Irena Kucharska
Sprawozdanie z działalności
naukowobadawczej IBL PAN za rok
1954
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 46/2, 632-651
SPR A W O Z D A N IE Z D ZIA Ł A L N O ŚC I N A U K O W O B A D A W C Z EJ IB L P A N ZA R OK 1954
R ok 1954 b y ł dla In sty tu tu B ad ań L iterackich trzecim rok iem ogólnego p la n o w a n ia n au k o w eg o o b ejm u jącego całość prac In stytu tu . P la n na r. 1954, op racow an y w oparciu o d o św ia d czen ia z la t poprzednich, zo sta ł ograniczony do rea ln y ch n orm pracy b a d aw czej; p lan ten p rzew id y w a ł jed n o cześn ie w y p e łn ie n ie n a jp iln iejszy ch zad ań n a u k o w y ch w y su n ię ty c h w w y ty c z n y c h do badań szczeg ó ln ie w a żn y ch na la ta 1953— 1955 oraz ś c isłe zw ią za n ie ich z n a j bardziej p a lą cy m i potrzeb am i sp ołeczn ym i i w y d a w n iczy m i. T ak p om yślan y plan, ja k k o lw iek n ajbardziej rea ln y ze w sz y stk ic h d otych czasow ych , n ie został jed n a k w p ełn i w y k o n a n y .
Z ałożen iem p la n u na r. 1954 b yło sk o n cen tro w a n ie prac n au k ow ob ad aw - czych In sty tu tu w o k ó ł trzech zasad n iczych zadań:
1) P rzygotow ań do u n iw ersy teck ieg o p odręcznika historii literatu ry p o l sk iej,
2) Prac b ad aw czych zw ią za n y ch z tw órczością A d am a M ickiew icza, 3) B adań nad literatu rą P o lsk i L udow ej.
D o realizacji ty c h p o d sta w o w y ch założeń potrzebna b yła m obilizacja w sz y stk ic h s ił n a u k o w y ch In sty tu tu . T a k o n cen tracja w y siłk u w ok ół w y m ien io n y ch p ro b lem ó w n ie m ogła jed n a k b yć dokonana przed u k oń czen iem za p la n o w a n y ch w la ta ch u b ieg ły ch prac, których w y k o n a n ie zajęło w ięcej czasu, n iż p r z e w id y w a ły p la n y IBL. W k o n sek w en cji, ja k to w y k a że n in iejsze sp raw ozd an ie, rea liza cja p lan u zak reślon ego na r. 1954 n iem a l w e w szystk ich zak resach p racy p rzeb iegała dw u torow o: z jed n ej stron y p o leg a ła ona na w y k a ń cza n iu i p rzy g o to w y w a n iu do druku za a w a n so w a n y ch prac, p la n o w a n y ch często ju ż od r. 1952, z drugiej — na p o d ejm o w a n iu zadań zak reślon ych p la n em na r. 1954, przy czym do ty c h o sta tn ich p rzystąp ion o w dużej m ierze dopiero w drugim półroczu ok resu sp raw ozd aw czego.
P race nad zb ieran iem m a teria łó w do p odręcznika u n iw ersy teck ieg o z in te n sy fik o w a n o w e w rześn iu 1954 i w ty m cza sie u sta lo n o ta k ż e ich ostateczn y plan. W p ierw szej p o ło w ie roku n ie p rzek roczyły on e fazy w stęp n y ch p rzygotow ań p row ad zon ych w p o szczeg ó ln y ch działach In stytu tu . W w y n ik u d y sk u sji w e w n ętrzn y ch oraz p rzy w sp ó łu d zia le p rzed sta w icieli In sty tu tu H istorii, gdzie prace nad p o d ręczn ik iem u n iw e r sy te c k im są ju ż bardziej zaaw an sow an e, IB L p rzed staw ił w czerw cu 1954 — na sp ecja ln ej k o n feren cji w N ieb orow ie, na której obecni b y li ta k że czło n k o w ie R ady N au k ow ej IB L — p rojek t p rzy g otow ań do p od ręcznika. P ro jek t ten p rzew id y w a ł, że w stę p n y eta p p o w in ien objąć op racow an ie tez rob oczych dla p o szczególn ych tom ów , odp ow iad ających w zasad zie p rzyjętem u p o d zia ło w i h istorii litera tu ry p olsk iej na epoki. O brady
nad tym i propozycjam i doprow adziły jed n ak do zm iany k o n cep cji i do u ch w a ły o poprzedzeniu prac nad tezam i przygotow an iem sy lw e te k n a jw y b itn iejszy ch pisarzy polsk ich . W dalszym to k u dysk u sji roboczych okazało się, że i ten p om ysł n ie je s t ca łk o w icie słu szn y, p on iew aż n iep otrzeb n ie p rzed łu żałb y etap p rzygotow aw czy, w k tórym praca nad tezam i oraz sy lw etk a m i pisarzy p ow in n a być prow adzona rów n olegle. K oncepcja u leg ła w ięc p on ow n ej zm ia n ie i na p osied zen iu R ady N aukow ej IB L w listop ad zie 1954 pod jęta została u ch w a ła 0 p rzystąp ien iu do prac bezpośrednio zw iązan ych z p od ręcznikiem u n iw e r sy teckim .
Rada N au k ow a IBL zaak cep tow ała ogólną koncep cję p odręcznika op raco w aną przez dyrekcję In stytu tu , k oncepcję opartą na zasad n iczym założeniu , że podręcznik p o w in ien p rzed staw iać p raw id łow ości p rocesu h istoryczn ego 1 być przy tym n ie ty lk o książką zastępującą w yk ład k u rsow y na u n iw e r sy te tach, ale m ogącą tak że słu żyć jak o pom oc w szy stk im polon istom — od s tu denta po kandydata nauk. U stalon a została periodyzacja ob ow iązu jąca w r a m ach p odręcznika oraz podział n a tom y, obejm ujące sześć zasad n iczych jed n o stek p eriod yzacyjn ych .
Z atw ierdzono także redaktora naczeln ego — prof, dra S tefan a Ż ó łk iew sk iego — oraz sk ład k om itetu red ak cyjn ego podręcznika. W ytypow ano n azw isk a au torów te z do p o szczególn ych to m ó w podręcznika, przy czym część roboczego p rojektu tez tom u p ośw ięcon ego literaturze staropolskiej oraz w stęp n ego roz działu teg o tom u zo sta ły ju ż p rzygotow ane. P ow ierzono tak że do opracow ania członkom In stytu tu oraz na zasad zie prac zleconych osobom spoza In sty tu tu szereg prac p om ocn iczych z zak resu h istorii literatury, ob ejm u ją cy ch n ied o sta teczn ie dotąd op racow an e zagad n ien ia zw iązan e ze zja w isk a m i litera ck im i (np. tw órczość p isarzy pom n iejszych , czasop iśm ien n ictw o itp.) i dotyczących całego podręcznika. P on ad to w p orozum ieniu z M in isterstw em S zk oln ictw a W yższego uzgodniono i zm od yfik ow an o p lan pracy u n iw ersy teck ich k atedr p olon istyczn ych tak, aby jeg o zrealizow an ie p rzyn iosło rozw iązan ie n a jp iln ie j szych zagadnień, n iezb ęd n y ch p rzy pracach p rzygotow aw czych do podręcznika. U sta len ie ogóln op olsk iego p la n u prac z zakresu h istorii literatu ry p olskiej stało się — w św ie tle zadań zw iązan ych z opracow aniem podręcznika u n iw e r sy teck iego — spraw ą bardzo istotn ą i p ozw oliło na p ew n e rozład ow an ie n ie zw y k le trudnej sy tu a cji kadrow ej panującej na teren ie polon istyk i. D okonana jed n ak w ostatn im k w a rta le u b iegłego roku m obilizacja do prac nad p o d ręczn ikiem w szy stk ich sił p olon istyczn ych — p racow n ik ów IBL, p ra co w n ik ó w u n iw ersy teck ich oraz p olon istów zw iązan ych z w y d a w n ictw a m i lub n a w e t n ie p ozostających w k on tak cie z żadną z w y m ien io n y ch in stytu cji, ale zajm u jących się zagad n ien iam i h istoryczn oliterack im i — n ie doprow adziła do zn a lezien ia w y k o n a w có w w szy stk ich k o n ieczn ych prac.
W drugim półroczu r. 1954 p race nad pod ręczn ik iem ogran iczały się w ięc do przygotow an ia m a teria łu w ed łu g ok reślonego p lan u i do w stęp n y ch p osu n ięć organizacyjnych. O dbyły się robocze zebrania d ysk u syjn e, na k tórych m. in. przeprow adzono d y sk u sję o realizm ie krytycznym , o częściach pod ręczn ik a p o św ięco n y ch zagad n ien iom języka, ich objętości i rozm ieszczen iu , o k on stru k cji rozdziałów w stęp n y ch do poszczególn ych tom ów , a przede w szy stk im o ogólnej koncepcji podręcznika, przy czym w y n ik i tej d ysk u sji sta ły się pod staw ą
zasad n iczego refera tu prof, dra K azim ierza W y k i1 i zostały p rzekazane R adzie N au k ow ej IBL, k tóra je za a k cep to w a ła w listop ad zie 1954.
P race nad ży cie m i tw órczością A dam a M ick iew icza, prow adzone w zw ią z ku z obchodem R oku M ick iew iczo w sk ieg o , u leg ły w r. 1954 zah am ow an iu ze w zg lęd u na zm ia n ę term in u obchodu, k tóry w ed łu g p ierw o tn eg o projektu m ia ł rozpocząć się z k oń cem roku 1954. Z tej tak że przyczyn y term in u k ończenia za p lan ow an ych prac d otyczących tw ó rczo ści M ick iew icza został p rzesu n ięty o jed en rok: z gru d n ia 1954 n a gru d zień 1955.
W końcu r. 1953 oraz na początk u 1954 In sty tu t B adań L iterackich z a in i cjo w a ł p rzy g o to w a n ie szeregu stu d iów o M ick iew iczu i za k ty w izo w a ł do tej pracy także au torów spoza IB L, In sty tu t P o lsk o -R a d zieck i i in n e p laców k i n au k ow e. B rak sk ry sta lizo w a n ej k on cep cji organ izacyjn ej obchodu R oku M ic k iew iczo w sk ieg o sp ra w ił, że p oczyn an ia te m iały ch arak ter raczej p rzypadko w y , n iem n iej jed n a k p rzy n io sły p o ży tek przez p o d k reślen ie w a żn o ści spraw y. P om im o to, iż IB L stw o rzy ł fa k ty czn ie m erytoryczn e p o d sta w y p rzygotow ań do obchodu R oku M ick iew icza i dorobek In sty tu tu sta ł s ię p u n k tem w y jścia prac p od jętych w tej d zied zin ie cen tra ln ie przez P o lsk ą A k a d em ię N auk w r. 1954, trzeba stw ierd zić, że w y n ik i prac p row ad zon ych w roku sp raw o zd aw czym p rzez IB L w zak resie badań nad M ick iew iczem są n ik łe. Z apocząt k ow an o za le d w ie trzy rozpraw y spośród zgłoszon ych do cyk lu stu d iów : o filo - m ack im ok resie M ick iew icza, o p u b licy sty ce p o ety oraz o Dziadach. N ad pięciu za p la n o w a n y m i stu d iam i praca n ie została rozpoczęta.
W d zied zin ie p rzy g o to w a ń n a u k o w y ch w zak resie h istorii litera tu ry ok re su — dotyczących zarów n o sam ych rozp raw o M ick iew iczu , ja k i o d p o w ie d zia ln eg o w łą czen ia się do prac S ek cji H isto rii L iteratu ry i J ęzy k a K om isji N au k ow ej O bchodu R oku M ick iew icza oraz w sp ó łp ra cy z in n y m i sek cjam i K o m isji — IB L n ie w y k a za ł d o stateczn ej a k tyw n ości. S y tu a cja ta je s t w g łó w nej m ierze w y n ik ie m sta ły ch tru d n ości p erson aln ych . Prace nad tw órczością M ick iew icza p o w ierzo n e z o sta ły p rzede w szy stk im osobom z k iero w n ictw a IBL, zgod n ie z ich d o ty ch cza so w y m k ieru n k iem badań, osobom obciążonym pon ad to zad an iam i organ izacyjn ym i i p ed agogiczn ym i, oraz p racow n ik om n a u k o w y m , przed k tórym i sta n ęła k on ieczn ość przep row ad zen ia p rzew o d ó w k a n dydackich. P rzeszk od ę w rea lizo w a n iu za p lan ow an ych stu d iów o M ickiew iczu sta n o w iła ró w n ież potrzeba u k oń czen ia p ew n y ch isto tn y ch prac h istoryczn o litera ck ich zap oczątk ow an ych w latach u b ieg ły ch przez tych sam ych p racow n ik ów , k tórzy m o g lib y pod jąć zadania sto ją ce przed In sty tu tem w zw iązku z R ok iem M ick iew iczow sk im .
N a to m ia st p race w za k resie badań d otyczących języ k a , p row ad zon e w ra m ach przygotow ań do obchodu R oku M ick iew icza, z o sta ły w IB L w r. 1954 z in ten sy fik o w a n e. S tw orzon o zesp ó ł sty lis ty c z n y p rzygotow u jący m a teria ły do prac nad sty listy k ą M ick iew icza; p rz e d sta w ic ie le In sty tu tu brali czyn n y udział w pracach k o m itetu red a k cy jn eg o S ło w n ik a Język a M ickiew icza.
B ad an ia nad litera tu rą la t 1944— 1954, zw ią za n e z D ziesięcio leciem P olsk i L udow ej, sk u p iały się w r. 1954 w o k ó ł rea liza cji serii prac k rytyczn ych , po
1 R eferat ten zo sta ł zam ieszczon y w P a m i ę t n i k u L i t e r a c k i m , X LV I, 1955, z. 1.
m y śla n y ch p oczątk ow o jak o parotom ow y zbiór rozpraw pod su m ow u jących dorobek literatu ry p olsk iej w ciągu ostatnich d ziesięciu lat. Ten p ierw otn y p om ysł w oparciu o d ośw iad czen ia całorocznej p racy u leg ł pew n ej m od yfik acji, p on iew aż okazało się, że prace, które zostały w u b iegłym roku przygotow an e do druku, ze w zg lęd u na ich zb y t różnorodną tem atyk ę i n iejed n o lite u jęcie n ie tw orzą całości k siążk ow ej. W tej sytu acji zrezygn ow an o z w y d a n ia zbioru studiów , postan ow ion o n atom iast w ram ach n ow outw orzonej serii S tu d iów nad P o lsk ą L iteraturą W spółczesną p u blikow ać — w m iarę ich o p ra co w y w a nia — stu d ia odrębne.
S tan prac IBL nad literaturą P o lsk i L udow ej n ie przed staw ia się w ięc w p ełn i zadow alająco. N a 30 zap lan ow an ych stu d ió w ukończono w r. 1954 — 18 (zob. sp raw ozd an ie D ziału L iteratury W spółczesnej), przy czym n ie p od jęto szeregu tem a tó w zasadniczych dla p roblem atyki D ziesięciolecia. Isto tn ą p rzy czyną tej sy tu a cji b yła n iesłu szn a k oncepcja planu stu d iów o literaturze D zie sięcio lecia , który p o m yślan y został zbyt szeroko i n ie u w zg lęd n ia ł w p ełn i realn ych m ożliw ości p rzew ażn ie m łod ych autorów , w w ięk szo ści rek ru tu jących się spoza IBL. N ie zorganizow ano rów n ież plan ow an ej sesji o literaturze D ziesięcio lecia , której projek t tak że n ie liczy ł się z istotn ym i m ożliw ościam i p erson aln ym i In stytu tu .
*
W ym ien ion e pow yżej trzy zasadnicze zadania w y ty cza ły k ieru n ek c a ło k szta łtu prac n a u k ow obad aw czych In stytu tu . B adania prow adzone zarów n o w pracow n iach h istoryczn oliterack ich , jak b ib liograficzn ych i d ok u m en tacyj n y ch — zm ierzały do dalszego zb ieran ia m a teria łó w do sy n tezy h istorii lite r a tury p o lsk iej. R ów n ież k on tyn u acja prac rozpoczętych w la ta c h u b ieg ły ch b yła w zasadzie podporządkow ana tem u celow i.
W zak resie badań nad literaturą staropolską w yk on an o szereg stu d iów p rzygotow aw czych do opracow ania sy n tezy literatu ry tego okresu. W iększość z nich, au torstw a K. Budzyka, w eszła w skład tom u stu d ió w o litera tu rze starop olsk iej, obejm ującego m. in. studia o poglądach sp ołeczn ych B iern ata z L ublina, o M ikołaju R eju, J a n ie K ochanow skim , W acław ie P otockim . Z a a w an sow an a została praca J. L ew ań sk iego o głó w n y ch lin ia ch ro zw ojow ych dram atu p olsk iego Odrodzenia. W p rzygotow an iu znajd u je się rozpraw a J. Z iom ka o Z u za n n ie Jana K och an ow sk iego oraz stu d iu m J. P ie tr u sie w ic z o - w ej o B iern a cie z L ublina. D ru k iem ukazała się ponadto ukończona w r. 1954 przez K. B udzyka, R. P ollak a i S. S tu p k iew icza B iblio grafia l i te r a tu r y p o l
sk i e j o k r e s u O d rodzen ia oraz R eja Pism a w i e r s z e m (wybór) — w op racow an iu
J. K rzyżanow skiego.
P race ed ytorsk ie z zakresu literatu ry staropolskiej ob ejm o w a ły przede w szy stk im p rzygotow an ie n ow ych ed ycji fo totyp iczn ych d la serii B i b l i o t e k a P i s a r z ó w P o l s k i c h i prow adzone b y ły przez odrębną k om órkę organizacyjną. D la teg o też in form acje dotyczące tego odcinka prac om ów ion e są szczegółow o w spraw ozdaniu D ziału Język a L iterackiego i E d ytorstw a S taro polskiego.
P race nad literaturą okresu O św iecen ia k on cen trow ały się g łó w n ie w ok ół postaci Ignacego K rasickiego. K on tyn u ow an o, pod redakcją T. M ikulskiego,
o p ra co w y w a n ie P i s m w y b r a n y c h p oety, k tóre przerosły liczb ę p rojek tow an ych d w óch tom ów i u k a za ły się d ru k iem w czterech tom ach. P rzy g o to w y w a n y b ył tom tego w y d a w n ic tw a za w iera ją cy sy lw e tk ę m onograficzną p oety, au torstw a T. M ik u lsk iego. O pracow ano, ta k że pod k ieru n k iem T. M ik u lsk iego, trzy tom y koresp on d en cji K rasick iego, p rzy czym tom 1 został przek azan y do w y d a w n ictw a , a do d w ó ch n a stęp n y ch c a łk o w ic ie opracow ano te k s ty i zam k n ięto m a teria ło w o k om entarz. N a m a rg in esie p rzygotow ań do w y d a n ia p ism K ra sick ieg o p o w sta ło k ilk a prac m a teria ło w y ch , ja k Z. G olińskiego: D m o c h o w s k i
ja k o w y d a w c a d z i e l K r a s i c k ie g o , M. K lim ow icza: O n ie z n a n y c h w ie r s z a c h K ra sic k ie g o , H is t o r ia i inne.
P oza g łó w n y m n u rtem prac d ziału o p u b lik ow an y został tom P o e z ja p o l
s k i e g o O św iecen ia , w op racow an iu J. K otta, oraz uk oń czon y przez R. W oło-
szy ń sk ieg o szk ic o dram acie ep ok i O św iecen ia; w p rzygotow an iu zn ajd u je się w y b ó r p oezji F ran ciszk a K a rp iń sk ieg o (R. Sobol). U kończona została tak że praca Z. S in k ow ej S p e c t a t o r w o b e c M o n i t o r a i p o w a żn ie za a w a n so w a n a m on ografia M o n i t o r a w op racow an iu T. K arpow icza, P. M atu szew sk iej, J. N o w a ck ieg o i W. Ig lick iej.
Z w a żn iejszy ch d y sk u sji p row ad zon ych w D ziale O św iecen ia n a leży za n o to w a ć d y sk u sję nad p od ręczn ik iem szk o ln y m litera tu r y okresu O św iecen ia Z. L ibery, nad w sp om n ian ą w y żej pracą Z. S in k ow ej oraz szereg d y sk u sji ro b oczych w zw ią zk u z p r zy g o to w a n iem do dru k u k oresp on d en cji K rasickiego. P ra ce tea tro lo g iczn e IB L z w ią za n e b y ły w r. 1954 z epoką O św iecen ia i k o n cen tro w a ły się g łó w n ie w red agow an ej p rzez J. K otta se r ii T e a t r P o l s k i e g o O ś w i e c e n i a . J e st to seria o ch arak terze pop u larn on au k ow ym , jed n ak p o szczególn e to m y są zaop atrzon e w e w stę p y h isto ry czn o litera ck ie, a tek sty m uszą być u sta la n e na p o d sta w ie p ierw od ru k ów , p o n iew a ż ogrom na w ięk szo ść p rzew id zia n y ch w serii u tw o ró w n ie p o sia d a ła d otych czas w yd ań krytyczn ych . S ześć prac teg o c y k lu zostało p rzy g o to w a n y ch w roku spraw ozd aw czym , z czego w druku zn ajd u ją się k o m ed ie A d am a C zartoryskiego (Z. Z ahrajów na) oraz
D r a m a m i e s z c z a ń s k a na scenie s t a n i s ł a w o w s k i e j (J. P a w ło w iczo w a ). W opra
co w a n iu red a k cy jn y m zn ajd u ją się n a stęp u ją ce p race tej serii: T e a tr K n i a ź -
nina (A. Jen d rysik ), k o m ed ie B oh om olca (J. K ott), T e a t r d w o r s k i (K. W ierz
bicka).
W m aju 1954 p o w sta ł zesp ó ł opracow u jący w oparciu o dzieło L u d w ik a B er- n a ck ieg o T e a tr , d r a m a t i m u z y k a za S ta n i s ł a w a A u g u s ta m a teria ły do d ziejów scen y pub liczn ej w W arszaw ie okresu O św iecen ia. P race zespołu, prow adzone pod k ieru n k iem J. K otta, zm ierzają do u zu p ełn ien ia dzieła B ern ack iego. W rok u 1954 za a w a n so w a n o g ro m a d zen ie m a teria łó w d o tyczących organizacji teatru, repertuaru i ak torów oraz m a teria łó w zw ią za n y ch ze sp raw am i k ry ty k i i teo rii tea tra ln ej. Zebrano tak że szereg re la c ji p a m iętn ik a rsk ich i dane do sp orząd zen ia w y k a zu repertu aru , ak to ró w i b u d y n k ó w teatraln ych . Prace te p row ad zon e są p rzez p ra co w n ik ó w IBL: K. W ierzbicką, J. P a w ło w iczo w ą , S. S trau sa w raz z p rzed sta w iciela m i P a ń stw o w e g o In sty tu tu Sztuki: S. Z aw ad z kim , E. S zw a n k o w sk im i B. K rólów n ą.
P race nad litera tu r ą ok resu ro m an tyzm u p row ad zon o w r. 1954 d w utorow o: część z n ich b y ła k o n ty n u a cją prac rozp oczętych i n ie u k oń czon ych w latach u b iegłych , część zaś sta n o w iła za p o czą tk o w a n ie p la n o w a n y ch w zw ią zk u z R o kiem M ick iew icza stu d ió w o tw ó rczo ści A d am a M ick iew icza. K iero w n ictw o
IBL d ążyło do tak iego p ok ierow an ia pracam i działu, aby w sz y stk ie rozpoczę te studia n ie zw ią za n e z tw órczością M ickiew icza zostały w r. 1954 u k ończone (przy ty m stan ow ić one będą m ateriał do syn tezy h istorii literatury p olsk iej), co p ozw oliłob y w r. 1955 przystąp ić in ten sy w n ie do op racow yw an ia zap lan ow a n y ch rozpraw o M ickiew iczu. U kończone w ięc zostało stu d iu m M. Ż m igrodz kiej o E d w ardzie D em b ow sk im jak o estety k u i k ry ty k u literack im , szk ic m on o gra ficzn y M. Janion o L ucjanie S iem ień sk im , stu d iu m Z. T reu gu ttow ej — z za gad n ień liry k i C ypriana N orw ida, rozpraw a o M arii M alczew sk iego oraz stu dium o B a ll a d y n ie S łow ack iego — W. K ubackiego. N a ukoń czen iu zn ajd u je się tom stu d ió w z literatu ry k rajow ej w opracow aniu M. Janion, za w iera ją cy studia o: W incentym Polu, Edm undzie W asilew sk im , K on stan tym C ią g le w i- czu i K ornelu U jejsk im , praca S. T reugutta o w czesn ych dram atach S ło w a c k ie go oraz K. W yki o tw órczości Fredry. Z aaw an sow an e zo sta ło tak że stu d iu m m onograficzne o J ó zefie K orzeniow sk im w opracow aniu M. Ż m igrodzkiej oraz praca A. Jopka o tw órczości K ornela U jejskiego.
W zak resie badań nad M ick iew iczem rozpoczęto n astęp u jące prace: Z. T reu g u ttow ej o K s ię g a c h p i e l g r z y m s t w a , J. K otta o Dziadach, A. W itk ow sk iej o filo - m ackim ok resie życia i tw órczości M ickiew icza.
P race p rzygotow aw cze do części podręcznika u n iw ersy teck ieg o p ośw ięcon ej literatu rze p o lsk ieg o rom antyzm u n ie zostały p od jęte na sk u tek zm ob ilizow an ia w szy stk ich sił w o k ó ł zadań zw iązan ych z R okiem M ickiew icza.
W ażniejsze d y sk u sje przeprow adzone w tok u prac d ziału d oty czy ły rea liz m u rom an tyczn ego (w oparciu o p u b lik acje K. W yki, K. B udzyka i M. Ż m i grodzkiej) -, p odręcznika szk oln ego h istorii literatu ry okresu rom antyzm u (opracow anego przez K. W ykę) oraz zagadnienia lib eralizm u 3.
D ział H istorii L iteratu ry Lat 1863— 1918 zo sta ł p o w ołan y do życia w czerw cu 1954 w w y n ik u p ołączen ia grupy p racow n ik ów h istoryczn oliterack ich D ziału H istorii L iteratu ry O kresu P o zy ty w izm u i R ealizm u K rytyczn ego oraz D ziału H istorii L iteratu ry O kresu Im perializm u. W p rak tyce praca działu ja k o je d n ostk i organizacyjnej rozpoczęła się w e w rześn iu 1954 i w ów czas w za sa dzie cała d ziałaln ość została skon cen trow an a w o k ó ł przygotow an ia n iezb ęd n ych prac p otrzebnych do n ap isan ia części podręcznika ob ejm ującej okres 1863— 1890. S ytu acja organ izacyjn a w ym agała jed n ak przyjęcia w ob ec w ię k sz o ści p racow n ik ów zasady, że głó w n y m trzonem d ziałaln ości je s t k o n ty n u o w a n ie prac zap lan ow an ych poprzednio, a p rzygotow an ia do podręcznika m u sia ły być p otrak tow an e jak o n u rt uboczny. W p rak tyce w ostatn im k w a rta le r. 1954 sk on cen trow ali sw o je prace ca łk o w icie w ok ół przygotow ań do p od ręczn ik a S. S an d ler i H. M arkiew icz, k tórzy przystąpili do opracow ania tez do tom u p odręcznika o literaturze p ozytyw izm u. Poza tym pow ierzon o do w yk o n a n ia
2 Zob. K. W y k a , O realizm ie r o m a n ty c z n y m . P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , X L III, 1952, z. 3—4. — К . В u d z y k, D ookoła s p r a w y r e a l iz m u w lite r a tu r z e . T a m ż e , X LIV , 1953, z. 1. — M. Ż m i g r o d z k a , J e sz c ze o tz w . „ r e a lizm ie
r o m a n t y c z n y m “. T a m ż e , X LV , 1954, z. 3.
3 Z agad n ien ie to p oru szyli m. in.: J. C h a ł a s i ń s k i , Z z a g a d n i e ń his to rii
k u l t u r y p o ls k ie j p i e r w s z e j p o ł o w y X I X w ie k u . (Z p ow od u now ej p u b lik a cji
In sty tu tu B adań L iterackich P olsk iej A k ad em ii N auk). N a u k a P o l s k a , II, 1954, nr 1. — M. J a n i o n, J e sz c ze je d n o n ie p o r o z u m i e n ie w o k ó ł li b e ra lizm u . Z pow odu now ej p u b lik a cji prof. C hałasińskiego. P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , X LV , 1954, z. 3. — J. C h a ł a s i ń s k i , Jesz cze je d n o n ie p o r o z u m i e n ie w o k ó ł
22 szk ice o p isarzach (10 — p racow n ik om etatow ym , a 12 — na zasad zie z le cenia). W szystk ie te p race z o sta ły ju ż rozpoczęte.
W w y n ik u rea liza cji p lan u z la t p oprzednich, u k oń czon ych zostało w r. 1954 k ilk a prac, jak: szk ic H. M ark iew icza P o z y t y w i z m a r e a l iz m k r y t y c z n y , sta n o w ią cy isto tn y w k ła d do p rzy szłeg o rozdziału o litera tu r ze p ozytyw izm u w p od ręczn ik u u n iw ersy teck im , szkic S. S an d lera D a le k ie i b lisk ie S i e n k i e w i
c z o w s k i e j „ T r y lo g i i“, Z. N ajd era O „ L ista ch z p o d r ó ż y “ do A m e r y k i H e n r y k a S ie n k i e w ic z a , zarys m on ograficzn y o J ó zefie N arzym skim , op racow an y przez
Z. Ż abickiego, stu d iu m A. Ł em p ick iej O „ W e s e lu “ S ta n i s ł a w a W y s p ia ń s k i e g o , szk ice J. K u lc z y c k ie j-S a lo n i O „F a ra o n ie“ Prusa. Z druku ukazał się podręcz nik szk o ln y h isto rii litera tu r y okresu p o zy ty w izm u i realizm u k rytyczn ego w op racow an iu J. B a c u le w sk ie g o p rzy w sp ó łu d zia le A. B rodzkiej. P o w a żn ie za a w a n so w a n e z o sta ły prace: J. Z. Jak u b o w sk ieg o nad m on ografią A d o lfa D y g a siń sk ieg o , A. B rod zk iej o n o w e lis ty c e M arii K on op n ick iej, szkic tejże autorki
K o n o p n ic k a a r e w o l u c j a 1905 r. oraz m on ograficzn e op racow an ie czasopism a
N o w a R e f o r m a (A. K ottów n a). Poza ty m w sta d iu m zbierania m a teria łó w zn ajd u ją się: m on ografia B o le sła w a P ru sa p rzy g o to w y w a n a przez H. M a rk iew i cza, zbiór rozp raw o A lek sa n d rze Ś w ięto ch o w sk im — S. San d lera, praca D. B rzozow sk iej o w czesn ej tw órczości A d o lfa D y g a siń sk ieg o , M. P u ch a l skiej o w czesn ej tw ó rczo ści W ła d y sła w a O rkana, Z. N ajd era o p o w ieścia ch T eodora T om asza Jeża, J. B a c u le w sk ie g o o litera tu rze ten d en cy jn ej w P o l sce po p o w sta n iu sty czn io w y m .
W za k resie prac d ok u m en ta cy jn y ch i ed y to rsk ich E. J a n k o w sk i p rzygoto w a ł do druku tom 3 listó w O rzeszk ow ej, Z. S zw e y k o w sk i —■ 2 tom y (4 i 5)
K r o n i k Prusa, J. Z. J a k u b o w sk i — p op rzed zon y w stęp em w y b ó r artyk u łów
k ry ty czn o lite ra ck ich L u d w ik a K rzyw ick iego. M. W antow ska dok on ała re je stra cji listó w K on op n ick iej i rozp oczęła p rzy g o to w y w a n ie do druku tom u 1 koresp on d en cji p oetk i.
P ra ce d ziału m ia ły zatem ch arak ter d osyć rozproszony, co b yło sk u tk iem p la n o w a n ia z la t u b ieg ły ch . Z k oń cem r. 1954 p rzystąp ion o in ten sy w n iej do prac n ad p o d ręczn ik iem u n iw ersy teck im , a le w y n ik i tej d ziałaln ości będą m ogły b y ć p od su m o w a n e d opiero w roku 1955.
Z w a żn iejszy ch d y sk u sji p rzep row ad zon ych w zw iązk u z p racam i działu n a leży w y m ie n ić d y sk u sje: o rea lizm ie k rytyczn ym , w oparciu o p racę H. M ar k iew icza na ten tem at, nad p racą A. Ł em p ick iej O „ W e s e lu “, na tem a t o rg a n i zacji p racy działu i je g o w k ła d u w p rzy g o to w y w a n ie pod ręczn ik a u n iw e r sy teck iego.
O gólny stan prac nad litera tu rą D zie się c io le c ia zo sta ł o m ów ion y na w s tę p ie n in iejszeg o spraw ozd an ia. W szczegółach p r z ed sta w ia ły się one w r. 1954 następ u jąco: p rzy g o to w a n o o sta teczn ie do druku sześć szk iców . W tym : H. M ar k iew icza — o k r y ty c e litera ck iej la t 1944— 1954, S. Ż ó łk iew sk ieg o — o o sią g n ięcia ch litera tu r o zn a w stw a p o lsk ieg o la t 1944— 1954, R. M atu szew sk iego — o p o ezji W ład ysław a B ro n iew sk ieg o , H. Z aw orskiej — o tw órczości Igora N ew erleg o , W. W oroszylsk iego — o tw órczości T adeusza B orow sk iego, J. B ło ń sk iego — o p oezji K on sta n teg o Ild efo n sa G ałczyń sk iego. P oza cy k lem stu d ió w o litera tu r ze D zie się c io le c ia zo sta ła op u b lik ow an a praca J. T rznadla O p o e z j i
M i e c z y s ł a w a Jastru n a . W śród p o zo sta ły ch u k oń czon ych 18 prac zn ajd u ją się
(J. Strzeleck i), o prozie J a ro sła w a Iw aszk iew icza (R. M atuszew ski), o p oezji A dam a W ażyka (J. T rznadel), o tw órczości Jerzego P u tram en ta (W. L eopol do wa) oraz k ilk a prac o p rob lem atyce ogólnej. N a ukoń czen iu znajdują się m. in. prace: K. W yki — o tw órczości Juliana T uw im a, J. P o m ia n o w sk ieg o — 0 rozw oju dram aturgii w latach 1944— 1954, H. B erezy — o tw órczości T adeusza B rezy i inne.
N ieza le żn ie od zespołow ej pracy nad cy k lem stu d iów o literaturze w sp ó ł czesnej w szy scy człon k ow ie d ziału w y k o n y w a li prace recen zen ck ie, ponadto R. M atu szew sk i przekazał do druku część podręcznika szk oln ego o literaturze w sp ółczesn ej (dla kl. X I) oraz E. K orzeniew sk a ukoń czyła rozp raw ę „Noce
1 d n ie “ Marii D ą b r o w s k ie j .
W dziale przeprow adzono d y sk u sje w ew n ętrzn e o p o w ieści W ilhelm a M a cha J a w o r o w y d om , T adeusza K on w ick iego W ła d za , o k siążce J. T rznadla
0 p o e z j i M i e c z y s ł a w a J astru n a i inne.
D ział D ok u m en tacji i E d ytorstw a X IX i X X w. p o w sta ł w p o ło w ie r. 1954 w w y n ik u reorgan izacji w ew n ętrzn ej i w c ie le n ia p racow n ik ów h isto ry cz noliterack ich D ziału H istorii L iteratu ry O kresu Im p erializm u do n o w o u tw o rzonego D ziału H istorii L iteratury lat 1863— 1918. P racow n ik am i D zia łu D ok u m en tacji zostali ci człon k ow ie D ziału H istorii L iteratury O kresu Im p erializ mu, k tórych za in tereso w a n ia k on cen trow ały się w ok ół prac m a teria ło w y ch 1 b ib liograficzn ych . P race działu sta n o w iły w zasadzie k on tyn u ację i rozsze rzen ie d ziałaln ości rozpoczętej w latach u b iegłych i o b ejm ow ały p race b ib lio graficzn e dotyczące g łó w n ie czasop iśm ien n ictw a końca X IX i początk u X X w., a także w yb ra n y ch pisarzy tego okresu oraz prace m ateriałow e b io - i b ib lio graficzn e, p o św ięco n e pisarzom ep ok i im perializm u.
W początk ow ej fa zie zb ieran ia m ateriałów znajdują się m on ografie b i b liograficzne: Z apolskiej (J. C zachow ska) i Ż erom skiego (J. K ądziela). B ardziej zaaw an sow an e są p race nad m onografiam i b ib liograficzn ym i T uw im a (J. S tr a - decki) oraz B o y a -Ż eleń sk ieg o (B. W inklow a).
W p rzygotow an iu znajdują się także b ib liografie zaw artości szeregu czaso pism , ja k T y d z i e ń , W i e d z a , O g n i w o i in. — oraz poprzedzona w s tę p em antologia czasopism a G ł o s (1900— 1905).
U kończone zostały zesp o ło w e prace b ib liograficzn e nad P r z e g l ą d e m S p o ł e c z n y m i S p o ł e c z e ń s t w e m oraz G ł o s e m , złożono w w y d a w n ic tw ie tom 3 D z ie n n i k ó w Ż erom skiego w opracow aniu J. K ąd zieli. W przy g otow an iu znajduje się trzy tom ow e w y d a n ie k oresp on d en cji O rkana w opracow aniu S. P igon ia. P rzygotow ano także próbne szk ice in terp reta cy jn e 0 C h i m e r z e , P r a w d z i e , Ż y c i u , T y g o d n i u i O g n i w i e . K o n ty n uow ano rów n ież (w postaci kartotek): b ib liografie zaw artości szeregu cza so p ism okresu, b ieżącą b ib liografię dzieł zw artych okresu im p erializm u oraz m ateriały b io - i b ib liograficzn e z czasopism w sp ó łczesn y ch , d otyczące około 800 pisarzy tegoż okresu. N ależy ponadto w sp om n ieć o w sp ółp racy z in n y m i d ziałam i IBL, p olegającej na p rzeprow adzeniu d ok u m en tacji b ib lio g ra ficzn y ch 1 m ateriałow ych , oraz o szeregu drobnych prac h istoryczn oliterack ich , jak np. praca O id eologii G a b rieli Z a p o ls k i e j (E. K orzeniew ska).
D y sk u sy jn e zebrania robocze działu p o św ięco n e b y ły przede w sz y stk im zagad n ien iom bib liograficzn ym , krytycznej o cen ie n a jn o w szy ch prac b ib lio graficzn ych polsk ich i obcych oraz d yskusjom nad m etod ą op racow yw an ia
p la n o w a n y ch p u b lik a cji typ u : b ib lio g ra fii zaw artości czasopism , osobow ej, p od m iotow ej, przed m iotow ej i ty tu łó w czasopism .
W D ziale T eorii L iteratu ry oraz w D zia le Z agad n ień Język a L iterackiego i E d ytorstw a S tarop olsk iego praca k o n cen tro w a ła się g łó w n ie nad p rzygo to w a n iem zeszytu próbnego S ło w n ik a X V I W ieku. P race zb ierackie b ieg ły tu zgod n ie z u stalon ą n orm ą kartk ow ą; opracow ano i złożono w w y d a w n ictw ie zeszy t próbny S ło w n ik a X V I W iek u (około 20 arkuszy w yd.). Przeprow adzono d w ie ogóln e k o n feren cje lek sy k o g ra ficzn e, w k w ie tn iu i w grudniu 1954. Z espół S ło w n ik a X V I W ieku p rzy g o to w a ł m a teria ły i u czestn iczy ł w dyskusji zorganizow anej nad n im i p rzez K o m itet J ęzy k o zn a w czy w lu ty m u b iegłego roku.
P rzeprow adzono p onadto szereg prac d otyczących w ersy fik a cji starop ol sk iej, zw łaszcza z za k resu rym u (J. W oronczak). Z aaw an sow an e zo sta ły prace zb ierackie d otyczące popularnej p ieśn i św ieck iej X V I i X V II w . (Cz. Hernas).
D zia ł zo rg a n izo w a ł p on ad to prace nad k a rto tek o w a n iem m a teria łó w z za k resu w y p o w ied zi o języ k u i p o ety ce od początk u p o lsk ieg o p iśm ien n ictw a do roku 1830. U kończono k a rto tek o w a n ie m ateriałów języ k o w y ch z zakresu starop olszczyzn y oraz ję z y k o w y c h i „p oetyck ich “ z okresu O św iecen ia; w toku jest k a rto tek o w a n ie p o ety k sta ro p o lsk ich oraz m a teria łó w języ k o w y ch i „po e ty c k ic h “ z ok resu 1800— 1830.
D ział zo rg a n izo w a ł ed ycje m a teria łó w ję z y k o w o -sty listy c z n y c h z okresu 1450— 1830.
W zw iązk u z p rzy g o to w a n ia m i do S esji M ick iew iczow sk iej d ział zorgan i zow ał 2 zesp oły: sty listy c z n y i w e r sy fik a c y jn y , k tóre p rzy g o to w u ją m ateriały do prac nad s ty lis ty k ą i w er sy fik a c ją M ick iew icza.
D zia ł w sp ó łp ra co w a ł przy w stę p n y c h p rzy g o to w a n ia ch do p odręcznika u n i w ersy teck ieg o , p rzep row ad zając roboczą d y sk u sję nad m ateriałam i z historii języ k a i p oetyk i, k tóre będą w y k o rzy sta n e w podręczniku.
D ział redagowyał Z agad n ien ia Język a A r ty sty czn eg o w P a m i ę t n i k u L i t e r a c k i m .
Z pracą d ziału zw ią za n a b yła rea liza cja p la n u w za k resie e d y to rstw a sta ropolskiego. P rzy g o to w a n o i złożon o w w y d a w n ic tw ie p rzep isy (w raz z przy kładam i) d otyczące zasad ed y to rstw a starop olsk iego. W ykonano o sta tn ie ko rek ty b la ch i druku obu d zieł G rzegorza P a w ła z B rzezin, korek ty i ostatn ie p race red a k cy jn e z w ią za n e z ed y cją cz. I P o e t y k i M acieja K azim ierza S a rb iew - sk iego, w y k o n a n o p race red a k cy jn e i p ierw sze k orek ty drukarskie D a fn id y S a m u ela T w ard ow sk iego, zorgan izow an o u zu p ełn ia ją ce prace nad k om en ta rzem i p rzek ład em filo lo g iczn y m C astu sa J o s e p h a Szym on a S zym on ow icza oraz n ad k om en tarzem W o r k a J u d a s z o w e g o S eb a stia n a F abiana K lonow icza.
Z organ izow an o tak że p race r e cen zy jn o -red a k cy jn e nad d ziełem M o d u s epi-
sto la n d i U rsinusa.
D zia ł prow ad zi b ieżąco p race p om o cn iczo -o rg a n iza cy jn e nad tom em listó w p o lsk ich z p ierw szej poł. X V I w iek u .
W b lok u teatru sta ro p o lsk ieg o zo sta ły u ja w n io n e n o w e tek sty, zw łaszcza w za k resie dram atu litu r g ic z n e g o 4. W d zied zin ie ed ytorstw a ob ejm u jącego
4 Z a sy g n a lizo w a ł je a rty k u ł J. L e w a ń s k i e g o , N o w e d o k u m e n t a c je p o l
Ś red n iow iecze k on tyn u ow an o prace nad u sta len iem tek stó w śred n iow ieczn ej p olsk iej p ieśn i religijn ej.
W D zia le B ib lio g ra fii w P racow n i B ib liografii Staropolskiej prace k o n cen tro w a ły się w ok ół 3 zasadniczych zadań: opracow yw ania m onografii b ib lio graficznej A ndrzeja Frycza M odrzew skiego, bib liografii dram atu sta ro p o lsk ie go i S łow n ik a D rukarzy P olsk ich X V —X V III W ieku.
Praca nad m onografią bibliograficzną M odrzew skiego nie w yk roczyła poza w stęp n ą fazę zbierania m ateriałów . P rzyczyną stosu n k ow o p ow oln ego tem pa prac stała się tu niep rzew id zian a potrzeba przeszu k iw an ia czasopism w e w ła sn y m zak resie, w ob ec niem ożn ości korzystania z n iep ełn eg o m ateriału kartotek i bib liografii retrosp ek tyw n ej. W nioski z tego d ośw iadczenia w sk azu ją na k on ieczność odłożenia prac n ad m onografiam i bib liograficzn ym i pisarzy okresu starop olsk iego do czasu, gdy k artotek i b ib liografii retrosp ek tyw n ej będą obejm ow ały m o żliw ie p ełn y m ateriał czasopiśm ienniczy. Zanim to n a stą pi, pracow n ia je s t zm uszona zająć się przede w szystk im bib liografow an iem tw órczości pisarzy oraz m on ograficzn ym opracow aniem d ziałaln ości drukarzy okresu starop olsk iego. W zw iązk u z tym u k oń czen ie prac nad m onografią b ib liograficzn ą M odrzew skiego m u siało zostać p rzesu n ięte na p o ło w ę roku 1955.
O p racow yw an ie b ib liografii dram atu starop olsk iego oraz S ło w n ik a D ru karzy P o lsk ich X V —X V III W ieku stan ow iło k on tyn u ację prac prow adzonych w latach poprzednich. P race nad b ib liografią dram atu starop olsk iego p row a dzone b y ły w dw óch zasad n iczych kierunkach: bib liografow an ie opracow ań (dzieł zw a rty ch i czasopism ) oraz sporządzanie p ełn y ch o p isó w b ib liograficz nych d ruków z zakresu dram atu.
W d zied zin ie prac nad S ło w n ik iem D rukarzy X V —X V III W ieku n ad al z b ie rano m ateriały a rch iw a ln e i drukow ane, sporządzono szereg p om ocniczych k a r totek oraz rozpoczęto p race red ak cyjn e (opracow ano 152 hasła).
N ieza le żn ie od tych p o d sta w o w y ch prac nadal u zupełniano zesp ołow o k ar totek ę działow ą B ibliografii E streichera.
W stadium zbierania m ateriału znajdują się ponadto n astęp u jące prace in d yw id u aln e: b ib liografia polska X V I w . w opracow aniu A. G ryczow ej, tejże autorki B ib l io t e k a Z y g m u n t a A u gu sta , praca o p iśm ien n ictw ie p olsk im w ok re sie 1580— 1640 (W. K orotaj) oraz o drukarstw ie reform acyjn ym (W. K rajew ski). W zak res d ziałaln ości P racow n i B ib liografii S taropolskiej w ch od ziło ró w nież red agow an ie (przez A. G ryczow ą i K. Budzyka) serii w yd aw n iczej IB L i B ib lio tek i N arodow ej K s i ą ż k a w D a w n e j K u l t u r z e P o l s k i e j . Z początk iem r. 1954 oddano do w y d a w n ictw a k olejn y tom serii: E. C hw alew ik,
E x li b r is y p o ls k ie X V I i X V I I w ie k u . Rozpoczęto także prace red ak cyjn e nad
tom em n astępnym : M. L odyński, P o li ty k a biblioteczn a na ter en ie K s i ę s t w a
W a r s z a w s k i e g o i K r ó l e s t w a K o n g reso w eg o .
W P racow n iach B ib lio g ra fii N ow szej k ontynuow ano p rzygotow an ie pełn ej p olskiej b ib liografii literack iej — grom adzono m ateriały do: b ib lio g ra fii retro sp ek tyw n ej zaw artości czasopism do r. 1939 oraz bieżącej b ib lio g ra fii lit e rackiej od 1944 roku.
Przy porządkow aniu m a teria łó w już istn ieją cy ch zastosow an o zasadę tak iego układu, który by z jednej strony p o zw o lił na sy stem a ty czn e u zu p eł n ian ie braków m ateriałow ych , z drugiej — u m ożliw ił ak tu aln e k orzystan ie ze zbiorów d otyczących zasobu danych b ibliograficznych. Od p o ło w y r. 1954
rozpoczęto u d ostęp n ian ie zb iorów p racow n ik om n au k ow ym w w yp ad k ach szczeg ó ln ie u zasadnionych.
W ykonano pon ad to szereg prac b ib lio g ra ficzn y ch przeznaczonych do p u b lik a cji k sią żk o w y ch . U kończona została b ib liografia literack a za lata 1944/1945. W p rzy g o to w a n iu zn ajd u je się b ib liografia literack a za lata: 1946, 1949, 1950, 1951 i 1952.
W zakresie prac d otyczących o k resów w c ześn iejszy ch ukończono b ib lio g ra fię Z a b a w P r z y j e m n y c h i P o ż y t e c z n y c h (E. A lek san d row sk a), p row adzono zesp o ło w o w y p isy do retro sp ek ty w n ej b ib lio g ra fii teatraln ej okre su O św iecen ia za la ta 1764— 1800, opracow ano tom pt. Ź ródła b iblio grafic zne
do his to rii t e a t r u w Polsce (S. Straus). W p rzy g o to w a n iu zn ajd u je się b ib lio
g rafia p rzed m iotow a J. L e le w e la (H. H leb -K oszań sk a).
W sty czn iu roku sp raw ozd aw czego zap oczątk ow ał sw o je prace D ział L itera tu ry L udow ej, k tó reg o g łó w n y m za d a n iem b y ło p rzygotow an ie przyszłej sy stem a ty za cji p ie śn i lu d ow ej. P race w stę p n e ob jęły zb ieran ie m a teria łó w do b ib lio g ra fii p ieśn i lu d ow ej. D ział grom ad ził pon ad to m ateriały do h istorii litera tu r y lu d ow ej okresu ren esa n su (w ram ach p rzygotow ań do podręcznika u n iw ersy teck ieg o ) oraz do h isto rii badań nad litera tu rą lu d ow ą w okresie p rzed k olb ergow sk im . D ział p ro w a d ził p race w stęp n e w zw iązk u z R okiem M ick iew icza, p rzygotow u jąc tom stu d ió w pt. M i c k i e w i c z a lite r a tu ra lu dow a, i u czestn iczy ł w ak cja ch p row ad zon ych przez in n e in sty tu cje: w S esji K olb er- g o w sk iej, zorgan izow an ej sta ra n iem P o lsk ieg o T ow arzystw a L udoznaw czego, oraz w badaniach teren o w y ch na P od h alu , p row ad zon ych przez P a ń stw o w y In sty tu t Sztuki. W yn ik iem p o szu k iw a ń na P od h alu b y ło zebranie ponad 2 500 te k stó w p ieśn i, b aśn i i w id o w isk lu d ow ych .
D y sk u sje d ziału d o ty czy ły prac p o lsk ich i rad zieckich z zakresu literatu ry lu d ow ej i folk loru , m. in. rozpraw y J. K rzyżanow sk iego N ajstarszy „taniec
m i e s z c z a ń s k i “ i K a cn ielson a P r z y c z y n e k do za g a d n i e n ia s to su n k u M i c k ie w ic z a do t w ó r c z o ś c i l u d o w e j (1820— 1829).
W ram ach zasad n iczej p ra cy nau k ow obad aw czej i dok u m en tacyjn ej pra co w n icy In sty tu tu B ad ań L iterackich przep row ad zili szereg recen zji w ew n ę tr z n ych i p u b lik ow an ych , d otyczących zarów no prac w y k o n y w a n y ch przez IBL, jak i in n y ch p u b lik a cji z zak resu zagad n ień h istoryczn oliterack ich , teo rety cz- noliterack ich , b ib lio g ra ficzn y ch itp.
*
O rganem In sty tu tu B adań L iterackich je s t P a m i ę t n i k L i t e r a c k i — n a u k o w e czasopism o p o lo n isty czn e, k tórego u k azały s ię w roku sp raw ozd aw czym 4 zeszy ty (1953, z. 3— 4; 1954, z. 1, 2, 3; druk z. 4/1954 uk oń czon y został w sty czn iu 1955). N a łam ach P a m i ę t n i k a zam ieszczan e b y ły rozpraw y n a u k o w e zarów no sa m o d zieln y ch i p om ocn iczych p ra co w n ik ó w n au k ow ych IBL, ja k p o lo n istó w n ie z w ią za n y ch z In sty tu tem . P a m i ę t n i k L i t e r a c k i jest czasop ism em ty p u śc iśle n au k ow ego, k tóre p o zw a la za in tereso w a n y m ś le dzić b ieżący rozw ój badań z zak resu h isto rii i teorii literatury, języ k a i sty listy k i oraz badań d o ty czą cy ch ak tu a ln y ch p oszu k iw ań m a teria ło w y ch i u ja w n iających n iezn an e d ok u m en ty litera ck ie. Z am ieszczane tu są często prace w fo rm ie d y sk u sy jn ej, dzięk i czem u szerok ie kręgi p olo n isty czn y ch p racow n ik ów
n au k ow ych m ogą w sp ółd ziałać przy form ułow aniu n ow ych u staleń n aukow ych. N a ła m y P a m i ę t n i k a przenoszone są także d ysk u sje prow adzone w p o szczególn ych działach Instytu tu . P a m i ę t n i k L i t e r a c k i zam ieszcza r ó w nież bardziej dojrzałe rozpraw y p om ocniczych p racow n ik ów nauki oraz liczn e recenzje, g łó w n ie prac p o w sta ły ch w IBL, co u m ożliw ia d eb iu t m łodej n a u k o w ej kadrze p olon istyczn ej.
W roku u b iegłym czasopism o w yk azyw ało jeszcze p ew ien brak o fen sy w - ności oraz zb yt w ą sk i zakres om aw ian ych zagad n ień w dziale krytyk i. R e dakcja m u siała rów n ież zw alczać niedom agania organizacyjne w y w o łu ją c e w latach u b iegłych opóźnienia w p u b lik acji p oszczególn ych nu m erów pism a.
P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , na łam ach którego w czterech zeszy ta ch z r. 1954 ukazało się 14 rozpraw n aukow ych, odegrał znaczną rolę w n au k o w y m życiu p olon istyczn ym . Z eszyt 1, p ośw ięcon y w całości literaturze starop olsk iej, zaw ierał m. in. p racę K. B udzyka O m e t o d z i e a r t y s t y c z n e j p o ls k ie j li t e r a t u r y
o k res u O drodzenia. W zeszytach 2 i 3 zn alazły się m. in. p ozycje tak ie, jak:
J. K lein era „ Z a w isza C z a r n y “ Sło w a ck ieg o , E. K orzeniew skiej O „ D z ie n
n ik a c h “ S te f a n a Ż ero m s k ieg o . Z eszyt ostatn i z ub iegłego roku p o św ięco n y b y ł
częściow ej ocen ie dorobku literatu ry polskiej p ierw szego d ziesięcio lecia P o lsk i L udow ej i p rzyn iósł m. in. rozpraw ę S. Ż ółk iew sk iego R o z w ó j bad a ń l i te r a tu r y
p o ls k ie j w latach 1944— 1954. W dziale M ateriałów u kazało się w u b ieg ły m
roku szereg cen n ych pozycji, a w śród n ich takie, jak J. L ew ań sk iego N o w e
d o k u m e n t a c j e p o ls k ie g o d r a m a tu litu rgic znego czy J. P la tta N ie zn an e li s t y S t a n i s ł a w a T r e m b e c k ie g o w Z b io rz e Jabło nny. D ział Z agadnienia Język a A r
ty sty czn eg o p rzyn iósł dalsze osiągn ięcia w w a lce o now oczesn ą sty listy k ę. W dziale D y sk u sji k on tyn u ow an a b yła d ysk u sja nad realizm em rom antycznym oraz nad zagad n ien iem liberalizm u. W d ziale R ecenzji zam ieszczono łączn ie 23 oceny.
B ib lio tek a IBL nadal grom adziła księgozbiór oraz m ateriały d o k u m en tacyjn e zgod n ie z k ieru n k iem prac badaw czych In sty tu tu oraz organ izow ała k orzystan ie ze zb iorów g łó w n ie dla p racow n ik ów IBL. U d ostęp n ian ie k się g o zbioru (liczącego 63 000 w olu m in ów ) napotyka w dalszym ciągu duże trudności ze w zg lęd u na n iek orzystn e w aru n k i lok alow e. Zbiory b ib lioteczn e zn ajd u ją się w trzech różnych lokalach, co u n iem ożliw ia opracow anie łącznego, je d n o liteg o k atalogu, a co za tym idzie — p row adzenie racjon aln ych zakupów u zu p ełn iających . N a jw ięk sze braki k sięgozbioru dotyczą zagran icznych k siążek i czasopism literackich. W zak resie b ieżących period yk ów obcych n ie p ren u m erow ano n a w et w ie lu n iezb ęd n ych pozycji. Jed n ak w roku u b ieg ły m została zapoczątkow ana szeroka w ym ian a książk ow a z n au k ow ym i in sty tu cja m i z a gran iczn ym i, co p ozw oli na u su n ięcie n ajd otk liw szych braków .
Z p o czątk iem r. 1954 zorganizow ano tak że — jako od d ział b ib lio tek i — a rch iw u m n aukow e, które objęło: 1) m ik rofilm y i fotok op ie tek stó w literack ich , koresp on d en cji itp., 2) fo to tek ę K orbutianum , 3) m aszyn op isy n ied ru k ow an ych prac człon k ów IB L oraz prac zleco n y ch przez IBL, 4) ręk op isy ze zbiorów J. i J. M ichalskich, 5) ik on ografię z tych że zbiorów , 6) A rch iw u m O rzeszkow ej, 7) A rch iw u m K onopnickiej (w oparciu o zbiory d ok u m en tacyjn e M. W an tow - skiej). O rganizacja arch iw u m n ie została jed n a k przeprow adzona dosyć sp ra w n ie i u d ostęp n ian ie zgrom adzonych zbiorów b yło nadal utrudnione.
W zak resie szk olen ia m łodej kadry n au k ow ej IB L sp ra w o w a ł op iek ę nad 16 aspirantam i. Część z n ich w p ierw szej p o ło w ie roku brała u d ział w sem inarium aspiranckim prow ad zon ym na U n iw ersy tecie W arszaw skim przez prof, dra S tefa n a Ż ó łk iew sk ieg o . We w rześn iu 1954 zorgan izow an e zostało sem inarium dla asp iran tów na teren ie In sty tu tu .
W roku 1954 otw a rto 9 p rzew o d ó w k an d yd ack ich dla p racow n ik ów IB L oraz
2 dla p o lo n istó w spoza IBL. W lu ty m 1954 12 pom ocn iczych p racow n ik ów
n au k i oraz 8 asp ira n tó w w z ię ło u d ział w k u rsie m etod ologiczn ym zorganizo w a n y m przez W yd ział I P A N . Od 12 V do 5 VI 1954 p rzeprow adzono kurs d ok ształcający dla p ra co w n ik ó w b ib liograficzn ych . W szyscy p om ocn iczy p ra co w n icy n au k i b rali u d ział w szk o len iu ideologiczn ym .
IB L za in icjo w a ł tak że zorg a n izo w a n ie n au k ow ego zjazdu m ło d zieży p o lo n istyczn ej p o św ięco n eg o p ro b lem a ty ce zw iązan ej z tw órczością Adam a M ickiew icza.
IB L sp ra w o w a ł nadzór n ad pracam i trzech k o m itetó w red ak cyjn ych : B i
blio g ra fii li t e r a t u r y p o l s k i e j w g „ L i t e r a t u r y p o l s k i e j “ K o r b u ta , S ło w n ik a T er
m in ó w L iterackich oraz S ło w n ik a J ęzy k a A dam a M ickiew icza.
W d zied zin ie prac nad B ib l io g ra f ią li t e r a t u r y p o l s k i e j w ciągu r. 1954 op racow yw an o drugą red a k cję bib liografii, przy czym w tom ie 1 p rzy g o to w a no do druku 75°/o tek stu , a w p o zo sta ły ch czterech tom ach około 50°/o.
W zak resie prac nad S ło w n ik ie m T erm in ów L iterackich przygotow ano, p rzed y sk u to w a n o w e w n ę tr z n ie i p rzered agow an o tom y: o sy la b izm ie i jego elem en ta ch oraz o sy la b o to n izm ie i jeg o elem en ta ch , p rzed y sk u to w a n o k on cep cję d alszych tom ów , p rzy stą p io n o do p rzygotow an ia tom u m etry k o b coję zyczn ych .
N ieza le żn ie od za sa d n iczeg o p la n u n au k ow obad aw czego IB L prow ad ził różnorodne p race p op u larn on au k ow e. O pracow ano p o d ręczn ik h isto rii lite r a tury p olsk iej d la k la s lic e a ln y c h szk ół ogóln ok ształcących , p rzygotow an o szereg p u b lik acji, k o n ty n u o w a n o a k cję odczytow ą, p rzeprow adzano k o n su lta cje, op i nie, oceny, recen zje w ew n ę tr z n e itp. dla in sty tu cji w y d a w n iczy ch i za jm u ją cych się p o p u laryzacją w ied zy.
Z w a żn iejszy ch prac z teg o zakresu, u k oń czon ych w r. 1954 lub zn ajd u ją cy ch się w p rzygotow an iu , m ożna w y m ien ić: z d zied zin y litera tu ry staro p olsk iej — a n to lo g ię pt. P is a r z e p o ls c y w w a l c e z p a p i e s t w e m i r e a k c j ą k l e r y -
ka ln ą (J. Z iom ek); z d zied zin y litera tu r y ok resu O św iecen ia — szereg popu
la rn y ch i a lb u m o w y ch w y d a ń u tw o ró w Ign acego K rasick iego, ja k np.: M ik o ła ja
D o ś w ia d c z y ń s k ie g o p r z y p a d k i z e w stę p e m J. K otta, M y s z e id o s z e w stęp em
M, K lim ow icza, M on a c h o m a c h ia ze w stę p e m T. M ikulskiego; z dzied zin y lite ratury okresu ro m an tyzm u — w stę p (Z. T reuguttow a) do Pa n a T a d e u sza w w y d aniu N a s z e j B i b l i o t e k i ; w p rzy g o to w a n iu zn ajd u je się popularna bro szura o życiu i tw órczości M ick iew icza (Z. Libera); z zakresu litera tu ry końca X IX i X X w . — w stę p (J. Z. J ak u b ow sk i) do p ięcio to m o w eg o w y d a n ia d zieł w yb ra n y ch D y g a siń sk ieg o , w stę p y (E. K o rzeniew sk a) do K o m e d i a n t k i i F e r
m e n t ó w R eym onta, w stę p (M. Ż m igrodzka) do B en e n a ti O rzeszkow ej i w ie le
in n ych , w y k o n a n y ch p rzew a żn ie na m a rg in esie zasad n iczych prac b ad aw czych dan ych pracow n ik ów .
A k cja o d czytow a IB L w r. 1954 prow ad zon a b y ła jed y n ie w p ierw szy m półroczu, w d rugim zo sta ła zaw ieszon a. W ok resie od styczn ia do czerw ca
1954 zorganizow ano dw a typ y odczytów : popularne, p rzeznaczone dla ró ż n orodnych odbiorców , oraz p relek cje n aukow e, w y g ła sza n e w P o lsk iej A k a dem ii N auk, m ające na celu przew ażn ie zazn ajom ien ie słu ch aczy z b ieżącym i w y n ik a m i badań n aukow ych, przeznaczone dla kręgu odbiorców bardziej zam k n iętego i ograniczonego do polonistów . O dczytów typu p ierw szeg o w y g ło szo n o trzy: w W arszaw ie, typ u drugiego — cztery: w W arszaw ie i w innych m iastach.
P rzep row ad zen ie ak cji odczytow ej w yk a za ło błędy w sam ym jej z a ło żeniu. O dczyty n au k ow e d otyczyły przew ażn ie zagadnień w arsztatu filologa, b yły w ięc d ostępne jed y n ie dla sp ecjalistów i w ąsk iego grona zain teresow an ych i tym sam ym n ie m ia ły charakteru popularyzatorskiego, n atom iast od czyty p om yślan e jako p op u larn on au k ow e obejm ow ały p rob lem atyk ę zb yt trudną i n ie w zb u d ziły — szczególn ie w W arszaw ie — zain teresow an ia w śród s łu chaczy. Z ty ch przyczyn IBL poprzestał na k ilk u p relekcjach, a z k oń cem r. 1954 p rzyłączył się do prac T ow arzystw a W iedzy P ow szech n ej, o rg a n izo w a nych cen traln ie. W oparciu o dośw iad czen ia tej in sty tu cji zaplanow ano na r. 1955 szereg od czytów o tem atyce bardziej dostępnej dla tych słuchaczy, którzy sta n o w ią stałą p u b liczn ość na p relek cjach organizow anych przez T o w a rzy stw o (o M ick iew iczu, o literaturze w sp ółczesn ej i inne).
P oza ty m w ięk szo ść p racow n ik ów In sty tu tu brała u d zia ł w liczn y ch p ra cach różn ych in sty tu cji nau k ow ych , k u ltu raln ych , ośw ia to w y ch i w y d a w n i czych, w y k o n u ją c czyn n ości op in iod aw cze i doradcze lub też ak ty w n ie u c z e st nicząc w p racach tych in sty tu cji. Tak w ięc człon k ow ie IB L m. in.: w y k ła dali na u n iw ersy teta ch W arszaw y, K rakow a, W rocław ia, Poznania, w sp ó łp ra cow ali z P olsk ą A k ad em ią N auk, w sp ółd ziałali w pracach rad n au k ow ych in sty tu tó w n au k ow ych oraz R ady K ultury i Sztuki, R ady G łów nej S zk o ln ic tw a W yższego i R ady G łów nej C zyteln ictw a i K siążki, K om isji Program ow ej M in isterstw a O św iaty, C entralnej K om isji K w a lifik a cy jn ej i K om itetu N agród P ań stw ow ych , w ch o d zili w sk ład k om itetów red ak cyjn ych i rad red ak cyjn ych szeregu w y d a w n ictw , ja k K om itet N arodow ego W ydania D zieł A dam a M ic k iew icza, K om itet W ydania D zieł M odrzew skiego, K om itet R edakcyjny w y d aw n ictw a O d r o d z e n i e w P o l s c e , B i b l i o t e k a N a r o d o w a , B i
blio gra fia lite r a tu r y p o ls k ie j w g „ L it e r a tu r y p o l s k i e j “ K o r b u ta , S ło w n ik J ę
zyka A dam a M ickiew icza, S ło w n ik T erm inów L iterackich, S ło w n ik W sp ó ł czesnej P olszczyzny, w y d a n ia p ism Edwarda D em b ow sk iego, T adeusza B o y a - Ż eleńskiego i in. P racow n icy IB L w sp ó łd zia ła li także z red ak cjam i czasop ism naukow ych, literack ich i fach ow ych , jak N a u k a P o l s k a , P o l o n i s t y k a , Ż y c i e S z k o ł y W y ż s z e j , P r z e g l ą d K u l t u r a l n y , Ż y c i e L i t e r a c k i e , R o c z n i k S l a w i s t y c z n y , S t u d i a i R o z p r a w y U. J-, M a t e r i a ł y d o S t u d i ó w i D y s k u s j i P I S . C złonkow ie IB L k o n su lto w a li prace w y d a w n icze prow adzone w P a ń stw o w y m In sty tu cie W y
daw niczym , przeprow adzali recen zje w ew n ętrzn e dla in sty tu c ji w y d a w n i czych, jak P a ń stw o w y In sty tu t W ydaw niczy, „K siążka i W iedza“, O ssolineum , P a ń stw o w e W yd aw n ictw a N au k ow e, d ok on yw ali ocen i w sp ó łp ra co w a li z in stytu cjam i popularyzatorskim i i k u ltu raln ym i, jak „W iedza P o w szech n a “, P o l skie R adio, K om isja O ceny F ilm ów i S cen ariu szy przy P rezesie CUK, K om isja O ceny K siążek przy C en traln ym Zarządzie B ib liotek , K o m itet W spółpracy K ulturalnej z Z agranicą, T ow arzystw o L iterackie im. A dam a M ickiew icza, W yd aw n ictw o „Sztuka“ itp. P racow n icy In sty tu tu p u b lik o w a li ponadto a r ty
k u ły z zakresu litera tu ry i k u ltu ry w liczn ych czasop ism ach n a u k ow ych , lite rack ich i co d zien n y ch w y ch o d zą cy ch w kraju, a tak że w n iek tórych pism ach zagran icznych (np. P r a w d a ) .
R ok 1954 b ył tru d n ym o k resem w rozw oju In stytu tu . N ied om agan ia, dające się odczuć ju ż w la ta ch p op rzednich, p o leg a ły g łó w n ie na n iem ożn ości stw o rzen ia isto tn ie o p era ty w n eg o i sta le czu w a ją ceg o nad całością p oczyn ań In sty tu tu k iero w n ictw a n au k ow ego. K on ieczn ość łą czen ia przez dyrek tora IB L sw o ich ob ow iązk ów z czyn n ościam i zw ią za n y m i ze sta n o w isk ie m S ekretarza W ydziału I P A N i za jęcia m i d yd ak tyczn ym i, liczn e ob ow iązk i typ u n a u k o w e go, w y d a w n iczeg o i p ed agogiczn ego, ob ciążające zarów n o p ozostałych człon k ó w k iero w n ictw a , ja k w sz y stk ic h sam od zieln ych p ra co w n ik ó w n au k ow ych In sty tu tu sp ra w iły , że o b ie k ty w n e w a ru n k i dla zorgan izow an ia k o lek ty w u n a u k ow ego n ad zoru jącego p race b ad aw cze IB L n ie u le g ły p op raw ie w sto su n ku do roku pop rzed n iego. S y tu a cja ta odbiła s ię na d ziałaln ości n au k ow ej In sty tu tu i m ia ła sw o je sk u tk i organ izacyjn e. W p ierw szy m półroczu 1954 rytm p racy n au k ow ej In sty tu tu b y ł za ch w ia n y . T rudności p erson aln e, zb yt szczupła liczb a o d p o w ied zia ln y ch p ra co w n ik ó w h istoryczn oliterack ich , coraz n o w e za dania, k tóre sta w a ły przed In sty tu te m w ob liczu rozw ijającej się n au k i p o l sk iej — sp ra w iły , że zak reślon y p la n został w p ra w d zie w g łó w n y ch zarysach w y k o n a n y , w szczeg ó ło w ej jed n a k rea liza cji n a p o ty k a ł ciągłe przeszkody.
P ierw sza p o ło w a roku b y ła o k resem prób reorgan izacji i p oszu k iw ań sp oso b ó w p o zw a la ją cy ch na jak n a jp ełn iejszą rea liza cję w y ty czo n eg o planu. Z a h a m o w a n ie pracy n a u k o w ej m ia ło źród ło g łó w n ie w ogran iczeniu roboczych d y sk u sji w ew n ętrzn y ch , p rzed e w sz y stk im z w ią za n y ch z zagad n ien iam i lite ratu ry po roku 1863. K iero w n icy p o szczeg ó ln y ch d zia łó w IB L n ie w y k a za li d ostatecznej in ic ja ty w y w bezp ośred n im p row ad zen iu prac d ziałów , n ied o sta teczn ie czu w a li nad p oczyn an iam i m łod ych p racow n ik ów , n ie p o tra fili im dopom óc w w y tw o rzen iu w ła śc iw e g o stosu n k u do p o w ierzo n y ch im zadań na u k o w y ch i w p op raw n ym rozp lan ow an iu sam od zieln ej pracy. D la p rzeciw działan ia tej ogóln ej sy tu a cji stw orzon o p oczątk ow o d w a „ a k ty w y “ robocze złożon e z p ra co w n ik ó w h istoryczn oliterack ich : jed en , w skład k tórego w eszli sam od zieln i p ra co w n icy n au k i, m iał za zad an ie d y sk u to w a n ie i ocen ian ie w a żn iejszy ch prac n a u k o w y ch In stytu tu ; drugi, k tórego człon k am i b yli p o m ocn iczy p ra co w n icy n auki, m ia ł ch arak ter szk o len io w y . D ośw iad czen ia „ak ty w ó w “ w sk a za ły na k on ieczn ość zin ten sy fik o w a n ia w p o szczególn ych dzia łach d ysk u sji rob oczych p o jęty ch ja k o norm aln y tryb p racy d ziałów . W ten sposób d y sk u sje p row ad zon e przez h isto ry k ó w litera tu ry zajm u jących się ok reślon ą epoką h isto ry czn ą d ały lep sze w y n ik i i e fek ty w n iej p rzyczyn iały się do p o d n iesien ia poziom u prac n a u k o w y ch om aw ian ych w trak cie ich p ow staw an ia.
Ze w zg lęd u na n ied om agan ia w pracy D ziału H istorii L iteratu ry Okresu P o zy ty w izm u i R ealizm u K rytyczn ego, w y p ły w a ją c e g łó w n ie ze sk ład u osobo w e g o tego D ziału (m łodzi p ra co w n icy piszący p rzew a żn ie sw o je p ierw sze studia), stw orzono n o w y dział, ob ejm u ją cy w szy stk ich p ra co w n ik ó w in teresu jących się h istorią litera tu r y la t 1863— 1918. D ział ten, ja k o tym b yła m ow a
