Ryszard Zajączkowski
Z archiwum Aleksandra Wata
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 98/1, 145-161
Pamiętnik Literacki XCVIII, 2007, z. 1 PL ISSN 0031-0514
RYSZARD ZAJĄCZKOWSKI (Katolicki Uniwersytet Lubelski)
W A R C H I W U M A L E K S A N D R A W A TA
B e in e c k e R a re B o o k a n d M a n u s c r ip t L ib ra ry , j e d n a z b ib lio te k n a le ż ą c y c h do u n iw e r s y te tu Y ale w N e w H a v e n w S ta n a c h Z je d n o c z o n y c h , j e s t w p o s ia d a n iu a r c h iw u m A le k s a n d r a W ata. S ta n o w i o n o c e n n e ź ró d ło p o z n a n ia b io g ra f ii i tw ó r c z o śc i p is a rz a , j a k te ż p o ls k ie g o ż y c ia lite ra c k ie g o w k r a ju i n a e m ig ra c ji. Z b io ry z a s łu g u ją n a o m ó w ie n ie , p o n ie w a ż s ą n ie d o s tę p n e w P o ls c e , a p rz y ty m m a ło z b a d a n e i n ie d o k o ń c a u p o r z ą d k o w a n e . O g ó ln a lis ta z a w a rto ś c i a r c h iw u m z n a jd u je s ię n a stro n ie in te rn e to w e j : h ttp ://b e in e c k e .lib ra ry .y a le .e d u /M S S _ P re lim in a ry L is ts /w a t.h tm . M a te r ia ły w a r c h iw u m u m ie s z c z o n o w 16 p u d ła c h te m a ty c z n y c h o ra z w 3 p u d ła c h o z n a c z o n y c h lite r a m i A , B , C , o b e jm u ją c y c h u ło ż o n ą a lfa b e ty c z n ie k o r e s p o n d e n c ję s k ie r o w a n ą do A le k s a n d r a i O li W atów . P u d ła te m a ty c z n e s ą o z n a c z o n e n u m e r a m i o d 1 d o 2 0 , je d n a k z a w a r to ś ć p u d e ł 7, 13, 15, 16 p r z e n ie s io n o w in n e m ie js c a . W w ię k s z o ś c i p u d e ł z n a jd u ją s ię te c z k i, a w n ic h p lik i z m n ie j lu b b a rd z ie j p o s e g r e g o w a n y m i i o p is a n y m i m a te r ia ła m i.
Teksty literackie i publicystyczne
U tw o r y W a ta , z a r ó w n o m a s z y n o p is y , j a k i rę k o p is y , w w ię k s z o ś c i z d e p o n o w a n o w p u d ła c h 1 -4 . Z a c z n ijm y o d m a te ria łó w , k tó re z o s ta ły o p u b lik o w a n e . W te c z c e 1 z p u d ła 1 s ą m .in . p r z e p is a n e te k s ty m ło d z ie ń c z y c h w ie r s z y W a ta , m a n u s k r y p ty i m a s z y n o p is y C ie m n e g o ś w ie c id ła o p r a c o w a n e p r z e z n ie g o o r a z s z k ic e o Z y g m u n c ie K r a s iń s k i m . T e c z k a 5 z te g o ż p u d ła z a w ie r a r ę k o p is y i m a s z y n o p is y W a ta d o ty c z ą c e K ra s iń s k ie g o , a te c z k a 5 a te k s ty o n im p rz e p is a n e p r z e z O lę W a to w ą . W te c z c e 7 z p u d ła 1 j e s t m .in . m a s z y n o p is C ie m n e g o ś w ie c id ła o p r a c o w a n y p r z e z a u to ra i j e g o k o r e s p o n d e n c ja w s p ra w ie w y d a n ia te g o to m u : 11 lis tó w W a ta d o r ó ż n y c h o s ó b o ra z 4 K a z im ie rz a R o m a n o w ic z a w z w ią z k u z p u b lik a c j ą
C ie m n e g o ś w ie c id ła . J e g o k o r e k tę d o k o n a n ą r ę k ą tw ó rc y , m a s z y n o p is y w ie r s z y
d o te g o w y d a n ia , a ta k ż e d o ty c z ą c ą g o d o k u m e n ta c ję z a w ie r a j ą te c z k i 3 5 i 3 5 a z p u d ła 4. T a m te ż z n a jd u je s ię e g z e m p la r z W ie rszy o ra z W ie rs zy ś r ó d z ie m n o m o r
s k ic h z p o p r a w k a m i a u to ra . W te c z c e 10 z p u d ła 1 p o ś r ó d te k s tó w p r o z ą s ą m a n u
s k r y p ty w ie r s z y (ró ż n e w e r s je ), b r u lio n y o ra z m .in . 3 k a r tk i rę k o p is u : O P r o u ś c ie ,
O c h o r o b ie , O n o w e j s z k o le k r y ty c z n e j.
W p u d le 2 te c z k a 13 m ie ś c i te k s t N a w y p a d e k k o n fis k a ty W ie rszy ś r ó d z ie m n o
z te g o p u d ła z a w ie r a d r a m a t K o b i e ty z M o n te O liv e tti. N a s tr o n ie ty tu ło w e j w id n i e j ą z a n o to w a n e r ę k ą W a ta s ło w a : „ N a p is a n y w c h w ili z m ę c z e n ia (p o s z p ita ln e j) - k a p itu la c ji, k ła m s tw a , a le n a s z c z ę ś c ie n ie z r e a liz o w a n e ” . W e d łu g d o łą c z o n e j in f o rm a c ji O li W a to w e j s z tu k a p o w s ta ła w z w ią z k u z k o n k u rs e m o g ło s z o n y m p r z e z m in i s tr a S o k o rs k ie g o . W te c z c e 19, w n o ta tn ik u , z n a le ź ć m o ż e m y f r a g m e n ty p r o z y p is a rz a , w te c z c e 19 a d w a z e s z y ty z n o ta tk a m i o r a z te k s t p t. D z ie n n ik m a g n e to f o n o w y (ss. 5 m p is u ) , a w te c z c e 1 9 b m .in . d w a z e s z y ty z n o ta tk a m i p is a r z a g łó w n ie p o p o ls k u i p o r o s y js k u (tr u d n y m i d o o d c z y ta n ia ) . P u d ło 4 ( te c z k a 3 1 ) z a w ie r a lic z n e m a s z y n o p is y w ie r s z y W a ta , a ta k ż e P o e m a t b u k o lic z n y ( w e rs ja n ie p r z y g o to w a n a d o d r u k u i w e r s ja p r z y g o to w a n a d o d ru k u ). W ie rsze i W ie rsze ś r ó d z ie m n o m o r s k ie z p o p r a w k a m i a u to r a s ą te ż w ty m p u d le , w te c z c e 3 5 b (to in n e e g z e m p la r z e n iż w s p o m n ia n e w c z e ś n ie j) . W te c z k a c h 3 0 , 3 0 a , 3 0 b z te g o ż p u d ła m ie ś c i s ię D z ie n n ik b e z s a m o g ło s e k (d w ie f o to k o p ie o r a z e g z e m p la r z e n a le ż ą c e d o O li W a to w e j i J a c k a T rz n a d la ). M a s z y n o p is y
D z ie n n ik a b e z s a m o g ło s e k , j a k r ó w n ie ż M o je g o w ie k u ( d o p is e k O li W a to w e j n a
o s o b n e j k a r tc e : „ B ra k c a ło ś c i k o p ii z p o p r a w k a m i M iło s z a . C a ło ś ć w d w ó c h p u d ła c h ” ), M o r a lió w i K a r te k n a w ie tr z e z n a jd u ją s ię w p u d le 11, a c z ę ś c io w o te ż w te c z c e 4 6 z p u d ła 6 (ss. 23 m p is u ). R ę k o p is M o r a lió w z a w ie r a te c z k a 4 z p u d ła 1, te c z k i z a ś 2 9 i 2 9 a m a s z y n o p is M o r a lió w i tr z y j e g o fo to k o p ie .
O n ie d o ś ć d o k ła d n y m u p o rz ą d k o w a n iu a r c h iw u m ś w ia d c z y fak t, ż e m a te r ia ły z w ią z a n e z M o im w ie k ie m ro z p ro s z o n e s ą w ró ż n y c h m ie js c a c h . W p u d le 1 (te c z k a 10) j e s t f ra g m e n t w s p o m n ie ń o d n o s z ą c y s ię d o te g o u tw o ru , a d o ty c z ą c y K ijo w a , z a d n o ta c ją O li W a to w e j: „ P rz e p is a n e , w y s ła n e do M iło s z a ” . W p u d le 3 (te c z k a 2 2 ) z n a jd u je s ię k ilk a d z ie s ią t s tro n ic m a s z y n o p is u M o je g o w ie k u z b a rd z o lic z n y m i p o p r a w k a m i a u to ra . O b s z e rn e f ra g m e n ty u tw o r u s ą te ż w te c z c e 2 2 a , g d z ie m ie ś c i się r ó w n ie ż in d e k s n a z w is k o ra z in d e k s n a z w ( o d p o w ie d n io - ss. 10 i 3 4 m p is u ).
W p u d le 2 ( te c z k a 17) z n a jd z ie m y o r y g in a ł i k o p ię te k s tu p t. P r o je k t z b i e
r a n ia p o lo n ik ó w w Z S R R . W p u d le 4 z a w a r te s ą m .in .: w te c z c e 31 m a s z y n o p is y
w ie rsz y , w ie rs z e d r u k o w a n e w lo n d y ń s k ic h „ W ia d o m o ś c ia c h ” ( w 1968 r.) i w „ Z e s z y ta c h L ite ra c k ic h ” ( w 1983 r.); w te c z c e 3 2 fra g m e n ty p ro z y : T rzy s ta r o śc i, P o p i
j a c k i e j n o c y ..., K o m e n ta r z e d o w o jn y s p o łe c z n e j, Ż y d w ie c z n y tu ła c z (tłu m a c z e n ie n a
a n g ie ls k i R ic h a r d a L o u rie ; ss. 21 m p is u ) , Ż y d w ie c z n y tu ła c z ( p rz e k ła d f ra n c u s k i; ss. 2 3 m p is u , te k s t p r z e z n a c z o n y d la „ P r e u v e rs ” , n ie d ru k o w a n y ), P r o w o k a to r ( „ N o w a K u ltu ra ” 1924, n r 1), n o w e la p rz e p is a n a r ę c z n ie p rz e z A lin ę K o w a lc z y k o w ą o raz m a sz y n o p isy : N ie c h ż y je E u ro p a , H is to r ia o s ta tn ie j r e w o lu c ji w A n g lii, N o ta tk a z d n ia
b ó lo w e g o ( k o p ia w p o s ta c i s. 1 m p is u ); w te c z k a c h 33 i 3 4 - fo to k o p ie w ie r s z y W ata,
w ś r ó d n ic h 4 fo to k o p ie P o e m a tu b u k o lic z n e g o . W te c z c e 2 5 z p u d ła 3 z n a jd u ją się g łó w n ie r o z p r o s z o n e w p r a s ie (s z c z e g ó ln ie w lo n d y ń s k ic h „ W ia d o m o ś c ia c h ” ) w ie r sz e i a r ty k u ły p is a rz a . W te c z c e 3 7 z p u d ła 5 s ą w y c in k i z p r a s y p o ls k ie j z w ie r s z a m i W a ta d r u k o w a n y m i p o w o jn ie , w te c z c e 41 z a ś rę k o p is y K a r te k n a w ie tr z e („ z ie lo n y z e s z y t” ). T e c z k a 4 1 a m ie ś c i m .in . z e s z y t z n o ta tk a m i z m a ja i c z e rw c a 1967, a ta k ż e n o ta tk ę b e z d a ty d o ty c z ą c ą p ro je k to w a n e j p r z e z W a ta k sią ż k i. W a t p isa ł:
Książka ta byłaby nie autobiograficzną ani spowiedzią czy traktatem literacko-politycz- nym, ale rekapitulacją doświadczeń przeszło ćwierćwiecza współistnienia z komunizmem. Sine
ira et studio. W formie swej zbliżona toutes proportiones gardées do Byłoje i dumy Gercena.
P u d ło 10 z a w ie r a o p a trz o n e p o p r a w k a m i a u to r a m a s z y n o p is y te k s tó w O re
J e s t te ż n u m e r „ W ia d o m o ś c i” z o sta tn im te k s te m p is a r z a (23 I V 1 9 6 7 ), a ta k ż e k r ó tk a w y p o w ie d ź O s o lid a r n o ś ć z I z r a e le m . D o r e d a k t o r a „ W ia d o m o ś c i” z 3 0 V 1 9 6 7 . P o n a d to : „ ...ja k u p ió r s ta ję m ię d z y w a m i i p y t a m o ź r ó d ło złe g o ... ” G ło s A le k
s a n d r a W ata („ N a A n te n ie ” , n r z 6 X I 1 9 6 6 ), j a k i p e łn y te k s t o d c z y tu w j ę z y k u
fra n c u s k im : Q u e lq u e s a p e r ç u s s u r le s r a p p o r ts e n tr e la litté r a tu r e e t le r é a lis m e
s o v ie tiq u e ( k o n fe re n c ja w O x fo rd z ie , 1 - 8 V I I 1 9 6 2 ; ss. 38 m p is u ). W p u d le 10 z n a j
d u ją s ię r ó w n ie ż p r o g r a m i lis ta u c z e s tn ik ó w tej k o n fe r e n c ji o ra z r e f e r a t p t. L e R é a li
s m e e t le r é e l e n R u s s e ( k o n fe re n c ja w M a d ry c ie , 1 4 - 2 0 X 1 9 6 3 ; ss. 2 3 m p is u ).
P u d ło 12 z a w ie r a m a s z y n o p is U c ie c z k i L o th a , 12 z e s z y tó w z r ę k o p is e m u tw o r u o r a z b r ą z o w y k ie s z o n k o w y k a le n d a r z - n o ta tn ik z 1 9 4 9 r. m ie s z c z ą c y u w a g i d o
U c ie c z k i L o th a . W p u d le 2 0 j e s t f r a g m e n t u tw o r u P o w ie ś ć (ss. 9 m p is u ) - w ie r n y
p r z e d r u k p r o z y o p u b lik o w a n e j w c z a s o p iś m ie „ N o w a S z tu k a ” (1 9 2 2 , z. 2 , z lu te g o ). C a ło ś ć s k ła d a ła s ię z 7 ro z d z ia łó w . R ę k o p is z a g in ą ł. J e s t t e ż „ G G A , p ie rw s z y p o ls k i a lm a n a c h p o e z ji fu tu ry s ty c z n e j. D w u m ie s ię c z n ik p r y m ity w is tó w ” (W a rsz a w a , g r u d z ie ń 1 9 2 0 ), z e z b io r a m i w ie r s z y : A n a to l a S te rn a M u z a n a c z w o r a k a c h o r a z A le k s a n d r a W a ta F r u w a ją c e k ie c k i, a ta k ż e m a s z y n o p is m ło d z ie ń c z e g o u tw o r u W a ta N a m o p a n ik b a r w is ta n u ( z je d n o d n ió w k i fu tu ry s ty c z n e j „ N u ż w b ż u c h u ” z r. 1 9 2 0 , r e d a g o w a n e j p r z e z B r u n o n a J a s ie ń s k ie g o i A n a to l a S te rn a ).
W a r c h iw u m p is a r z a z a c h o w a ły s ię r ó w n ie ż je g o p o w o je n n e te k s ty p u b lic y s ty c z n e . Z o s ta ły o n e u m ie s z c z o n e z w ła s z c z a w p u d le 3, w te c z c e 2 5 ( p o n a d 30 p o z y c ji) . T a m te ż s ą w y c in k i z p r a s y ( b lis k o 5 0 p o z y c ji) . W p u d le 10 z n a jd u je s ię p ie r w o d r u k te k s tu W s p o m n ie n ie o R o g o ż u ( „ P o ls k a ” ( K u jb y s z e w ) 1 9 4 2 ) o r a z te n s a m te k s t p r z e p is a n y p ó ź n ie j n a m a s z y n ie . T e c z k a 3 6 w p u d le 5 z a w ie r a o d c z y ty W a ta w j ę z y k u f ra n c u s k im : Q u e lq u e s a p e r ç u s s u r le s r a p p o r ts e n tr e la litté r a tu r e e t la r é a lité s o v ie tiq u e ( e g z e m p la r z z p o p r a w k a m i a u to ra , fo to k o p ia ) - O x fo r d , 1 8 V I I 1 9 6 2 ; Q u e lq u e s a p e r ç u s s u r la p o é s i e tr a d u ite ; L e r é a lis m e e t le r é e l en R u s s ie - M a d ry t, 1 4 - 2 0 X 1 9 6 3 ; L e „ R é a lis m e s o c i a l i s t e ” ( „ L e C o n tra t S o c ia l” 1 9 6 3 , n r 5 ); L a M o r t d ’u n v ie u x b o lc h é v ik („ L e C o n tra t S o c ia l” 1 9 6 3 , n r 6 ); tr z y e g z e m p la r z e „ L e C o n tra t S o c ia l” z a r ty k u łe m W a ta L a M o r t [ ...]. W z b io ra c h z n a jd z ie m y p o n a d to tłu m a c z e n ia u tw o r ó w W a ta n a fra n c u s k i i a n g ie ls k i, j a k c h o ć b y Q u e lq u e s m o ts à p r o p o s d u „ P e tit P o ê l e ” (p u d ło 3, te c z k a 2 6 ) o ra z M e d ite r r a n e a n P o e m s - m a s z y n o p is z p o p ra w k a m i o d r ę c z n y m i M iło s z a (p u d ło 3, te c z k a 2 7 ), a ta k ż e z e s ta w io n e p r z e z O lę W a to w ą b ib lio g ra fie o p ra c o w a ń i r e c e n z ji tw ó r c z o ś c i W a ta o ra z tłu m a c z e ń je g o u tw o r ó w n a ję z y k i o b c e (p u d ło 2 0 ).
W a r c h iw u m W a ta j e s t w ie le te k s tó w , k tó r e m a j ą c h a r a k te r w s tę p n y c h s z k i c ó w n a r ó ż n e te m a ty . N p . w p u d le 1 ( te c z k a 3 ) z n a jd u je s ię r ę k o p is a rty k u łu p t.
I ry s, d z ie n n ik lite r a tu r z e i h is to r ii p o ś w ię c o n y , d o ty c z ą c e g o w y p o w ie d z i p ra s o w e j M ic k ie w ic z a z r. 1 8 2 7 ( te k s t j e s t z n a n y , a le W a t o ty m n ie w ie d z ia ł). A r ty k u ł te n , p is a n y w r. 1 9 4 5 , m a w e r s ję d łu ż s z ą i k r ó t s z ą (o d p o w ie d n io ss. 6 i 3 r k p s u , o b ie o fo rm a c ie A 5 ). S ą te ż f ra g m e n ty p ro z ą : P ie ś ń o g e n a c h ( M ó j p r a d z i a d ...) (s. 1 r k p s u ) , Ć w ic z e n ie w y o b r a ź n i (ss. 3 r k p s u ), n o ta tk a z lo n d y ń s k ic h „ W ia d o m o ś c i” ( n r 6 2 7 /6 2 8 ) , O d e r w ijm y s i ę n a r e s z c ie o d m e te o r o lo g ii (w s p r a w ie „ R o z t o p ó w ”) (ss. 8 r k p s u o f o rm a c ie A 5 ), W D o m u L ite r a tó w w Z a k o p a n e m (ss. 2 m p is u ), O p o
e z ji C z e s ła w a M iło s z a (ss. 2 m p is u , te k s t w c a ło ś c i p r z e k re ś lo n y ) , 12 k a r te c z e k
z n o te s u ( p ra w ie n ie c z y te ln e ) . W te c z c e te j z a c h o w a ły s ię ta k ż e n o ta tk i o R ó ż e w i c z u , M iło s z u , S a n d a u e r z e , P u tr a m e n c ie (ss. 6 r k p s u A 4 ). T u z n a jd u ją s ię r ó w n ie ż s z k ic e : W p e w n e j m o n a r c h ii b y ł k r ó l... (ss. 6 rk p s u ), A n t o n i o b u d z ił s ię g w a ł to w
n ie ... (s. 1 r k p s u ), M ó w i k to ś w r a ż liw y ... (ss. 2 rk p s u , w y k o r z y s ta n e w D z ie n n ik u b e z s a m o g ło s e k ) , L i s t d o p r z y ja c i e la (ss. 8 m p is u ) , M a u r ic e S c è v e , w ie lk i p o e t a P o ls c e n ie z n a n y (ss. 14 m p is u ), O s e n io r a c h lite r a tu r y p o l s k i e j (ss. 14 m p is u , te k s t n ie d o k o ń c z o n y , w y m ie n ie n i s ą t u m .in . S ta w a r, T u w im , D ą b r o w s k a ) , P o ls k a (B a ś ń z im o w a ) (ss. 3 m p is u , d o ty c z y lite r a tu r y i M iło s z a ), H is to r y k tr a k tu je o m a s a k r a c h (ss. 5 r k p s u A 5 ).
W te c z c e 9 z p u d ła 1 m ie s z c z ą s ię f r a g m e n ty te k s tó w p o lity c z n y c h n a te m a t s to s u n k ó w p o ls k o - r o s y js k ic h , w ty m m .in . J e s z c z e tr o c h ę p o le m ik i... (ss. 4 rk p s u ), C o R o s ja s tr a c i n a w y g n a n iu C h iń c z y k ó w (ss. 8 m p is u , b e z z a k o ń c z e n ia ) , N a r e s z c ie p o c z ą t e k (ss. 6 m p is u ), M a s s a c r e p o u r le s J u i fs (ss. 3 m p is u ). Z n a jd z ie m y tu ta k ż e s z k ic e d o ty c z ą c e s p r a w p o ls k ic h : P o ls k a (b e z p o c z ą tk u , ss. 9 m p is u ), A m n e s tia d la w ie lk ic h ( p o d o b n e m y ś li j a k w s z k ic u S e n io r z y lite r a tu r y p o ls k ie j) , D o K P P - o w c ó w (ss. 4 m p is u ), M o j e s p ó ź n io n e p o s ts c r ip t a d o lis tu 3 4 (ss. 6 m p is u z o d r ę c z n y m i d o p is k a m i, o g ó ln ie o s y tu a c ji w k r a ju ). J e s t r ó w n ie ż s z k ic K e n n e d y - d e G a u lle (ss. 7 m p is u ). W p u d le 5 ( te c z k a 4 1 ) z n a le ź ć m o ż e m y te ż n ie d o k o ń c z o n e o p o w ia d a n ie P o ś m ie r c i (ss. 2 2 ), a w p u d le 1 ( te c z k a 1 0 a), w n o ta tn ik u , s z k ic p o r o s y js k u M a ja k o w s k i j (ss. 6 rk p s u ). W p u d le 1 ( te c z k a 8) z g r o m a d z o n o n o ta tk i i s z k ic e n a u k o w e W a ta . T e p ie r w s z e p o w s ta ły g łó w n ie w z w ią z k u z o d c z y ta m i: w j ę z y k u r o s y js k im (5 k a r te k A 5 o b u s tr o n n ie z a p is a n y c h ) ; d o s tu d e n tó w p o lo n is ty k i w B e rk e le y (3 k a r te c z k i z n o te s u o b u s tr o n n ie z a p is a n e ); in n y o d c z y t w B e rk e le y (?) (1 k a r tk a p r a w ie n ie c z y te l n a ) ; F r a g m e n t d o s e m a n t y k i (ss. 3 m p is u , te k s t n ie d o k o ń c z o n y ); L a R e f o n te d e l ’â m e . L a D o c tr in e e t la p r a t i q u e d u c o m m u n is m e (p la n k s ią ż k i, 5 k a r t m a s z y n o p i s u z p o p r a w k a m i) . O s ta tn i te k s t ś w ia d c z y , ż e W a t s z c z e g ó ln ie g łę b o k o p r z e m y ś la ł k w e s tię j ę z y k a sta lin o w s k ie g o . T u taj te ż u m ie s z c z o n o in n e te k s ty : [ G ło s w d y s k u s ji
n a d p r o je k te m „ S ło w n ik a ” D o r o s z e w s k ie g o ] (ss. 8 m p is u ; o p u b lik o w a n y w „ N o w e j
K u ltu r z e ” (1 9 5 1 , n r 4 6 , z 18 X I) ), L a S itu a tio n a c tu e lle ... (ss. 3 m p is u ); L i s t w s p r a
w ie s y tu a c j i a k t u a ln e j d o ty c z ą c e j C e n tr e W rite rs in E x il, D u b o n h e u r , L ’e m p lo i d e te m p s ( f r a g m e n t w s p o m n ie n io w y ) , I l m e f a u t p r o c é d e r ... (ss. 2 m p is u ) , S u r la la n g u e e t la p o é s i e p o lo n a is e (2 e g z e m p la r z e z lic z n y m i p o p r a w k a m i - ss. 15 m p is u
k a ż d y ) .
S p o ro n ie o p u b lik o w a n y c h te k s tó w p r o z ą d o ty c z y k o m u n iz m u . W ś r ó d n ic h w y m ie n ić w y p a d a n a s tę p u ją c e ( z n a jd u ją s ię w te c z c e 9 z p u d ła 1): S p r a w a b y ła
w ó w c z e s n e j k o n iu n k tu r z e ... (ss. 12 m p is u ) - te k s t o n ie o k re ś lo n e j p r z y n a le ż n o ś c i
( p r z e p is a n y w 3 e g z e m p la r z a c h w 1 9 7 7 r.), a w n im m .in . n a w ią z a n ie d o a r ty k u łu A d a m a S z y m o n a P r a g ie r a K a ty ń , h i tl e r y z m - k o m u n iz m a m o r a ln o ś ć ; P o lity k a S ta lin a w z w ią z k u z p r z y s z ł ą P o ls k ą (ss. 9 m p is u ); D la c z e g o Z a c h ó d (ś w ia t) n ie r o z u m ie k o m u n iz m u (ss. 6 0 m p is u z p o p r a w k a m i a u to ra , te k s t z a p is y w a n y w fo rm ie s k r ó to w e j, m ie js c a m i p r z y p o m in a r o z b u d o w a n y k o n s p e k t, s e n s c z ę s to n ie c z y te l n y ). J e s z c z e in n e te k s ty n a te m a t k o m u n iz m u z n a jd z ie m y w p u d le 1 w te c z c e 11 : P o ls k i p a s z p o r t (ss. 5 m p is u , w s p o m n ie n ie ); M ó j k r ó tk i p o r a c h u n e k z r e ż y m e m ( s ą d w ie w e r s je r ę k o p is u o łó w k ie m - j e d n a ss. 3 8 , a d r u g a ss. 14); M o je k r ó tk ie s p r z y m ie r z e n ie z k o m u n iz m e m i d łu g a w o jn a p r y w a t n a z k o m u n iz m e m (ss. 5 r k p s u c z ę ś c io w o o łó w k ie m , m ie js c a m i tr u d n o c z y te ln y c h ) ; te n ż e te k s t p o p r z e d z o n y lis te m z n a g ł ó w k i e m „ D r o g i P a n ie M ie c z y s ła w ie ” (ss. 2 2 m p is u ). I n n a w e r s ja o s ta tn ie g o r ę k o p is u j e s t w n a s tę p n y m p lik u te j te c z k i. W r a z ie p r z y g o to w y w a n ia d o p u b lik a c ji tr z e b a b y k o n f ro n to w a ć o b ie w e rs je . P o n a d to te c z k a 11 z a w ie r a te k s t p t. O m a r
-c h a d z ie w , f r a g m e n t w s p o m n ie ń w ię z ie n n y -c h (ss. 8 m p is u ) z d o p is k ie m O li W a to w e j: „ T e k s t p r z e p is a n y i z r e d a g o w a n y 6 .0 6 .8 4 . J e d e n e g z e m p la r z w y s ła n y d o M i ło s z a ” , a ta k ż e f r a g m e n t w s p o m n ie ń d o ty c z ą c y c h Ł u b ia n k i, Z a m a r s ty n o w a (rk p s , w e r s ja o d m ie n n a n iż w M o im w ie k u ). W te c z c e 19 b z p u d ła 2 , w n o ta tn ik u z n a p i s e m „ z e s z y t n u m e r 4 ” , j e s t n ie d o k o ń c z o n y s z k ic R z e c z o p o e z j i (z 6 V I 1 9 6 2 ). P rz e m y ś le n ia n a te m a t k o m u n iz m u z a w a rte w n ie p u b lik o w a n y c h te k s ta c h W a ta p o s z e r z a ją n ie k ie d y r e f le k s je p is a r z a z n a n e j u ż z j e g o p r a c s o w ie to lo g ic z n y c h . W a t u k a z u je n p . r ó ż n ic ę m ię d z y k o m u n iz m e m ch iń s k im a s o w ie c k im , a le b y n a jm n ie j n ie a p o te o z u je te g o p ie rw s z e g o . S w e s z k ic o w e r o z w a ż a n ia d o ty c z ą c e C h in k o ń c z y o p o w ie ś c ią o n a s tę p u ją c y m z d a rz e n iu :
Trzy lata temu pewien spec od Gułagu odwiedził łagry chińskie. On, który tak dobrze znał Magdyny [!] i Kołymy, wrócił wstrząśnięty. Nie przeraziły go szeregi szkieletycznych mrówek pochylonych pod koszami - chyba można było tylko pozazdrościć porządku i dyscypliny pra cy. Ale okazało się, że prawie wszyscy byli klinicznie obłąkani. Tego nie zniosły nerwy bywa łego enkawudowca. I on, tak wytresowany w niemówieniu, opowiadał z zagubionymi oczyma swoim moskiewskim, przygodnym tłumaczom1.
I n n y p r o b le m , k tó r y w ią ż e s ię z k o m u n iz m e m , d o ty c z y re lig ii:
Pogląd, że religia to opium dla ludu jest fałszywy, skoro dla ludu nieposiadającego była rzeczywistą opoką, pozwoliła mu zachować godność i dynamikę psychiczną, nie spaść do sta nu ubezwłasnowolnionej i ubezwłasnomyślonej masy niewolniczej jak w Rosji za Stalina i w Chinach za Mao. Była natomiast opium i rozrywką lub zajęciem klas posiadających lub próż- niaczych2.
- o r a z b o ls z e w iz m u :
Tajemnicą jest sam bolszewizm, jego utrzymanie się przez pół wieku, jest to wbrew naje- lementarniejszym potrzebom i aspiracjom milionowych jego mas, jego rośnięcie w potęgę, jego atrakcja dla milionów innych mas, pomimo masakr i nędz, [...] terroru wszystkich mu podda nych, wzrost jego potęgi, podbicie 800 milionów dalszych ludzi, [...] ekonomia wyzysku, agre sywność [...] i teoria zredukowana do katechizmu tak prostackiego i ubogiego, i szkaradnie trywialnego, która jednak wywiera wpływ na bardziej wyrafinowane i uczone umysły. Gdy tamto zatem jest Tajemnicą, nie waham się pisać przez duże T [...]3.
W p u d le 2 ( te c z k i 16 i 17) z n a jd z ie m y u ła m k i te k s tó w o c h a r a k te r z e p o lit y c z n y m , c z ę s to n ie d o p r a c o w a n e lite ra c k o , b ę d ą c e z a p is e m w o ln y c h s k o ja rz e ń m y ś li, o r a z n ie u p o r z ą d k o w a n e te k s ty p o ś w ię c o n e S ta lin o w i. M a te r ia ły d o ty c z ą c e k o m u n iz m u s ą te ż w te c z c e 2 0 z p u d ła 2. Z n a jd u je s ię t u 18 n ie z a ty tu ło w a n y c h i n ie d r u k o w a n y c h fra g m e n tó w m a s z y n o p is u , lic z ą c y c h o d 5 d o 18 k a rt, z a p is a n y c h n ie k ie d y d w u s tro n n ie . C z ę sto s ą to w e r s je w s tę p n e , w y m a g a ją c e lic z n y c h p o p ra w e k . N ie k tó r e z n ic h z o s ta ły o p a trz o n e ty tu ła m i: R a c h u b y n a k o n flik t c h iń s k o -s o w ie c k i,
U w a g i o tzw. s c h iz m ie r o s y js k o - c h iń s k ie j, P o d s ta w o w e f a k t y o k o m u n is ty c z n y m p a ń s tw ie , D o tr a k ta tu p o e t y c k ie g o o p o lit y c e . S z k ic e d o ty c z ą z w ła s z c z a s p r a w
a k tu a ln e j p o lity k i, s y tu a c ji w Z S R R i r e la c ji z C h in a m i o ra z s ta n o w is k a Z a c h o d u w o b e c k o m u n iz m u . S ą to te k s ty w s tę p n e , n ie p rz y g o to w a n e lite ra c k o . W ś ró d ty c h s z k ic ó w z n a jd u ją s ię te ż n o ta tk i z le k tu ry H is to r y o f C iv iliz a tio n in E n g la n d H e n - r y ’e g o T h o m a s a B u c k le ’a.
1 A. Wa t , Chiny. Archiwum Aleksandra Wata, pudło 2, teczka 21. 2 A. Wa t , Podstawowe fakty o komunistycznym państwie. Jw., teczka 20. 3 A. Wa t , Uwagi starego czytelnika gazet. Jw., teczka 21.
W ty m ż e p u d le , w te c z c e 2 1 , u m ie s z c z o n o s z k ic e p o lity c z n e - z a ró w n o d r u k o w a n e , j a k i n ie d ru k o w a n e . W y m ie ń m y w s z y s tk ie : S u p le m e n ta d o u c z o n y c h (ss. 2 m p is u ); R a p s o d ie p o lit y c z n e (ss. 10 m p is u ), w e r s ja d ru g a : P o lity c z n e r a p s o d ie (ss. 9 m p is u ); P a r tia k o m u n is ty c z n a fr a n c u s k a (6 k a r t m p is u ); W stęp. D o s to je w s k i i S ta lin; P o lity c z n e ra p so d ie . D o s to je w s k i i D o n o s o C o r te s (ss. 10 m p is u ); C h in y (ss. 7 m p is u ); D o 4 0 te z (ss. 3 o d rę c z n y c h n o ta te k i ss. 2 m p is u ); W stę p n e u w a g i d o w s z e l
k ie j p r z y s z łe j g e o m e tr ii p o lit y k i (ss. 14 m p is u ); O p o lity c e . U w a g i c z y te ln ik a g a z e t ( s z k ic p o lity c z n y ) (ss. 15 m p is u ); U w a g i s ta r e g o c z y te ln ik a g a z e t (ss. 8 m p is u ); P la n M a r s h a lla (ss. 3 m p is u , m a ło c z y te ln e ); P a lo a lto . D o g e n e a lo g ii k o m u n is ty c z n e g o p r a x is (ss. 12 m p is u ); S y tu a c ja w o js k a (8 k a r t m p is u , w e r s ja w s tę p n a ); W ła śc iw y p o c z ą te k I w a n a D e n is o w ic z a (ss. 2 9 m p is u ); D z ie ń I w a n a D e n is o w ic z a (ss. 16 m p i su ). W p u d le 5 ( te c z k a 4 1 a ) j e s t te k s t N a r e s z c ie p o c z ą te k (ss. 8 m p is u ) d o ty c z ą c y k o m u n iz m u . P o d o b n ie w p u d le 10, w te c z c e z r ę k o p is a m i, z n a la z ł s ię te k s t o k o m u n iz m ie pt. W p r o je k c ie s tu d ió w k o m p a r a ty s ty c z n y c h ... (ss. 4 m p is u ). D ro b n e fra g m e n ty p r o z y (d ru k o w a n e i n ie d ru k o w a n e ) p r z e p is a n e n a m a s z y n ie z a w ie r a te c z k a 4 1 a z p u d ła 5. T e k s ty p u b lic y s ty c z n e p is a r z a z n a jd u ją s ię w p u d le 4 ( te c z k a 3 5 ). S ą tu m a s z y n o p is y n o ta te k p u b lic y s ty c z n y c h (ss. 2 3 ) z 1 9 5 2 r. ( p ó ź n ie js z e s z k ic e w y d a ją s ię j e d n a k z n a c z n ie c ie k a w s z e i b a rd z ie j o d k r y w c z e ). W a r c h iw u m W a ta j e s t s p o r o te k s tó w a u to b io g r a f ic z n y c h i w s p o m n ie n io w y c h , k tó r e p o z o s ta ły ty lk o w f o rm ie w s tę p n y c h sz k ic ó w . S ą o n e r o z p r o s z o n e w r ó ż n y c h m ie js c a c h i c z ę s to tr u d n o j e o d c z y ta ć . W ię k s z o ś ć z n a jd u je s ię w p u d l e 1 ( te c z k i 10, 10a, 11). T u taj m .in . fra g m e n t w s p o m n ie ń g łó w n ie z la t p o w o je n n y c h (m a n u s k ry p t, ss. 2 4 , p is a n y o łó w k ie m ) i ż y c io r y s s p o r z ą d z o n y o k o ło r. 1 9 5 9 , z a n a m o w ą W e is b e rg a -C y b u ls k ie g o , w c e lu u z y s k a n ia r e n ty n ie m ie c k ie j (c o je d n a k n ie u d a ło się ). Ł ą c z n ie p u d ło to z a w ie r a o k o ło 130 s tro n ic te k s tu , z a ró w n o w m a s z y n o p is ie , j a k i w rę k o p isie . In n a g r u p a te k s tó w w s p o m n ie n io w y c h z n a jd u je s ię w p u d le 2 (te c z k i 19, 19a, 19b). J e s t ta m m .in . 5 n o ta tn ik ó w z la t 1 9 5 3 - 1 9 5 4 (tru d n o c z y te ln y c h ), j a k i 4 z e s z y ty w s p o m n ie ń z la t 1 9 6 5 - 1 9 6 7 (w ty m ta k ż e m a n u s k ry p ty d r u k o w a n y c h w ie rs z y ). W p u d le 14 j e s t o s ta tn i z e s z y t W a ta ( w p o ło w ie z a p isa n y ).
W a r c h iw u m zn a j duj e s ię te ż tr o c h ę te k s tó w s tr ic te lite ra c k ic h . S ą o n e r o z m ie s z c z o n e w r ó ż n y c h p u d ła c h i te c z k a c h . T e w a ż n ie js z e s ą w te c z c e 19 z p u d ła 2: Z o p o w ia d a ń w a r s z a w s k ic h (ss. 4 rk p s u ), W s e p a r a tc e s z p ita ln e j (s z k ic o p o w ia d a n ia , ss. 4 rk p s u ). T e c z k a t a z a w ie r a p o n a d to d w a k ie s z o n k o w e n o ta tn ik i z f ra g m e n ta m i p r o z y (w s p o m n ie n ia , o p o w ia d a n ia ). W o m a w ia n y c h z b io r a c h z n a jd z ie m y r ó w n ie ż m a te r ia ły d o k u m e n tu ją c e w s p ó ł p r a c ę W a ta z U m b e r te m S ilv ą . O p r ó c z k o r e s p o n d e n c ji ( z g ro m a d z o n e j g łó w n ie w p u d le C ) m a m y ta m p r o je k t e d y c ji k s ią ż e k d la S ilv y (p u d ło 9).
Korespondencja
N a s tr o n ie in te r n e to w e j a r c h iw u m p o d a n o w y k a z o s ó b , k tó r e k o r e s p o n d o w a ły z W a te m , o r a z o k re s , z k tó r e g o p o c h o d z ą listy . K a ż d e n a z w is k o w ią ż e s ię z a z w y c z a j z k ilk o m a lis ta m i b ą d ź k a r tk a m i p o c z to w y m i. W ię k s z e z e s p o ły s ta n o w ią lis ty o d J ó z e f a C z a p s k ie g o (8 0 ), J e r z e g o G ie d r o y c ia (6 9 ), M ie c z y s ła w a G ry d z e w s k ie - g o (6 7 ), G u s ta w a H e r lin g a - G r u d z iń s k ie g o ( 3 7 ), Z y g m u n ta H e r tz a (7 6 ), J a ro s ła w a I w a s z k ie w ic z a (1 7 ), K o n s ta n te g o J e le ń s k ie g o (5 1 ), C z e s ła w a M iło s z a ( 1 2 7 ), Iry
i E d ith M o r r is ó w ( 8 0 ), L e o n a R a p a p o r ta (2 7 ), K a z im ie r z a W ie rz y ń s k ie g o (2 3 ) o ra z o d w y d a w n ic tw a S ilv a E d ito re (5 6 ). O s o b n o s k a ta lo g o w a n o k o r e s p o n d e n c ję M iło s z a w s p r a w ie p r z y ja z d u W a ta d o A m e r y k i (2 1 ) i lis ty r o d z in n e W a tó w ( c z ę ś ć ic h z n a jd u je s ię w p u d le 2 , w p a p ie r a c h k a z a c h s ta ń s k ic h ) . N a u w a g ę z a s łu g u j ą ta k ż e lis ty o d Z b ig n ie w a H e r b e r ta (5 ), M a r ii K u n c e w ic z o w e j (9 ), J a n a P a r a n d o w s k ie - g o (4 ), T e o d o r a P a r n ic k ie g o (7 ), J e r z e g o S te m p o w s k ie g o (7 ), S ta n is ła w a V in c e n - z a (4 ). S p o ra c z ę ś ć k o r e s p o n d e n c ji z n a jd u ją c a s ię w p u d le 1 ( te c z k i 1 - 8 ) n ie z o s ta ła u w z g lę d n io n a w I n te r n e c ie . O d n a le ź ć w ty m p u d le m o ż e m y m .in . lis ty W a ta p i s a n e g łó w n ie p o a n g ie ls k u i p o f ra n c u s k u ( te c z k a 2 , lis ty d o 23 o s ó b ), w id o k ó w k i i p o c z tó w k i (3 5 ; te c z k i 6, 7 ), a ta k ż e w iz y tó w k i i z a p r o s z e n ia (4 9 ; te c z k a 8). W ś r ó d z g r o m a d z o n y c h m a te r ia łó w s ą r ó ż n e c ie k a w o s tk i, j a k n p . lis t P a u la C a z in a z tłu m a c z e n ie m n a fra n c u s k i w ie r s z a W c z te r e c h ś c ia n a c h ( L ’H ô p ita l) c z y lis t o d k s . J a n a T w a rd o w s k ie g o (z 2 0 X I I 1 9 5 7 ) z o b ie tn ic ą , ż e o d p r a w i o n m s z ę św . w in te n c ji W a ta . W p u d le 2 w ś r ó d lis tó w i w id o k ó w e k o d M iło s z a j e s t te ż a u t o g r a f j e g o w ie r s z a C o b y ło w ie lk ie , m a łe m s ię w y d a ło ..., d e d y k o w a n e g o „ A le k s a n d r o w i
i O li” . W p u d le C , w te c z k a c h o b e jm u ją c y c h b o g a t ą k o r e s p o n d e n c ję , z n a jd z ie m y m .in . b r u lio n y lis tó w W a ta d o r ó ż n y c h a d r e s a tó w (1 0 1 ; te c z k i 2 1 9 , 2 2 1 , 2 2 3 ), w ty m z w ła s z c z a d o U m b e r ta S ilv y (1 7 ; te c z k a 2 1 9 ) , d o r o d z in y (4 8 ; te c z k i 2 2 4 - 2 2 7 ) , a ta k ż e d o J ó z e f a C z a p s k ie g o (7 ; te c z k a 2 2 0 - s ą to o r y g in a ły lis tó w z w r ó c o n e p r z e z e ń O li W a to w e j). W p r z y p a d k u b r u lio n ó w lis tó w W a ta c z ę s to n ie p o d a n o a d r e s a ta . Z n a jd z ie m y tu j e s z c z e 10 lis tó w o d C z a p s k ie g o (te c z k i 2 3 1 , 2 3 3 ) o ra z k o r e s p o n d e n c ję s k ie r o w a n ą d o W a to w e j (5 3 ; te c z k a 2 3 3 ). O s o b n o z o s ta ła z e b r a n a n ie z id e n ty f ik o w a n a k o r e s p o n d e n c ja ( 1 0 5 ), k tó re j 6 0 % s ta n o w ią p o c z tó w k i. N a le ż y d o d a ć , ż e k o r e s p o n d e n c ja m ie ś c i s ię r ó w n ie ż w p u d le 2. T a k n p . w te c z c e 12 z te g o p u d ła , d o ty c z ą c e j c z a s ó w k a z a c h s ta ń s k ic h , z n a jd u je s ię 10 lis tó w W a ta z la t c z te r d z ie s ty c h , a w te c z c e 1 2 a - 6 lis tó w ( a d r e s a ta m i s ą m .in : K a r o l A d w e n to w ic z , S e w e r y n a B ro n is z ó w n a , O lg a K rz e m iń s k a , W ła d y s ła w K o w a ls k i, O la W a to w a , Z w ią z e k A r ty s tó w S c e n P o ls k ic h ). W ty m s a m y m p u d le , w te c z c e 12, j e s t te ż k o r e s p o n d e n c ja k ie r o w a n a d o W a tó w w o k r e s ie k a z a c h s ta ń s k im (m .in . o d N o r y S z c z e p a ń s k ie j i s io s try O li W a to w e j, M a r ii S ik o rs k ie j, o d T e o d o r a P a r n ic k ie g o , S te f a n ii S k w a rc z y ń s k ie j) .
C z ę ś ć lis tó w z o s ta ła u m ie s z c z o n a w p u d ła c h z a w ie r a ją c y c h u tw o r y W ata. W p u d le 1 z n a jd z ie m y lis ty W a ta z w ią z a n e z p u b lik a c ją to m u C ie m n e ś w ie c id ło (p o j e d n y m do J a d w ig i C z a c h o w s k ie j, S e w e r y n y B ro n is z ó w n y , H e n ry k a B e rle w ie g o i J a n a L e b e n s te in a , 2 d o K a z im ie rz a R o m a n o w ic z a . J e s t te ż 5 lis tó w o d K a z im ie rz a R o m a - n o w ic z a d o W a ta w z w ią z k u z w y d a n ie m C ie m n e g o ś w ie c id ła o r a z lis t W a ta do G r e g o r y ’e g o G ro s s m a n a ( w j ę z y k u ro s y js k im , n a te m a t n a g r a ń z M iło s z e m ) . W p u d le 2 w „ p a p ie r a c h k a z a c h s ta ń s k ic h ” j e s t 8 lis tó w d o W a ta o d j e g o ż o n y i sy n a . N ie k tó r e z n ic h z o s ta ły p r z e p is a n e n a m a s z y n ie (p u d ło 2, te c z k a 12a).
T e c z k a 4 2 z p u d ła 6 z a w ie r a k o r e s p o n d e n c ję d o ty c z ą c ą w y d a n ia i p r o b le m a ty k i M o je g o w ie k u . Z n a jd z ie m y t u 7 lis tó w M ił o s z a d o O li W a to w e j o d n o s z ą c y c h s ię d o p u b lik a c ji te g o ż to m u o r a z k o p ie lis tó w W a to w e j d o M iło s z a , 2 7 lis tó w o d r ó ż n y c h n a d a w c ó w n a te m a t M o je g o w ie k u , w ty m m .in . o d L e s z k a K o ła k o w s k ie g o (3 ), M a r ii i J ó z e f a C z a p s k ic h (4 ), L id ii C io łk o s z o w e j (3 ), S ta n is ła w a W y g o d z - k ie g o (2 ), M a r k a Ż u ła w s k ie g o (2 ). J e s t t u te ż 19 lis tó w O li W a to w e j do r ó ż n y c h a d r e s a tó w ( p rz e d e w s z y s tk im w z w ią z k u z w y d a n ie m te g o d z ie ła ).
c z a p r z y w ie z io n e z e S ta w is k a , b r u lio n y lis tó w W a ta p o p o ls k u i p o f r a n c u s k u (3 6 ), j e g o lis ty d o ż o n y i do r o d z in y (4 9 ; p u d ło C , te c z k i 2 2 4 , 2 2 5 , 2 2 7 ) , k o p ie lis tó w W a ta d o S te f a n ii Z a h o r s k ie j (9 ), k tó r y c h o ry g in a ły p r z e c h o w y w a n e s ą w B ib lio te c e P o ls k ie j w L o n d y n ie ( rk p s 3 7 4 ). W te c z c e 2 3 4 z p u d ła C m ie ś c i s ię p o n a d 50 p o c z tó w e k , a w te c z k a c h 2 3 5 - 2 3 7 łą c z n ie 10 7 lis tó w , p o c z tó w e k i te le g r a m ó w z k o n d o le n c ja m i p o ś m ie rc i W a ta . K o re s p o n d e n c ję z a w ie r a j ą ta k ż e in n e p u d ła . S p o r y j e j z b i ó r z a a d r e s o w a n y d o O li W a to w e j j e s t w p u d le 11, w o s o b n e j te c z c e ( L is ty r ó ż n e d o O li W a to w e j). G łó w n i n a d a w c y to S e w e r y n a B r o n is z ó w n a (5 6 ),
M o r ris G a lla n t (1 7 ), J o a n n a P o lla k ó w n a (2 0 ), S te f a n ia S k w a rc z y ń s k a ( te k s ty li s tó w p r z e p is a n e n a m a s z y n ie ) , J a c e k T rz n a d e l (9 ), M a r e k Ż u ła w s k i (5 ). S ą t u te ż k o p ie n ie k tó r y c h lis tó w W a to w e j. W r ó ż n y c h m ie js c a c h a rc h iw u m , z w ła s z c z a w ś r ó d k o r e s p o n d e n c ji, a le i w p u d le 10, z n a jd z ie m y lic z n e w iz y tó w k i.
Dokumenty
A r c h iw u m z a w ie r a z b i ó r d o k u m e n tó w p is a rz a . S ą o n e r o z lo k o w a n e w r ó ż n y c h p u d ła c h . W p u d le 2 0 z n a jd z ie m y j e g o ś w ia d e c tw o m a tu r a ln e . M a o n o f o rm a t d w u k ro tn ie w ię k s z y n iż A 3 i z a w ie r a n a s tę p u ją c y z a p is :Przyjęty na podstawie egzaminów do klasy ósmej Szkoły Ośmioklasowej Filologicznej R. Kowalskiego. Uczęszczał do niej jeden rok, ukończył całkowity kurs nauk i w czerwcu 1918 r. złożył egzamin dojrzałości przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego, zgodnie z regulaminem egzaminów dojrzałości.
Świadectwo dojrzałości - Eli Chwat: oceny:
sprawowanie - wzorowe, nauka religii 4,
język polski i literatura 3, j. niemiecki 3,
j. francuski 3,
logika, prawoznawstwo 3,
historia powszechna i Polski 5 (celujący), kosmografia 4,
matematyka 4, fizyka 3, higiena 4.
Egzamin zdany 15 czerwca 1918, świadectwo wydane 25 czerwca 1918.
W p u d le 10 j e s t le g ity m a c ja s tw ie rd z a ją c a p r z y n a le ż n o ś ć W a ta d o P e n C lu b u ( n r 189, w y d a n a 2 0 V I I 1 9 3 8 , z r o c z n ą w a ż n o ś c ią ) i z a p r o s z e n ie n a ś lu b „p. O li L e w in ó w n e j z p . A le k s a n d r e m W a te m 23 s ty c z n ia 1 9 2 7 r o k u o g o d z . 1 -e j.0 0 . A d re s : W a rs z a w a , Ż ó r a w ia 2 6 n r 11” . W p u d le 2 ( te c z k a 12) s ą d o k u m e n ty z o k r e s u k a z a c h s ta ń s k ie g o ( m .in . p o ls k i p a s z p o r t W a ta , w y d a n y 13 III 1 9 4 2 n a n a z w is k o A le k s a n d e r E lia s z C h w a t, z a ś w ia d c z e n ie o z a tr u d n ie n iu W a ta w D e le g a tu rz e A m b a s a d y P o ls k ie j w A łm a A c ie , z a ś w ia d c z e n ie s z k o ln e A n d r z e j a W a ta - s y n a p is a rz a ) . W p u d le 5 ( te c z k a 4 1 a ) j e s t b io g r a f ia W a ta w j ę z y k u f ra n c u s k im o r a z j e s z c z e d w a j e g o ż y c io ry s y : j e d e n u ł o ż o n y o s o b iś c ie p r z e z n ie g o (ja k o z a łą c z n ik d o w n io s k u o r e n tę n ie m ie c k ą ), a d ru g i o p r a c o w a n y p r z e z ż o n ę . W z a k o ń c z e n iu p ie rw s z e g o b io g r a m u z n a jd u je s ię n a s tę p u ją c y z a p is d o ty c z ą c y W a tó w :
Stracili w Warszawie 5-pokojowe mieszkanie w 1939 (i po raz drugi obecnie) z antykami, biblioteką, obrazami. Żona utraciła nieruchomości, pozostałe po ojcu Abramie (Adamie) Lew: kamienice w Warszawie przy Nowostalowej 6a i willę w Otwocku („Meran”). W Treblince zginęli: rodzice żony, Abram i Sara (Salomea) Lew oraz siostra Rita Grinstein. Zginęli również dwaj bracia Aleksandra Wata z rodzinami: Arnold (Aron) Chwat - w Treblince, Dawid Chwat - przypuszczalnie w Oświęcimiu.
W p u d le 6 ( te c z k a 4 3 ) j e s t k o p ia te s ta m e n tu P a u lin y W a t i A n d r z e ja W a ta : W razie naszej śmierci upoważniamy doc. dr hab. Alinę Kowalczykową do dysponowa nia całością spuścizny Aleksandra Wata, tzn. jego rękopisami i maszynopisami, a także przele wamy na nią prawa autorskie. Wszelkiego typu honoraria autorskie, zgodnie z prawem spad kowym, przypadają żonie i synom Andrzeja Wata. Paryż, dnia 8 października 1977.
T e c z k a 4 4 z p u d ła 6 z a w ie r a n a j w i ę k s z ą ilo ś ć d o k u m e n tó w p is a rz a , g łó w n ie z o k r e s u p o w o je n n e g o . W k o p e r c ie z n a p i s e m „ d o k u m e n ty ” j e s t sp is z a ś w ia d c z e ń d o w n io s k u o r e n tę n ie m ie c k ą , n a k tó r y m w id n ie je w z m i a n k a o d o łą c z e n iu „ w iz y z p ie c z ą tk a m i p r z e k r o c z e n ia g r a n ic y 1 6 .4 .4 6 ” . K o p e r ta z a w ie r a te ż lis t J a n a G e b e t h n e r a d o S e w e r y n y B r o n is z ó w n y (z 2 3 III 1 9 6 3 ) in f o r m u ją c y o p r a c y W a ta w firm ie „ G e b e th n e r i W o lff” :
Kochana Pani Sedo.
W odpowiedzi na Jej zapytanie pozwolę sobie przesłać trochę szczegółów dotyczących pracy w firmie „Gebethner i W olff’ jej brata Aleksandra Wata. Pracował on u nas od roku 1933 jako kierownik Działu Wydawniczego, pobierając, o ile sobie dobrze przypominam, 1500,- złotych miesięcznie. Gdy wybuchła wojna i wojska niemieckie we wrześniu 1939 roku zaczęły się zbliżać do Warszawy, pan Aleksander przyszedł do mnie, jako kierownika całej firmy, i oświadczył, iż musi wyjechać, gdyż obawia się, że ze względu na swoją działalność politycz ną i pochodzenie będzie zapewne aresztowany przez Gestapo. Jak się okazało, obawy jego były słuszne, gdyż parę dni po zajęciu Warszawy przez Niemców zjawiło się w księgarni dwóch gestapowców, którzy dopytywali się o pana Aleksandra Wata, o jego adres i czy nie wiemy, gdzie przebywa. Lecz na tym się nie skończyło. Gdy w 1942 roku księgarnia została przejęta przez niemieckiego „Treuhändera”, Dietricha, ten zainteresował się przedwojennymi pracow nikami i specjalnie wypytywał o pana Wata, a zwłaszcza o to, czy przypadkiem nie wiemy, gdzie przebywa. To zainteresowanie władz niemieckich bardzo mnie niepokoiło i było dla mnie wielką radością, gdy po zakończeniu wojny dowiedziałem się, że udało mu się uratować życie.
Łączę serdeczne pozdrowienia.
L is t j e s t p o ś w ia d c z o n y p r z e z P a ń s tw o w e B iu ro N o ta r ia ln e w W a rs z a w ie . S ą t u r ó w n ie ż le g ity m a c je W a ta j a k o c z ło n k a p o ls k ie g o P e n C lu b u (3 I 1 9 5 1 ) i Z w ią z k u L ite r a tó w P o ls k ic h (1 0 I 1 9 5 0 ), a ta k ż e k a r ta c z ło n k o w s k a Z w ią z k u Z a w o d o w e g o L ite r a tó w P o ls k ic h o r a z Z w ią z k u A u to ró w , K o m p o z y to r ó w i W y d a w c ó w „ Z A I K S ” (1 2 V I I 1 9 4 7 ). T ę o s ta tn ią w y s ta w io n o n a n a z w is k o A le k s a n d e r C h w a t. W p u d le 6 z n a jd z ie m y te ż k o p ię p a s z p o r tu W a ta o r a z r ó ż n e d o k u m e n ty z o k re s u p o b y tu w K a z a c h s ta n ie i w k ra ju , j a k te ż d o k u m e n ty w y d a n e p r z e z w ła d z e f ra n c u s k ie : C a r te d e s é jo u r , C e r tific a t d e r é fu g ié , T itre d e v o y a g e . P u d ło 9 (o p ró c z p lik u d o k u m e n tó w d o ty c z ą c y c h m .in . w s p ó łp r a c y z S ilv ą - S ilv a P r o je c t d é d ic tio n s ) z a w ie r a n ie c o g a z e t i d r o b n y c h m a s z y n o p is ó w W a ta o ra z te c z k ę z a ty tu ło w a n ą C u r r i
c u lu m v ita e , w k tó re j s ą j e g o ż y c io r y s y s p is a n e p o p o ls k u i p o a n g ie ls k u . W j e d -
n y m z n ic h , s p o r z ą d z o n y m z m y ś l ą o u z y s k a n iu s ty p e n d iu m N e w L a n d F o u n d a tio n n a p r z y g o to w a n ie k s ią ż k i o k o m u n iz m ie , c z y ta m y :
Literatura o więzieniach sowieckich jest ogromna [...]. Osobliwość doświadczeń Wata polega na tym, że: obok 11 więzień, gdzie obcował z ludźmi sowieckimi wszelkich rang, za
wodów i formacji [...], przeżył 3 lata powszednim życiem najszerszych nie uprzywilejowa nych mas pracujących, na najniższych szczeblach egzystencji. Miał więc możność obserwo wania ex visu i doświadczania na własnej skórze mechaniki, przebiegu i kształtu rzeczywisto ści sowieckiej.
W ty m s a m y m p u d le j e s t te ż s p is ś w ia d e c tw W a ta d o łą c z o n y c h d o w n io s k u o s ty p e n d iu m . W p u n k c ie „ o r ie n ta c ja p o lity c z n a ” w n io s k o d a w c a z a n o to w a ł:
Mój artykuł w piśmie ambasady rządu londyńskiego w Kujbyszewie z 1942, gdzie m.in. piszę: „jesteśmy naocznymi świadkami... apokaliptycznego zdruzgotania kultur i cywilizacji, które chciałyby się rządzić wyłącznie prawami ludzkiego rozumu” 4.
O s o b n ą d u ż ą g r u p ę s ta n o w ią m a te r ia ły d o ty c z ą c e c h o ro b y tw ó rc y . S ą o n e z g r o m a d z o n e w p u d le 6 ( te c z k a 4 5 ). M a m y t u k ilk a d z ie s ią t d o k u m e n tó w , a w ś r ó d n ic h z a ś w ia d c z e n ia le k a rs k ie p o ls k ie i z a g r a n ic z n e , re c e p ty , ra c h u n k i, in f o rm a c je o p r z e b y ty c h c h o r o b a c h o d c z a s u p o w r o t u z Z S R R , a d r e s y W a tó w w e F ra n c ji w 1 9 5 6 ro k u . Z a ś w ia d c z e n ia le k a r s k ie z n a jd u ją s ię te ż w p u d le 2 , w te c z k a c h 16 ( p a p ie r y r ó ż n e ) o r a z 17. K ilk a d o k u m e n tó w to ż s a m o ś c i W a ta i z a ś w ia d c z e ń w y d a n y c h z a g r a n ic ą m ie ś c i s ię w p u d le 8 ( p u d e łk o n r 6 6 , c z a r n y p o r tfe l). W p u d le 10 j e s t z a ś s z c z e g ó ło w y o p is c h o r o b y W a ta s p o r z ą d z o n y w j ę z y k u n ie m ie c k im (ss. 6 m p is u ). W a r c h iw u m z g r o m a d z o n o ta k ż e s z e re g d ru k ó w , u lo te k u p a m ię tn ia ją c y c h ró ż n e w y d a r z e n ia k u ltu ra ln e . W p u d le 5 (te c z k a 3 6 ) j e s t n p . lis ta u c z e s tn ik ó w I V B ie n n a le In te r n a tio n a le d e P o é s ie w K n o k k e L e -Z o u te w d n ia c h 3 - 7 I X 1 9 5 9 , p o d a ją c a ic h a d r e s y (z P o la k ó w w s p o tk a n iu b r a li u d z ia ł, o p r ó c z W a ta , A r tu r M ię d z y rz e c k i i J u lia n P rz y b o ś). W ty m m ie js c u w s p o m n ie ć r ó w n ie ż n a le ż y o z d ję c ia c h . W ie le z n ic h j e s t z n a n y c h d z ię k i lic z n y m p u b lik a c jo m . Z n a jd z ie m y j e w p u d le 10 ( te c z k a o z n a
c z o n a lite r ą F ): 4 zd j ę c ia W a ta z p rz y j a c ió łm i i z ż o n ą , 5 zdj ę ć G o rd o n a C ra ig a w w ie k u d z ie c ię c y m i sta rc z y m . P u d ło 11 z a w ie r a d w ie te c z k i z d ję ć W a ta i j e g o r o d z in y : łą c z n ie 80 sz tu k . S ą to z d ję c ia p is a rz a z r ó ż n y c h o k re só w , z d ję c ia je g o żo n y , sy n a , ro d z ic ó w , b ra ta , sió str, p rz y ja c ió ł (n p . z d ję c ie z H e rb e rte m ), z d ję c ia z o fic ja ln y c h s p o tk a ń (np. z e b ra n ie P e n C lu b u , k o n f e r e n c ja w O x fo rd z ie ).
Notatniki
W a r c h iw u m z a c h o w a ły s ię t e ż n o ta tn ik i p is a r z a . W p u d le 2 ( te c z k a 19 b ) j e s t ic h 5 w f o r m a c ie A 5 ( p r a w ie n ie c z y te l n e ) ; w p u d le 8, w p u d e ł k u o z n a c z o n y m n u m e r e m 6 7 , z n a jd u je s i ę 2 0 k a l e n d a r z y k i e s z o n k o w y c h z l a t 1 9 5 6 - 1 9 6 8 , z n o ta tk a m i i a d r e s a m i, o r a z 2 k ie s z o n k o w e n o ta tn ik i ( tru d n o c z y te ln e , w j e d - n y m f r a g m e n t U c ie c z k i L o th a ) , w p u d e ł k u 6 6 - 2 6 n o ta tn ik ó w i k a le n d a r z y k ó w , m .in . z u w a g a m i o le k tu r a c h , a ta k ż e c z a r n y p o r tf e l z d o k u m e n ta m i i z a ś w ia d c z e n i a m i w y d a n y m i w e F r a n c ji i w e W ło s z e c h . T e c z k a 2 3 z p u d ł a 2 z a w ie r a z a p is k i W a ta z w ią z a n e z p r z y g o t o w y w a n ą p r z e z n ie g o a n t o lo g ią p o e z ji p o ls k ie j, li s t M ił o s z a d o K o tta i n ie c o in n y c h m a te r ia łó w d o ty c z ą c y c h a n t o lo g ii ( n ie u k a z a ł a s ię o n a je d n a k ) . P o n a d 5 0 k a r t e k z n o te s ó w z n a jd u je s ię w p u d le 1 ( te c z k a 1 0 a).Lektury
N ie z m ie r n ie w a ż n ą g r u p ę m a te r ia łó w s ta n o w ią z a p is k i W a ta d o ty c z ą c e je g o le k tu r. Z n a le ź ć j e m o ż n a w p u d le 2 , p o n a d to w p u d ła c h 8 (w n o ta tn ik a c h ) o ra z 10 ( n a o s o b n y c h k a r tk a c h r ó ż n e j w ie lk o ś c i). N ie k i e d y W a t p o d a je ty lk o a u to r a i ty tu ł k s ią ż k i, in n y m r a z e m r o b i r ó w n ie ż k ilk u s tr o n ic o w e n o ta tk i. N ie s te ty , m a te r ia ły te s ą w d u ż e j m ie r z e m a ło c z y te ln e , a o p is y k s ią ż e k lu b a r ty k u łó w s ą c z ę s to n ie d o k ła d n e (w p e w n y m s to p n iu j e d n a k u d a ło s ię j e z r e k o n s tr u o w a ć ) , w w ię k s z o ś c i w y p a d k ó w b r a k m ie js c a i r o k u w y d a n ia . C z a s a m i tru d n o s ię z o rie n to w a ć , c z y c h o d z i o a r ty k u ł, c z y o k s ią ż k ę . P r z e d s ta w ia ją c te - z k o n ie c z n o ś c i n ie p e łn e - w y k a z y o g r a n ic z a m s ię n a o g ó ł d o p o d a n ia n a z w is k a u to ró w i ty tu łó w , w m ia r ę m o ż n o ś c i z a c h o w u ją c k o le jn o ś ć z a s to s o w a n ą p r z e z W a ta . P ie r w s z a p a r ti a n o ta te k z le k tu r m ie ś c i s ię w p u d le 2 , w te c z c e 15. S ą to z a p i s k i (4 0 k a r te k ) d o ty c z ą c e n ie k tó r y c h c z a s o p is m (n p . „ T h e C u r r e n t D ig e s t o f S o v ie t P r e s s ” 1 9 4 2 ; „ N o w y j Ż u r n a l” 1 9 5 2 , o S ta lin ie ; „ N o w a K u ltu r a ” 1 9 5 3 , n r z 15 I II - p o ś m ie r c i S ta lin a ) o r a z m .in . n a s tę p u ją c y c h te k s tó w : C . G . J u n g , P s y c h o lo g is c h e T y p e n o r a z M y s te r iu m c o n iu n c tio n s (p o fra n c u s k u ) ; M . K . D z ie w a n o w s k i, T h e C o m m u n is t P a r ty o f P o la n d ; G . L o w e s D ic k in s o n , A n E s s a y o n th e C iv ilis a tio n s o f In d ia , C h in a a n d J a p a n ; H . H e in e , S ä m tlic h e W erke; P. P e s te l, R u s s k a ja p r a w d a (z f o to k o p ią f ra g m e n tu ); S. S k rz y p e k , R o s ja , k t ó r ą w id z ia łe m ; O . Z ry b a , D e m o k r a ty c z n e o b lic z e Z S R R ; C h . F lo ra n g e , A . W u n s c h , E n tr e v u e d e N a p o lé o n I e t d e G o e th e ; H o ra c y , E p . II 4 9 , E p . I I 1, 156; R . C a rn a p , T h e C o n d itio n o f C la rity ;
E . S e rlle re , L a P h ilo s o p h ie d e l ’im p e r ia lism e ; J. G lik s m a n , T ell th e West; R . J a k o b so n , E s s a is d e lin g u is tiq u e g é n é r a le , F u n d a m e n ta ls o f L a n g u a g e , S la v ic L a n g u a g e s ( n o ta tk a 5 - s tr o n ic o w a ); S. S. D e s a c y , D e s c a r te s p a r lu i m ê m e ; H . H e s s e , T h e S ig h t
o f C h a o s ( tu s k o ja rz e n ia z N i e - B o s k ą k o m e d ią - a d n o ta c ja : „ w a ż n e ” ); A . S e p p ,
A . B e h m e , A n A c c o u n t o f a V o ya g e f r o m S p a in to P a r a q u a r ia ; J. W . G o e th e , F a u s t; A . d e M u s s e t, L e s C o n fe s s io n s d ’u n e n f a n t d u s iè c le ; L a u tr é a m o n t, O n th e P o lit i
c a l T h e o r y o f P a s c a l; B . W h o rf , L a n g u a g e , T h o u g h t a n d R e a l i t y ; C . K . Y a n g , A C h in e s e V illa g e in E a r ly C o m m u n is t T r a n s itio n ; I. Z a p le n a , S ta te a n d L a w ( a d n o ta c ja : „ w a ż n e ” ); J. G . C h a p m a n , R e a l W a g es in S o v i e t R u s s ia ; K . S o s n o w s k i, T h e T r a g e d y o f C h ild r e n u n d e r N a z i R u le ; W . D o r o s z e w s k i, p r a c e ję z y k o z n a w c z e , 1 9 2 4 ( a d n o ta c ja : „ w a ż n e , J. S t” ), W o p ro sy j a z y k o z n a n i ja ; S. M o n a s , T h ir d S e c tio n ; E . A u e r b a c h , S c e n e s f r o m th e D r a m a ( n o ta tk a k ilk u s tr o n ic o w a ) ; W . I. L e n in , T a k k a k ; S te n o g r a m - Z b r o d n ia C h r u s z c z o w a ; N . v a n W y ik , L ’O r ig in e d e la la n g u e p o lo n a is e ; F. B o a s , R a c e , L a n g u a g e a n d C u ltu r e ( p a r o k ro tn ie a d n o ta c ja : „ w a ż n e ” , ss. 4 n o ta te k ) ; A . B o u la n g e r, A e l iu s A r is t id e e t la s o p h is tiq u e d a n s la p r o v in c e
d ’A s i e a u I l e s iè c le d e n o tr e ère; I. A . R ic h a rd s , T h e P h ilo s o p h y o f R h e to r ic .
I n f o r m a c je o in n y c h le k tu r a c h z a w a r te s ą w p u d le 10 - to n p .: J. B u r c k h a rd t,
W e ltg e s c h ic h tlic h e B e tr a c h tu n g e n ; J. K le in e r, Z y g m u n t K r a s iń s k i. D z ie je m y śli;
B . R u s s e l, A H is to r y o f W estern P h ilo s o p h y ( n o ta tk i z e s. 3 6 4 ); C h . d e M o n ta le m - b e r t, O e u v r e s , t. 5, v. 2 , ss. 2 0 0 - 2 0 2 ; J. K a lle n b a c h , Z y g m u n t K r a s iń s k i; M . P ris z - w in , 6 t o m ó w e s e jó w p o ro s y js k u ; G . G o re r, T h e L ife a n d I d e a s o f M a r q u is d e
S a d e ; P la to n , D e r e p u b lic a , k s . III; A . F is c h e r, G o e th e a n d N e a p o l; B . S o u v a r in e , S ta lin : a C r itic a l S u r v e y o f B o ls h e v is m .
(2 6 s z tu k i z a w a r to ś ć c z a r n e g o p o r tfe la ) z n a jd z ie m y w z m ia n k i o n a s tę p u ją c y c h le k tu r a c h : J. P ia g e t, I n tr o d u c tio n à l ’é p is té m o lo g ie g é n é tiq u e ; E . H u s s e rl, L o g i
s c h e U n te r s u c h u n g e n ; E . D u rk h e im , L e s F o r m e s é lé m e n ta ir e s d e la v ie re lig ie u s e ;
N o v a li s , W erke. P h i l o s o p h i s c h e F r a g m e n te n ; H . E y , E t u d e s p s y c h o l o g i q u e s ; N . M a c h ia v e lli, L e P r in c e ; F. K . D r u c k i- L u b e c k i, K o r e s p o n d e n c ja z m in is tr a m i
i s e k r e ta r z a m i s ta n u I g n a c y m S o b o le w s k im i S te fa n e m G r a b o w s k im ; F. H ö ld e rlin , H y p e r io n (w y d . n ie m ie c k ie , n o ta tk i z e s. 9 3 , 1 0 4 , 1 7 5 ); W . K ra n z , E m p e d o k le s , a n tik e G e s ta lt u n d r o m a n tis c h e N e u s c h ö p fu n g ; R . F ü lö p -M ille r, L e s J é s u it e s e t le s e c r e t d e le u r p u is s a n c e ; P lo ty n , E n n e d e s ( n o ta tk i z e s. 3 2 , 1 3 8 , 1 4 8 , 1 8 0 , 4 3 , 4 4 );
M . H e id e g g e r , E s s a is ; C h . B lo n d e l, I n tr o d u c tio n à la p s y c h o lo g i e c o lle c tiv e . N ie s ą to w s z y s tk ie le k tu r y w s p o m n ia n e w ty c h n o te s a c h . W ie lu n a z w is k i t y tu łó w n ie u d a ło s ię o d c z y ta ć . Z n a jd u ją s ię ta m r ó w n ie ż lic z n e z a p is k i tr u d n e d o r o z s z y fro w a n ia . N a jc z ę ś c ie j s ą o n e w j ę z y k u fra n c u s k im , a le te ż w n ie m ie c k im , a n g ie l sk im , r o s y js k im , p o ls k im . P o ja w ia ją s ię ta k ż e c y ta ty (n p . z F a u s ta G o e th e g o , z M a k
b e ta S z e k s p ira ). T y lk o w 6 n o ta tn ik a c h z n a jd z ie m y in fo rm a c je o le k tu ra c h . In n e
z a w ie r a ją n p . a d re sy , te le f o n y i r ó ż n e te k s ty (b y ć m o ż e , fra g m e n ty p ro z y ). N ie c o z a p is k ó w b ib lio g ra fic z n y c h j e s t n a k a rtk a c h z n o ta tn ik ó w m ie s z c z ą c y c h s ię w te c z c e 1 0 a z p u d ła 1.
S p o ro o w a r s z ta c ie p is a r s k im W a ta m ó w ią s p o r z ą d z o n e p r z e z n ie g o lis ty k s ią ż e k , k tó r e - p r z e b y w a ją c w e F ra n c ji - c h c ia ł o tr z y m a ć z P o ls k i. Z a c h o w a ły s ię c z te r y ta k ie listy , w ty m d w ie o z n a c z o n e d a t ą „ m a j 1 9 6 7 ” , s p is a n e p r a w d o p o d o b n ie p r z e z O lę W a to w ą .
O to k s ią ż k i z p ie rw s z e j listy , p o c h o d z ą c e z w ła s n e j b ib lio te k i W a ta , k tó r e m ia ły b y ć „ w k o le jn o ś c i p o n iż s z e j” 5 p rz e s ła n e d o P a ry ż a : G . B e rn a n o s , P o d s ło ń c e m
s z a ta n a ; O . H e n ry , O s ta tn i liść; F. D o s to je w s k i, B r a c i a K a r a m a z o w ; H . M a n n , M ło d o ś ć k r ó la H e n r y k a IV ; J. W a s s e rm a n n , K r z y s z t o f K o lu m b ; M . G o rk i, W assa Ż e le z n o w a , R a s s k a z y - o c z e r k i - w o s p o m in a n ija ; A . C z e c h o w , D z ie ła ( „ to m z p r z e k ła d a m i O lk a , to m je d e n a s t y ( ? ) ” ); A . O s tro w s k i, P a n n a b e z p o s a g u ; A n to lo g ia d r a m a tu ro sy jsk ie g o ; I. T u rg ie n ie w , N o w iz n a ; N . N ie k ra s o w , U tw o r y w y b r a n e , 2 t o m y ; I. E re n b u rg , D z ie ń w tó ry ; J. v a n V eld e , W ielka sa la ; J. K o c h a n o w s k i, P o e z je („ c z y D z ie ła ”), 3 to m y ; A . M ic k ie w ic z , D z ie ła („ 7 to m ó w ? ” ); K . I. G a łc z y ń s k i, P o
e z je („ c z y D zieła ? '”) 6, 4 to m y ; J. Iw a s z k ie w ic z , S ta r a c e g ie ln ia , K s ią ż k a o S y c y lii;
J. P a r a n d o w s k i, G o d z in a ś r ó d z ie m n o m o r s k a , D w ie w i o s n y ; W . B ro n ie w s k i, W ier
s z e z e b r a n e ; A . R u d n ic k i, U c ie c z k a z J a s n e j P o la n y , M a n fr e d ; N . L e s k o w , I z b r a n - n y je s o c z in ie n ija (d u ż e g o f o rm a tu ); A . G e r c e n (tj. H e r c e n ), B y ł o je i d u m y , S o b r a n - n y j e p r o i z w ie d ie n i ja ; W . S o ło w io w , S o c z in ie n ija , t. 3; S. B . L in d e , S ło w n ik j ę z y k a p o l s k i e g o , 6 to m ó w ; S. U rb a ń c z y k , Z a r y s d ia le k to lo g ii p o l s k i e j ; P. H e rtz , S e d a n , P o r tr e t S ło w a c k ie g o ; A js c h y lo s , T ra g e d ie ; C y c e r o n , P is m a ; F. M e h rin g , D z ie j e N ie m ie c o d s c h y łk u w ie k ó w ś r e d n ic h ; M . S ie r g ie je w s k i, W w ie d ie n jie w r o m a n s k o je j a z y k o w i e d i e n i j e ; A . N . O s tr o w s k i, I z b r a n n y j e s o c z in ie n ija ( d u ż e g o f o r m a
tu ) ; D . F o n w iz in , I z b r a n n o je ; R . H o e s s , W s p o m n ie n ia ; K r a tk ij f i ł o s o f s k i j s ło w a r '; F. P. M a n io ro w , I s to r ij a u c z e n ija o b u s ło w n y c h r ie fle k s a c h .
N a d ru g ie j liś c ie o z n a c z o n e j „ m a j 1 9 6 7 ” w y m ie n io n e s ą k s ią ż k i p o tr z e b n e - j a k n a p is a n o - „ o k a z y jn ie ” , a w ię c n p .: E n c y k lo p e d ia j ę z y k o z n a w c z a A k a d e m ii
5 Słowa A. Wata.
6 Uwagi w nawiasach w trzech ostatnich pozycjach oraz wcześniej, przy Dziełach A. Czecho wa, pochodzą od O. Watowej.
U m ie ję tn o ś c i; T. L e h r - S ła w iń s k i, J ę z y k p o ls k i; G . S im m e l, R e m b r a n d t (n ie m .);
P. E lu a rd , P o è m e s p o l i t i q u e s „ i w s z e lk ie in n e k s ią ż k i te g o a u to r a ” 7; T. W o jc ie c h o w s k i, S z k ic e h is to r y c z n e X I w ie k u ; W . B e re n t, D io g e n e s w k o n tu s z u , Z m ie r z c h
w o d z ó w , N u r t, P o g r o b o w c y ; C h . F. H e b b e l, W erke, 3 to m y ; J. R y m a r k ie w ic z , W zo r y p r o z y ; W . T. J o n e s , H is to r y o f W este rn P h ilo s o p h y ; M . E lia d e , L e C h a m a n is m e ;
F. P r o k o s c h , T h e A s ia tic s ; E . P o u n d , T h e C a n to s ; J. M a r tin ie , C o n te s P a h lis ; P. H a n s f o r d J o h n s o n , T h e P h ilis tin e s ; S .-J. P e r s e , O e u v r e s p o é tiq u e s ; M . K rle z a ,
B a lla d e P e t r ic e K e r e m p u h a ; W . H . A u d e n , T h e A g e o f A n x ie ty ; I. A n d rić , G o - s p o â ic a , P r ip o w e tk e ; R . H u c h , A u s b r e itu n g u n d V e rfa ll d e r R o m a n tik , 2 to m y ;
O . Z u p a n ić , Z im z e le n p o d s n ie g o m ; A . S ta w a r, B o y Ż e le ń s k i; M . v o n K u g e lg e n ,
E in L e b e n s b ild in B r ie fe n ; A . H a rn a c k , D a s W esen d e s C h r is te n tu m s ; C h . D ic
k e n s , C ię ż k ie c z a sy ; L . S a c h e r -M a s o c h , Z e i t d e r D ä m o n e n ; S. H e r m lin , Z w e i
u n d z w a n z ig B a lla d e n ; M - m e d e L a F a y e tte , L a P r in c e s s e d e C lè v e s; W . F a u lk n e r, R e q u ie m f o r a N u n ; W . R a th e n a u , Z u r M e c h a n ik d e s G e is te s; A . R ib a r d , L a P r o d i g i e u s e h i s t o i r e d e l ’h u m a n ité ; T e i lh a r d d e C h a r d i n , L e P h é n o m è n e h u m a in ; A . S ło n im s k i, P a r a d a ; G . C a rd u c c i, O d y b a r b a r z y ń s k ie ; N . G o g o l, S o c z in ie n ija , 6 to m ó w ; C h a m b e r s B io g r a p h ic a l D ic tio n a r y ; J. J. B a c h o f e n , M u tte r r e c h t u n d U r r e l i g i o n ; E . C o l e r u s , Von P y t h a g o r a s b is H i l b e r t ; N . B o i l e a u , L e L u t r i n v iv a n t; V. A lf ie r i, T r a g e d ie (p o w ło s k u ) ; B a e d e k e r - 'K o n v e r s a tio n s b u c h in 4 S p r a ch e n ; E . F o g u e t, P e t ite h isto ire ; M . P r o u s t (p o p o ls k u ) , 3 - 4 to m y ; H o r a tiu s , O p e ra; R . C h a r, F e u ille ts d ’H y p n o s ; H . H . H o u b e n , G e s p r ä c h e m it H e in e ; L . H . B ro w n , R e p o r t o n G e r m a n y ; R . M a r k u s z e w ic z , O d s a d o m a s o c h iz m u d o p o p ę d u ś m ie r c i (b ro s z u ra ) ; A . Q u a l, W s p r a w ie fi z j o l o g i c z n e j te o r ii (b ro s z u ra ) ; A . K lę s k , P s y c h o f i z j o l o g i a i p a to lo g i a p i s m a (b ro s z u ra ) ; W . K lin g e r, Z m o ty w ó w w ę d r o w n y c h ( b ro s z u ra ); a lb u m f o to g ra f ic z n y h itle r o w c ó w ; A . M ik u ls k i, P o ls k a lite r a tu r a p s y c h o p a t y c z n a ( b r o s z u r a ) ; W . B o o th , I n D a r k e s t E n g la n d ; P. V a s ili, L a S o c i é t é d e B e r lin ; B . F o n te n e lle , R o z m o w y z m a r ły c h ; D a s S ta n d e s b u c h (z d r z e w o r y ta m i);
V. T o rn iu s , D e r ä s th e tis c h e Tee.
T r z e c ia lis ta m a w le w y m g ó r n y m r o g u z a p is : „ p o k . O lk a ” . Z a w ie r a w ię c z a p e w n e k s ią ż k i z o s o b is te j b ib lio te k i W a ta w je g o w a r s z a w s k im m ie s z k a n iu . L is ta o b e jm u je w y k a z le k tu r z lic z n y m i w y k r e ś le n ia m i d o k o n a n y m i p r z e z W a ta . S ą to m .in .: P. d u R y e r, L e s „ M e ta m o r p h o s e s ” d ’O v id e ; C h . D ic k e n s , C ię ż k ie c za sy ; L . C a r r o l, A l i c e ’s A d v e n tu r e s in W o n d e r la n d ; E n c y k lo p e d ia j ę z y k a p o ls k ie g o ; M . P ro u s t, W s tr o n ę S w a n n a , W c ie n iu z a k w ita ją c y c h d z ie w c z ą t; O . R e d o n , O r a n
g e r ie d e s T u ile r ie s; W . H . A u d e n , T h e A g e o f A n x ie ty ; M u s é e d e l ’O r a n g e r ie - Im p r e s io n is te s d e la C o lle c tio n C o u r ta u ld d e L o n d r e s ; L a r o u s s e , E n c y k lo p e d ia ,
2 to m y ; S .-R . N ic o la s d e C h a m fo rt, O e u v re s; A . C a m u s , L a P e s te ; J. J o y c e , G e n s
d e D u b lin ; F. B r u n e tiè r e , M a n u e l d e l ’h is to ir e d e la litté r a tu r e fr a n ç a is e ; H . M il
le r, M a x e t le P h a g o c y te s ; C h . B a u d e la ir e , L e S p le e n d e P a r is , L e F le u r s d u M a l ; J .-B . R a c in e , T h é â tr e c o m p le t; M o lie r, T h é â tre . N o u v e l le e d itio n , 2 to m y ; V o l ta ire , C o n te s c h o is is , P h ilo so p h ie ; E . F a g u e t, P e tite h isto ire d e la litté r a tu r e fr a n ç a is e ; H . H . H o u b e n , G e s p r ä c h e m it H e i n e ; H . K le is t, W erk e, 3 to m y ; C h . F. H e b b e l, W erk e; R . B u r n s , P o e m s a n d S o n g s ; J. B u n y a n , T h e P i l g r i m ’s P r o g r e s s ; P. V aléry , M o n F a u s t, M o r c e a u x c h o is is ; H . H e in e , S ä m tlic h e W erke ( „ w s z y s tk ie to m y , ja k ie s ię z n a jd ą ” 8), B u c h d e r L ie d e r ; A . R im b a u d , U n e S a is o n e n E n fe r ; R . M . R ilk e , 7 Słowa A. Wata. 8 Uwaga A. Wata.
