Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydawnictwo, rok i miejsce publikacji

(1)

79 UWAGA:

Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydawnictwo, rok i miejsce publikacji, strony:

A. Antonowicz: Franchising jako przykład systemu dystrybucji zintegrowanego pionowo w sektorze handlowym w Polsce, w: „Przedsiębiorstwo w warunkach globalnej konkurencji”, pod red. A. P. Balcerzaka i E. Rogalskiej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 80-91

Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym.

Baza dostępnych artykułów autorstwa Alicji Antonowicz:

http://antonowicz.wzr.pl/

(2)

Alicja Antonowicz

FRANCHISING JAKO PRZYKŁAD SYSTEMU DYSTRYBUCJI ZINTEGROWANEGO PIONOWO W SEKTORZE HANDLOWYM W

POLSCE

Słowa kluczowe: franchising, franczyza, formy dystrybucji, kanały dystrybucji, ekspansja przedsiębiorstw.

1. WPROWADZENIE

Rozważania nad problemem dystrybucji można rozpocząć od wypowiedzi P.Druckera, według której „nie liczy się jak wyprodukować, lecz liczy się jak sprzedać”. Według koncepcji tej nawet produkt o najlepszych parametrach, dobrze promowany i oferowany po atrakcyjnej cenie nie przyniesie przedsiębiorstwu wysokich zysków, jeśli nie zostanie zorganizowany właściwy system jego sprzedaży. Zgodnie z koncepcją marketingu konsument nabywając dany produkt oczekuje określonego zbioru korzyści, wśród których istotne miejsce znajduje użyteczność czasu i miejsca. Działania i decyzje przedsiębiorstwa związane z zapewnieniem dostępności swoich produktów w miejscu i czasie odpowiadającym potrzebom nabywców określane są pojęciem dystrybucji.¹ Przedsiębiorstwo w prowadzonej polityce sprzedażowej podejmuje decyzje w zakresie wyboru strategii dystrybucji. Podstawowy podział w tym zakresie wyodrębnia dystrybucję bezpośrednią i pośrednią. Dystrybucja bezpośrednia zwana również kanałem zeroszczeblowym występuje wówczas, gdy producent sprzedaje swoje produkty odbiorcy finalnemu. Spotyka się ją na rynku dóbr przemysłowych, natomiast w przypadku dóbr konsumpcyjnych jest stosowana najczęściej przy sprzedaży towarów ekskluzywnych. Zdecydowanie częściej jednak producenci wykorzystują formę dystrybucji pośredniej, czyli korzystają z pośredników tworzących kanały dystrybucji. Jej nadrzędnym walorem jest możliwość dotarcia przez przedsiębiorcę do dużej liczby rozproszonych geograficznie nabywców. Wśród kanałów dystrybucji wyróżnić można² przedstawicieli producenta, którzy występują w jego imieniu i na jego rachunek, a za swoje

1 R.Poździk, Dystrybucja produktów na zasadzie wyłączności w Polsce i UE, Wyd. Verba, Lublin 2006, s. 43.

2 A.Czubała, Dystrybucja produktów, PWE, Warszawa 2001, s. 35.

(3)

usługi pobierają opłatę w postaci prowizji od sprzedanego towaru, a także pośredników handlowych, którzy kupują towar w swoim imieniu i na własny rachunek w celu jego dalszej odsprzedaży.³ Przejmujący prawo własności produktów pośrednicy handlowi (hurtownicy, detaliści) mogą pozostawać niezależni, czyli działać w tzw. kanałach konwencjonalnych lub też mogą podejmować decyzję o poziomej lub pionowej integracji. O integracji poziomej kanałów dystrybucji można mówić w przypadku łączenia przez przedsiębiorstwa swoich zasobów w celu wykorzystania pojawiających się możliwości marketingowych. Kanały dystrybucji zintegrowane pionowo typu: producent-hurtownik, hurtownik-detalista lub producent-detalista powstają natomiast z chęci nadzorowania działalności uczestników kanału. Systemy zintegrowane pionowo w USA stały się dominującą formą dystrybucji na rynku dóbr konsumpcyjnych, obsługując 70-80% tego rynku.⁴

2. ISTOTA I RODZAJE FRANCHISINGU

Przykładem umownego systemu dystrybucji zintegrowanego pionowo jest franchising.

Według P.Kotlera⁵ stanowi on najszybciej rozwijającą się formę handlu detalicznego.

Europejski Kodeks Etyczny Franchisingu⁶ określa franchising jako system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie oraz finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami. Istota systemu polega na tym, że dawca nadaje swoim poszczególnym biorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie ze swoją koncepcją. W ramach i na okres sporządzonej na piśmie umowy oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego biorcę do korzystania z nazwy handlowej dawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej.

Zawarcie umowy franchisingu jest więc korzystne dla obu stron. Franchisodawca rozszerza bezkapitałowo swoje rynki zbytu, a franchisobiorca minimalizuje ryzyko działalności przez

3 Obok wymienionych grup wśród kanałów dystrybucji znajdują się także różnego rodzaju przedsiębiorstwa współdziałające o charakterze transportowym, przeładunkowym, składowym, finansowym czy reklamowym.

4 P.Kotler, Marketing, Wyd. Rebis, Poznań 2005, s. 529.

5 Ibidem, s. 530.

(4)

wykorzystanie wiedzy i doświadczenia organizatora sieci. Cechą charakterystyczną franchisingu jest występowanie przez dawcę i biorcę systemu na zewnątrz w postaci jednolitego przedsiębiorstwa. Fakt ten sprawia, iż konsument ma wrażenie korzystania z produktów lub usług jednego dużego, często globalnego przedsiębiorstwa, mimo że w rzeczywistości ma do czynienia z większą liczbą odrębnych, zazwyczaj niewielkich podmiotów gospodarczych. Z rozważań powyższych wynika, iż franchising jest metodą współpracy gospodarczej, której ramy są wyznaczone przez postanowienia umowy franchisingowej. Jednocześnie jako forma organizacji dystrybucji franchising służy do rozszerzania rynków zbytu i stanowi metodę ekspansji przedsiębiorstwa.

Z punktu widzenia typów przedsiębiorstw działających w sieci powiązań w kanale dystrybucji franchising może przyjąć formę systemu: producent-detalista, producent- hurtownik lub hurtownik-detalista.⁷ Podstawowe kryterium klasyfikacji franchisingu stanowi jednak przedmiot, czyli charakter działalności, jaką mogą obejmować stosunki franchisingowe. Wyróżnia się według niego franchising produkcyjny, handlowy, usługowy oraz mieszany. Franchising produkcyjny zwany także przemysłowym lub technologicznym jest rezultatem zawarcia umowy, w której dawca zobowiązuje się do udostępnienia biorcy know-how, technologii produkcji, tajemnicy zawodowej oraz swojego doświadczenia technicznego w celu wytwarzania w ramach jego przedsiębiorstwa danego asortymentu o określonym standardzie, zdefiniowanej jakości i identycznych cechach zewnętrznych, jakie prezentują sobą wyroby przedsiębiorstwa macierzystego. W umowie franchisingu handlowego zwanego również dystrybucyjnym⁸ dawca zobowiązuje się dostarczyć określone towary, a biorca przyjmuje na siebie obowiązek sprzedaży tych dóbr w ramach prowadzonej przez siebie działalności. Franchising usługowy związany jest natomiast z obowiązkiem biorcy do posługiwania się znakiem firmowym dawcy oraz stosowanym przez dawcę sposobem znakowania przedmiotów wykonywanych usług, a także samą procedurą

6 Europejski Kodeks Etyczny Franchisingu (European Code of Ethics for Franchising ) został opracowany w 1991 roku przez Europejską Federację Franczyzy (European Franchise Federation). Stanowi on zbiór zasad uczciwego postępowania uczestników systemu franchisingowego.

7 K.Iwińska-Knop, Kanały rynku we współczesnej gospodarce, Wyd. UŁ, Łódź 2004, s. 41.

8 Niektóre źródła literaturowe odróżniają franchising handlowy od dystrybucyjnego. Przykładowo L.Stecki (L.Stecki, Franchising, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 1997, s. 105) traktuje franchising dystrybucyjny wężej od handlowego. Zasadniczym przedmiotem umowy franchisingu dystrybucyjnego jest prowadzenie przez biorcę sprzedaży towarów dostarczanych mu przez dawcę. Zatem omawiana forma różni się od franchisingu handlowego tym, że dawca nie dzieli się z biorcą całym kompleksem swych uprawnień i doświadczeń zdobytych w trakcie prowadzenia przedsiębiorstwa macierzystego, a sposób prowadzenia sprzedaży oraz organizacja przedsiębiorstwa przez biorcę nie stanowią odzwierciedlenia stylu i wzornictwa dawcy.

(5)

świadczenia tych usług. Szczegółowe rozgraniczenie elementów omówionych form franchisingu sprawia jednak niekiedy trudności. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest płynna granica zakresów poszczególnych typów franchisingu. Niejednokrotnie strony umowy starają się jej nadać treść mieszaną, czyli łączącą elementy omówionych form. Spośród scharakteryzowanych form franchising handlowy określany jest jako „najbardziej pełny” typ systemu franchisingowego. W literaturze można spotkać się nawet z poglądem, iż franchising handlowy powinien być traktowany jako podstawowa (właściwa) forma franchisingu postrzeganego jako system współpracy gospodarczej.⁹ Tej formie franchisingu poświęcona zostanie dalsza część artykułu.

3. STRUKTURA SEKTOROWA POLSKIEGO RYNKU FRANCHISINGU

Z roku na rok coraz więcej przedsiębiorców w Polsce przyjmuje franchising za główną strategię rozwoju i przekształca swoje przedsiębiorstwo w system franchisingowy. Na koniec 2006 roku na polskim rynku obecnych było 360 systemów franchisingowych, które funkcjonowały w oparciu o 26 tys. placówek.¹⁰ W strukturze systemów dominował handel z udziałem 57,2% w stosunku do usług z udziałem 42,8% (wykres 1).

Wykres 1. Struktura systemów franchisingowych w Polsce w latach 2002-2006

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce, Profit System, Warszawa 2007; Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa 2006; Raport o Polskim Rynku Franchisingu 2004/2005, Profit System, Warszawa 2005; Raport o franchisingu w Polsce 2003/2004, Profit System, Warszawa 2004.

9 L.Stecki, op.cit., s. 104.

10 Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce, Profit System, Warszawa 2007, s. 14.

53,7% 52,7% 58,1% 57,4% 57,2%

46,3% 47,3% 41,9% 42,6% 42,8%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006

systemy handlowe systemy usługowe

(6)

Tym samym w analizowanym okresie nie funkcjonował w Polsce żaden system franchisingowy o charakterze produkcyjnym, choć jak zauważa I.Steinerowska-Streb¹¹ ten rodzaj franchisingu mógłby przyczynić się do podniesienia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw oraz do zmniejszenia dysproporcji technologicznych pomiędzy podmiotami krajowymi i zagranicznymi.¹² Struktura sektorowa systemów franchisingowych w Polsce wykazywała niewielkie zróżnicowanie w ostatnich pięciu latach (wykres 1), niezmienna w całym okresie pozostała przewaga systemów handlowych nad usługowymi. Struktura ta jest cechą charakterystyczną polskiego rynku franchisingu od początku jego istnienia i jest wyrazem niewielkiego jeszcze stopnia jego dojrzałości. Przewaga systemów handlowych nad usługowymi jest przede wszystkim konsekwencją krótkiego okresu obecności umowy franchisingowej w polskim obrocie gospodarczym (19 lat), w którym nie zdążyła się jeszcze wytworzyć duża liczba sieci o charakterze usługowym. Należy mieć bowiem na uwadze, iż budowa systemu usługowego jest z reguły trudniejsza do realizacji i wymaga poniesienia relatywnie wyższych nakładów. W przypadku placówki handlowej know-how przekazywane biorcy dotyczy zazwyczaj asortymentu i identyfikacji sklepu,¹³ podczas gdy system usługowy wymaga przekazania przystępującemu do sieci licznych „tajników” działania w postaci receptur, technologii i procedur obsługi klienta, których wypracowanie jest bardziej czasochłonne. Z drugiej strony przewaga systemów handlowych nad usługowymi jest konsekwencją struktury sektorowej przedsiębiorstw w Polsce. Przedsiębiorstwa usługowe stanowią bowiem 23,5% ogółu podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Polsce, podczas gdy udział przedsiębiorstw handlowych kształtuje się na poziomie 28,5%.¹⁴

11 I.Steinerowska-Streb, Specyfika sieci franchisingowych funkcjonujących na rynku polskim, „Przegląd Organizacji” 2003, nr 5, s. 26.

12 Franchising produkcyjny mógłby stanowić podstawę modernizacji polskiego sektora produkcyjnego, ponieważ jego przedmiotem jest technologia produkcji określonego dobra oraz związane z nią know-how i doświadczenia techniczno-organizacyjne dawcy. W rezultacie biorca ma możliwość produkowania wyrobów spełniających te same standardy co produkty franchisodawcy. Ponadto przedsiębiorstwa macierzyste często zobowiązują się do prowadzania stałych badań nad unowocześnianiem i udoskonalaniem oferowanego produktu, a także do dostosowywania wyrobu do zmieniających się potrzeb konsumentów.

13 Systemy handlowe tworzone są zazwyczaj przez producentów lub wyłącznych dystrybutorów określonych towarów. Podstawą know-how sieci handlowych jest baza dostawców oraz korzystne warunki zakupu, takie jak efekty skali przy grupowych zakupach, kredyt kupiecki, możliwość zwrotu niesprzedanego towaru, uzupełnione o zasady skutecznej sprzedaży w postaci procedur obsługi klienta, wystroju lokalu czy marchandisingu.

(7)

4. SYSTEMY FRANCHISINGOWE W SEKTORZE HANDLOWYM

Franchising handlowy jest obecny w niemalże wszystkich branżach sektora handlowego w Polsce. Zdecydowanie najwięcej systemów funkcjonuje w branży odzieży i obuwia, w której na koniec 2006 roku znajdowało się 85 sieci (wykres 2), stanowiących 41,3%

wszystkich systemów handlowych (wykres 3) i 23,6% wszystkich systemów funkcjonujących w oparciu o formułę franchisingu w Polsce. Branża ta charakteryzuje się wysoką dynamiką przyrostu nowych systemów.¹⁵ W latach 2003-2006 co roku średnio 15 przedsiębiorstw odzieżowych lub obuwniczych decydowało się na rozwinięcie swojej działalności w oparciu o kontrakt franchisingowy.¹⁶

Wykres 2. Liczba handlowych systemów franchisingowych w Polsce w poszczególnych branżach w latach 2002-2006

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce, Profit System, Warszawa 2007; Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa 2006; Raport o Polskim Rynku Franchisingu 2004/2005, Profit System, Warszawa 2005; Raport o franchisingu w Polsce 2003/2004, Profit System, Warszawa 2004.

14 Wskaźnik obliczony został w oparciu o dane na temat sekcji PKD przedsiębiorstw, które prowadziły

działalność w Polsce w 2005 roku. Dane do obliczeń zaczerpnięte zostały z opracowania: Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia działalności w 2005 r., GUS, Warszawa 2006.

15 Do największych sieci franchisingowych tej branży (pod względem ogólnej liczby jednostek) należały w 2005 roku przedsiębiorstwa: CCC (sieć sklepów obuwniczych), BigStar (sieć sklepów z odzieżą i obuwiem) oraz Ambra (sieć sklepów obuwniczych).

16 Jedną z przyczyn dynamicznego rozwoju franchisingu w tej branży jest tworzenie przez projektantów odzieży i obuwia sieci sklepów, które gwarantują wysoki i stosunkowo sztywny popyt na produkty, a ponadto tworzą poprzez wykorzystanie efektu skali korzystne warunki zakupu na rynkach Dalekiego Wschodu.

0 15 30 45 60 75 90

2002 2003 2004 2005 2006

odzież i obuwie

artykuły spoż. i przemysł.

artykuły dla domu i ogrodu

AGD, RTV i telekomunikacja kosmetyki, biżuteria, upominki

stacje benzynowe

handel inny

(8)

Kolejną pozycję pod względem liczby systemów franchisingowych w sektorze handlowym zajmuje z udziałem 23,3-procentowym branża spożywczo-przemysłowa¹⁷ (wykres 3). Na koniec 2006 roku w obszarze tym działało 48 sieci (wykres 2), z których 16 rozpoczęło działalność w roku 2006.¹⁸ Był to wyjątkowo wysoki przyrost, bowiem w latach 2003-2005 liczba systemów w tej branży powiększała się średniorocznie o 5 nowych sieci.

Wykres 3. Struktura branżowa handlowych systemów franchisingowych w Polsce w latach 2002- 2006

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce, Profit System, Warszawa 2007; Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa 2006; Raport o Polskim Rynku Franchisingu 2004/2005, Profit System, Warszawa 2005;

Raport o franchisingu w Polsce 2003/2004, Profit System, Warszawa 2004.

Ponad 12-procentowy udział (wykres 3) wśród handlowych¹⁹ systemów franchisingowych wykazała w analizowanym okresie branża: artykuły dla domu i ogrodu,²⁰ na którą w 2006 roku składało się 25 sieci (wykres 2).²¹ Do pozostałych branż wyróżnionych w strukturze systemów handlowych (wykres 3) należały w analizowanym okresie: AGD, RTV i telekomunikacja²² z udziałem 9,7%,²³ kosmetyki, biżuteria i upominki²⁴ z udziałem

17 Systemy te rozwijają się przede wszystkim poprzez zrzeszanie działających już sklepów pod wspólnym logo.

18 Do największych systemów w tej branży należały w 2005 roku sieci sklepów spożywczych: Sklepy ABC, Lewiatan oraz Sieć 34.

19 Do rozwoju sieci w tej branży przyczyniła się przede wszystkim koniunktura na rynku budowlanym.

20 Do branży: artykuły dla domu i ogrodu zaliczone zostały sieci sklepów z artykułami wyposażenia wnętrz oraz ogrodowymi. Stosunkowo niewielki udział sieci tej branży w strukturze systemów wynika z faktu, że sklepy te wymagają z reguły wysokich nakładów inwestycyjnych.

21 Największe systemy franchisingowe w branży: artykuły dla domu i ogrodu reprezentowały w 2005 roku marki: Stofarb (sieć sklepów z farbami i artykułami wykończenia wnętrz), Goran (sieć sklepów ze stolarką budowlaną) oraz Bricomarche (sieć marketów z artykułami wyposażenia wnętrz, budowlanymi i ogrodowymi).

22 Do branży: AGD, RTV i telekomunikacja należą sieci sklepów, których przedmiotem działalności jest sprzedaż urządzeń gospodarstwa domowego oraz sprzętu i usług związanych z telekomunikacją i elektroniką.

36,4% 38,6% 35,2% 42,6% 41,3%

27,3% 22,7%

22,1%

21,6% 23,3%

13,6% 14,8%

16,4% 11,5% 12,1%

7,6% 9,1% 10,7% 10,8% 9,7%

6,1% 6,8% 9,0% 8,8% 9,2%

6,1% 5,7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006

handel inny

stacje benzynowe

kosmetyki, biżuteria, upominki AGD, RTV i telekomunikacja artykuły dla domu i ogrodu

artykuły spożywcze i przemysłowe odzież i obuwie

(9)

9,2%²⁵ oraz stacje benzynowe²⁶ stanowiące w 2006 roku 4,4% wszystkich franchisingowych sieci handlowych. Spośród tych trzech grup szczególnie dynamicznym przyrostem nowych systemów charakteryzowała się w analizowanym okresie branża: kosmetyki, biżuteria i upominki, w której w ciągu czterech lat liczba sieci franchisingowych zwiększyła się prawie pięciokrotnie, a w samym 2006 roku wzrosła o 46,2% w stosunku do roku poprzedniego.

Branża paliwowa, wykazująca w latach 2003-2005 niezmienny poziom, powiększyła się w 2006 roku o 4 nowe systemy, co stanowi przyrost na poziomie 80% w stosunku do roku poprzedniego. Natomiast branża: AGD, RTV i telekomunikacja wykazywała w latach 2003- 2006 stabilny przyrost rzędu 3-5 sieci w skali roku.

5. JEDNOSTKI FRANCHISINGOWE W SEKTORZE HANDLOWYM

Obok obserwowanego w ostatnich latach dynamicznego wzrostu liczby systemów franchisingowych w Polsce, zauważalny jest również szybki przyrost jednostek działających w ramach sieci. W 2006 roku polski rynek franchisingowy wzbogacił się o 2.618 nowych jednostek, co stanowi 11,3-procentowy przyrost w stosunku do roku poprzedniego. Analiza struktury sektorowej placówek franchisingowych w latach 2002-2006 wskazuje na zdecydowaną przewagę jednostek handlowych, których udział w analizowanym okresie pozostawał na zbliżonym poziomie, oscylując w granicach 76-78% (wykres 4).

Zaprezentowana struktura jest konsekwencją typowej dla polskiego rynku franchisingu liczbowej przewagi systemów handlowych nad usługowymi, a ponadto jest potęgowana poprzez fakt, iż przeciętny system handlowy w Polsce funkcjonuje w oparciu o wyższą średnio liczbę jednostek (78,4 jednostki) niż przeciętny system usługowy (28,9 jednostek).

Analiza branżowa wskazała na wyraźną przewagę w strukturze jednostek zajmujących się dystrybucją artykułów spożywczych i przemysłowych, które w 2006 roku stanowiły 61,0%

wszystkich jednostek franchisingowych sektora handlowego (wykres 5).²⁷ Kolejne pozycje

23 Największą liczbą jednostek w 2005 roku wśród systemów tej branży dysponowały: Avans (sieć sklepów ze sprzętem AGD i RTV), Mix Electronics (sieć sklepów AGD, RTV i GSM) oraz Germanos (sieć sklepów z telefonami komórkowymi i akcesoriami).

24 Do branży: kosmetyki, biżuteria i upominki zaliczone zostały sieci franchisingowe sklepów drogeryjnych i jubilerskich oraz sklepów z zabawkami i upominkami.

25 Do największych sieci franchisingowych tej branży w 2005 roku należały: Jawa (sieć sklepów z chemią gospodarczą i kosmetykami), Drogeria Natura (sieć drogerii) oraz Nicole (sieć perfumerii).

26 W branży tej największą liczbą jednostek w 2005 roku dysponowały sieci: Orlen, Lotos oraz Shell.

27 W 2006 roku franchisodawcom z tej branży sprzyjały liczne konsolidacje, między innymi sieć Geant została przejęta przez Real, sieci Albert i Hypernova przez Carrefour, a sieć Leader Price przez Tesco.

(10)

zajęły punkty sprzedaży detalicznej odzieży i obuwia z udziałem w strukturze na poziomie 15,6%²⁸ oraz placówki sprzedające produkty z zakresu AGD, RTV i telekomunikacji, stanowiące 11,0% ogółu franchisingowych jednostek handlowych.

Wykres 4. Struktura jednostek franchisingowych w Polsce w latach 2002-2006

Wykres 5. Branżowa struktura handlowych jednostek franchisingowych w Polsce w latach 2002- 2006

28 Branża ta odnotowała w 2006 roku przyrost 330 nowych jednostek, co spowodowane było powstaniem nowych sieci, jak również dynamicznym rozwojem centrów handlowych, w których systemy tej branży najczęściej lokują swoje sklepy.

77,2% 76,5% 76,6% 76,4% 78,4%

22,8% 23,5% 23,4% 23,6% 21,6%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006

jednostki handlow e jednostki usługow e

59,2% 57,5% 60,1% 59,9% 61,0%

13,7% 14,5% 15,1% 15,4% 15,6%

8,3% 9,8% 10,7% 11,3% 11,0%

10,2% 8,7% 7,7%

7,7% 8,3% 5,4%

6,2%

7,1%

4,6% 4,2%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006

artykuły dla domu i ogrodu

kosmetyki, biżuteria, upominki stacje benzynowe

AGD, RTV i telekomunikacja odzież i obuwie

artykuły spożywcze i przemysłowe

(11)

W ostatnich latach struktura branżowa jednostek franchisingowych nie uległa większym zmianom. W ramach sektora handlowego wysoka dynamika przyrostu widoczna była w wśród sklepów spożywczych i przemysłowych. W branży tej liczba franchisingowych placówek zwiększała się średnio o 13,2% w skali roku. W 2006 roku na 10 nowopowstałych jednostek 7 pochodziło z tej właśnie branży. Wyraźnie widoczne jest również zmniejszenie się w strukturze udziału jednostek z branży: kosmetyki, biżuteria i upominki, w przypadku której w latach 2003 i 2004 nie odnotowano pojawienia się żadnej nowej placówki.²⁹

6. WNIOSKI

Franchising stanowi przykład systemu dystrybucji zintegrowanego pionowo, który z powodzeniem od 19 lat jest wykorzystywany w polskim obrocie gospodarczym. Jest on nie tylko formą dystrybucji, lecz również formułą współpracy przedsiębiorstw, koncepcją prowadzenia działalności gospodarczej, jak również metodą ekspansji rynkowej. Idea franchisingu cieszy się dużym zainteresowaniem ze strony polskich przedsiębiorców, ponadto zagraniczne sieci franchisingowe doceniają walory polskiego rynku jako źródła zbytu dla swoich produktów i usług. Potwierdzeniem tego faktu jest dynamika przyrostu liczby sieci franchisingowych funkcjonujących na polskim rynku, która w latach 1989-2006 osiągnęła średnioroczny poziom 37,2%.³⁰ Analiza struktury sieci i jednostek franchisingowych wskazuje na ilościową przewagę sektora handlowego nad usługowym. Franchising handlowy bywa określany jako najbardziej typowy czy też właściwy rodzaj franchisingu. Należy jednak oczekiwać, iż charakterystyczna dla polskiego niedojrzałego jeszcze rynku franchisingu dominacja systemów i placówek handlowych nad usługowymi, będzie zmieniała się zgodnie z tendencjami gospodarek wysoko rozwiniętych, w których zdecydowaną przewagę wykazują już sieci usługowe.³¹ Pewną zapowiedź tych zmian może stanowić fakt, iż w 2006 roku plany otwarcia nowych placówek franchisingowych deklarowało ponad trzykrotnie więcej

29 Zmniejszenie udziału w strukturze jednostek systemów handlowych widoczne jest również w przypadku placówek paliwowych oraz jednostek działających w branży kosmetyki, biżuteria i upominki. Odnotowany w ostatnich latach spadek per saldo liczby stacji benzynowych działających w oparciu o formułę franchisingu wynikał przede wszystkim ze zmian organizacyjnych w przedsiębiorstwach Orlen, Lotos i Statoil. Natomiast zmniejszenie liczby placówek w branży: kosmetyki, biżuteria i upominki było konsekwencją zmian strategii ekspansji największych systemów franchisingowych tej branży: Jawa, Drogeria Natura oraz Nicole.

30 Obliczenia własne na podstawie: Raport 2006/2007…, op.cit., s. 11.

(12)

franchisodawców z sektora usługowego niż handlowego.³² Nie bez znaczenia pozostają również zachodzące od połowy XX wieku globalne zmiany określane mianem „rewolucji usługowej”, polegające na wzroście znaczenia sektora usługowego w gospodarce, których skutki powoli obserwowane są również w Polsce.³³

LITERATURA

[1] Czubała A., Dystrybucja produktów, PWE, Warszawa 2001.

[2] Iwińska-Knop K., Kanały rynku we współczesnej gospodarce, Wyd. UŁ, Łódź 2004.

[3] Kotler P., Marketing, Wyd. Rebis, Poznań 2005.

[4] Podmioty gospodarcze według rodzajów i miejsc prowadzenia działalności w 2005 r., GUS, Warszawa 2006.

[5] Pokorska B., Franchising w rozwoju procesów integracji w handlu, „Handel Wewnętrzny” 2003, nr 4-5.

[6] Poździk R., Dystrybucja produktów na zasadzie wyłączności w Polsce i UE, Wyd.

Verba, Lublin 2006.

[7] Raport o franchisingu w Polsce 2003/2004, Profit System, Warszawa 2004.

[8] Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa 2006.

[9] Raport o Polskim Rynku Franchisingu 2004/2005, Profit System, Warszawa 2005.

[10] Raport 2006/2007: Rynek franczyzy i systemów agencyjnych w Polsce, Profit System, Warszawa 2007.

[11] Stecki L., Franchising, TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 1997.

[12] Steinerowska-Streb I., Specyfika sieci franchisingowych funkcjonujących na rynku polskim, „Przegląd Organizacji” 2003, nr 5.

[13] Wyszkowska-Kuna J., Handel usługami w procesie integracji europejskiej, Wyd. UŁ, Łódź 2005.

31 W latach 2001-2002 systemy usługowe stanowiły w USA 52%, a w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii 54% ogółu sieci franchisingowych; za: B.Pokorska, Franchising w rozwoju procesów integracji w handlu,

„Handel Wewnętrzny” 2003, nr 4-5, s. 94.

32 Raport 2006/2007…, op.cit., s. 26.

33 J.Wyszkowska-Kuna, Handel usługami w procesie integracji europejskiej, Wyd. UŁ, Łódź 2005, s. 5.

(13)

FRANCHISING AS A EXAMPLE OF VERTICAL INTEGRATED DISTRIBUTION’S SYSTEM IN POLISH TRADE SECTOR

The article presents the nature of cooperation between trade enterprises on the basis of a franchise contract. The author summerises the idea of franchising and its development in the Polish economy. Changes in the sectoral structure and branch structure of the Polish franchise market has also been analysed. The author indicates branches with the most franchise chains and functioning for several years, as well as those, in which franchising has been present for only few years. Moreover, the article presents foresight changes, which follow in the sectoral structure of the Polish franchise market in the nearest future.