MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODAREK PAŃSTW BAŁTYCKICH W OKRESIE 2004-2014 − ANALIZA PORÓWNAWCZA

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 228 · 2015

Alina Grynia

Uniwersytet w Białymstoku

Wydział Ekonomiczno-Informatyczny w Wilnie grynia@uwb.edu.pl

MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODAREK PAŃSTW BAŁTYCKICH

W OKRESIE 2004-2014 − ANALIZA PORÓWNAWCZA

Streszczenie: Kwestia międzynarodowej konkurencyjności gospodarki jest jednym z priory- tetów w ramach współczesnej polityki gospodarczej. Dyskusje naukowców na temat konkurencyjności gospodarek oraz czynników, które przyczyniają się do budowania lub osłabienia ich międzynarodowej pozycji, doprowadziły do powstania rankingów konku- rencyjności publikowanych przez instytuty naukowe. Wspomniane rankingi nie tylko wskazują pozycję konkurencyjną krajów w skali globalnej, ale pozwalają również okre- ślić czynniki wspierające konkurencyjność danego kraju, jak też jej destymulanty. Celem artykułu jest prezentacja wyników analizy porównawczej zmian międzynarodowej kon- kurencyjności krajów bałtyckich w okresie ostatnich 10 lat. W tym celu zostanie wyko- rzystany schemat analityczny stosowany w raportach World Economic Forum.

Słowa kluczowe: konkurencyjność gospodarki, czynniki konkurencyjności, państwa bał- tyckie.

Wprowadzenie

Posiadanie konkurencyjnej gospodarki jest współcześnie niezwykle istotną kwestią, szczególnie dla krajów transformujących swoje gospodarki. W literaturze przedmiotu istnieje wiele różnorodnych definicji pojęcia konkurencyjności, metod jej mierzenia oraz determinant. Niektóre z nich są bardzo ogólne, inne zaś bardziej precyzyjne, przez co przedstawiają częściowe wyjaśnienie tego zjawiska, skupiając uwagę na jakimś jednym elemencie tego złożonego procesu[Bień- kowski i in., 2008; Misala, 2011, s. 63-75]. Źródeł tej różnorodności jest wiele.

Najczęściej wskazuje się niejednolite poglądy na zakres podmiotowy konkuren-

(2)

cji, a także różne systemy wartości wyznawane przez autorów poszczególnych definicji [www 1]. Istotny wydaje się być także fakt, iż jest to kategoria dyna- miczna, wieloaspektowa i wielowymiarowa. Stąd też jej rozumienie powinno być dynamiczne, zmieniające się wraz ze zmieniającą się gospodarką.

Dyskusje naukowców na temat konkurencyjności gospodarek doprowadziły do powstania rankingów konkurencyjności publikowanych przez instytuty naukowe. Rankingi te nie tylko wskazują pozycję konkurencyjną krajów w skali globalnej, ale pozwalają również określić czynniki wspierające konkurencyjność danego kraju oraz jej destymulanty.

Celem artykułu jest prezentacja wyników analizy porównawczej zmian międzynarodowej konkurencyjności gospodarek państw bałtyckich na tle świata oraz pozostałych państw Unii Europejskiej. Analizę oparto na rankingach kon- kurencyjności państw, które są publikowane w raportach przygotowywanych przez Światowe Forum Ekonomiczne (WEF). Prezentowane badania w zakresie oceny zmian konkurencyjności państw bałtyckich dotyczą lat 2004-2014, natomiast analizę najważniejszych determinant ograniczono do okresu 2006-2014.

Zawężenie okresu analizy zostało zdeterminowane zmianą metodologii stoso- wanej przez WEF, która nastąpiła w 2006 r.

1. Uwagi metodologiczne

Światowe Forum Ekonomiczne definiuje konkurencyjność jako zespolenie instytucji, polityki i czynników, które determinują poziom produktywności danego kraju. Zdaniem ekspertów WEF wysoki poziom produktywności pozwala osiągnąć wysokie dochody i wysoki poziom życia obywateli danego kraju [www 2].

Narzędziem służącym do pomiaru konkurencyjności gospodarki narodowej sto- sowanym przez WEF jest wielowymiarowy Indeks Globalnej Konkurencyjności (Global Competitiveness Index − GCI). Na podstawie GCI corocznie są sporzą- dzane rankingi konkurencyjności ponad setki¹ gospodarek narodowych z całego świata. Indeks GCI to wskaźnik syntetyczny, w którego konstrukcji uwzględnia się zarówno mikro-, jak i makroekonomiczne podstawy narodowej konkurencyj- ności. W jego budowie podstawowe znaczenie ma 12 czynników konkurencyj- ności (filary), które są zagregowane w trzy grupy (subindeksy A, B i C) odpo- wiadające trzem etapom rozwoju gospodarek. W koncepcji WEF wyróżnia się trzy etapy rozwoju gospodarczego oraz dwa etapy pośrednie. Zdaniem autorów

1 W raporcie z lat 2004-2005 ujęto 104 kraje, z lat 2006-2007 – 125 krajów, z lat 2013-2014 – 148 krajów.

(3)

Alina Grynia 142

raportów filary konkurencyjności są ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują. Jednak znaczenie poszczególnych filarów w kształtowaniu konku- rencyjności gospodarki jest uzależnione od poziomu jej rozwoju. Zróżnicowane znaczenie poszczególnych czynników konkurencyjności gospodarek znajdują- cych się na różnych etapach rozwoju znajduje odzwierciedlenie w rozkładzie wag przypisywanych poszczególnym filarom konkurencyjności. Na ich podstawie są konstruowane subindeksy konkurencyjności obliczane jako średnia aryt- metyczna wartości poszczególnych filarów (tabela 1).

Tabela 1. Czynniki konkurencyjności gospodarki w poszczególnych etapach rozwoju gospodarczego kraju według WEF

Subindeks A:

Warunki podstawowe

Subindeks B:

Stymulatory efektywności

Subindeks C:

Innowacyjność i zaawansowanie biznesu

w tym 4 filary: w tym 6 filarów: w tym 2 filary:

F1: Instytucje F5: Edukacja wyższa i szkolenia F11: Zaawansowanie biznesu F2: Infrastruktura F6: Efektywność rynku dóbr F12: Innowacyjność F3: Otoczenie makroekonomiczne F7: Efektywność rynku pracy

F4: Zdrowie i edukacja podstawowa F8: Rozwój rynku finansowego F9: Gotowość technologiczna F10: Wielkość rynku I etap

Kluczowe znaczenie mają podstawowe czynniki wytwórcze

II etap Kluczowe znaczenie mają czynniki efektywnościowe

III etap

Kluczowe znaczenie ma zdolność do innowacji

Wagi: A-60%; B-35%; C-5% Wagi: A-40%; B-50%; C-10% Wagi: A-20%; B-55%; C-30%

Źródło: The Global Competitiveness Report 2013-2014 [2012, s. 3-9].

Pierwszy etap jest charakterystyczny dla tych krajów, których rozwój go- spodarczy opiera się przede wszystkim na zasobach prostych czynników produkcji, a przede wszystkim na surowcach naturalnych i niewykwalifikowanej sile roboczej. W krajach znajdujących się na drugim etapie w kreowaniu konkuren- cyjności dominują czynniki efektywnościowe − podnoszenie jakości produkcji i poprawa jej wydajności. Do trzeciej grupy są zaliczane kraje, w których rozwój opiera się głównie na zdolności do innowacji ocenianej poprzez innowacyjność gospodarki i poziomu rozwoju środowiska biznesowego. W gospodarkach znaj- dujących się na przejściowych etapach rozwoju wagi przypisywane poszczegól- nym subindeksom zawierają się w przedziałach wyznaczonych przez wagi okre- ślone dla etapów, między którymi gospodarki te się znajdują.

Do konstrukcji indeksu GCI wykorzystuje się dane statystyczne oraz bada- nia ankietowe kierowane do kadry zarządzającej w ramach Executive Opinion Survey. Te obserwacje jednostkowe są następnie uśredniane i agregowane do

(4)

tzw. kategorii podstawowych, które służą badaniu wspomnianych powyżej 12 fi- larów konkurencyjności, a następnie 3 podstawowych subindeksów. Obliczony w ten sposób wskaźnik GCI może przybierać wartości z przedziału od 1 do 7. Im wyższa wartość wskaźnika GCI, tym wyższa konkurencyjność międzynarodowa gospodarki i na odwrót.

2. Zmiany konkurencyjności krajów bałtyckich w latach 2004-2014 W badanym okresie pozycja wszystkich trzech krajów w rankingach WEF ulegała dużym wahaniom (rys. 1).

Rys. 1. Zmiana pozycji krajów bałtyckich w rankingach WEF w latach 2004-2014 Źródło: Na podstawie: [www 1].

Mimo tych wahań można wyciągnąć trzy generalne wnioski:

1. Za najbardziej konkurencyjną z analizowanych trzech krajów można uznać gospodarkę Estonii, która w całym badanym okresie zajmowała najlepsze pozycje. Z kolei gospodarka litewska miała lepsze notowania niż gospodarka łotewska, z wyjątkiem jednego roku.

2. Wszystkie trzy gospodarki w ciągu dziesięciu lat odnotowały znaczące obni- żenie zajmowanego miejsca: Litwa i Estonia o 12 pozycji, Łotwa o 8.

3. Mimo znaczącego spadku dwie gospodarki − estońska i litewska − znalazły się w gronie 50 najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata.

36 43

40

38

44

53

47 44 45 48

44 44

36 45

54

68 70

64

55 52

20 20 25 27

32 35 33 33 34

32

0 10 20 30 40 50 60 70 80

2004-2005 2005-2006 2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

LITWA ŁOTWA ESTONIA

(5)

1

w o

R Ź

i E L s w d l j 3

k b 144

wia odn

Rys Źród

i Ło Esto Litw swo wię do c land jesz 3. C

kon bind

- 1 2 3 4 5 6 7 8 9

4

Zm a ry noto

s. 2.

dło: [w

W otw onia wa oje p ększ

czo dia, zcze

Czy B nkur

dek

-5 5 5 5 5 45 5 5 5 5 5

mia ys. 2 owa

Poz w l www

W ze wa u a pr i Ł poz zość ołów , Sz e dw

ynn ard renc ksów

FI D

anę 2. N ały n

zycj lata w 2].

estaw upla

rzem Łotw zycj ć kr wki zwe wa

niki dziej cyjn w (t

DE S

po Nale

nie

ja k ch 2 .

wie asow

mie wa, je w rajó św ecja kraj

i ko j s noś tabe

SE N 200

zyc eży tyl

krajó 2004

eniu wał eści , m w gr ów wiato

a i D aje −

onk zcz ść k ela

NL GB 04-20

cji r y od ko

ów b 4-2

u z l ły s iła s mim

rup UE owe Dan

− H

kur zegó krajó 2).

B DK 005

rank dno

gos

bałt 005

lat 2 się o się o s pie p

E. C ej − nia) Hola

ren ółow

ów W

K AT

king otow spo

tyck 5 i 2

200 odp na spad

pań Cho

− T ), n andi

ncyj wyc bał W pr

T BE 20

gow wać

dar

kich 2013

04-2 pow 12.

dku ństw ocia

OP nato ia i

yjno ch łtyc rzek

LU 013-

wej , iż rki k

h na 3-20

200 wied

. po u po w un aż n P10 omi Wi

ośc inf ckic kroj

FR 2014

Ali

ww ż w kraj

tle 014

5 E dnio ozyc ozy nijn nale

− t ast ielk

i go form ch d

u w

IE E 4

ina

w. k an jów

kraj

Eston o na

cję ycji nych eży

traf w ka B

osp mac dost ww.

EE E Gry

kraj naliz w ba

ajów

nia a 17

w g w h, c odn fiły

ost Bryt

pod cji

tarc . su

ES M ynia

jów zow ałty

w UE

zaj 7. i gron

ze co w

not tyl tatn tani

dar na czy ubin

MT PL a

w w wan

cki

E w

jmo i 23 nie estaw wyn

tow ko nim ia.

ek tem an ndek

L CZ

gru nym

ch,

w ran

owa 3. m

pań wie nika wać,

trzy zes

pa mat aliz ksó

Z LT

upie m ok lec

nkin

ała 8 miej

ństw eniu a z p

iż y k staw

ańst t c za z ów m

IT

e kr kres cz ta

ngac

8 po scu w c u św

pog w kraje

wie

tw czyn zmi

mie

PT

rajó sie

akż

ch W

ozyc u. W czło

wia gors pie e sk eniu

ba nnik

an p ejsc

LV B

ów spa że17

WEF

cję, W o onko atow szen erws kan u do

łty ków

pos ca z

BG C

UE adek 7 in

F

, na ostat

ows wym nia

szy ndyn

ołąc

cki w k szcz zajm

CY S

E-27 k w nnyc

atom tnim skic m, z poz ym p

naw czył

ich kszt zeg mow

SI HU

7 pr w ra ch k

mias m r ch.

zac zycj

prz wski

ły d

tałtu

óln wan

U RO

rzed ank

kraj

st L rapo Z k how ji p zypa

ie ( do

ując nych ne p

O SK

dsta ing jów

Litw orci kole wał prze adk (Fin nic

cyc h su prze

GR

a- gu w.

wa ie ei ły ez ku n- ch

h u- ez

(6)

Estonię są zróżnicowane. Najlepszą, a przy tym poprawiającą się pozycję Esto- nia zajmowała pod względem subindeksu A − Warunki podstawowe − 30. miejsce w 2006 r. i 26. w 2013 r.

Tabela 2. Czynniki konkurencyjności gospodarek państw bałtyckich w latach 2006-2014* według WEF (pozycja w rankingu) Wyszczególnienie

ESTONIA LITWA ŁOTWA

2006- -2007

2013- -2014

Zmiana pozycji

2006- -2007

2013- -2014

2006- -2007

2013- -2014

A: Warunki podstawowe 30 26 +4 45 43 +2 41 40 +1

F1: Instytucje 30 27 +3 59 61 -2 50 57 -7

F2: Infrastruktura 30 40 -10 44 41 +3 39 59 -20

F3: Otoczenie

makroekonomiczne 16 22 -6 41 58 -3 34 29 +5

F4: Zdrowie i edukacja

podstawowa 43 29 +14 70 50 +20 79 41 +38

B: Stymulatory

efektywności 19 30 -11 38 47 -9 36 41 -5

F5: Edukacja wyższa

i szkolenia 23 23 bz. 29 29 bz. 28 40 -12

F6: Efektywność rynku

dóbr 25 30 -5 45 49 -4 40 40 bz.

F7: Efektywność rynku

pracy - 12 - - 69 - - 26 -

F8: Rozwój rynku

finansowego - 35 - - 87 - - 45 -

F9: Gotowość

technologiczna 16 29 -13 42 35 +7 43 38 +5

F10: Wielkość rynku - 99 - - 78 - - 95 -

C: Innowacyjność i zaawansowanie biznesu

32 35 -3 44 44 bz. 58 68 -10

F11: Zaawansowanie

biznesu 35 51 -16 41 48 -7 54 67 -13

F12: Innowacyjność 30 31 -1 50 44 +6 66 70 -4

* Ze względu na zmiany metodologiczne porównywalne oceny za wcześniejsze lata nie są dostęp- ne dla wszystkich składowych rankingu WEF.

„+” − sytuacja polepszyła się, pozycja w rankingu jest niższa, niż była na początku.

Źródło: [www 2].

Zdecydowanie niższe miejsca Estonia notowała natomiast pod względem warto- ści subindeksu B − Stymulatory efektywności − 19. pozycja w 2006 r. i 30. w 2012 r., a zwłaszcza subindeksu C − Innowacyjność i zaawansowanie biznesu − odpowiednio 32. i 35. miejsce. Znaczne pogorszenie pozycji Estonii na początku badanego okresu (pierwsze trzy lata) było rezultatem jej słabnącego miejsca pod względem wszystkich trzech subindeksów, a zwłaszcza subindeksów A i C (rys. 3).

(7)

Alina Grynia 146

Rys. 3. Zmiana pozycji subindeksów Estonii w rankingach WEF w latach 2006-2014 Źródło: [www 2].

Z kolei nieznaczny awans odnotowany w kolejnych latach wynikał z poprawy miejsca zajmowanego w rankingach dla subindeksu C, a w kolejnych latach – dla A i B. Najlepszą, a przy tym poprawiającą się pozycję Estonia zajmowała pod wzglę- dem subindeksu A − Warunki podstawowe − 30. miejsce w 2006 r. i 26. w 2013 r.

W przypadku Litwy pozycje wszystkich trzech subindeksów są gorsze niż dla Estonii. Awans Litwy w rankingu światowym na początku badanego okresu (z 40. na 38. pozycję) zapewniła przede wszystkim poprawa miejsca zajmowanego w rankingach przez subindeks A.

Rys. 4. Zmiana pozycji subindeksów Litwy w rankingach WEF w latach 2006-2014 Źródło: [www 2].

25

27 32

35

33 33

34

32

15 20 25 30 35 40 45 50

2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

A B C Pozycja

40

38

44

53

47

44 45

48

35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55

2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

A B C Pozycja

(8)

W kolejnych dwóch latach nastąpił znaczny spadek konkurencyjności gospodarki litewskiej (przesunięcie z 38. pozycji na 53.), który był rezultatem jej słabnącego miejsca pod względem wszystkich trzech subindeksów, a zwłaszcza subindeków C − Innowacyjność i zaawansowanie biznesu. Awans Litwy w na- stępnych dwóch latach zapewniła poprawa miejsca zajmowanego w rankingach dla wszystkich trzech subindeksów, chociaż w różnym stopniu (najbardziej C).

Odnotowany w ostatnim roku ponowny spadek konkurencyjności można za- wdzięczać wyłącznie pogorszeniu pozycji subindeksu B, ponieważ w tym samym okresie dwa pozostałe polepszyły swoją pozycję w rankingu.

Najgorszą, a przy tym słabnącą pozycję Łotwa zajmowała pod względem subindeksu C − 58. miejsce w 2006 r. i 68. w 2013 r. Zdecydowanie lepsze miejsca notowała natomiast pod względem wartości subindeksu A − 40. pozycja w 2006 r. i 41. w 2012 r., a zwłaszcza subindeksu B, chociaż z tendencją spad- kową − odpowiednio 36. i 41. miejsce. Znaczne pogorszenie pozycji Łotwy na początku badanego okresu (pierwsze cztery lata) było rezultatem jej słabnącego miejsca pod względem wszystkich trzech subindeksów, a zwłaszcza subindeksów A i B. Należy jednak odnotować, iż ww. subindeksy w ostatnich latach znacznie polepszyły swoje notowanie, a spadek konkurencyjności gospodarki łotewskiej został wywołany pogarszającymi się notowaniami subindeksu C (rys. 5).

Rys. 5. Zmiana pozycji subindeksów Łotwy w rankingach WEF w latach 2006-2014 Źródło: [www 2].

Porównując zmiany konkurencyjności gospodarek krajów bałtyckich według GCI w latach 2004-2014, można zauważyć, że wszystkie trzy kraje odnotowały wyraźny spadek wartości zarówno samego GCI, jak i większości subindeksów.

Tylko w przypadku subindeksu A − Warunki podstawowe − w analizowanym

36

45

54

68 70

64 55

52

30 40 50 60 70 80 90

2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

A B C Pozycja

(9)

Alina Grynia 148

okresie wszystkie kraje odnotowały pozytywne zmiany (Estonia o 4 miejsca, Li- twa − o 2, zaś Łotwa − o 1). W przypadku subindeksu C − Innowacyjność i zaawansowanie biznesu − wystapił spadek notowań dla Estonii i Łotwy, tylko Litwa pozostała na tym samym poziomie. Największego jednak spadku pozycji doświad- czyły ww. kraje w zestawieniach dla subindeksu B − Stymulatory efektywności.

Warto dodać, że dla wszystkich trzech badanych krajów poziom subindeksu B odgrywa główną rolę w kształtowaniu się ich pozycji w rankingu wyznaczonym na podstawie GCI. Waga tego subindeksu dla krajów znajdujących się na etapie przejściowym między drugim i trzecim etapem rozwoju wynosi bowiem 50%

(tabela 1). Poniższy rysunek przedstawia kształtowanie się pozycji krajów bał- tyckich w rankingach WEF w przekroju subindeksu B.

Rys. 6. Miejsce Litwy, Łotwy i Estonii w rankingu konkurencyjności WEF w latach 2006-2014 – subindeks B

Źródło: [www 2].

Bez wątpienia najlepsza w rankingu sporządzanym na podstawie subindeksu B jest gospodarka estońska. Na początku badanego okresu Estonia zajmowała w rankingu dla tego subindeksu najwyższą 19. pozycję. W następnych latach wy- raźnie pogarszała zajmowane w nim miejsca do pozycji 30. w okresie 2013-2014 (spadek o 11 pozycji). Zdecydowanie gorszą pozycję pod względem tego subindeksu zajmują pozostałe dwa kraje, w szczególności Łotwa. W latach 2006-2007 Litwa i Łotwa uzyskały zbliżone notowania (odpowiednio 36. i 38. miejsca).

W kolejnych latach oba kraje wyraźnie pogarszały zajmowane w nim miejsca.

Najgorsze wyniki przypadają na lata 2010-2011, gdy Litwę sklasyfikowano na 49. pozycji, zaś Łotwę na 63., zwiększając między nim dystans do 14 miejsc.

38

41 43 47 49 48

46

47

36

42

47 51

63

54

48

41

19

27 26 27

34 36

31 30

0 10 20 30 40 50 60 70

2006-2007 2007-2008 2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012 2012-2013 2013-2014

LITWA ŁOTWA ESTONIA

(10)

d W i

k 2 s o d s

R Ź

( b

D ( d t dop W o inde

kure 201 się oraz dwó szcz

Rys Źród

(Wi bizn

Do (Inf dek tech

A prow

osta eksu

D enc 3-2 na z F óch zeg

s. 7.

dło: [w

D ielk nesu

W pie fras ks A

hno

G L Ł E

Awan wad atni u k alsz cyjn 2014

sub 4 (Z h z góln

Fil w r www

o n kość u − W pr erw struk A, F olog

Goto Zaa LITW ŁOTW ESTO

ns dził im konk

za d ne o

4 m bind Zdr nic nie w

ary rank w 2].

najs ć ry

− sub rzyp szej ktu F5 ( gicz

owoś W awan

A WA ONIA

Łot ł do ran kure

dez obsz możn deks row ch −

w p

kon king

.

słab ynk

bin pad j pi ra) (Ed zna)

ść te Wielk nsow

twy o s nkin enc zagr zary na s s A wie

− F przy

nku gu W

bszy ku − ndek dku ięćd i F duka

) −

echn kość wani

y w yst ngu cyjn rega y (f stwi A fi

i ed F1 ypad

renc WEF

ych

− su ks C Lit dzie F4 ( acja na

olog rynk e biz In

w ra em

Ło nośc

acja filar ierd ilara duk

i F dku

cyjn F z

h fil ubin C).

twy esią (Zd

a w sub

Rozw fina giczn ku znes nnow

anki aty otwa

ci, w a da ry) dzić ach kacj F4 − u F4

nośc lat 2

laró nde

y no ątki drow wyżs bind

wój r nsow a u wacy

ingu yczn

a up wyp any gos ć, iż h: F3

ja p

− w 4 −

ci g 201

ów ks

otow w wie sza dek

rynk wego yjnoś

u a nego

pla prze ych

spo Es 3 (O pods

w b o 1

osp 3-2

jej B)

wan ran i e ), F s B

Efek ku

o ść

anal o z sow edz

po dar ton Oto staw bada 4 p

oda 2014

ko z p

nia p nkin

duk F6 ( B or

1 I

ktyw

lizo zmn wała zają

zw rek nia z ocze wow

any pozy

arek 4 (po

onk pozy

pos ngu kacj (Ef az F

0 20 40 60 80 100 Insty

wność

owa niej a si c L ala kra zajm enie wa) ym

ycji

k kra ozy

kure ycj

szcz po ja p fekt

F11

ytucj

ć ryn

aneg sza ię n Litw ws ajów muje e m ). N okr i (ry

ajów ycja

ency ą 9

zeg oszc pod tyw 1 (Z

je

nku p

go s ania na 4 wę o skaz w ba e na makr

Nale resi ys.

w ba w r

yjno 99. o

óln czeg dstaw wnoś

Zaaw

pracy

sub a si 41.

o 6 p zać ałty ajw roek eży

ie n 7).

ałtyc rank

ośc ora

nych góln wow ść r

wan

Infra

Efek y

bind ię d

mie poz

na ycki wyżs kon odn nas

ckic king

ci m az fi

h fil nyc

wa) rynk nso

astru

ktywn

deks dzie ejsc zycj ajba ich.

sze m nom

not tap

ch gu)

moż filar

laró ch fi ) sk ku owa

uktur

mak

Z

Eduk

ność i

su w eląc cu p i.

ardz . Na mie micz tow iła

żna r F1

ów filar kład

dób nie

ra

Oto kroek

Zdrow po

kacja szko

ć ryn

w k ceg pod

ziej a po ejsc zne) wać, po

za 12 (

są rów dają br) biz

oczen kono

wie i odsta

a wy oleni

ku d

kole go i

d wz

i n ods ca w ), F

iż opra

alicz (Za

zna w tra ące i F zne

nie omic

i edu awow

yższa ia

dóbr

ejny ich

zgl

najm staw w sk

1 (I w p awa

zyć aaw

aczn afiły się F9 ( su)

czne

ukacj wa

a i

ych dy ęde

mni wie kład Inst prz a no

fil ans

nie y fi ę na (Go i F

ja

h la ysta em

iej k rap dając

tytu zypa otow

lar sow

gor ilary a su otow F12

atac ansu

teg

kon port cyc ucje adk wań

F1 wani

rsze y F ubin woś (In ch

u.

go

n- tu ch e) ku ń,

0 ie

e.

2 n- ść n-

(11)

Alina Grynia 150

nowacyjność) − na subindeks C. Tylko dla czterech z dwunastu filarów w badanym okresie odnotowano poprawę pozycji, w szczególności dotyczy to filaru F4 − Zdrowie i edukacja podstawowa. Najbardziej problemowymi obszarami dla gospodarki litewskiej są filary składające się na subindeks B − Efektywność rynku pracy (F7), Rozwój rynku finansowego (F8) oraz Wielkość rynku (F10).

Łotwa natomiast zajmuje najwyższe miejsca w filarach: F3 (Otoczenie makroekonomiczne) składającym się na subindeks A oraz F7 (Efektywność rynku pracy) i F9 (Gotowość technologiczna) − na subindeks B, które w badanym okresie odno- towały poprawę notowań. Do najmniej konkurencyjnych filarów łotewskiej gospodarki można zaliczyć Wielkość rynku (F10) oraz Innowacyjność (F12).

Każdy z filarów konkurencyjności jest opisywany przez wiele szczegółowo określonych zmiennych. Tabela 3 zawiera wykaz wybranych (najistotniejszych) silnych i słabych stron krajów bałtyckich zidentyfikowanych przez WEF w raporcie 2013-2014.

Tabela 3. Silne i słabe strony krajów bałtyckich

w rankingu konkurencyjności WEF w latach 2013-2014

SILNE STRONY SŁABE STRONY

1 2 3 4

A LT

Koszty ponoszone przez firmy w związku z ochroną przed terroryzmem; Liczba zacho- rowań na malarię i HIV; Liczba abonentów telefonów komórkowych;

Rating kredytowy; Jakość infrastruktury kolejowej

Ciężar regulacji rządowych; Efektywność ram prawnych w rozstrzyganiu sporów;

Dostępność miejsc w samolotach/km;

Wskaźnik skolaryzacji na poziomie podsta- wowym; Równowaga budżetowa

LV

Koszty ponoszone przez firmy w związku z ochroną przed terroryzmem; Liczba zacho- rowań na malarię i HIV; Dług publiczny;

Koszty walki z przestępczością i przemocą;

Jakość kształcenia podstawowego

Efektywność ram prawnych w rozstrzyganiu sporów; Jakość dróg; Zaufanie społeczeństwa do polityków; Dostępność miejsc w samolotach/km; Liczba abonentów telefonów komórkowych

EE

Liczba zachorowań na malarię i HIV;

Dług publiczny; Ciężar regulacji rządowych;

Przestępczość zorganizowana; Jakość infrastruktury portowej

Dostępność miejsc w samolotach/km;

Rozpowszechnienie HIV; Inflacja; Jakość transportu lotniczego; Jakość dróg

B LT

Taryfy handlowe; Elastyczność ustalania płac;

Jakość nauczania matematyki i nauk ścisłych;

BIZ i transfer technologii; Eksport jako % PKB

Zdolność kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów; Wpływ opodatkowania na motywa- cję do pracy; Wpływ opodatkowania na napływ BIZ; Kondycja banków

LV

Taryfy handlowe; Elastyczność ustalania płac;

Liczba procedur do rozpoczęcia biznesu;

Płace i wydajność; Dostęp do internetu w szkołach

Wpływ opodatkowania na motywację do pracy; Zdolność kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów; Wyrafinowanie kon- sumentów; Rozmiary rynku krajowego;

Finansowanie za pośrednictwem lokalnego rynku kapitałowego

EE

Dostęp do internetu w szkołach; Elastyczność ustalania płac; Taryfy handlowe; Eksport i im- port jako % PKB; Powszechność własności zagranicznej

Wyrafinowanie konsumentów; Rozmiary rynku krajowego; Wielkość PKB; Zdolność kraju do zatrzymania talentów; Zdolność kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów

(12)

cd. tabeli 3

1 2 3 4

C LT

Współpraca pomiędzy uczelniami a przemy- słem w dziedzinie B&R; Jakość instytucji naukowo-badawczych; Jakość lokalnych dostawców; Ilość miejscowych dostawców;

Zdolność innowacyjna

Rozwój klastrów; Zamówienia rządowe na technologicznie zaawansowane produkty;

Wydatki biznesu na działalność B&R;

Dostępność naukowców i inżynierów;

Charakter przewagi konkurencyjnej LV

Wnioski patentowe w obszarze PCT;

Gotowość do delegowania władzy

Ilość lokalnych dostawców; Dostępność naukowców i inżynierów; Rozwój klastrów;

Zamówienia rządowe na technologicznie zaawansowane produkty

EE Jakość lokalnych dostawców; Jakość instytucji naukowo-badawczych; Wnioski patentowe

Dostępność naukowców i inżynierów; Szero- kość łańcucha wartości; Rozwój klastrów Objaśnienie: A, B, C, D − subindeksy.

Źródło: The Global Competitiveness Report 2013-2014 [2012, s. 256-257].

W przypadku Estonii zidentyfikowano m.in. następujące obszary proble- mowe: jakość infrastruktury transportowej, rozmiary rynku, inflacja, zdolność kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów, dostępność naukowców i inżynierów oraz rozwój klastrów. Zaś dla Litwy pożądane byłoby skupienie się na: poprawie efektywności ram prawnych w rozstrzyganiu sporów, zmniejszeniu ciężaru regulacji rządowych, zdolności kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów, analizie wpływu opodatkowania na napływ BIZ oraz motywację do pracy, rozwoju kla- strów, a także zwiększeniu wydatków biznesu na działalność B&R. Łotwa natomiast potrzebuje działań w obszarze: poprawy efektywności ram prawnych w rozstrzyganiu sporów, zdolności kraju do pozyskiwania i utrzymania talentów, dostępności naukowców i inżynierów, rozwoju klastrów, zapewnienia zamówień rządowych na technologicznie zaawansowane produkty.

Podsumowanie

Z przeprowadzonej analizy międzynarodowej konkurencyjności gospodarek krajów bałtyckich wynika, że konkurencyjność wszystkich trzech krajów znacząco się pogorszyła. Świadczy o tym spadek miejsc zajmowanych w rankingach Świa- towego Forum Ekonomicznego. Najlepszą pozycję w rankingach w ciągu całego analizowanego okresu zajmowała Estonia i w latach 2013-2014 uplasowała się na 32. miejscu. Mimo znaczącego spadku Litwa również znalazła się w gronie 50 najbardziej konkurencyjnych gospodarek świata. Najgorzej eksperci WEF oceniają konkurencyjność gospodarki łotewskiej − zajęła ona 23. miejsce w gronie UE-28.

W analizowanym okresie kraje bałtyckie odnotowały wyraźny spadek war- tości zarówno samego GCI, jak i większości indeksów wyznaczanych dla po- szczególnych subindeksów i filarów konkurencyjności. W przypadku subindeksu C − Innowacyjność i zaawansowanie biznesu wystapił spadek notowań dla

(13)

Alina Grynia 152

Estonii i Łotwy, zaś Litwa pozostała na tym samym miejscu. Największego jednak spadku pozycji doświadczyły ww. kraje w zestawieniach dla subindeksu B − Stymulatory efektywności. Warto podkreślić dominującą wagę tego subindeksu w konstrukcji indeksu konkurencyjności globalnej GCI (waga 50%). Można zatem przypuszczać, iż w głównej mierze ten indeks jest odpowiedzialny za spadek konkurencyjności krajów bałtyckich w analizowanym okresie. Na pozytywną ocenę zasługuje poprawa pozycji wszystkich krajów w rankingach WEF sporzą- dzanych na podstawie subindeksu A (Warunki podstawowe) i większości wcho- dzących w jego skład czynników konkurencyjności. W rezultacie nałożenia się obu tendencji − spadek pozycji subindeksu B i C oraz wzrost dla A − nastąpił znaczny spadek konkurencyjności międzynarodowej krajów bałtyckich.

Literatura

Bieńkowski W. i in. (2008), Czynniki i miary międzynarodowej konkurencyjności go- spodarek w kontekście globalizacji − wstępne wyniki badań, SGH, Warszawa.

The Global Competitiveness Report 2013-2014 (2012), World Economic Forum, Geneva.

Misala J. (2011), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, PWN, Warszawa.

[www 1] Radło M.J. (2014), Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki, http://radlo.org/

mkg.pdf (dostęp:10.08.2014).

[www 2] The Global Competitiveness Reports, data platform [online], http://www.we forum.org/reports.

World Economic Forum, http://www.weforum.org/.

INTERNATIONAL COMPETITIVENESS OF THE ECONOMIES OF THE BALTIC STATES IN THE PERIOD 2004-2014

– COMPARATIVE ANALYSIS

Summary: The issue of international competitiveness of the economy is one of the prio- rities in the context of contemporary economic policy. Scientific discussions on the subject of competitiveness of economies and the factors that contribute to strengthening or weakening their international position led to the emergence of competitiveness rankings published by the scientific institutes. Not only do these rankings indicate the competitive position of countries on a global scale, but they also allow of determining the factors supporting the competitiveness of the country, as well as its depressants.

The purpose of this article is to conduct a comparative analysis of the changes in the international competitiveness of the Baltic Countries during the last 10 years. In order to achieve the purpose analytical scheme used in the reports of the World Economic Fo- rum will be used.

Keywords: competitiveness of the economy, factors of competitiveness, Baltic States.