Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 69-73
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
MARIA KOWALIK1, PIOTR MURAS2
GRZYBY ZASIEDLAJĄCE OPADŁE LIŚCIE RÓŻANECZNIKA
Z 1Katedry Ochrony Roślin oraz z 2Katedry Roślin Ozdobnych
Akademii Rolniczej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie
ABSTRACT. The aim of the study was to determine the fungi occurring on fallen leaves of the rhododendron Rhododendron L. The observations were carried out on eight taxons of rhododen- drons. The fallen leaves were plated on PDA medium. 18 species of fungi were isolated. Among them dominant were: Alternaria alternata, Pestalotia sydowiana, Penicillium verrucosum v. cyclopium, Mortierella alpina, Cylindrocladium scoparium, Cylindrocarpon destructans, Sordaria fimicola and Humicola fuscoatra v. fuscoatra.
Key words: rhododendron, fungi, fallen leaves, infection index
Wstęp
O walorach dekoracyjnych różaneczników zawsze zielonych (Rhododendron L.) de- cyduje, oprócz zimotrwałości, pokroju krzewu, typu kwiatostanu, barwy i zapachu kwiatów, także ulistnienie. Skórzaste, błyszczące, ciemnozielone liście bez plam, prze- barwień i nekroz są ozdobą rośliny (Muras 2005). Jedną z przyczyn zmniejszenia walo- rów dekoracyjnych różaneczników są różnego rodzaju symptomy chorobowe, wywoła- ne przez grzyby, prowadzące w konsekwencji do opadania liści (Kita i Mazurek 2003, Werner i Kwaśna 1998).
Celem pracy była identyfikacja grzybów występujących na opadłych liściach róża- necznika.
Materiał i metody
Badania prowadzono od kwietnia do października 2006 roku na ośmiu taksonach różanecznika zawsze zielonego (Rhododendron sp.) uprawianych w kolekcji w To-
maszkowicach, na terenie Pogórza Wielickiego. Zestawienie taksonów zawiera tabela 1.
Oceniono stopień porażenia liści oraz obliczono wskaźnik porażenia (Zimowska 2003).
Ocenę wykonano na pięcioletnich krzewach (po 10 dla każdego taksonu).
Tabela 1 Wskaźnik porażenia liści różanecznika
Infection index of rhododendron leaves
Termin obserwacji – Observation date
Takson – Taxon kwiecień
April
czerwiec June
październik October
R. brachycarpum ssp. tigerstedtii Haaga 7,01 1,96 1,08
R. brachycarpum ssp. tigerstedtii Helsinki University 12,67 2,53 1,80 R. brachycarpum ssp. tigerstedtii × R. smirnowii
Peter Tigerstedt
21,33 5,43 4,02
R. brachycarpum ssp. tigerstedtii × R. smirnowii Mikkeli 48,64 18,72 11,10
R. degronianum ssp. yakushimanum FCC 0,00 0,00 0,47
R. smirnowii Hellikki 38,99 8,60 3,35
R. smirnowii × R. catawbiense Pohjola’s Daughter 27,60 8,72 5,43
R. wardii Lachsgold 42,88 40,40 23,25
Przyjęto następującą skalę porażenia liści:
0° – brak objawów,
1° – plamy obejmują do 3% powierzchni liścia, 2° – plamy obejmują od 4 do 10% powierzchni liścia, 3° – plamy obejmują od 11 do 20% powierzchni liścia, 4° – plamy obejmują od 21 do 50% powierzchni liścia, 5° – plamy obejmują ponad 51% powierzchni liścia.
Materiałem do badań laboratoryjnych były opadłe liście z plamami, zebrane w paź- dzierniku 2006 roku. Uwzględniono 10 sztuk liści dla taksonu, z liścia pobrano pięć fragmentów tkanki i wyłożono na pożywkę PDA.
Grzyby oznaczono za pomocą kluczy mikologicznych Domscha i in. (1980) oraz Guby (1961) i innych.
Wyniki i dyskusja
Wartości wskaźnika porażenia liści różanecznika w okresie kwiecień–październik 2006 roku obrazują zróżnicowane porażenie blaszek liściowych. Wskaźnik porażenia liści w kwietniu wahał się od 0 do 48,64, a w październiku od 0,47 do 23,25. Najmniej porażonym taksonem był R. degronianum ssp. yakushimanum forma FCC, a najbardziej R. wardii ‘Lachsgold’ (tab. 1). U wysoce mrozoodpornych taksonów (Tigerstedt
Tabela 2 Grzyby wyizolowane z opadłych liści różanecznika Fungi isolated from fallen rhododendron leaves Takson – Taxon / Liczba izolatów – Number of isolates Grzyb – Fungus Haaga Hellikki Helsinki Univers. Lachs- goldMikkeli Peter TigersdtPohjola’s Daughter Rhodod. yakush.
Razem Total
Udział (%) Percentage Alternaria alternata (Fr.) Keissl. 8 13 1328 14 2210 3 111 39,50 Arthrobotrys arthrobotryoides (Berl.) Lindau– – 1– 3 –– – 4 1,42 Botrytis cinerea Pers. ex Nocca et Balb – – 4– – –– – 4 1,42 Chrysosporium merdarium (Link ex Grev.) Carm. – – –– 2 –– – 2 0,71 Cylindrocarpon destructans (Zins.) Scholten3 – 3– 5 –4 – 15 5,34 Cylindrocladium scoparium Morgan– 4 1– 3 41 2 15 5,34 Epicoccum purpurascens Ehrenb ex Schlecht.– – –2 – 4– – 6 2,14 Eupenicillium shearii Stolk et Scott – – –– 1 –– – 1 0,36 Humicola fuscoatra Traaen v. fuscoatra – – 2– – 35 – 10 3,56 Humicola grisea Traaen v. grisea – – –2 2 –– – 4 1,42 Mortierella alpina Peyronel2 8 –4 1 –1 – 16 5,69 Penicillium griseofulvum Dierckx– – –– – 2– 2 4 1,42 Penicillium verrucosum var. cyclopium (Westling) Samson, Stolk et Hadlok1 7 11 5 –14 – 29 10,32 Pestalotia sydowiana Bres. 3 6 31 3 42 1133 11,74 Phialophora cyclaminis Beyma – – –– – –– 1 1 0,36 Phialophora richardsiae (Nannf.) Conant2 1 –1 1 –– – 5 1,78 Phoma chrysanthemicola Hollós– – –3 – 3– – 6 2,14 Sordaria fimicola (Rob.) Ces. et de Not. 1 – –– 2 111 – 15 5,34 Ogółem – Total 20 39 2842 42 4348 19 281 100,00
i Uosukainen 1996): ‘Mikkeli’, ‘Hellikki’, ‘Pohjola’s Daughter’ oraz ‘Peter Tigerstedt’
stwierdzono znaczne porażenie liści po okresie zimowym. Od maja do września u więk- szości taksonów (z wyjątkiem ‘Lachsgold’) wskaźnik porażenia znacznie się zmniejszył, ze względu na opadanie trzy- i dwuletnich liści. Największe porażenie blaszek liścio- wych utrzymywało się na odmianie ‘Mikkeli’, a najmniejsze na R. degronianum ssp.
yakushimanum (tab. 1).
Z opadłych liści różanecznika wyodrębniono grzyby należące do 18 gatunków (tab. 2).
Zasiedlenie opadłych liści przez grzyby było nierównomierne, w obrębie poszczegól- nych taksonów wyodrębniono od 19 do 48 izolatów. Grzybami najczęściej zasiedlają- cymi liście były: Alternaria alternata, Pestalotia sydowiana, Penicillium verrucosum v. cyclopium, Mortierella alpina, Cylindrocladium scoparium, Cylindrocar-pon de- structans, Sordaria fimicola oraz Humicola fuscoatra v. fuscoatra. Z mniejszą często- ścią wystąpiły: Epicoccum purpurascens, Phoma chrysanthemicola, Phialophora ri- chardsiae, Arthrobotrys arthrobotryoides oraz Botrytis cinerea. Pozostałe grzyby izo- lowano sporadycznie (tab. 2).
Stwierdzono prostą zależność pomiędzy wskaźnikiem porażenia liści w październi- ku a liczbą wyodrębnionych izolatów grzybów. Dotyczyło to przede wszystkim R. de- gronianum ssp. yakushimanum oraz odmian ‘Haaga’ i ‘Helsinki University’ (pochodzą- cych od R. brachycarpum ssp. tigerstedtii), których niski wskaźnik porażenia był skore- lowany z małą liczbą kolonii grzybów. Wydaje się, że dominującą rolę w procesie opa- dania liści różanecznika odgrywa A. alternata – grzyb, który występował w dużym nasileniu na liściach odmian ‘Lachsgold’ oraz ‘Peter Tigerstedt’, a sporadycznie na różaneczniku jakuszimańskim.
Werner i Kwaśna (1998) podają, że różaneczniki mogą ulec zakażeniu przez grzy- by z rodzajów: Cercospora, Colletotrichum, Cylindrocladium, Gleosporium, Macropho- ma, Monochaetia, Pestalotiopsis oraz Septoria, a Kita i Mazurek (2003) z fyllosfery różanecznika wyodrębnili licznie grzyby z rodzajów: Alternaria, Botrytis, Cladospo- rium, Epicoccum, Fusarium, Humicola, Mucor, Penicillium, Pestalotia, Phoma, Rhi- zoctonia, Sclerotinia i Trichoderma. W niniejszych badaniach potwierdzono zasiedlenie liści różanecznika przez grzyby patogeniczne, takie jak: B. cinerea, C. destructans, C. scoparium oraz P. sydowiana, wywołujące nekrozy i gwałtowne zamieranie liści.
Wnioski
1. Najpowszechniej występującym grzybem na opadłych liściach różanecznika Rho- dodendron sp. była Alternaria alternata – grzyb, który powodował plamistości i nekro- zy liści oraz nasilał proces ich opadania.
2. Odmiany Rhododendron brachycarpum ssp. tigerstedtii, z wyjątkiem ‘Mikkeli’, charakteryzowały się dobrymi walorami zdrowotnymi, co wyrażało się niskim wskaźni- kiem porażenia liści.
3. Najbardziej porażona była odmiana ‘Lachsgold’, pochodząca od Rhododendron wardii, co może być podstawą do wykluczenia jej z dalszych prac hodowlanych.
4. Bardzo słabe porażenie liści Rhododendron degronianum ssp. yakushimanum FCC potwierdza przydatność tej formy ogrodowej w hodowli różaneczników zawsze zielonych.
Literatura
Domsch K.H., Gams W., Anderson T.H. (1980): Compendium of soil fungi. Acad. Press, Lon- don.
Guba E.F. (1961): Monograph of Monochaetia and Pestalotia. Harvard University Press, Cam- bridge.
Kita W., Mazurek J. (2003): Skład gatunkowy fyllosfery różaneczników w Ogrodzie Botanicz- nym we Wrocławiu i w Arboretum w Wojsławicach. Erica Polonica 14: 25-36.
Muras P. (2005): Uzyskanie mieszańców F1 rodzaju Rhododendron L. oraz ocena ich cech mor- fologicznych i mrozoodporności. Zesz. Nauk. AR Krak. Rozpr. 302.
Tigerstedt P.M.A., Uosukainen M. (1996): Breeding Cold-Hardy Rhododendron. J. Amer.
Rhod. Soc. 50, 4: 185-189.
Werner M., Kwaśna H. (1998): Choroby pędów i liści różanecznika. Ochr. Rośl. 8: 10-11.
Zimowska B. (2003): Grzyby zagrażające uprawie dziurawca zwyczajnego (Hypericum perfora- tum L.) ze szczególnym uwzględnieniem Seimatosporium hypericinum (Ces.) Sutton (Melan- coniales, Deuteromycotina). Maszyn. Pr. dokt. Katedra Fitopatologii AR, Lublin.
FUNGI OCCURRING ON THE FALLEN LEAVES OF RHODODENDRON
S u m m a r y
The aim of the study was to determine the fungi occurring on the fallen leaves of the rhodo- dendron. Observations were carried out on eight taxons of rhododendrons. Infection index of rhododendron leaves was assessed and the occurring fungi were isolated. The most frequently occurring fungi were: Alternaria alternata, Pestalotia sydowiana, Penicillium verrucosum v. cyclopium, Mortierella alpina, Cylindrocladium scoparium, Cylindrocarpon destructans, Sordaria fimicola and Humicola fuscoatra v. fuscoatra. Less frequent were: Epicoccum purpu- rascens, Phoma chrysanthemicola, Phialophora richardsiae, Arthrobotrys arthrobotryoides also Botrytis cinerea. It was found out that Alternaria alternata played a dominant part in the process of falling of rhododendron leaves. Good health properties characterized the cultivars of R. bra- chycarpum ssp. tigerstedtii, with the exception of ‘Mikkeli’, which manifested in the low infec- tion index. The worst health properties characterized the cultivar ‘Lachsgold’, steming from R. wardii, which may be the reason for excluding this cultivar from further breeding works. Low infection index in R. degronianum ssp. yakushimanum FCC confirms the usefulness of this garden form in breeding evergreen rhododendrons.
