następnie niemcy,a wreszcie bolszewicy wszyst.

(1)

Krótkie sprawozdanie z Konferencji inż.Lutze-Bi

z przedstawicielami Rządu Łotewskiego w Rydze.

Konferencja odbyła się z Łotgalczykami,prezesem Rady Na- rodowej Łotewskiej p.Tschakste i ministrem Spraw Zegranicznych p. Masz-owicz.

Na konferencji bez Żadnego "ele" пгт-адом) koniocznoâr‘

zbliżenia sie politycznego i wspólności granicy koło Dyneburka.

Rząd Łotewski przygotowuje ofenzywę przeciwko bolszewikom i r'hce dotrzec aż do Dyneburge. W celu wspólnego dziahsnia wysv’a dele—

gata wojskowego przez Koszedary-Jewje do Wilna.Wogóle papal—cls i sympatje posiadamy u przedstawicieli Łatgalji. w Radna Narodowe:]

Łotewskiej w mnie.;azoćci polskie; & Łatgalji zasiada polak,właści—

ciel-dóbr z pod Kreizburga p. Juljan Salcewicz - web!-<b. rozsgû- na i broniące naszych interesów i mająca duży opływ na Łatgalczy - ków.Do Selcewicza zwrócili sig Niemcy z Łatgalji aby broniły ich interesów ziemiańskich,

Sprawy wojskowe łotewskie są w stanie tworzenia się.

Ата nòmxnalnie składa sin z 30.000ludzi. Zaś faktycznie jest ze 12.000 żołnierzy uzbrojonych do wa1k1.Artvlerje posiéggggjtylko 16 sztuk._Kawaler;ja znikoma.Automobili b. male-0вмешались nie słyszałem,

Porty łotewskie nie posiadają statków o pojemności więk- szej,gdyż już moskale „następnie niemcy,a wreszcie bolszewicy wszyst.

---

ko wywieźli,

(2)

ERspozytura II Oddz. |-- Wilno 30 -VIII-19 Dowódz. frontu Półn.-Ws 1

h

%]; f

1.70 . «

ADJUTANTURY GENERALNEJ

B e 1 w e d e r.

дім,/]

Przesyłam odpis raportu p.Al.LUTZE-BIRKA

z pobytu na Łotwie.

івс поуовляо жона POLSKICH

м f }În раAy

ADÎIUÎANTLRA GZNERALNA

%

квип/А Szef Ekspoz Г“

ytur L

Dały/Św..; пиар Oddz: II Dow: fr. Рата, Wsîh

Д ларек, Wydzia!.---

AIT

z

(3)

@DPi&:

Wilno dnia 28.VIII 19197,

KRÓTKIE SPRAWOZDANIE

z jazdy inż.LUTZE-BIRKA па Litwie i Łotwie,.

Gelem jazdy było zbadanie obecności miemieckich i rosyjskich oddziałów ma Litwie i Łotwż@,oraz nawiązania bliższych stosunków z Łotwą.

Na Litwie i Łotwie stacjonują oddziały niemieckie i

шБЁзБЦЁЁ I)wzdłuźkolei Libawa-Homuy od.st.Prekuln do зб.ЧЕАЗЯЗ")

„Pas ziemi zajęty przez te oddziały sięga na jakie I0 km.

w jedną i drugą strone,2)wzdłuż kolei Możejki-Mitawa aż do Ołaj -gdzie sięgają według opowiadafi,do<d znacznie w glgb terenu łotews-

kolei Szewle-Mitewe - w Szawlech majg swoją główną kwaterę na Litwie,4)wzdłuż kolei Sz-wlę-Tylśa(Tilzit),

Oddziały niemieckie składa sie z Eiserne Division,1i- 11084 sie w y Обко ї те T a n16Relchswenr);kté=

rej

- swego czesu Uhlmanis przyrzekł nadać ziemię fa wypędzenie bol-

szewików z Rygi.Odznaką tej Dywizji jest trupia głowa na czapce, 2) z Lendśwehr-skłedające sie z Niemców baltyckich,z odznaką czar- negoKFZyŻA tarczy białej umocowanej па rękawie lewej ręki.

Oddziały rosyjskietI)Kellers a właściwie komendantem og"??? звіт nazwisko Alonowczy Ірпоя

"Băznakg tego oddziału jest krzyż prawosławny ze srebrnych pasków na lewem ramieniu ,2)Wyrgolicza - z Odznaką zwykłęgo krzyża ua lewem rami eniu,5)oddziaty Liewena s w nieznacznej ilości ,gdyż większość

odeszia na froutJudenicza,

ary -Eisern Division,iellera i Wyrgolicza sg pod. „niem , miecką i na sutym ieftină—inimiacum.].auohwehr jako składająca się z baltyckich niemców formalnie znajdu od komendą angielskie go oficera,faktyoznie zagpodkomendg ina Żołdzię niemięckim.

Rosyjskie oddzialy Usupeiniajg sig jericami rosyjskiemi zwolnionymi z Niemiec pod warunkiem wstapienia do Kellera lub Wyrgolicza. Do Wyrgolicza wstapil caly oddzial rosyiski,ktéry preyszedì wraz z fe- ligowskim z Odesy do Polski.Niemięckie uzupełniajg 616 przez ocho- tników z Niemiec.W rosyjskichoddziałach znajduje się b, dużo niem ców z Rzeszy.Obecnie jeszcze podwożą liczebnie Rosjan.00 do mate"

rjału technicznego,to wyposażenie tych wojsk jest doskonale. I) Bré%

i artylerję mają Swietng.0gromna ilogé k.m, Stań znacznie wyższy Od normalnego@@rk automobilowy duży zdaje się że im brak benzyny, i ée pedsz automobile benzolem.Park lotniczy Ogromny ,składający sie z aparatów wywiadowczych i bojowych.Stacje lotnicze w Alt Autz ,35kr przed Mitawg,3) park opancerzonych automobili w Mitewie wrezo z au- tomobilami uzbrojonemi w armaty przeciw aeroplanom,4)kawalerja i treny mają dobre konie i uprza2,Liczebnofd.

ne Division około 15,000 ludzi,2)Lauchwehr około 15.000 ,5)Keller i Tyrgolicz razem 10,000 ludzi,Cyfry te nie są pewne. &

Krótkie sprawozdanie inż.Lutze-Birka w sprawie zblifenia się Łotewskiego i Polskiego Państwa.,

W sprawie zbliżenia się odbyła się konferencja z lotewskin ministrem Spraw Zagranicznych p.Mejrowiczem,z prezesem Redy Narodo- wej Łotewskiej p.Tschakste i delegatami Latgalji p.Juljanem Salce- wiczem przedstawicielem mniejszości polskiej w iażgalji i p.Janem Griczanasem.Konferencja ta ze mną ustaliła konieczność zbliżenia się i konieczność wspólnej granicy pod Dyneburgiem,Dla urzeczywist›

nienia natychwiastowej akcji wojskowej sztab iotewski za porozu- mieniem się z min, Spr.Zagr.Mejrawiczem wysyła do Wilna delegata wojskowego,celem omówienia wspólnej akcji na Dyneburg. gat ten miał wyruszyć z Rygi koło I7.VIII r.b. i zgłosić sie

w RSK] Plec

Katedralny 4 do Kpt.Siewka „Oddział Inform,

Dla omówienia warunków zbliżenia sig ,£0tewskj.AMWVSp tów jest wysłać specjalug komisję,składającą się z p.p.Grid ke cewicza i innych na zaproszenie(Radjo do Rygi) Rządu Polskieg

(4)

O DP1$%

Wilno 24/у111 19197.

SPRAWOZDANIE inŻ.A.LUTZE-BIRKA w sprawie dotyczącej ludﬁoéci polskiej w Rydze i Libawie,stosunków ekonomicznych Polski z Łotwą - konsulatu,szkółz i kościołów.

4.Ludność polska w gÈdze i Libawie . у Przy ogólnym spisie ludności roblonym przez rząd Rosyjski tuż pr przed wojnżśjako Polacy zamieszkujący Rygę zgłosiło si; okrągło

s 1 à

№ «Litwini nie sg wliczeni do tej liczby,gdy* w окуп

© istniała silne agitecja womalska,prowadzona przez li- tewskich księży i Litwini wyodrębnili się od Polaków.Ne Libawg w tym czasie przypada około 20,000 Polakôw.Zaznaczem,%e cyfra Po- lakôw w Rydze jest pewng,zaś w Libewie nie jest pewng.Obecnie po Gług statystyki kościoła w Rydze jest 10.000 Polekôw.

B. Szkoły polskie,ochronki kościoły.

Do mo było 7 szkół polskich w Rydze ,utrzymywanych ze składek -wa Dobroczynności Polskiej wRydze i obywatelstwa polskiego na Litwie.Obecnie jest tych szkół 5,d0 których uczęszcza okrągło 800 dzieoi,FoHieWaZ zamozni PGlacy wmyje&dfajq 2 Rygi,przeto ist- nienie tych szkół dla braku środków jest

tych szkółjest nominalnie pănma zaé

p.Pieprzykowska.Dln utrzymania tych szkół należy Rządowi Polskż kiemu wyasygnować miesięcznie około IV.000 rubli rosyjskich pod adresem tymczas. Komit. do spr. polskich w Rydze na ręce p.Bódwar da Buszą: Schulem Str.IŻe.Szkoły mieszczą się w lokalach wynaje- tych.Spr=wy szkolne Libawy mie są mi znane.

Ochronkę mieści się w l&kali własnym towarzystwa(do którego mają preteusję Litwin}.L ієсіjestwielką(mnie niewiadom)

Na razie Amerykańska Mi dziela ochronce

Środki eprowizacy jn:

Według zapowiedzi wsparcie przez Amerykenów za parę miesiecy miatg ustad.

KXwote na utrzymanie ochronki nie moge podad.

Sprawa ochronki w Libamie nie jest mi znan3, Kościęły.

Jest kościołów (murowanych) w Rydze5.Budowane ze składek prze- ważnie POlakóWw.Stolica Apostolska w ostatnich czasach obsadzała

djecezję Ryską głównie przez księży Litwinów.W czasie okupacji n:

niemieckiej Litwini zgłosili do Władz niemieckich pretens)e,0 te kościoły ,twierdząc,Że litewskie.Polacy z dokumentami w reku udow wodnili,Że są zbudowane z datków obywateli polskich,co trafiło niemcom do przekonenia.Należy przedstawić %dgtgwicigggujgf pieskiemu aby obsadzano бјесехје Ryskg ksie/mi Polakami, -- C.Stosunki ekonomiczne.

Свђ“ Rendel i przemysł, Łotwy w szczególności w Rydze jest unie- ruchomiony.Ruch handlowy,który dopiero się zaczyna jest w rękach (bez wyjątku) źydowskich.W Rydze oprócz zaBowni‚elektrowni i wo- dociągu wszystkie fabryki stoją.Uruchomienie fabryk jest niela&i twe,gdyż moskalę cofając sie wywieźli główne maszyny następnie pc powywozili dużo maszyu Hiemcy,a uareszcie albo wywieźli albo кај szczyli bolszewicy.Tak ważne dla interesów Polski,jak"Baltische Wagon Fabrik", "Feniks",Fabryka Wagonów i Maszyn Rolniczych,

"Prowoduik"-fabryka gumowych wyrobów i butów ,Febryka superfosfa- tu,huty szklanne,"Felser" fabryka maszyn,"Pole" fabryka maszym- nie mogą być uruchumione zanim nie nestang norm&lne warunki w Ro sji,umośliwiająna przywiezienie z powrotem maszyn.W przem e. ix twy,a w szczególnościw Rydzemają w miej nieznaczny

cy jako kapąęźiłgęią “am“ 21m tę placówki:) utrzymać odpowiedniemi Środkami i umową z Rządem

Towary przedewszystkiem potrzbne Łotwie są!.Węgiel(e ("

ne ,nafta,ropa,wegiel gatOwy , 361 ,przetmory chemi cane

, REXmE £

ce dla fabryki прописивао–„у ,których moż htm do- L4 41539

(5)

starczyć narazie są tylko ryby.i ich przetwory.Floty handlowej Łotwa prawie wcale nie posiade,gdyż wywieźli ją moskele,niency

i bolszewicy.

Hendlowe stosunki Łotwy z nami są utrudnione,gdyż rząd Łotewski nie posk&ada gotówki.Wyjócie z tej sytuacji może być uskutecznione przez powstanie na Łotw$#e T-wa Finansowego dla handlu z Polską.T- myśl rzuciłem wśród kapitalistów i właś-

gioielli ziemskich Łotwy,tak że w krótkim czasie powstanie takie -wo.

' Brodki i drogi przewozowe,

58 albo droga wodng na Gdańsk,Statki o pojemnośći 100 do 300 ton:

sì najodpowżedniejsze o popedzie parowym, a może lepiej dla nas o popedzie ropnym,gdyż pojemność użyteczna statku to jest pojemm ność ładunkowa,jest większą niż przy popędzie pearowym.Rove zaś posiadamy,4lbo koleją żelazną.

Kolej Zelezna ‚Ryge-Dynsburg ‚Lotysze zostewig szerokotorową dla omuniÉacJi z Rosją.Ten moment należy uwzglednić przy postewiey niu kwestji Dyneburge na porządku dzieńnym.Można przeprowadzić krótki kawałek toru szerokiego za Dynaburg,zrobić stacje prze- ladowywania na końcu tego toru i tym obniżyć фо pewnego stopnia

znaczenże Dyneburga. варту

Kolej żelazne Libawa-Możejki-MŁtawa-Ryga,0 ile zrozumiałemzosta«

nie normalną czyli europejską.W celu panowania nad cala ta kole- je,proponuja Lotysi Litwinom w zamian za odstgpienie in Połągi aby Litwini ustąpili im kawałek ziemi wraz z Możejkami.Wobec tego przez Libawg może mieć Polska przewóz towarów bez przeładowy- wania.

Konsulatÿ.

NeleZy natychniast powołaćdo życia konsulat polski w Ry@ze dla

та*-Швидка? î obywateli polskich,Konsi &”măîlaÎŞyWş/é szerzej malofony t.j. musiałby być zastępca konsula ,sekretarz , biuro i t.d. i to celem obsłużenia Libawy,nie zakładając na

specjalnego konsulatu w Libawie lecz tylko mając tem mały lokal, zaś przez dojazd konsula lub jego zastępcy w pewne dnie zelatwid sprewy bieżące.

Po unormowaniu stosunków z Litwinami nasz handel z Likawg bodzée większy niż z Ryg>,a wtenczas należy założyć tam oddzialny od Ryg@ konsulat.

Uchodźcy do Polski.Polacy,jak robotnicy tak i inteligencja obe- onie rzucają swe dawniej zejmowape stanowiska w Łotwie i chcą powrócić i osiedlić sie w Polsce ,

N-leżw temu przeciwdziełać,e to ze względu na utrzymanie stosun-

ków i wpływów na Łotuże. -

- Element pólski na Łotwie dobił się swego stanowiska przez бит-

dng i ciężką prace w silnej konkurencji z Lotyvszami i Niemcami,

przedstawia tem samem jednostke cenng,ktérapy zostajqc na miej-

Scu mogła służyć jako Czynnik dobrze broniący interesów polskich

We wszelkim razie nie da się uniknąć aby pewna część Polaków z

Łotwr nie reemigrowała do Polski.W tym celu ,wiadomo mi jest,że

zemośniejsi chcą wracać dro na Gdańsk z Rygi.Należy w Gdeńsku

tawiadomić misję koslicyjną,że tacy będą wracać do Polski w krót

kim czasie aby tam na miejscu ułatwić im przejazd do granic

Polski.

(6)

IT Odór.

w » Dowódz. frontuPoln-W< 5, a L7

ё 73 ‚'Я +

à. ide..; SRP"

-

mw

wfm J‘ä/

SPRAWOZDANIE ind. A.LUTZR-BIRKA w sprawie dotyczącej: ludności

„olskiej w H y d a e i L i b a w i a,stosunków ekonomicznych Polski KSC z Łotwy, konsulatów,szkół i kościołów., ^/3/l /

/

2 Przy ogólnym spisie ludności przez rząd rosyjski tuż przed wojmę j@ko rolacy semieszkaggey ї у с с Lotsilo się okrqgio 48000 osób.Litwiui nie s wliozeni do te, m onym czasie istniała silua agitacja litwomallske,prowadsone przez litewskich dy i Litwini wyodrgbnili si; Où гоївкож.на 2 і о а W 2 W tym Gza- sie przypada około 20000 Folaków.Zazuaczam,ż6 cyfr» Folaków w Rydze jest p „zel w L ibawie nie jest pewng.0becnie,podłu; Statystyki Kościoła w dydze jest 10000 Folsków.

A) La olska ®

A

y d : з % L i b a ® i s.

3) Szkoły polskie,ochroski i kodcioły,

Sakoly,

ch zo skin»

свч-песен:”

których "ue

sto isbuien!g

-

ty cj szko noulnalsie p.Lichtsrowi- fwna,fgktyozuie zaś p.Fls; rzy сов la utrzymesia tych szkół należy Rządowi polskiemu uyesygrowmad :iesifoznie około 10000 rb.

ros. pod mdresem Tymczasowego Kositetu dla spraw

_

polskich w fydze na ręce p.Edwar@e Pucza-iyge Schulenztr, 12 a.Szioly mieszczę gie w lokalech wynejgtych.Spremy szkolne Libewy nie By mi zna- 20% %

Och * Mieści вір w lokelu własnym :oworzy twa (40 którego ma- TST ns ję невидљиви dzieci jest wielk; (unie niewiadoma).

Nerazie amorykofska misje mydriola ochronce środki 6 rowizac/jue Według za owiedzi wspercie przez ów za parę miesigcy miałą чефеб, *

Kwotp ‚ng ochronki sie se; pousi.

Gprwwe обВговкі w Libewie mie „ust ui soan.

koś , w (amrowanych) w Бух Zbudowane ze skła- dok preewennie polakGW. LOL a

dzsła djecesję r. île.-.

isWiacu.» czasie ока»

litiu 95 windz niem, o te kg Ścioły' twierdząc,że litewskie. Polacy z Gokumentewi w (коки udo- wodciłi,3e sy zbudowane z datków Obywateli poloxicL,00 trafilo niem@0M do przekonanie, przedstawić pracdetawicielowi pa-

pieskiemi,sby obsadzano djoces}: ryską księżmi

2) Stosuaki ekoromiczne . -

7norzemysł--ттяie ie cronoiotwy, w szozesöluof{cei » Rydzemention" menencajest u-

к

PSI nette

F,ktéryм dopier® się zgczyne ,jest m reach (bezwyjt-=х ' gazowni,elektrowni--eenente ceto siiiixwodociągu wszystkie Теж

PILSUDSKI INSTITUTE

ţ

ARCHIVES - 204

New York

ж

(7)

é Uruchomienie fabryk jest niełatwe,gdyż moskale cofając

się wywieźli główne waszyny,następnie porywozili dużo masz Niexcy,8 nareszcie albo wywieźli albo zniszczyli bolszewicj.

Tak ważne dla inżferesów Polski jaktBallische "agon Fabrik"

*yenix"-fabryka wagonów i waszyh rolniczych,"Prowodnik"=fa-

bzika gwsowych wyrobów i butów,Fabryka superfosfołu, huty szklamne,"Yelscr" fabryka maszyz,Pole fabryka saszyn=nie mo być uruchomione zanim hie nastanù normalne" stosunki z Posją, gnoñliwi

pr ze m y Siae? przywiezienie zpowrotem maszyn.

a 50

7 a a E - 69

и şl , "

"

owary,które może Łotwa nam dostarczyé,narazieoaiecariimariiioneu-są tylko ryby := Łotwa prawie nie posiada,gdyż wywieźli ją zis

la… e % Weewmieyg,--""-- ' y sa utruduione, g

"

c 6

powstanie,об» и

ж : 2 : ewogowe dna Gd Ste=

~pojeanose ) do 2300 powiedniejsze o pope zie

gotowy-.a roke logie? dla nes о popedzie ropmym,gdy® pog uäyteocrna statku to jest pojemność ładunkowa jest wię ses niż przy popędzie parowym.Ropę zaś posiadawy.-Albo kocle=

--- ja żelazną,

в a

orova -

pray"

urg,zrobić stację przeładowywania na koścu tego toru i tyw obniżyć do pewnego stopnis anaczenie Dyneburgă,

ej lela Libaws

zrozumiałem:

Ni y 1 %

zanien za odstąpienie #

a ‚progonu & Lotlysi wi з

ів Роїїві - aby Litwini odstapili in kawsłek ziemi wraz z Mo- Lego przez woże wieć Polska przewóz to- warow bez przełaćowywanie,

D/K o n a u l a t 7.

N natychmiast po

Rydze dla broniehla interesow +"ебут ® ons - -==--- siałby 5 e

|

"Za O TOT "West yé zastępca kînlulîisekretnrm.biuro i t,d,,a lo celea obsłużenia Libawy, nie za adajsc narazie specjalnego konsulatu v Libavie,lecs

tylko majac tau

lał; lokal, rad przez dogazd konsula lub jego zastępcy w pewne dnie załatwiać spr&wy bieżące,

Po unorwowaniustosunków z Litwinami Rasz handel z Libawą be- dzie

Wiekgzţoîiîlţtăyga'a wtenczas należy założyć tam oddziel

sulat.

ny od

(8)

[W aaa emer- e pommenmnmnie Hic c ice sówsosyzyć:ktyje -

* ~ alt n ' t

Element polski na Łotwie dobił się swego stanowiska na

“hi! {:un Beudan i ciężką pracę w silnej konkurencji :Mu- cami otyszasi, przedstawia Leu sames jednostkę cenną, któraby.

unui“: na miejscu mocła jako czymuik dobrze broni

interegov polskich.lie Yszelkis razie nie da sia “în: aby pow»

na część Polaków z

Laminate reesigrowale do Polski. iym celu