podkarpaciu.

W Jaśle ppor. A ntoni Zawadzki („M arek", „Teresa"), adiu

tant obwodu Jasło, razem z W iktorem Łąckim („Sęp”) w y dawali w latach 1940—1941 gazetkę „Nasz Przegląd”. Były tam najnow sze wiadom ości radiow e, redagow ane przez „Te

re sę ”, inform acje na tem at kontyngentów pochodzące z p ier

wszego źródła, bó ze starostw a niem ieckiego, wskazówki dla społeczeństw a i różne dowcipy. G azetki pisał na m aszynie

„Sęp", następnie sporządzano n a cyklostylu odbitki i k o l

portow ano je w mieście i w powiecie.

G azetki ukazyw ały sję także w Jodłow ej i w W arzycach.

W Jodłow ej wydaw ano pismo pod tytułem „Biuletyn Ra

diow y”. Redaktorem był Józef Przew łocki („W atra”). On też razem z A ndrzejem Studniarzem i Leszkiem Hałacińskim za

instalow ali odbiornik radiow y w domu Ludwiki Pytlik. „Biu

letyn Radiowy" kolportow any był w pow iatach: jasielskim , dębickim i krośnieńskim , a naw et docierał do wiosek w po

wiecie tarnow skim , stykającym się z powiatem jasielskim.

11 — Z w a lk n a P o d k a rp ac iu 161

21

(22)

22

(23)

2 w ią źek Pow stańcow Grupa Cfcw ałowice.

m

g & r, r o g z e n 1 e 1

Na po ę c e n i e s z ta n d a r u Grupy Chwałowski

Do

t . P

c z e j s ił© 3 z b r o j n e j na G/S a a z a s z e z y t z a p r o s ić Szanowna P an i na u r o c z y s to ls c p o ś w ię c e n ia s z ta n d a r u Grup. Chwałow.