FUN1
1 j
■IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I —
... ...
....■...
1/1. Relacja AO ■/ S . A
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora k / j & . /
1/3. Inne rrtateriały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora II. Materiały uzupełniające relację », N i O - 5 ‘ '' ^
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) 111/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.
ill/5 - inne...
IV. Korespondencja
V. Nazwiskowe karty informacyjne U/ . 0
VI. Fotografie
2
-
3
B y d g o s z c z , d n i a ?Q! I X .1
~~R e l a c j a o M a t c e p . f l e r u c k i e j P r a n c i s z c z e "Joafifla'"
z ł o ż o n a p r z e z c ó r k ę J a d w i g ę f l i ń s k ą .
W o k r e s i e o k u p a c j i z a m i e s z k a ł a na u l . Czerwonego K r z y ż a 29 w B y d g o s z c z y , p r o w a d z i ł a dom s k ł a d a j ą c y s i ę z r o d z i n y w ł a s n e j - mę£a, 2 c ó r k i i 7 l e t n i s y n .
Od 1 9 4 3 r , gdy c ó r k i w ł ą c z y ł y s i ę do ę r a c y w r u c h u o p o r u - dom M a t k i s t a ł s i ę p u nk tem k o n s p i r a c y j n y m , s ł u ż ą c y m l u d z i o m i sprawom Kom.Okręgu AK, p o d o k r ę g u , i n s p e k t o r a t u b y d g o s k i e g o i s p a l o n y m .
Matka b y ł a w i e l k ą p a t r i o t k ą , wychowaną w tym d u c h u p r z e z s w e g o o j c a S e w e r y n a K a s p r o w i c z a , z a m i e s z k a ł e g o w G ra b o w i e pow.Lubawa na g r a n i c y
( 3km) W a r m i i. B y ł on p r o p a g a t o r e m s z e r z e n i a p o l s k o ś c i na z i e m i a c h Warmii i M a zu r, k t ó r e p o z o s t a ł y po s t r o n i e n i e m i e c k i e j . P o s i a d a ł l i c z n ą b i b l i o t e k ę d z i e ł p o l s k i c h i r ó w n i e ż g a z e t wyd awan ych w O l s z t y n i e po p o l s k u p r z e z t a m t e j s z y c h p a t r i o t ó w p o l s k i c h . P r z y p u s z c z a l n i e z n i m i d z i a d e k u t r z y m y w a ł k o n t a k t .
Pomimo, ż e j e d e n z b r a c i M a t k i z g i n ą ł w D a c h a u w ra z z s y n e m , a po d r u g i m b . l e g i o n i ś c i e i ż o ł n i e r z u A r m i i P o l s k i e j ś l a d w o k r e s i e w o j n y ( i i - e j ) z a g i n ą ł , Matka moja z a d e k l a r o w a ł a p r a c ę w k o n s p i r a c j i . \fe a rd zo d z i e l n a i odważna z o s t a ł a n i e t y l k o d a w c z y n i ą m i e s z k a n i a d l a p o t r z e b k o n s p i r a c j i a l e i k u r i e r k ą w i n s p e k t o r a c i e b y d g o s k i m . D z i ę k i m i ł e m u i ż y c z l i w e m u l u d z i o m u s p o s o b i e n i u , a r r ó w n o c z e ś n i e b . o p a n o w a n a i z r e f l e k s e m , u m i a ł a s p r o s t a u rożnym n i e b e z p i e c z n y m s y t u a c j o m . N p . w p o d r ó ż y k u r i e r s k i e j do S t a r o g a r d u - p u n k t u k o n t a k t o w e g o d l a Borów T u c h o l s k i c h - t r a f i ł a n a o b ł a w ę . N i c n i e u t r a c i ł a z w i e z i o n y c h m a t e r i a ł ó w , n a t o m i a s t s t a m t ą d ę r z y w i o z ł a b ro ń i a m u n i c j ę , k t ó r ą p o m a g a ł j e j ^ z e s t a c j i d ź w i g a ć j a k i ś z o ł n i e r z n i e m i e c k i . J ę z y k w rog a z n a ł a - t o t e ż b y ł o c e n n ą p o m o cą . 0 p r a c y c ó r e k w k o n s p i r a c j i w i e d z i a ł a i z a c h o w u j ą c p e ł n ą d y s k r e c j ę p o m a g a ł a w m i a r ę p o t r z e b y J e j m ęst wo n i e z m n i e j s z y ł o s i ę po wp adce w B y d g o s z c z y p u n k t u KO -^zw. " T r ó j k i ” , gd y j e j c ó r k a J a d w i g a tam p r a c u
j ą c a p r z e s z ł a na ż y c i e n i e l e g a l n e c z y l i t u ł a c z e a po w y w i e z i e n i u $ e j mę ża na r o b o t y p r z y f r o n t o w e do N i e m i e c , wz m o g ła d z i a ł a l n o ś ć k o n s p i r a
c y j n ą .
U m i e j ę t n o ś ć w s p ó ł ż y c i a z l u d ź m i z j e d n y w a ł a j e j o g ó l n ą s y m p a t i ę , z a u f a n i e i p o w a ż a n i e . Te c e c h y p o m a g a ł y j e j w u t r z y m a n i u b e z p i e c z e ń s t w a p u n k t u k o n t a k t o w e g o .
W o s t a t n i m k w a r t a l e 1 9 4 4 r k - d t o k r ę g u "Jan “ ' t a ł z t e j ( $ s p w i g a uxxnsK;a
)( - ) 1 . M o n s i o r s k a B y d g o s z c z , ’ ~
R e l a c j ę s p i s a ł a .
Zgo dn oś ć p o d p i s u s t w i e r d z a
A
4
(Y
5
LEGITYM ACJA
KRZYŻA ARMII KRAJOWEJ Miejsae emblematu Krzyża AK
Nr. 19308 Za zgodnośći
Odpis* f
Nazwisko mtUGKA
Imię Franciszka
Pseudonim "Waleria"
P rzed ział Łączność
Loap, Bydgoszcz Odznaczony z o s ta ł
KRZYŻEM ARMII KRAJOWEJ
ustanowionym dbia 1 sierp n ia 1966 roku przez dowódcę AK gen. Tadeusza Bora ~ Komorowskiego dla upamiętnienia wesoł
ku żołn ierza P o lsk i Podziemnej w latach.
1939 - 1 W
>
Pod p is i P ieczęć podłużna /«*/ pieczytelny Przewodniczący
Komisji Krzyża / - / tó.Mandziara "Siwy**
Londyn, dnia 1 sierp n ia 1973 roku
- «
6
\ y £ )
7
Derucka 54
M ro ss, S ło w n ik k a p ła n ó w ; G a ze ta Toruńska 1 8 8 6 n r 27 9 , 2 9 4 ; P ie lg r z y m 1872, s. 335.
D E R U C K A F R A N C IS Z K A z domu Kasprowicz, pseud. „Joanna” (1889-1977).
Ur. 27 HI 1889 w Grabowie w po w. lubaw
skim. Córka Seweryna i Julianny z Markow
skich. Jej ojciec był czynnym propagatorem polskości, gromadził książki polskich auto
rów i utrzymywał kontakty z działaczami polskimi na Warmii i Mazurach. W okresie okupacji hitlerowskiej Derucka, kobieta już ponad pięćdziesięcioletnia, podobnie jak i jej dwie córki Helena i Jadwiga, zadeklarowała pracę w konspiracji i została zaprzysiężona pod pseud. „Joanna”. Na potrzeby konspira
cji oddała swoje mieszkanie w Bydgoszczy.
Okresowo ukrywali się w nim m. in. Alek
sander Schultz (ps. „Michał”, „Maciej”), komendant Podokręgu Północno-Zachodnie- go AK; Alojzy Suszek (ps. „Paweł”, „Mie
czysław”), inspektor AK; Jan Pałubicki (ps.
„Janusz”), komendant Okręgu. Dorywczo Derucka pełniła funkcję kurierki do oddzia
łów partyzanckich w Borach Tucholskich.
Związek małżeński zawarła z Walerianem Deruckim (ur. 14 VI 1887), kupcem. W 1913 zamieszkali w Bydgoszczy. W tym mieście urodziło im się pięcioro dzieci: Helena (ur.
1913), Edmund (ur. 1915), Jadwiga Marta (ur. 1916), Janina Franciszka (ur. 1919) i Janusz Zbigniew (ur. 1936). We IX 1946 przeniosła się z mężem Walerianem do Wro
cławia, gdzie wkrótce została wdową. Zmar
ła 27 VII 1977 we Wrocławiu. Derucka odznaczona była Brązowym Krzyżem Zasłu
gi z Mieczami.
B S B I; S B K P I V (Ind.); SBPN, Supł. (D eru cka J a d w ig a ).
D ÓM ANOW SKI PAULIN (1906-1940) maturzysta Semina-
rium \N auczyciel- skiegoW Lubawie, oficer Wojska Pol
skiego, onara zbrod
ni sowieckich.
Ur. 26X11 1906 w Jersey City N.Y.
w Stanach Zjedno
czonych A.P.,Vako syn Polikarpa (1874-
1950) i Anny a d . Chechłowskiej (1883- 1957). Ojciec pochodził ze wsi Nur pow.
Ostrów Mazowiecka. W młodym wieku wyjechał do Ameryki. W 1920 wrócił do rodzinnej wsi. W 1921 osiedlił się w Luba
wie i za zarobione Va oceanem pieniądze kupił dom czynszowy przy ul. Barbary 30.
Paulin kształcił się w'Seminarium Nauczy
cielskim w Lubawie. W V 1929 zdał maturę i następnie wstąpił do\szkoły oficerskiej.
Ukończył ją i został oficerem zawodowym.
Stacjonował w garnizonie w Grudziądzu.
W 1939 był porucznikiem piechoty służby stałej. Walczył w kampanii wrześniowej jako dowódca 5 kompanii impr. baonu z Ośrodka Zapasowego 16 Dywizji Piechoty (Grupa Kielce). Dostał się do niewoli sowieckiej i był jeńcem obozu w Starobielsku. Na wio
snę 1940 został zamordowany przez NKWD w Pietichatkach k. Charkowa. Był żonaty z Rut z d. Dunaj ską córką zawiaabwcy sta
cji PKP w Lubawie. Mieli syna Ryszarda, absolwenta ATR w Olszynie. PaulimD. miał braci nauczycieli: Emiliana (1908-M966), mat. SN w Lubawie 1928, n.w Tuszynach pow. Świecie, nast. w Ogrzelinach pow.
Chojnice; Tadeusza (1911-1969), m aoSN w Lubawie 1934, absolwent AWF w 'S o
snowcu, n. w Sosnowcu. \
K r y s k a -K a r s k i T., S tr a ty k o rp u su o fic e rsk ie g o 1 9 3 9 -1 9 4 5 . L on dyn 1996, s. 8 1 ; R o z s tr z e la m
8
C t
V
9
Gdyni. Zajmował je do wybuchu II wojny św iato
wej. Przyczynił się do założenia w 1937 Towarzy
stwa Przyjaciół Nauk w Gdyni i następnie był jego prezesem. 14 IX 1939 został w zięty przez N ie
mców jako zakładnik. Osadzono go w obozie w Piaśnicy k. Wejherowa. W obozie tym stracił życie, prawdopodobnie późną jesienią 1939.
Odznaczony był Krzyżem Komandorskim Or
deru Polonia Restituta (3 V 1928).
AP-Bydg., USC m. Bydg., Ks. ur., sygn. 123,1888, nr 776; ŁOZA S„ s. 118 (fot.); PIETRYKOWSKI T., Sądownictwo polskie, s.
25; CZARLIŃSKA E., Tajne nauczania (w:) Opowieści bydgo
skie, s. 34— 35; BOJARSKA B„ Piaśnica, s. 53, 88; BUKOWSKI A., Zycie kulturalne (w:) Gdynia, s. 165; MAŁKOWSKI K., Zarys dziejów, s. 17, 20, 28, 29, 30, 55, 58 (fot); MICHAŁOWSKA J„
Terror, (w:) Dzieje Gdyni, s. 215.
Janusz Kutta
CZARNECKI ANTONI (1883— 1936), działacz związków zawodowych, urzęd
nik samorządowy
Urodzony 14 XII 1883 w Pakości w pow.
mogileńskim. Syn Jana, małego przedsiębiorcy budowlanego, i Pelagii z Rungów. N ic nie w iado
mo o jego dzieciństw ie i młodości. Po zawarciu związku małżeńskiego z Heleną z Semmlerów przez pewien okres mieszkał w Toruniu. Z tego miasta wiosną 1914 przeniósł się do Bydgoszczy.
B ył w tym m ieście organizatorem polskich zw iąz
ków zawodowych (ZZP). Bardzo czynny był w latach 1918— 1920, kiedy to występował na rzecz odłączenia b. dzielnicy pruskiej od N iem iec i w łączenia B ydgoszczy do Macierzy. W X 1918 w szedł w skład Rady Ludowej na m. B ydgoszcz i przedmieścia i pełnił w niej funkcję wiceprezesa.
Obok red. —> J. Teski był wyrazicielem życzeń ludności polskiej wobec niemieckiego jeszcze ma
gistratu bydgoskiego. Przez polskich mieszkańców Bydgoszczy został /Wybrany delegatem na Polski Sejm D zieln icow y/w Poznaniu (3— 5 XII 1918).
19 I 1920 w chodził w skład delegacji polskiej przejmującej B yd goszcz dla Polski. N astępnie przez szereg lat kierow ał Urzędem Opieki Społe
cznej. Był członkiem Bractwa Strzeleckiego w Bydgoszczy.
Zmarł 28 Y l 1936 w Bydgoszczy.
Zarząd Miejski w nekrologu n a p i s a ł : .p o ło żył zasługi dla r/ia sta Bydgoszczy w chwilach p rz e ło
m owych roku 1919/20, a ja k o urzędnik miejski zaskarbił sobie pow szechne uznanie".
Miał czworo dzieci: Stefana Zbigniewa (ur. 1912 w Toruniu), Halinę Jadwigę (ur. 1913 w Toruniu), Zbigniewa Bogdana (ur. 1918 w Bydgoszczy) i Lecha Kazimierza (ur. 1922 w Bydgoszczy).
USC-Bydg., Ks. zg., 816/36; AP-Bydg., Akta m. Bydg., Kartote
ka; Dziennik, s. 110; JPolska Bydgoszcz, s. 10— 11, 13, 17, 46;
DEMEL CZ., KRAWULSKI J., RZEPA K., Działalność Narodo
wego Stronnictwa Robotników, s. 86; Dz. Bydg., nr 103 z 3 VII 1936 r; KLEIN J., practw o Strzeleckie, Bydg., 1924, s. 42.
Janusz Kutta
ó
DERUCKA FRANCISZKA z domu Ka
sprowicz (1889— 1977), pseud. „Joanna”
Urodzona 27 III 1889 w Grabowie w pow.
lubawskim. Córka Seweryna i Julianny z Marko
wskich. Jej ojciec był czynnym propagatorem polskości, gromadził książki polskich autorów i utrzymywał kontakty z działaczami polskim i na Warmii i Mazurach.
Związek małżeński zawarła z W alerianem De- ruckim (ur. 14 VI 1887), kupcem. W B ydgoszczy zamieszkali w 1913. W tym m ieście urodziło im się pięcioro dzieci: —> Helena (ur. 1913), Edmund (ur. 1915), - » Jadwiga Marta (ur. 1916), Janina Franiszka (ur. 1919) i Janusz Zbigniew (ur. 1936).
W okresie okupacji hitlerowskiej D ., kobieta już ponad pięćdziesięcioletnia, podobnie jak i jej dw ie córki Helena i Jadwiga, zadeklarowała pracę w konspiracji i została zaprzysiężona pod pseud.
„Joanna” . N a potrzeby konspiracji oddała sw oje mieszkanie. Okresowo ukrywali się w nim m.in.
Aleksander Schultz C»Michał” , ,;M aciej” ), ko
mendant Podokręgu Północno-Zachodniego AK A lojzy Suszek („Paw eł” , „M ieczysław ” ), inspe
ktor AK, Jan Pałubicki („Janusz” ), komendant Okręgu. Dorywczo D. pełniła funkcję kurierki do oddziałów partyzanckich w Borach Tucholskich.
W e IX 1946 przeniosła się z m ężem W aleria
nem do Wrocławia, gdzie wkrótce została wdową.
Zmarła 27 VII 1977 we Wrocławiu. D. odzna
czona była Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
AP-Bydg., Akta m. Bydg., Kartoteka; Adressbuch 1913, s. 302;
ZAW ACKA E., Deruckie, (w:) Zasłużeni Pomorzanie, Wr. 1984, s. 51— 59.
Janusz Kutta
m i
DRYGA WA z d notypistl
Urodzc Bernarda, M iklaszóv pracowała bydgoskie go. Następ stenotypis sława Dry łego w S<
Sosnow ca znając ję;
zatrudnię:
Podejrzan się ukryw scow oścu zdołała w do zameli rowana z<
lotn isk u .!
i skierow:
leniu Byt nej, wykt PUR. Na niami dzi oddziale Rozgłośn pracował nia [lustr z tym pis depeszov
10
Derucka Franciszka z d. Kasprowicz ps. „Jo
anna” (1889-1977), kurierka i łączniczka Insp.
AK Bydgoszcz
Urodzona 27 III 1889 w Grabowie; córka Seweryna, patriotycznego działacza w pow. lu
bawskim i Julianny z d. Markowskiej. W 1912 zawarła związek małżeński z Walerianem De- ruckim, kupcem. Od 1913 zamieszkali w Byd
goszczy przy ul. Łokietka, gdzie prowadzili własną restaurację. Zajmowała się ponadto wy
chowywaniem ich pięciorga dzieci.
W 1942 została wysiedlona z mieszkania przy ul. Łokietka i zamieszkała z rodziną przy ul. Czerwonego Krzyża 29. Jako 54-letnia ko
bieta włączyła się w działalność AK. Zaprzysię
żona przypuszczalnie przez Aleksandra Schulza ps. „Michał”, „Maciej” pod ps. „Joanna” była kontaktem i kwatemiczką Insp.
AK Bydgoszcz. Jej mieszkanie przy ul. Czerwonego Krzyża 29 stało się kwaterą dla „spalonych” i punktem odpraw oficerów sztabu Okr. AK Pomorze. Okreso
wo ukrywali się tu m.in. Aleksander Schulz ps. „Michał” kmdt Podokr. Północ
no-Zachodniego AK, Alojzy Suszek ps. „Paweł”, „Mieczysław”, kmdt Insp. AK Bydgoszcz, ppłk Jan Pałubicki ps. „Janusz”, kmdt Okręgu AK Pomorze. Do
rywczo pełniła też funkcję kurierki i łączniczki. Znała dobrze j. niemiecki, umiała też sprostać różnym niebezpiecznym sytuacjom: np. w czasie podróży kurierskiej do Starogardu, gdzie był punkt kontaktowy do oddz. part. w Borach Tucholskich, trafiła na obławę. Nic nie utraciła z wiezionych materiałów; nato
miast stamtąd przywiozła broń i amunicję. Wspomagała także córki w pracy konspiracyjnej.
We wrześniu 1946 przeniosła się z mężem z Bydgoszczy do Wrocławia, gdzie wkrótce owdowiała. Zmarła 27 VII 1977 we Wrocławiu.
Odznaczona Krzyżem Armii Krajowej, Brązowym Krzyżem Zasługi z M ie
czami, Medalem Wojska (po raz 1, 2).
Derucka Helena zam. Szajkowska (córka) ps. „Bogna”, „Tekla” (1913—
-1977), szefowa WSK Kmdy Podokr. Północno-Zachodniego AK Pomorze. De
rucka Jadwiga zam. Glińska (córka) ps. „Maria”, „Jadzia” (1916-1983), szy- frantka i szefowa kancelarii sztabu Kmdy Okr. AK Pomorze.
A P A K , T.: D erucka F., D erucka J. (zam . G lińska), G en d aszek F., S za jk o w sk a H.
(z d. D erucka); J a s z o w s k i T ., G ru d zią d zk i In sp e k to ra t A rm ii K r a jo w e j, w: A K n a P o m o rz u ..., s. 5 2, 5 8 , 59; Sł. konsp. p o m ..., cz. 2, s. 52; cz. 4 , s. 151, 152;
S z e w s J., Sł. b io g r. Z ie m i L u b a w sk ie j 1 2 4 4 -2 0 0 0 , Lubaw a 2 0 0 0 , s. 54.
