ACT A G E 0 LOG I C A " P.O L 0 N I C A
VOL. X 1960 No. 4
KAMILA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
Budom8 geologiczna strefg. zegocinskiej
STRESZCZENIE: Strefa. ZegociDska stanowi Illajbardziej WSChodnil:l CZ~sC dlugiej stl.'efy olden tektonicznych, cil'Wll:lCYch, sili: od Rajbrotu do Zywca w obrli:bie plasz-
~y "SlElSk:iej w Karpatach Zachodnich. Strefli: zegocJ.ilskl:l ogranicza od p6mocy antykJina Czcllowa - element tektan4czny plaszc.mwmy slJ\ekiej, a od poIudnia i W&Chodu pblszczl>wina magumka. W buOOw.ie geologicznej sUrely z.egocinskiej biorll ud2lial g6m.o-ki'"edowe i paleogeilsk:ie utwory plaszczowiny pocWllSkiej i warst- wy dolnej ki-edy pla~Jny slJ\skiej. Warstwy kredy" g6rnej serii podsl~skiej wykBztaloone SI:l w poetacl trzech ogndw, kt6rymd. SI:l szare margle z egzatykarni, margle pstre z margIa:mi iegociDskimi, piasJrowce glauklooi1lowe z" Rajbrotu omz piaskowoe i zlepience z Ryb18. W kIredzie g6a:m.e;J nasULPiIo w basenie sedymentacyj- nym strefy zegocmskiej wynurzenie ~Sci kDrdyUery w posta.ci wysp. Zaznaczyl Sli~
tu r6wnieZ wulkanJizm. Procesy te stanowh} ebap poprzedzaj~cy bezpoSrednio laramij- slul f~ ruch6w g6rotw6rczych. Po nasunili:ciu p!aszczovviny slijskiej na podslijskij doszlo do powstania dw6ch gl6,wnych dysloka.cji, kt6re obj~ly poludnlowe skrzydlo an- tykliny Dlchowa. Pod~uzna dyslokacja zegocinska biegnie nieco skoSnie doosi tej anty- kliny. Pop.rzeczna dyslokacja Rajbrotu, uk.ryta. pod m&gUlr~ czapk/:l 1:eJdnnjcznij, ma" kderunek poludnllkowy. Wzrlluz tych uskok6w zachodnia c~c porudDiowego' skrzydla antykliny Czchowa zostala znacznie wydtwi3n:i~ w stosunku do ~Sc.i.
VVschodmej. W" tortnnie procesy erozyjllle mWx:zyly vv wydZwlgni~tym obszarze mlodsze utwory seni.i ~k.iej aZ do warstw k:redy dolnej, mi.ejscami
az
do utwor6W' jednost;ki ~ej. Wyst~pujllCY w Zegoclnie tortori (podpi~tro opalskiie?) zostal 03adzony na zerodowanej powierzchni stI'efy zegooiIiskiej i nast~pnie z nill razemsfaldowany.
WST~
W pd.-zachodniej czf;sci arkusza Bochnia, pomif;dzy masami skalriy- mi budujqcymi plaszczowinf; slqskq na p61nDcy a czolem nasunif;cia' plaszczowiny magurskiej na poludniu (tabl. I, A), pojawia sif; wqska strefa' utwor6w 0 odrf;bnymcharakterze facjalnym, r6Zniqcych sif; od typow obu
486 KAMILA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
wymienionych jed.ru:lstek. TIil streflil 0 swoistej budowie geologicmej,
charaktery:ruj~cej silil nadrzwycza.j intensywnym przefaldowaniern plaszczo- winy podslqSkiej ze s~sk~, nazywam strefQ ZegociDBkQ.
Najdalej na wschodzie pojaw.ia silil ona w Rajb~e VI powiecie bocheDBkim. StQd ciQgnie silil ku zachodowi, zachowuj~c przeci~1Aml szero- koSC okolo 2 km i dopiero przy samej zacbodniej grwcy arkusza BocluUa (stare c~e), w Rybiu,' rozszerza silil znaczniej i biegnie dalej ku zacbodowi, wkraczajQc na ~:iedni arkusz Wieliczka.
Suefa ta nie odznacza silil w morfologU ni~ szczeg6lnym. Zaj- muje OIla na ogol p6lnocne podnoze naj,wyaych w tej okolicy wzgorz Kobyla (613 rn), Opuszcza (661 m) i Kamionna (805 rn), zbudowanych z piaBkowc6w magurskich. Jedyrue twardsze utwory omawianej strefy,
cz~sto szybko wklinowujl:\oe si~ strwtygraficznie lub tez zredukowane tektonicznie, 1lM>I'ZI:\ male kopulaste nabrzmienia. terenu. Szczegolnie w ia- chodniej CZIilSci tej strefy,
w
miejscu gdzie brzeg pmszczowiny magurskiej cofa si~ ku porudniowi, dzi~ki' odpomoSci piaskowc6w i zlepienc6w 1lw'o- l'ZI:l si~ dwa Smialo za.rysoWiUj~ce silil w morfok>gii wzgorza JaKlczurOwki ,(530 in) i Ksi~zej GOry (536 rn) .. Morfolog.iczne cigraniczeniestrefy zegociilskiej od polnocy tworzy pasmo wzgorZ, ktOrych szczyty przekraczajQ wysokosc 400 rn. Wzgorza' te zbudowane SI:l juZ z elernent6w stratygraficznych plaszcrowiny' sl.qskiej.
~ si~ one od Rajbrotu na wschodzie po zachodnil:\ grani~ arkusza, zachowujl:lC lcierune:k NE-SW, podobnie jak i brzeg plaszczowiny magur-
ski~j, oraz' strefa Zegooiflska. Ta ostatnia jest zamkni~ta od' wschodu, w Rajbrocie,czapk~ tektoniczn~ zbudowanQ g16wnie z piaskowcow ma- Jurskic;h, ktOre tworzQ tu wzgorza owysokoSci 530 i 532 rn n.p.rn.
W zwil:\22ku z tym, Ze strefa zegocinska tworzy zboCza gor dosyc wysokich, jest ona' w przewaZnej cz~sci pokryta piargiern piaBlrowc6w magursldch, 'lubzwie1ne~ z nich powstal~. Dlatego najlepsze odslo-,
ni~ ,spotyka si~ w potokaCh, kt6re plynl:\ na og61 z poludnia ku p6lnocy i przeciJnaj~ poprzeCmie calll n8sZll streflil. Szczego1nie profile czterech
wi~ch potok6w Sll pod tym W2:g1~em bard.z~ instruktywne. SI:\ to:
potok Plu8kawka~ plynl:\CY przez Rybie i Kami~, potok JeZiemica na granicy gr,ornad Kamionna i ,Zegocina oraz Potok Zegoci.D.ski plynQcy wZd!uz wSi Zegocina. Ponadto wymieniC' nalezy potok, we wsi Rajbrot, kt6ry plynie tu wprawd.zie ze wschodu ku zachodowi, lecz odslania r6w- n.iez bardzo ciekawy profil. Te glowne cztery profile stanowiq' podstaw~ do
podj~cia pJ,"6by ro:zwi~zania kolejnoSci stratygraf!icmej serii zegociDskiej.
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY ZEGOCIl\rSKIEJ 487
DOTYCHCZASOWY STAN BAD~
W literaturze starszej znajdujemy mewiele danych odnosZIlCYch sie do utworOw tworzqcych obszar, kt6ry nazywam atrefl:\ Zegociflskll. Nie jest ona tarn traktowana jako osobny element tektoniczny. Stalo sie to dopiero w wynikunowoczesnego ujecia budowy geologreznej Karpat fli- szowych. Gl6wne tnidnoaci nasuwaly sie w zwil:\zku ze stratygraficznym
ro~omowa.niem wys~pujl:\cych tutaj warstw, , odmiennie wyksztalco- nych niz znane utwory zachodnich Karpat. Opisy ich znajdujemy gl6wnie w dw6ch pracach ujmuj~ych caloksz1alt zjawisk geol.ogicznych na arku- szu Bochnia. Jest to tekst V. Uhliga do tego arkusza (1883), kt6rego mapa 7;achowala sie tylko w formie rekopiSmie.nnej w skali 1: 75 000, oraz tekst i mapa W. Szajil.ochy w zbiorowym wydaniu Atlasu Geologicznego G81icji (1902). Panadto R. Zuber (1918) opisuje profil geologiczny Potoku ZegociIiskiego ..
. KaZdy z wym.ieniooych auror6w ina~j zapa~uje sie na wjek' jak:
r6wnieZ wzajemny stosunek spotykanych w tej strefie osad6w. Najwiecej material6w znajdujemy w pracy V. Uhliga. Podaje on bardzo szczeg610we opiSy dw6ch profi16w odslaniajl:\cych sie w potokJu Pluskawka i Potoku Zegociflskim, dolllczajl:\c ich rysunki. Przede wszYstkiin podkreSla on fakt wystepowan~a w tej strefie utwor6w wieku neokomskiegowyksztal':' conych w facji typowej dla S11iska i zawierajl:\cych skamienialoeci prze- wodnie. Jasne biale margle, cz~to kXzemiankowe i zawierajl:lCe t.akZe wkladki rogowoowe, za1icza do starszego trzeciorzedu natej podstawie, Ze widzi ich Z'WUlzek sedymentacyjny z pstrymi lupkami, wSr6d kt6rych tworzl:\ nabrzmiale' i czesto szybko za:n.tkajl:\ce soczewki. ZauwaZa ponadto, ze wsr6d utworOw karpa.ckich margJ.e te
rue
znajdujl:\ swoich odpowiedni- k6w. Jedyne podobienstwo wid2li' do utworOw odslonietych w dolinie Ostrawicy w Fried.landzie i Bystrzycy. 'Dowodem trzeciorz~owego wieku tych utwor6w 81:\' - wedlug V.
Uhliga - lupki menilitowe, wystepuJ~ w Rajbrocie wsroo. lupk6w pstrych, jak r6wnieZ piaskowce numulitowe, znaleziane wprawdzie luino w potoku, kt6re jednak - zdaniem autora - tylko z tych warstw 'mogl:\
pochodzic. Stwierdza on ponadto wystepowanie w tej strefie g6mych warstw hieroglifowych, tzn. warstw kroSniellskich.
Wzajemny stosunek utwor6~ neokomskich i ~orzedowych nie jeat dla V. Uhliga zupelnie jasny. Cza.rne lupki neak:omu poprzedziela.ne Sq lupkami pstrymi, a ta naprzemianlegloec nastf;puje ,niekiedy tak szybko, ze odniesc moZna Wl"aZenie, ze jest wyni:kiem stratyga:-aficznego przelawi- cania. Nas1;epstwo jest pozornie normalne, wszystkie warstwy wykazujl:\
upad poludniowy i zgodne uloZenie. Mimo,to przyjmuje V .. Uhlig jednak przefaldowanie jako przyczyn~ takiej budowy geologicZnej. MiedZY neoko-
KAMlLA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
mem a trzeciorz~dem miala roiejsce znaczna przerwa, brakbowiem tutaj, jego zdaniem, nie tylko g6rnej kredy, ale takze i srodkowej. Utwory neo- komu zostaly do pewnego stopnia sfaldowane w czasie kredowej fazy g6rotw6rczej, na nich mial transgredowae paleogen, po
czym
obie te serie, oba te ogniwa zostaly ponownie sfaldowane, w wyniku czego uklad tych warstw jest pozornie zgodny, a dzi~ki mi~oBci materialu pierwotna~truktura faldowa nOOkomu zatarta.
Cala ta seria, zdaniem autora, przypomina w wielu miejscach po-
ludniow~ stref~ skalkow~.
W. Szajnocha (1902) wypowiada pog~d nieco odmienny. Podobnie jak V. Uhlig stwierdza wyst~poWanie w naszym profilu· utwor6w kredy dolnej, przede wszystkim warstw grodziskich i wierwwskich. Lupki pstre, kt6re, wedlug obserwacji V. Uhliga, przedzielajl:l poszczeg6ll'le kompleksy neokomu, uwaZa za zsuni~te
z
partii wyZej leZl:lCYch, przy czym zgodnie .z V,. Uhligiem przyjmuje ich piel"WlOtne traa18greBywneuloienie na neo- komie. R6Znica zasadnicza mi~dzy pogl~d.ami obu autor6w wyraZa si~ tyro, .Ze W. Szajnocha uwaza margle jasne za wapienie cieszyDskie. poza. tym daje .on doSe pobiemy opiBn.iekt6rych odkrywek, nie wnikajl:lc w dalsze ko..nBekwencje swego uj~oia stratygraficznego.Pogl~dy R. Zubera (1918) na temat interpretacji straty~aficznej
warstw odsloni~tych w przekroju Zegociny r6zni~ si~ w szczeg6lach od obu poprzednich autor6w. Przede wszystkim podkreSla on dobitniej jeszcze niz V. Uhlig niezgodnoac ulozenia warstw pomi~y neokomem a trzeciorz~
dem, tzn. gl6wnie se~ pstrych lupk6w, co zaznacza wyraZnie na swym profilu. Na pofaldowanym i zerodowanym neokomie lezy transgreduj~co trzeciorz~. Zgodnie z obserwacjami
V.
Uhliga stwierdza R. Zuber scisle powil:lzanie serii pstrych lupk6w z jasnyroi marglami, lecz te ostatnie parale- lizuje ze znanymi z innych obszar6w marglami podmenilitowymi i wraz z c:z:arnymi lupkami, kt6re w s¥iedztwie margli tu i 6wdzi.e tutaj wyst~puj~, wlicza· do ~o poziomu, do kt6rego wls..cza tez i "szare margle hleroglifowe" (tzn. w. ~roSnienskie).
Na temat budowy geologicznej strefy Rajbrot - Zegocina _ . Ka- mionna wypowiada si.~ r6wnieZ M. Limanowski (1905). Przytoczymy tu.
jego wlasne slowa (str. 328):
" ••. Neok:omskie skaly ci~ si~ ...•• wzdl'UZ p6Jlnoonej gran,icy magursltich
·piaslrowc6w ....• widzi.my w nicb Die wysady ale komp1eks l"OZIIladtych pOI"Wak6w wy(IobywajllCY &i~ epoci dynarSikiego fliazu, a spoczywajllCY na ci~Zkow:iekich utwo- r~b ~ako na substratum SPligowym".
Nieco dalej w odniesieniu do profilu V. Uhliga pisze (str. 328):
., . .. Pozwala ten przeklr6j widzieC w· neokomie .rue szereg izoklinalnycb wysa- dOw ID situ, 8.Ie szereg splaszczonych porwakaw, ~zdU8:llOfllYdl ·soezewJrowatd'.
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY 2EG-OCINSKIEJ 489
Ten ~ezwyldy uklad warstw, spotykany w strefie z.egociD.skiej, tlu- maczy wi~ M. Limanowski wylqcznie tektonikq. Jakkolwiek poglqdy M. Limanowskiego, wypowiedziane w tej pracy, nie utrwallly si~, to jednak my§l, ze kontakty zespo16w skalnych omawianej strefy nie przed- stawiajqce powiqzan stratyg.raficznych Sq natury tekton.i.cznej - jest na
owe
czasy
bardzo interesujqca.NaleZi t}l jednak przytoczyc przede wszystkim koncepcj~ prof. Jana Nowaka, kt6ra wprawdzie nie byla publikowana, leczzostala wypowie- dziana na jednym z pooiedzen naukowych P.T.G., a kt6ra znalazla obecnie przy szczegolowym opracowaniu pelne potwiercizenie. Wedlug tego autora rome ogniwa neokomu slqskiego, spotykane w strefie zegocinskiej, sta- nowic Iru>gq spqgowe elementy wyZszej jednostki tektonicznej. Natomiast utwory inne, prawdopodobnie paleogeD.skie, z kt6rymi warstwy . dolnej . kredy Sq przefaldowane, mogq nalezec do odr~bnej, niZszej jednostki tek-
tonicznej. . . .
.T~ niZszq jednostk~ tektonicznq, ld6ra - jak si~
okazalo -
jest ukryta pod plaszcZowinq slqskq, a odslani.a s~ jedynie w oknach tekto- nicznych lub u jej .czo1a, mi.zwal M. KSiqZkiewicz (1951a) jednostkq pod- slqskq. CZeSc wars~w · biorqcych udzial w budowie geologicznej strefy zegocins.kJ.ej naleZy wlaSnie do jedno!'Jtki podSlqskiej.Opr6cz wyzej wymienionych prac omawiajqcych be:zpoored.nio za- gadnienia geologiczne opraoowywanego obszaru is.tnieje szereg opracowan odnoszqcych si~ do plaszczowiIny podSlqs.kIi.ej,' poznanej w innych obsia- rach zachodnich i Srodkowych Karpat. S~g6lnie wrele uwagi poSwi~ca
problematyce tej jednostki M. Ksiqikiewicz, zestawiajqc pelny profil stra- tygraficzny calej serii dla arkusza Wadowic, ustalajqc warunki ' 8edy- mentacji, paleogeografi~ i tektonik~ tej jednostld (1951a, b, c; 1956a, b, c, d;
1958; 1959). .
Ponadto szereg prac uczni6w prof. M. Ks.i.q.Zkiewicza daje ciekawe przyczynki w
tYro
zakresie (Geroch & Gradzmski 1956, Koszarski 1956, W. Nowak 1956) ..Podsta,wowq pomocq w rozwiqzywaniu zagadni.en stratygraficzno- -facjalnych byly wyniki badan :rn.ikrofaunistycznych. Wymienic tu nalezy praee F. HUBS (1957) Z obszaru W~6wki oraz J. Liszkowej (1956) doty- czqcqgl6wnie stratygrkill. utwor6w grunej kredy jednostki podSlqskiej .na podstawie mikrofauny w uj~ciu regi.ona1nym.C.z~c opracowanych przez J. Liszkowq zespo16w mikr<>fawiistycznych pochodzi takZe ze strefy zego- ciIlskiej, ma wi~c dla. niniejS72go opraoowania szczeg6lne zriaczenie.
Analizy mikrofauniBtyc:zne z pr6bek pobranych z r6mych punkt6w strefy zegocinskiej byly tuz po wojnie opracowane przez dr J. Syn.iewskq, a p6zniej przez mgr J, Liszkowq· oraz dr S. Liszk~.
Pragn~ tutaj wyrazic serdeczne podzi~kowanie mgr J. Liszkowej
490 KAMILA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
i dr. S. Liszce za pomoc w a.n.a1izi.e niaterialu mikropaleQIltologicZnego, za trl:yczenie mi do wykorzystania wyn.iktSw swoich prac w tej dziedzinie oraz za opraoowanie ruekt6rych pr6bek.
PROBLEM STREFY ZEGOCmsKmJ
Budowa geologiczna strefy zegociitskiej jest bardzo zloZona i w zwiqzku z tym wylaniajqCe si~ tu zagadnienia Sq ·]iczne, r6znego rz~du i znaczenia. Ogo1nie rzecz biorqc wysuwajq si~ na· plan pierwszy" cztery g16wne problemy~ z kt6rych nie wszystkie w tym stanie badan mogly zilaleic pelne l'OzWiqza:nie.
10 Ustalenie stratygrafii utwor6w tworzqcych jednostk~ podSlqskq, a przed.e wszystkim utwor6w g6ntej k.redy, wyksztaloonej tutaj w trzech facjach.
20 Paleogeografia tej c~scl basenu, ktora stanowi stref~ sedymen- tacji utworOw gOrno-kredowych. elemen.tu ZegociIlskiego. Za punkt wyjscia tych rozwaZati sluZq r6mioe facjalne w obr~bie osadow g6rnej kredy oraz l:iczne, romego rodzaju· egoot;yki spotykane w tych wal'stwach, jak .r6wniez skaly wulkaniczne znane jako and.ezyty.
30 Procesy tektoniczne, ich kolejl1loSc i udzial w nich trzech jedno- stek tektonicznych wyZszego rz~u - jednostJti podSlqskiej, slqskiej i ma- gurskiej, Jtt6re kontaktujq ze sobq w omawianej strefie.
4°Wyst~powanie miocenu w.Zegocinie.
Material podstawowy niniejszegQ opracowania opiera si~ na szczeg6-
. lowych opisach profil6w czterech wi~zych potokow wystepujqcych na
tym obszarze oraz na analizie waZniejszych szcZeg616w budowy geolo- gicznej widocznych pomi~zy profilami potokow. Opis profilow zaczynam od potoku Pluskawka na zachodzi.e posuwajqc si~ w kiertmku wschodnim.
Kolejnosc t~ przyj~to z tego wzgl~du, ze w po~u tym odslania si~ naj- bardziej urOzma.icon~ profil.
MATERIALY OPISOWE
ProjiZ potoku Pluskawka
Potok Pluskawka splywa z zachodnich zboczy g6ry Kamionnej zbu- dowanej· z piaskowC6w-.magurskich i przechodz&c w kierunek-palnocny przecina. w poprzek calq -seriE: warstw strefy zegooiIlskiej: .
W profilu tego potoku odslania ~. seria tych. utwor6w w najbo-
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY ZEGOCIN'SKIEJ . 491 gatszym ich wyksztalceniu. Mimo to pragnllc ustalic nast~pstwo stratygra- ficzne warstw napotyka si~ na duze trudnoSci z powodu wzajemnego silnego przefaldowywania si~ utwor6w jednostki podshtskiej z neokom~m plaszczowiny sl~kiej. Profil Pluskawki rri.a takZe i z tego powodu duZe znaczenie, poniewaz· posiada na pewnym swym odcinku warstwy serii . zegociIlslciej uk>Zone w cillSlym normalnym nast~pstwie stratygraficZnym,
CO w tej strefie jest zupelnie wyjlltkowe.
Szczegolowy opis profUu potoku Pluskawka znalduje si~ w pra.cy V. Uhliga (1883), krora ponadto zawiera profil (str. 135). Przy porownaniu tego profilu z profilem (fig. 1) zaznaczajll si~ oczywiScie duze r6m.ice, wyplywajllce przede wszystkim z roZnicy' wydzieleI'i stratygraficznych, jak . r6wniez z odmiennej interpretacji tektanicznej. Naleiy ponadto zaznaczyc, Ze wielu odsloni~c opisywanych przez V. Uhliga nie moma juZ dzisiaj odszukac, lecz za to spotyka si~ odsloni~cia nowe. Pluskawka jest poto- kiem, ktory bardzo cz~sto zmienia swoj wygllld.
Opis szczeg610wy profilu Pluskawki · rozpoczn~ od miejsca, g~ie
pojawiajll si~ po raz pierwszy warstwy serii zegooiIlskiej w kontakcie z warstwami godulskimi plaBzczowtny sl~ej. Od punktu tego b~d~
w opisie post~powac w g6r~ potoku, tj. ku poludniowi
Piaskowce warstw godulskich z hieroglifami wyst~pujllcymi na g6r- nych powierzchniach lawie zapadaj!l dosyc stromo ku poludniowi. Do nich od poludnia przylegajq r6wniez z upadami poludniowymi utwory serii zegociDskiej, ktore w tym miejscu rozpoczynajq si~ marglami czerwony- mi oraz marglami krzemionkowymi barwy bialej lub bialawo-szarej, charakterystycznymi d1a serii zegociDskiej. MiqZszoSc ich jest tutaj nie- duZa i wynosi okolo 30 m. -
Po pewznej przerwie w odkrywkach odslaniajll si~ czarne lupki ilaste z cienkolawicowymi piaskowcami strzalkowymi, typowe d1a facji lupk6w cieszyD.skich. SIl one na malym odcinku uIoZonena przemian z czerwony- mi i zielonymi lupkami marglistymi. MlllZszoSc poszczeg6lnych przewarst- wien lupk6w margli.stych wSr6d lupk6w cieszyIlskich wynosi od 0,5 m do 3 m, a r6wn,ieZ i przegradzajllce je lupki cieszyIlskie posiadaj& zbliZone miq,ZsooSci. Lupki cieszynskie (walanzyn) zaliczam do utwor6w pl:aszczo- winy s1&skiej, natomiast lupki ,margliste, jak wyk8zala mikrofawia, Sll wieku gomo-kredowego i nalezll do serii zegociD.skiej. Kontakt obydw6ch tych serii skalnych jest tektoniczny, a pozornie ~goclny uklad warstw swiadczy 0 tym, ze obie serie zostaly wspolnie sfaldowane.
Opisane odkrywki bal-d:ro cz~to zanikajll na Skutek :l&Uwajqcych si~
glin ze stromego dosyc zbOcza. Silniejsze ulewy powodujll powt6rne ich 'odkrycie. W ostatnich lata.ch byly one nie~doczne.
Do tych na przemian sfaldowanych lupk6w cleszy.6skich i lupk6w marglistych pstrych przylega bezpokednio kompleks lupkow cieszynsldch
s
o 5l1li_
Fig,l
Objdnienia jak na tabl. II Profil potoku Pluskawka
Section of Pluskawka stream Legend as in table II
u s k a w k
~
N
o.
p:: >
is: ...
~
!Il p::
0 C1
~
~
fIl I C1 ...
fIl tool l"J
~
:a
>
BUDOWA GEOLOGlCZNA STREFY 2EGOCIj,q"SKIEJ 493
odsloni~tych na przestrzeni okolo 340 m. SOl one takZe silnie sfaldowane, a drobne faldy Sq widoczne na scian~ch odkryv;ek. Hieroglify wskazujq . raz na normalny, to znowu na odwr6oony uklad warstw. .
Nast~ujq z kolei male odsloni~cia pStrych lupkow marglistych~
a nieco wyZej w ·g6r~ potoku na przestrzeni okolo 150 m Odsla.nia si~ cala seria margli. Wsr6d margli tych zaznacza si~ duZa ziniennoSc. Idqc w g6r~
potoku wic:1zimy najpierw lupki ilasto-margliste barwy zielonawo-szarej, dalej grubo lupiqce si~, r6wniez margliste, ilolupki stalowo-szare, nieco mikowe. Wsr6d nich spotyka si~ wkladki margli sza.rych z czarnymi plamkami i cienkimi smugami.
.. Z serii tej zostalo pobranych szereg pr6bek do badan mikrofauni- stycznych. Jeden z zespo16w przedstawia si~ naa~pujqco (wg dr J. Sy- niewskiej) :
Rhabdammina abyssorum M.O. Sars Dendrophrya robusta Grzyb.
Marssonella oxycona Rss Dorothia 'l'etusa Cushm.
Dentalina inornata d'Orb.
D. tenuissima Franke D. cf. soZuta Rss D. consobrina d'Orb.
N odosaria subnodosa Rss Glandulina cyUndrica Rss
Guttulina p1'isca Rss G. p1'obZema Rss
EZlipsogZandulina valascoensis Cushm.
Gyroidina soldani d' Orb.
Qu,adrimorphina allomorphinoides (Cushm.)
ChilostomelZa cf. oooidea Rss GZobigerineZla sp ..
·Ostracoda Kolce jeZowc6w
Zesp61 mikrofauny z· ionych pr6bek pobranych z tej serii warstw jeSt zbliZony do wyZej podanego. Wys~pujq w nich ponadto takie gatunki jak Dendrophrya maxima Frledb., D. excelsa Grzyb., Saccammina placenta (Gl'zyb.) z gatunk6w aglutynujqcych, a z wapiennych planktonicznych Gumbelina striata (Ehrenbe.rg), G. globulosa (Ehrenberg), PseudotextuZaria varians.Rzk, Globigerina cretacea d'Orb., Globotruncana stuarti Lapparent . i inne.
Zespoly te charakteryzujq s.i~ gatunkami wapiennymi i· aglutynujq- cymi, .. przewainie bentonicznymi z kilkoma gatunkami planktoniczriymi.
Wedlug mgr J. Liszkowej nie oznaczajq one w spos6b bardziej sprecyzo- wany ·wieku warstw, wskazujqc jedynie og6lnie na g6my senan. .
BezpoSrednio do tej serii przylegaj~ biale zwi~~e margle wys~
J>ujqce w lawicach 0 miqzSzoSci ~12 cm. Pod wzgl~dem litologicz- nym zauwaZyc moZna takZe wSr6d tych · margli pewne zr6Znicowanie,. przede wszystkim zaleme od iloSei krzemionki. PrzewaZnie sq to margle
494 KAMILA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
krzemionkowe. Silniejsze. nagr,?madzenie ka.-zemionki powoduje wys~po
wanie ciemnych, brunatnawych rogowc6w wsr6d lawicy' margli, Tworz~
one cienkie, centymetrowe S'Zybko zanikajqce smugi, bqdZ nieregulame gniazda, b~dZ kilkucentymetrowe pasma w srodku lawicy. Barwa margli jest zasadniczo. biala, szczeg6lnie na 1JWi.etrzalych powierzchniach, zdarzaj~
sif; takze margle bialawo-szare, lub plamiste z zielonymi nieregularnYmi plamami. W obrf;bie tych margli zegociDskich wy8t~pUj~ wkladki do 0,8 m ciemnych, na mokro czarnych, lupk6w marglistych. Niekiedy mif;dzy dwiema lawicami bialych margli wys~puje do 0,5 cm smuga biahlwo- -zie1onego ilu marglisteJlo z zi~ kwarcu,. skaleni i z okruchami·
w~gla.
Biale margle, zwane zegocitiskimi (Skoczylas-Ciszewska 1956), s~
tu bardzo silnie sfaldowane. Og6lnie rzecz bior~c utwory te zapadajq ku poludniowi pod rOmym kqtem, czasem stojq pionowo, lecz dzi~ki inten- . sywnym zaburzeniom obserwuje sif; upady ku zachodowi i wschodowi,
p61nocy i kierunkom poSrednim. .
Stwierdzona w marglach bialych mikrofauna stanowi zespoly bento- niczne, aglutynuj~co-wapienne oraz planktohiczne. Sklad takiego zeapolu przedstawia sif; nas~pujqCO (wg dr J. Syniewskiej):
Rhabdammina abyssorum M.O. Sars R. cylindrica Glaessner
. Bathysiphon sp.·
Saccammina placenta (Grzyb.) Hyperammina grzybowskii Dylqj;.
Dendrophrya robusta Grzyb.
Reophax piluZifera Brady Ammodiscus incertus (d'Orb.) A. tenuissimus Grzyb.
Glomospira charoides P. & J.
Textularia agglutinans d'Orb.
Dentalina communis d'Orb.
Dentalina sp.
Lagena apiculata Rss L. apiculata Rss, f. eliptica Glandulina laevigata d'Orb . Pullenia cretacea Cushm.
PleurostomeZla cf. subnodosa Rss Eponides subcandidulus (Grzyb.)
08angu~aria florealis (White) . Globigerina aspera Ehrenberg GZobotruncana area (Cushm.) GiLmbelina striata Ehrenberg,. f.
globifer.a
Radiolaria (soczewkowate) Ostracoda
Fauna POWYZBza: charakteryzuje utwory g6rnej kredy (kampan - mas- trycht).
Kompleks margli zegociIlskicb. odc.ina sif; wyraZhle od reszty serii marglistej. Trudno ustalic w jakirrt stosunku lIlastf;pstwa stratygraficznego porz<l6tajq one do siebie. Wydaje si~, :le margle ZegociDskie zajmujl\ tutaj
·pozycj~ stropow~ w stosunku do podScielajqcych je margU szaro-zielona-
wych.
BUDOWA GEOLOGICZNA ~TREFY ZEGocmSKIEJ 495
Po niewie1kiej przerwie w odkrywkach wchodzimy w odoinek po- toku, kt6ry w okresie badafl ulegl znacznym zmianom, spowodowanym wystE:powamem osuwiska, ~~cego stale w rucllU. WYSUiPuje ono na prawym ,brzegu Pluskawki, a ·l~c mdejsoowa nazywa je "Czamym Blotem". W osuwiskUbiolq udzial warstwy wierzowskie, wykBztalcone jako czame kJ1.'Zemien.iste hlpki z lawicami czerwono wietrzejl:{cych syde- ryt6w, oraz czarne J:upki cieszyDskie z charak:terystycznymi piaskowcami strzaDrowymi. W, potoku po swieZym wymieceniu zsuni~tych i naniesio-' nych material6w skalnych, odslaniajl:{ si~ w prawym brzegu warstwy,:
twOl'Zl:lce sp~ ZBuwajl;lcych si~ warstw wierzowskich. Sl;l to lupki zielone, czerwone i czarne, ulozone na przemian i stoj~e pionowo. GruboSc po"-' szczeg6lnych wkladek jest mala, waha 'si~ od 0,5 ID do l' m, przy czym..
,czerwone i zie1cm.e lupki tworzl;l nawzajem przenikaj~ce si~ cienkie, czasem centymetrowe smugi. Zsuwaj~e si~ lupki wierzowskie Sclnajl:l te utwory.
Na odcinku tym na lewym brzegu potoku odslaniaj~ si~ prawie- wyll;lcznie utwary neokomu s~kiego z zafaldowanym fragmentem zielo-, nych lupk6w margUstych.
Pewne 'w~tp1iwoSci i trudnoS~ w ocen.ie przyna1emoSci stratygra-' fi.cznej zamaczyly si~ Vi zwil\2"lru z wyst~powaniem pakiet6w czamych lupkow wsr6d. serli pstrej .Probki pobrane OEIObno z· rupk6w marglistych:.
zielonych, czezwonych i cza.rnych'd1a okreS1eil.ia mikrofaimy, w, czarnych_
lupkach nie wykazaly jej obecnoaci, natomiast z zie1O.nych i czerwonych uzyskano zespoly ubogie i raczej niecharakterystyczne, wskazujl;lce jedy- nie og61nie na g6m~ k:red~ - paleocen. Jeden z zespol6w zawiera nast~
puj~oe gatunki (wg'dr J. S~iewskiej):
Rhabdammina abyssomm M.O. Sars R. cylindrica Glaessner '
Dendrophrya robu.sta Grzyb.
Ammodiscus tenuissimu.s Grzyb.
HapZophragmoides sub orbicularis (Grzyb.)
Hormosina o'Vulum Grzyb.
Szereg nieoznacza1nych form z gru- py ag1.utynuj~cych
MiIm"ofauna ta charakterem swym. odpowiada zespolom podanym powyZej, okre51aj~c og6lnie g6rno-kredowy wiek: opisyWanych utwor6w' oraz zblirone warunki s.rodowiska biologicmego, mimo, romicy w litolo-, gkznyin wyks.zt8lceniu osaOOw.
Wkladki czarnych lupk6w marglistych, jakkolwiek nie charaktery-· zuje ich mikrofauna, ani cechy litologiczne, pozwa1aj~ce okreSlic ':ich.
prz;ynaleznoSC stratygraficznll, sklonna jestem wi~c z pstrymi lupkami.
marglistyrxrl. Wkladki ~no-szarych, margli wyst~puj~ takZe poniZej,_,
496 KAMILA SKOCZYLAS-CISZEW5KA
wsr6d zegocillskich; takze w innych punktach obserwowalam powiqzanie margli czarnych z bialymi lub zielonymi mltrgl~i wzglednie lupkami mar ..
glistymi.
Tu.Z przy nlO8cie, powyzej opisywanych odkrywek widac w lewym brzegu lawice sydeiytowe warstw wierzowskich, najprawdopodobniej in situ. Na jednej z nich wyksztalcona jest warstwa pieknych margli
tutlrowych~
Od wspomnianego mostu nad ·· Pluska~ w g6re potoku po obu:
br.zegach odslaniajq sie
warstwy
wierzowskie z syderytami, kt6rych ogromne plaskie bochenki lezq w znacrmej iloSci w eotoku.W nastepnych w· g6re odkrywkach, na przestr.zeni okolo 0,5 Ion widaCna przemian g6me lupki cieszyDskie i pstre lupki margliste nawza- jem przefaldowane.
PowY:i:ej odBlania sie nowy kompleks, k.t6rym s~ tzw. szare margle.
Sq to wlasciwie luPlti l1asto-marg:J.iste ze zmie'IlIl4 domieszkq pylu kwarco- wego,. bar-wy, szarej, na mokro ciemnosza.rej, niekiedy prawie czamej. Gdy lupki Sq bardzo 8uche, a zwlaszcza gdy Sq wystawiOllle na dzialanie slones,
przyjmuj~ odden niebieskawy. Ten ciemnoniebieskawyodcien barwy szarej pozwala odr6mic szare . margle od margLi azar'Ych opisanych po- wyzej, kt6re wietrzejqc przyjmuj~ odcien brudnozielonawy.
Opisywane margle szare miewajq czesto charakterystyczny spos6b blpania sie na drobne drzazgi lub kostki. W swie:iych odslonieci.ach lupi~
sie one niekiedy na grube okruchy.
W serii ~ szarych' wystepujq tu pojedyncze wkladki piaskow- cow zwiezlych: ' wapnistych, drobnoziarnistych, czesto poprzecinane Zy'lkami kalcytu. Sq to lawice cienkie przeci~tnie 10-15 cm, rzadziej do- chodzqce do 40 cm grubosci. Na powierzchniach oddZieInosci wystepuje muskowit, a na niekt6rych. lawicach obserwuje sie skupienia i naskoru-' pienia pirytu.
Margle szare s~ bardzo intensywnie sfaldowane, przy tyro lawice piaskowc6w Sq przewamie porozrywane i tkwi~ jako oddzielone plyty w lupkach. Pooadto widoczne Sq, szc:zeliny przecinajqce kompleksy margli skoSnie do uJawicenia. Szczeliny te Sq r6wniez wypelnione· kalcytem.
W poludrtiowej czeSci 'omawianych odkrywek wystepujq wSr6d lup- k6w nagromadzenia blok6w gnejs6w biotytowych. Przecietna srednica tych . blok6w wynosi 30-40 cm, zdarzajq sie bloki mniejsze, ale takZe i wi~ze, kt6rych. wymiary dochodzq do 1,0 m i 1,5 m. Bloki gnejs6w
maj~ nieregulame kBztaity, 0 zlagodzonych naroiach i kraw~dziach, nie' Sq jednak ca.lkowicfe obtDC:lJOlle. Na przedluZen.iu szarych margli.ku za- chodowi, na lewym zboczu doliny, zostaly malezione okruchy g.ranitu okreslonego przez Prof. K. Maslankiewicza jako granit turmalinowy (wiadomoSc ustna). Bye mooe egzotyk ten jest r6wniez zwiqzany 'z szary-
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY 2EGOCIl'iSKIEJ 497
mi marglami. PooiewaZ seria szarych margli jest bardzo sllnie zabUl"201la, nie morl.ria ustalic, W kt6rej ~sci tej serii. \vyS~pujll' egzotyki. Tak liczne ich nagromadzenie spotyka siE: tylko w tym. miejscu przekroju PIUBkawki . i to nie zawsze; ZaleZy to od SwiezoSci odkirywki. Gnejsy biotytowE;!
spotykano takZe i W innych pU1llktach odBloniE:C s.zarych margli, lecz pigdy W tak duzej iloiici. Bez wlltpienia egzotyki te stanowill przewodni element, gdy chodzi 0 caly zesp61 margIi szarych.
Margle . te odslaniajq siE: tutaj. na przestrzeni okolo· 85 m. MiqZszoSci me mom.a okreiilic zarowno z· powodu silnego sfaldowania tych warstw jak i braku danych co do spllSU tych utworOw.
Z szeregu odsloniE:C margli zoota1y pobrane pr6bki do badan mlkro-. fauniBtycznych; Uiyskano rOZne co do bogactwa farm zespoly. Jeden z bogatszych zespol6w, oznaczony przez mgr J. Liszkowq, sklada siE:
z nastE:puj~ch gatunk6w:
Dendrophrya sp.
Ammodiscu.s sp.
Spiroplectammina dentata (Alth) Dorothia cf. retusa Cushm.
Marssonella oxycona Rss Clavulinoides sp.
.Reussella szajnochae sp. (Grzyb.)
Lenticulina cf. rotulata Lamai-ck (zniszczone) Dentalina catenula Rss
D. crinita Plumm~r
D. gracilis d'Orb.
Dentalina sp. ulamki Globulina prisca Rss
Guttulina . adhlerens (01szewski) EZipsogZandulina Zaevigata Silvestri Gitmbelina pseudotessera Cushm.
G. gZobulosa Ehrenberg. Ventilabrella eggeri Cushm.
PZonoglobulinascervulinoides. Egger PseudotexruZaria varians Rzk:
P. eZegans Rzk' Gyroidina . nitida Rss
Parrella velascoensis (White) Osangularia florealis (White) Allomorphina cf. camerata Hrotzen Chilostomella ovoidea Rss
GZobigerina cf. cretacea Glaessner
Acta Geologlca Polonica, tom X - 3Z
10
1 4 1 1 3 1 2 10 2 1 10 1 1 2 4 mesowo 2 13 10 5 '2' 1 5
· 1 2 3
498 KAMlLA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
Globotruncana mayaroensis Bolli . G. contusa (Cush{n.)
G. area (Cushm.) G. stuarti Lapparent Anomalina. sp.
Ostracoda
Fauna ta okreSla wiek bBad6w jako doIny kampan - mastrycht .
4 20 5 5
. Do opiBanych margli szarych przylegajq od poludnia biale margle zegociDskie. Odslaniajq ·si~ one na przestrzeni .okolo 20 m,
przy
czymwyraznie widoczne jest silne ~dowanie tych warstw. Znaleziona w tych marg1ach mikrofauna przed.stawia zes.p61 stosunkowo bogaty w gatunki, war6d kt6rych przewaZajq formy aglutynujqce, z masowo wyst~pujqcymi
rodzajami Rhabdammina i DendrophTYa. Formy wapienne SI:\· rzadsze i cz~to znajdujq 8'i~ w pojedynczych egzemplarzach. Zesp61 ten· okresla jedynie og6lnie wi.ek tych margli jako gorn.o-kredowy.
Granica mi~zy marglami zegociDskimi a szarymi marglami jest prawdopodobnie granicq tektonicznq. Z calej bowiem serii margli, skla- dajl:\cej si~ z margli szaro-zielonawych, pstrych i bialych margli· zegociti- skich wyst~pujq tutaj jedynie te ostatnie. CZ~SC zatem tego kompleksu ulegla redukcji tektonicznej.
Posuwajqc si~ dalej w g6r~ potoku wchodzimy znowu w kompleks margli szarych. Tutaj Sq orie ba.rdro stroma ustawione, cz~sto prawie pionowo lub z nachyleniem skierowanym ku poludniowi. Nie obserwuje
si~ tu tego silnego zmi~cia warstw, jak w odcinku opisanym powyzej.
Mil:\ZszosC odslaniajqcych si~ tutaj margli wynosi okolo 80 m. War6d tej serii margli notujemy w trzech punktach wyst~powanie skal andezy- towych. Ulozone Sq one zgodnie z .pionOwym ustawieniem warstw i .wy.
kazujl:\ miqZszoSc 2-2,5 m. W sl:lSiedztwie pierwszego andezytu idl:\c w g6r~
znaleziono kilka malych blok6w egzotyk6w gnejs6w biotytowych i ciem- nych wapieni.
Mikrofauna zebrana z tego kompleksu margli szarych dala zespoly ba!t'dzo podobne do zespolu podanego Wy:iej. Ceclui· wsp6lnq prawie . wszystkich· tych zespol6wjest m.8so'we wyst~awanie Giimbelina globu-
losa Ehrenberg; w niekt6rych ze"Spolach rpwme:i
masowo
wyst~pujeDendrophrya exeelsa Grzyb. Licznie repreze.ntowany jest w nich gatunek GlobotTUncana area (Cushman.), G. mayaroensis Bolli, a takZe Globigeri- nella aspera Brady. Zespoly te sldadajq si~ przede wszystkim z form wa- piennych, planktonicznych i wskazujq na domy kampan - mastrycht.
Wyzej odkrywki szarych margli konczq si~, a od poludnia przylegajl:\
do nich WqskiIn pasem margle cz~rwone. Idqc dalej w g6r~ nie napatyka
si~ na przestrzeni. okoro 120 m zadnych odsloni~c, po czym widac znowu
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY 2EGocmSKIEJ 499
szare margIe zapadaj~ce pod bardm maIym qtem ku poludniowi. Sledzic je moZna na odcinku okolo 40 m.
Dalej w g6r~ potoku spotyka si~ na przestrzeni 70 m zaledwie dwie niewielkJ.e oclkIjwki. W pie1'lWSzej. od$bm41j~ Bi~ pstre lupki margliste serii zegocitiskiej, a w drugiej - bardzo sfaldowane lupki cieszyt1skie.
Na prawym zboczu d,011ny tworzy si~ w ma.rglach czerwonych i rupkach cieszyIisldch osuwisko.
Po ma,lej przerwie, w kt6rej OOkrywek brak,wkra.czam.y po raz czwarty w tym profilu w kompleks margli szarych. Wkladki piaskowc6w
wys~puj~ tutaj cz~sciej, moma latwiej zmierzyc bieg warstw i poloZenie hieroglif6w. Te ostatnie znajduj~ si~ na doInych powierzchniach warstw i wsk.azuj~ na normalne nas~pstwo stratygrafi.czne. Mikrofauna pobrana ze stropowych warstw tego kompleksuwskazuje na senon - mastrycht.
Z kolei odBlaniaj~ s~ na p.rzestrzeni 30 m cZa.rne hlpki ilaste prze- pe1nione egzotykami rOmej wielkoSci, od malych otoczak6w 0 Sredirlcy 3 cm, przez najoz~Sciej spotykane 15 om maksymalnie do 50 cm, a nawet i 70 cm kedniey. S~ to otoczaki wyl~cznie skal osadowych, takich jak wapienie' jasne i ciemne, kwarcyty, piBBkowce i szare syderyty. W
rup...
.kach tych wyst~puje takZe skala andezytowa. Tworzy ona tu skalk~ wi-
dOC'lJD.q tla przes:trzeni ponad 2 ril, ustawion~ zgodnie z bardzo stromo ku poludniowi zapadaj~cymi lupkami. Skalka ta wyst~uje w 1ewym brzegu,
siE:gaj~c do 4 m wysokoSci, jest widoczna w dnie potoku i przechodzi na plaski lewy brzeg, gdzie zasypaM jest .rumoszem i nanasami potwru.
Swego czasu widoczna byla w tych lupkach wkladka' okolo 40 cm gruboSci jasnego tufowego utworu,. kt6ra przebiega zgodnie z uwarstwie- niem lupk6w. Je:reli .lupki leZ~ nOrmalnie, co wynika z dalszego ukladu warstW, wtedy wkladka tufowa zajmowalaby pozycj~ spl:l,gowQ w stosunku . do andezytu.. Lupki czarne cie zaWieraj~ miikrofauny.
Przy skalee ·andezytowej potok skrE:ca pod kqtem prostym w kie- runku wschodnim i zachowuje ten kierunek na dlugoSci okolo 20 m. Na tym odcinku budowa geologiczna nie jest jasna. Podmywany prawy brzeg jest bardzo stromy i odslaniaj~ aiE: w nim piaskowce grubolawicowe, kruche, . srednioziarniste, barwY ' jasnobrunatnej. Piaskowce. te Si!: tak sp~kane. i blold wzajemnie poprzesuwane, ze' roblll wraZenie obi'ywu skalnego, a
w
kazdym razie materiahl skalnego nie znajdujqcego si~ na miejscu.AnaliztijQc opis' profilu, podany przez V.tThfiga (1883), s~dz~, ze wlasnie na tym odcinku wichial Qll la~ piaskawca, w ktorej znalazl mszywioJ:y i terebratule.·· Lawicy tej, mimo. wielokrotnego poszuldwania, nie udalo mi si~ odnaleic.
Poczynaj~c od miejsca, gdzie potok ~~ znowu ku· poludniowi odslania si~ bardzo ciekawy zesp61 warstw, 'wskazujQCY na scisle powi~za-
500 KAMIl;.A SKOCZ"YLAS-CISZEWSKA
nie i prZeJSCla czamych il6w przez margle· z~ocmskie do kompleksu piaskowcow i zlepienc6w z Rybia.
Wyst~puje tu najpierw lawicazlepienca -drobnoziarnistego 0 mi~z
sZosci
okolo 70 cm, nastcwnie okolo I-metrowa wldadka lupkow czamych, wprawdzie bez egzotyk6w, lecz identycznych z· lupkami, w ktorychznaj~uj~ si~_ egzotyki. Nad ni~ le:i:y okolo I-metrow:a wkladka bialych margli, znowu czarne lupki i· nast~pnie piaskowce niebieskawo-szare, wapniste z glaukonitem w dw6ch lawicach okolo 40 cm, a dalej 2-metro- wa lawica zlepienca charakterystycznego dla kompleksu piaslrowc6w i zlepiencow z Rybia. Z kolei nast~puj~ zielone i szare lupki silnie mar- gliste na przemian ulo:i:one oraz 3 do lO-centymetrowe lawice bialych krzemionkowych margli zegoc.inskioh. Posuwaj~c si~dalej ku poludniowi widzimy lawice piaskowc6w i piaskowc6w 2;lepiencowatych r6wno- lub r6:i:nOZ'iarnistycb, -glaukonitowych. Ta seria przejsciowa widoczna _ jest z przerwami na przestrzeni okolo 6 _ m.
Margle zegocinskie tworz~ w tym _profilu cienkie tylko wkladki wsr6d- szarych i zielonych lupk6w marglistych, natomiaBt w kierunku zachod- nim, na p6lnoonych stokach g6ry JasrezurOwki, mil:lZszoSc ich: dochodzi do trzydziestu metr6w. Podscielaj&: one, podobn-ie jak w Pl"9filu potoku, kompleks piaskowc6w i zlepienc6w z Ry;bia, przy czym rwidocme jest tam w niekt6rych punktach bezpoarednie przejScie bialych margli wprost
do piaskowc6w zlep~encowatych z Rybia. -
Kompleks piaskowoow i zlepiencow z Rybia w. profilu potoku ma mi~zszoSc okolo 300 m. Warstwi Sq ulo:i:one normalnie, hieroglify znaj-
dUj&: si~ na-dolnych powierzchniach watrStw, stromo pochylonych ku
poludniowi. Fakt ten, jak rOWlIliez WyraZny ~ek sedymentacyjny poprzez margle krzemionkowe z Cz~ymi lupkami z egzotykami, wreszcie normalnie polozonehieroglify w piaskowcach margU szarych, pozwala ustalic nast~pstwo stratygraficzne warstw gomo-kredowych serii zegocin- skiej.
-Kompleks. piaskowc6w i zlepienc6w z Rybia zaczyna si~ w partiach . spqgowych raczej przewagq piaskowcow i zlepienc6w nad przedzielaj&:cymi
je lupkamt Piaskowce a przede viszystkim zlepience ooznaczajq si~ zawar- tooCiq.w materiale detrytycznym, pr6c:z kwarcu, ziarn czel'lWonych skaleni, ulamk6w lupkow zielonych, atakZe niekiedy licznie wyst~pujqcych okru- chOw w~gla -kamiennego. Kustropowi piaskowce stajq si~ cienkolawicowe,
przeci~te zylkami kalcytu, cz~iej przelawioone lupkami. Lup}{i w _ calym kompleksie maj&: barw~ sza.r~ z odcieniem. niebi~wym to znowu zielo- nawym i zaWierajq ZIlaCZm\ .domieszk~ ,CaCOa tak; ze mOZna by je nawet nazwac marglami. Piaskowce Sq drobooziarniste, glaukonitowe, zWi~zle _
dzi~ki duzej ilosci spoiwa wapnistego.
- W stropowej cz~sci kompleksu 'rozwijajq si~ jeszcze raz zlepien,ce
BUDOWA GEOLQGICZNA STREFY ZEGOCWSKIEJ 501
i piaskowce, kt6re tworzll silnie' nabrzmialll i szybko ku wschodowi zani- kajllCL\ soczewk~ tak, ze Pluskawka jut jej nie przecina. Zutworow tych zbudowane jest "wzniesienie, :wyr6m.iajllce si~ wyraZnie w morfologii, zwane Ksi~Zll G6rll, poloZone na zachOd od cloliny potoku:
Przebadane probki lupk6w marglistych z serii zlepienc6w i pias- kowc6w z Rybia rue daly na og61 bogatych i charakterystycz:nych zespo- Mw imikrofauny. PrzewaZnie byly tak ubogie i banalne, ze nie moma bylo okreslic na ich" podBtawie wieku. Jedna pr6bka dala nieco bogatszy zesp61 form przewailnie aglutynujllCYch, kt6ry WBlkazuje na najwyZszll k.red~ - paleooen (wg mg.r J. LiBZkowej).
Rhabdammina abyssorum M.O. Sars Dendrophrya robusta Grzyb. . D. excelsa Grzyb. (masowo) Bathysiphon sp. "
Proteonina placenta Grzyb .. Hype-rammina subnodosiformis Gl'zyb.
H. dilatata Rzk
Reophax splendida Grzyb.
R. guttiferci: Brady var. scalaris . Grzyb.
R. pilulifera Brady Reophax sp.
Hormosina ovulum (Grzyb.) Nodellum velascoense (Cushm.)
Ammodiscus incertus d'Orb.
A. tenuissimus Grzyb.
A. angygyrus Rss
Glomospira serpens (Grzyb.) G. charoides P. & J.
Glomospira Bp.
Lituotuba lituiformis Brady Trochamminoides irregularis White Haplophragmium wazaczi Rzk Rzehakina epigona (Rzk) Nubecularia tibia P. & J.
Eponides triLmphyi Nuttal
Mn6stwo form bardzo drobnych, przewaziiie aglutyriujllcyeh
Seria piaskowc6w i zlepienc6w z Rybia konczy Bi~ w samym poteku szarymi lupkami marglistymi 0 malej millzszoSci, kt6ra ~asta w kie- runku zachodnim.
W stropie rozwijajll si~ lupki pstre; margliste.
"Lupkf pstre spotyka si~ w licznych i okresowodobIych odkryw-.
kach prawie aZ do zr6dellewego Zr6&owego doplywu Pluskawki. Upady og6lnie ski~wane Sll ku poludniDlWi. Pr.l:Y bie~ach prawie r6wnoleZniko- wych. Potok plynie caly cza.s w" pstrych lup~c~ slroSnie, czasem wz&ut biegu warstw. Mikrofauna uzyskana z tych lupk6w jest uboga, aglutylIlu-
jllca, z kt6rej wielu form
me
udalo si~ oznaczyc (wg mgr J. Liszkowej).Rhabdammina cylindryca Glaessner Dendrophrya robusta Grzyb.
D. excelsa Grzyb.
Troc::hamminoides sp.
Gaudryina tenuiS G. reussi Rant.
502 KAMlLA SKOCZY'LAS-CISZEWSKA
Ammodiscus incertus d'Orb.
GZomo8pira charoides P. & J.
Hapiophragmoides Sp .
RobuZus:sp ..
Promienice kuliste i soc:zewkowate
. ZesP61 ten nie okresla doldadnie wieku, choe wskazuje do pewnego stOpnia na trzecio~, prawdopodobnie. paleocen. Z pozycji tej serii . w stropie pi~Ir0wc6w i zlepienc6w z Rybia wynikalby rownieZ wiek
mlodszy nit najwyt.sza kreda.
poza pr9filem. potoku Pluskawki spotykamy w malych prawych doplywach tego potoku poziomy mlodsZe. S~ to typowo wyksztaloone lupki menilitowe z rogowamrl. Wytej IE!'Di piaskowce z cienkim.i wkladka- mi rupk6w sza.rych, pOd wzgl~~ litologicmym identyczne ze znanymi sqdin~ warstwami kroSnienskimi. Warstwy te widoczne sq, w malych odkrywkach c:z~sto zanikaj2lCYch, kt6re dajq jedn.ak moZnoSc przeSledze- nia pe!nego profilu serii podSlQSkiej od krecly g6mej po oligocen wlq,cznie.
Opisane w· profilu Pluskawki zespoly skalne moma sledzic za.r6wno w kierun.ku zachodnim i wschodnim. Og6lnie 'l'ZeCZ biorqc obszar poloZony na zach6d od potoku zbudowany jest g16w.nie z utw0r6w serii zegociD.- skiej. Natomiast w kiertmku wschodnim r6Zne jej ~em.enty .zanikajq pod zafaldowanymi w niq pJ.atami dolnej kredy ~y Sl~kiej . .
Interesujq,oo przedstawia siJ: zesp61 piaskowc6w i zlepienc6w z Ry- bia w przekroju ·biegnq,cym przezzachodnie zbocza J aszczur6wki i Ksi~. zej G6ry (tabl. II, przekr6j 1). PrLede wszystkim zaznacza si~ tu silne nabrzmienie nililZszoSci tych utw0r6w. podczas gdy w profUu Pluskawki mU\ZszoSc calego zespolu wynosi .okdo 300 m, toprzy grm:dcy arkusza dochodzi ana do 650 m. Zaznaczaj~ si~ tu1"6wniez pewne litologiczne · r6Znice w · stosunku do piaskowc6w i zlepienc6w spotykanych w potoku.
Jak widac z mapy (tabl. I), utwory te ~ podeshule przez biale margl~
zegociD.skie, kt6re biegnq p6Jnocnym zboczem gory Jaszczur6wki, asiqga-
·jqC miw.szoSc okolo 30 m. W marglach ,tych w stropiewy~pujq cienkie,
kilkumilimetrowe smugi materWu · detrytycznego zlozonego g16wnie z ziarn kwarcu i ro:i:owych skaleni, co. wskazuje na wyrazne przejScie do .piaskowc6w i zlepiencOw z Rybia . .
. . SZczyt g6ry zbudowany. jest z piaskowoow gruOOZiarnisty~ glau-
.konitowych, ktOre, ·miejscami przybierajq charak1;er piaskowcOw brylo-
wych. W k:fl1cu·:punktach zauwaZono Wamki skarup· ostryg. Na zboczU porudniowymci~ si~ piaskowcecienkolawioowe, r6wniez glauk6nitowe, o wygl~dziepiasltowc6w inoceramowych.. Spoiwo maj~ wapniste,
na
swie- Zym przelamie sq sZ8lI'(Hliebieskawe, wietr,zej~c stajq si~ z61tawe i tracq cz~iowo w~lari· wapnia. .J 8$ZCZllX6wka jest oddzielona od leZqcego dalej na poludnie wzg6rza . Ksi~Za GOra ~c:zkq,. wymode1owaIUl w rupkach marglistych szarych,
BUDOWA GEOLOGICZNA STREFY ZEGocI1iSKIEJ 503
kt6re spotykamy w Pluskawce i kt.Ore zamykajll ten kompleks w tym profilu;
Ksi~za G6ra zbudowana jest gl6wnie z piaskowc6w sredniolawloo- wyCh, Srednioziarnlstych, glaukoriitowych, 0 spoiwie· ilasto-wapnistym.
W ich obr~ie wyst~je soczewka zJ.epi.enc6w gruboziarnistych .o oto- czakach od 4-10 cm. SIl to przewaZnie gruboziarniste zlepience arkozo- we barwy ciemnej, brudnoczerwonej. Ponadto znajdujq si~ ~sr6d nich otocZaki wapieni sztramberskich, a rzadziej okruchy lupk6w· krystalicz- nych. Nie jest j~ne, czy otoczaki te tworz~ zwi~~ wldadk~ z1epieiicow'~,
czy teZ tkwi~ wBrOO il6w jak-np. egZotyki z ozamych lupk6w, . spotyka
sl~ je bowiem jako luZne otoczaki na pn.-zachodnich zboczach Ksi~ej
G6ry. Piaskowce i zlepieiice na Ksi~zej G6rze two~ jako
caloec
gru~soczewk~, kt6ra wyklinowuje si~ w kierunku ~im tak,· ze Plus- kawka jut jej nie przecina. Na :lJboezs.ch wspomnianego wzg6rza spotyka
si~ bloki 25-40 cm srednicy egzotY'kOw leZ~ych lufno.·Jednym z nfch byl pegmatyt biotytowy, a innym aplit ciemn0r6ZoWY (Skoczylas-Ciszew-
ska & Tyniec 1955). Prawdopodobnie zdarzaj~ si~ one w wkladkach .
lupk6w. .
Zlepience zbliZone wygl1\dem do niekt6rych zlepiencOvv' sern piaB- kowc6w· i zlepietic6w z Rybia widoczne Sll powyzej zrooel zachodniego
odgal~zienia Pluskawki, na dziale wodnym, kt6rym biegnie droga z Rybia do Kisiel6wki. Niewielka odkrywka znajdowala si~ przy drodze,
w
punk-cie polozonym na wsch6d od miejsca, gdzie oddziela si~ od niej boczmi droga w kierunku pd.-zachodnim, obiegajllca od zachodu szczyi wzg6- rza· 502 .. R6wniez na polach znajdujll.cych si~ na p6lnoc od tej 04krywki spotyka si~ rumosz zlepietic6w~ W malym doplywie,· splywajllcym ku W, wyst~pujll podobne piaskowce .. Tutaj pozycja tychpiask~wc6w jest· 0 ty- le wYraZna,
ze
zna:jduj~ si~ one w stropie pstrych lupk6w eocetiskich, a pod warstwami krosnietiskimi. Lupk6w menilitowych tutaj brak, s~ one tektonicznie wyci.Sni~t~, lecz -wy~puj~ w· sPIlSU warstw kroSnienskich na przedluZeniu kon~ zpstIym
eOcenem · dalej w kierunku p61-nocnym (tabL 1). -
Obecnosc utwor6w ldastycmych w strapie pstrych rupk6w eocen- skich jest tutaj wyj~tkowa. Rozwflni~te .~ onenajprawdopodobniej w po- staci soczeWy, lecz nie jest jasne,_ czy wyksztalcily si~ w samym stropie eoceiiskiej pstrej serii, cZy teZ wSr6d niej. W kaZdym razie na kontakcie tych zlepieiic6w i warstw k1"oSnienskich nas'blpilo ~tQniczne wytarele lupk6w menilitowych. _
Innyro pUnktem,ktOIj ze wzgl~duna budo~ geo1oglCZlUl Z8$1uguje na uwag~, Jest profil malego potoku wpadaj~o dQ Pluskawki z za- chodrilch: zboczy doliny w pob;llii1:l mostu,·
Przez
kt6i-y przechodzi-droga z. Kamionnej d~· Rybia (Sko~las-Cisz~a & Tyniec 1955).vi
potoku504 KAMlLA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
. tyro widoczne SI:l margle, przewaZnie szaro-zie1onawe, czerwone, biale, plamiste i czarne. Wsr6d margli wys~pujl:l wkladkizlepienc6w do 0,5 m
mi~szoaci, 0 skladzie zbliZonym do zlepienc6w z Rybia. W potoku· tym znaleziony zostal egzotycmy blok pegmatytu tUzmalinowego. Mikrofauna, pochodzl:lca z tych margli, jest podobna. dQ zespol6w mlkrofaunistycznych pochodzl:lcychz innych punkt6w maTgli pstrych i wskazuje nakampan - mastrycht. MBlI'gle odsloni~te w tyro malym potoczku IllCZll 8i~ z marglami
opisanymi w profilu Pluskawki poniZej o8uwiska na CZarJ'lym Blode.
Tutaj 84 one silnie zgniecione i sfaldowane, gdy na.tomiast w kierunku pd . .,zachodnim tw~ mabl, drugorZ~~ Bynk.1iln~ 0 poludnikowym kie- runku osi (tab!. 1). WlaSnie t~ synklin~ przeci~a wspomniany doplyw
Pluskawki. .
Opr6cz.andezyt6w odslaniaj4CYch si~ w Pluskawce notujemy ich
wys~pienia w doplywach tego potoku (Skoczylas-Ciszewska 1956). S4 to .albo skalYzwi~zle, dosyc swieze, 0 barwie clemnej, czerwono-fioletowej, lub tei; odmiany jasne, plamiste, porowate, nasuwaj4ce przypusiczenie,
. ze mog~ to bye utwory piroklastyczne.-Skaly te wyst~puj~ w marglach
szarych z egzotykami, w mllI'glach pstrych, a takZe war6d zlepiencow i piaskowcow z Rybia. Na.Ksi~Zej G6rze sypi~si~ te skaly w 4 punktach, na Jaszczurowce nieliczne okruchy znajduj~ si~ w partii szczytowej.
S~ to wysUlpienia tych skal wylewnych
iD.
situ, podobnie jak w in-·nych punktach strefy zegocinskiej (1. c.). Pog14d, Ze nie· Sll to bloki egzo- tykowe, zostal ostatniopotwierdzony dzi~i znalezieniu przez M. Ksi~z
kiewicza (1958) zmienionych terrnicznie H6w na kontakcie z andezytem.
N a opisywanym obszarze dolna klreda plaszczowiny al~skiej jest' reprezentowana przez cztery ogniWlll stratygraficzne - g6rne lupki cie- szyzlskie (walan:iyn), warstwy grOdziskie (hoieryw), warstwy wierzowskie (barrem) i warstwy 19ockie (apt). Lupki cieszyD.sk.ie wyst~puj4 najcz~sciej
i one gl6wri.ie Irontaktuj~ z seri~ zegociI'i&al.WyZs~ ogriiwa dolnej kredy zachowane s~ VIi kilku punktach, kaZde ogniwo oddzie1nie, lub miejscami zwi~ane z lupkami . cieszyDskimi. Nigdzie hie tworz~ one ci~ego
nast~pstwa.
PTofil potoku J eziemica
Poza Pluskawk~ potok ten pOBiada najwi~ej odsloni~c. W odcinku oolnym Jeziernica plynie ze wschodu na zachOd mruej . wi~cej . wzdluZ hiegu warstw. Dlategona odcinku tym spotykamy na og61 · te same utwory, kt6r~ s~· szare margle . z egzotykami gnejs6w biotytowych,
Wys~puj1lcych w mniejSzych blokach i w mniejszych iloSciach niZ w Pluskawce. Ws.rOd szarych margli wyksztaloone SI:l tutaj takZe cienlde
BUDOWA· GEOLoGICZNA STREFY ZEGOcmSKIEJ 505
wkladki piaskowc6w, najcz~sciej 0 skorupowej oddzielnosci, ze sti'zalkq kalcytowq. Cala seria jest drugorz~ie intensywnie sfaldowana; widoc.zne Sq rOwnie.z szczeliny wypelnione kalcytern, przebiegajl:lce skosnie do ula- wicenia· margliszarych.
Margle s.zare Sq w kilku punktach przefaldowane wraz z seriq m81'gli pstrych. Te ootatnie Sq tu wyksztaloone przewaZnie jako lupKimargliste szare _ z odcieniem brudnozielonawym, rz-adziej jako lupki margliste czerwone i zielone, a takZe margle biale, krzemionlrowe. W sz~zie tarn, gdzie kontaktujq margle szare·z odrnianarni 8.Za!I'ymi z odcieniem ~elo
nawym margli wzgl~dnie lupk6w margJ.istych, trudno Qddzielic jednq
seri~ od drugiej. Na malym. odcink.uwidoczne Sq takZe g6rne rupki cie- szynskie, kt6re tWOI'Zq wqski klin wdsni~ty z gory i wfaldowany w seri~
zegociIlskq.
Z margli szarych pobrano pr6bki do badaii mikrofauny. Wiele z tych pr6bek' zawieralo bardzo male, _ niecharakterystyczne zespoly, kt6:re nie okreSlaly wieku nawet w przyblizeniu. Inne probki dawaly mniej lub
wi~cej wyrazne i charakterystyone zespoly. I tak np. · pr6bka wzi~ta
z szarych margli, silnie przefaldowanych z odmianq szaro-zielonawq -facji margli pstrych, przedstawia zesp61 mieszany oznaczajqcy og6lnie senon (J. Syniewska):
Rhabdammina abyssorum M.O. Sars Rzehakina epigona (Rd:)
R. jissistomata (Grzyb.) Den'ttilina eonsobrina d'Orb.
Ellipsoglandulina sp.
E. cf. velaseoensis Cushm..
Chilostomella ovoidea Rss
Quadromorphina aZlomorphinoides (Rss)
_ Gyroidina Bp.
Globotruneana area (Cllshm.) Giimbelina globulosa (Ehrenb.) PseUdotextularia varians Rzk P. acervulinoides (Egger)
Dalsze pr6bki z margli szarych pobranych w g6r~ potoku daly zespoly. raczej ubogie, lecz zloZone -przewaZnie z form planktonicznych, tak cha'I'akterystycmych dl8 tych utwor6w. Wskazujq one na senon lub niekiedy dokladniej na mastrycht.
Margle szare odslaniajq si~ na odcinku dlugosci okolo 360 m. W od- krywkach wida:c intensywne wt6rne przefaldowania. Bieg warstw jest na og6l .r6W!noleZni.kowy lub. do niego zbllixmy,
a
upady waTStw Sll skiero- wane ku poludniowi najcz~sciej pod bardzo stromymi kqtami. W koncowej Cz~sci -opisywanego odcinka wys~pujq lupki margliste .. 8zare i lupki zielone, bez w~glanu' wapnia~ Szare lupki margliste ~q litologicznie nie do odr6Znienia od szarych m~gli, W kt6rych wys~pujq bloki gnejs6w506 KAMILA SKOCZYLAS-CISZEWSKA
biotytowych. . Pr6bki do badan. zostaly wzi~te z tego samego punktu lecz osobno: z odmiany szarej i zielonej ..
Zesp61 z· marglistych rupk6w ~arych' odmacza si~ ~rakiem form.
planktoniczn.ych, natomiast wiekqwo od~ --- wedluR J. Svniew- skiej - najwyZszej ltredzie:
R.habdammj'na abyssorum M.O. San R. discreta Btady
Dendrophrya robusta Grzyb.
D. excelsa Gl'Zyb.
. BathysyphCYf& sp.
Saccammina plqcenta (Grzyb.) Ammodiscus incertuB d'Orb.
A. angygyrus
Rsa '
A. polygyrus Rss
Glomospira gordialis (p. & J.) Rzehakina 'epigona (Rzk) Reophax piluZifera Brady R. splendidus Gn~b.
Hormosina ovulum (Grzyb.)
Haplophragmoides . suborbicularis (Grzyb.) .
. Marssonella oxycona .(Rss) , N odosaria. consinna Rss
N. subnodosa Rss N .. oolOmoryha Rss
DentaZina cylindroides' Rss . Lagena sp.
Guttulina gibba (Rss) . Ellipsoglandulina velascoensis Cushm.
E. laevigata Silvestri
Gyroidina soldani d'Orb.var. nitida. Glomospira charoides P~ & J.
Natomiast zesp61 uzyskany z rupk6w zielonych s.ldada si~ pn;ede wszystltim z form. aglutynuj~cych, a. ponadto wskazuje na okres IIilodszy - prawdopodobnie paleooen, gdyZ gatunki spotykane' w
nim: - '
wedlugJ. Liszkowej - maj~ zasi~g od iIlaj~zej kredy do doinego' eoeenu.
S~ :to:
Rhabdammina abyssorum M.O. SarB R. cylindrica Glaessner
R. subdiscreta Rzk R. wnnulata Rzk . Rhabdammi~·sp.
Bathysiphon Sp.
Psammosphaera jusca SChulze B.accammina placenta d'Orb.
Hyperamtr'-ina gnybotO.skii Dyl/iZ.
Ammolagena clavata (J. & P.) Dendrophrya robusta Grzyb.
Dendrophrya sp. . "
Reophax guttifera Brady Hormosina ovulum (Grzyb.)
Nodellum velascoense (Cushm.) Ammodiscus incertus .(d'Orb.) A. angygyrus Rsa
A. tenuissimus· Grzyb.
. A .. Wlygyrus ..
GZOf1l,Ospira charoi4es (l'. & J.) G. gordialis (P. & J.)
G. serpen8 Grzyb.
Glomospira Sp.
Rzehakina epigona Rzk
Trochamminoides subcoronatus (Grzyb.)
Haplophrrtgm;oides suborbicularis (Grzyb.)
