Stanowisko prawne kuratora spadku

Kazimierz Korzan

Stanowisko prawne kuratora spadku

Palestra 11/12(120), 20-27

Stanowisko prawne kuratora spadku

Kurator spadku należy do tej grupy osób, które — podobnie jak np. zarządca zajętej n ieru ch om ości1 (zwany dalej w skrócie zarządcą), syndyk m asy upadłości łtp. — w ystępują w procesie i poza procesem w charakterze strony.

P oniew aż tego rodzaju w ystęp ow an ie w iąże się nie tylko z działaniem w e w łas­ n ym , ale n iekiedy także w cudzym im ieniu, zarysowała się w literaturze praw ni­ czej rozbieżność poglądów na określenie stanow iska prawnego om awianego kura­ tora.

Jedni w ięc starają się uzasadnić tezę, że kurator spadku zajm uje stanow isko ana­ logiczn e do stanow iska zarządcy przym usowego (obecnie zarządcy zajętej nierucho­ m ości) 1 i że — podobnie jak zarządca — spełnia funkcję zastępcy pośredniego *.

Drudzy, jak np. F. L e n t 4, B. W ieczorek 1 i L, Rosenberg *, w ypow iadają się z a

zastępstw em bezpośrednim kuratora spadku. Innymi słow y, twierdzą oni, że kura­ tor podejm uje czynności praw ne i procesowe nie w e w łasnym (a w ięc inaczej n iś to ma m iejsce przy zastępstw ie pośrednim ), lecz w cudzym im ieniu.

P ierw szy pogląd nie w ydaje się słuszny. Pomiędzy kuratorem spadku a zarząd­ cą zachodzą tak poważne różnice, że o analogicznych stanowiskach nie m oże być m ow y. W ystarczy wskazać, że przepisy prawa odmiennie określają stosunek osób do m ajątku poddanego ich pieczy. Celem kurateli spadku jest ochrona m ajątku ni« objętego przez spadkobierców (art. 666 k.p.c.), czego nie można powiedzieć w spo­ sób tautologiczny o zarządcy, którego powołuje się w toku egzekucji z nierucho­ m ości, przeznaczonej do lik w id acji w drodze sprzedaży licytacyjnej (art. 923 i nasi. k.p.c.). 1 P o r . a r t . 931 I n a s t . k .p .c . 2 A . S z y m a ń s k i ( S t a n o w i s k o p r a w n e z a r z ą d c y p r z y m u s o w e g o , P P C 1939, n r 7—8, i . *27) p r z y r ó w n u j e n a w e t o p i e k u n a d o z a r z ą d c y p r z y m u s o w e g o . W t e n s p o s ó b z b liż a s i ę o n w s w o i c h r o z w a ż a n i a c h d o p o g l ą d ó w r e p r e z e n t o w a n y c h p r z e z t e o r e t y k ó w p r a w a r z y m s k i e g o , k t ó r z y n i e u z n a j ą c z a s t ę p s t w a b e z p o ś r e d n i e g o , t r a k t o w a l i o p e k u n a ( t u t o r a ) t a k J a k d z i a ł a j ą c e g o w e w ł a s n y m i m i e n i u z a s t ę p c ę p o ś r e d n i e g o ( p o r . n a t e n t e m a t : R . T a u b e n s c h l a g : R z y m s k i* p r a w o p r y w a t n e n a t l e p r a w a n t y c z n y c h . W a r s z a w a 19>i, s . 311 o r a z M . A . v o n B e t h m a n H a l l v e g : r e r r ö m i s c h e Z i v i l p r o z e s s , B o n n 1855, t. I, s. ’ OT i n . ; W . B r o n i e w i c z : P o d ­ s t a w i e n i e p r o c e s o w e , „ Z e s z y t y N a u k o w e U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k ie g o , N a u k i h u m a n i s t y c z n o - s p o - l e c z n e " . Ł ó d ź 1963, s e r i a I, z. 31, s . 149 o r a z K . K o r z a n : K u r a t o r w p o s t ę p o w a n i u c y w i l n y m , W a r s z a w a 1966, s. 16). Z w r ó c i ć n a d t o n a l e ż y u w a g ę , ż e S . G l a s e r ( p a t r z J e g o g lo s ę d o o r z e c z e n i a S N z d n . 1 6 .III.* 9 '6 r . K 2163/36 — O S P z 1937, s . 264 o r a z a r t y k u ł p t . : S t a n o w i s k o k u r a t o r a p r o c e s o w e g o i z a r z ą d c y p r z y m u s o w e g o w o b l i c z u p r o c e s u k a r n e g o , P P C 1937, s . 392), z a s t a n a w i a j ą c s 'ę n a d z a g a d n i e n i e m , c z y z a r z ą d c a p r z y m u s o w y i k u r a t o r m o ż e b y ć p o d m i o t e m p r z e s t ę p s t w a u r z ę d n i c z e g o , d o c h o d z i d o w n i o s k u , ż e k u r a t o r p r o c e s o w y (a w ię c n i e t y l k o k u r a t o r s p a d k u — p o d k r e ś l e n i e m o j e K .K .) z a j m u j e s t a n o w i s k o p o d o b n e d o s t a n o w i s k a z a ­ r z ą d c y p r z y m u s o w e g o . * P o r . w z w i ą z k u z t y m W . B r o n i e w i c z : o p . c i t ., s . 145 i n . i F . L e n t : Z u r L e h r e v o n d e r P a r t e i k r a f t A m te s , „ Z e i t s c h r i f t f ü r Z i v lip r o z e s * ” , B e r ­ li n 1941, s . 32. i B . W i e c z o r e k : Z i v i l p r o z e s s o r d n u n g , B e r l i n 19"7, t. I, c z . I, s . 376. i L . R o s e n b e r g : L e h r b u c h d e s d e u t s c h e n Z i v i l p r o z e s s r e c h t , B e r l i n 1936, s . 159—16t.

Nr 12 (120) S t a n o w i s k o p r a w n e k u r a t o r a s p a d k u J J

U stanow ienie zarządcą innej osoby niż osoba dłużnika zmierza do usunięcia tego ostatniego jako w łaściciela od zarządu nieruchomością (art. 931 § 2 k.p.c.).

O dm iennie przedstaw ia się zagadnienie, jeśli chodzi o kuratora spadku. W ym ie­ niony kurator obowiązany jest szukać spadkobierców i oddać im zarządzany przez siebie sp a d e k 7.

Zarządca ma prawo pobierać „zam iast” dłużnika pożytki z nieruchom ości (art. 935 § 1 k.p.c.), a w ięc w e w łasnym im ieniu. Om awiany kurator zaś — jak to będzie w ynikało z poniższych uwag — w cudzym.

P oniew aż celem powołania kuratora spadku (zwanego dalej w skrócie „kurato­ rem”) jest ochrona tegoż spadku, należy przyjąć, że kurator powinien się troszczyć o całość spadku, tak jak czyniliby to spadkobiercy po objęciu tego spadku. Można, innymi słow y, powiedzieć, że przy w ykonyw aniu zarządu pow inien się on kierow ać domniemaną w olą spadkobierców.

Jeśli chodzi o zarząd, to decydującą rolę odgrywa w ola zarządcy, a n ie dłużnika, skoro m oże on go zatrudnić naw et jako siłę ta je m n ą (art. 931 § 4 k.p.c.). To sam o donosi się m u tatis m u ta n dis do kuratora, który w konkurencji z zarządcą ustępuje m u 8. O konieczności ustanow ienia zarządcy w razie prowadzenia egzekucji z n ie­ ruchom ości przesądza ustaw a (art. 931 § 2 k.p.c.). Kurator n ie może w łasną w olą (tak samo jak spadkobierca po objęciu spadku przeciw staw ić się powołaniu zarząd­ cy, z chw ilą ustanow ienia zarządcy) kuratorowi — podobnie jak dłużnikowi — zo­ stanie odjęty zarząd nad nieruchom ością, do której została skierow ana egzekucja*. Kurator nadal będzie zarządzał tylko pozostałą nieruchom ością. Zdając sobie spra­ w ę z dyskusyjnego charakteru w ypow iedzi, stw ierdzić należy, że w w ypadku gdy zarząd ustanow iony w trybie egzekucji z nieruchom ości zbieżny jest z zarządem w ykonyw anym .przez kuratora spadku (a w ięc gdy w spadku pozostała tylko n ie­ ruchom ość zajęta na podstaw ie art. 925 k.p.c.), to nie można uchylać — zapadłego wcześniej niż ustanow ienie zarządu — postanow ienia, powołującego w ym ienionego kuratora, choćby z tego względu, że sąd egzekucyjny n ie m iałby kogo w ysłuchać w sytuacji przewidzianej z art. 937 § 2 k.p.c. zamiast dłużnika.

Pow iedziano już w yżej, że zarządca n ie jest krępowany w olą dłużnika. S tw ier­ dzenie to należy odnieść rów nież do w ierzyciela, gdyż nie w ystępuje on w cha­ rakterze jego zastępcy. Zarządca jest po prostu niezależnym od stron organem są d u .10

P oniew aż w ym ieniony zarządca w ystęp uje — jak to już na samym w stępie za­ akcentowano — w charakterze sam oistnej strony i przy tym nikogo n ie reprezen­ tuje, przeto słusznie W. B ro n iew icz11 zalicza go do zastępców pośrednich.

i W y n i k a t o m o im z d a n i e m z t r e ś c i a r t . 667 § 1 k .p .c ., k t ó r y b r z m i n a s t ę p u j i c o : „ K u r a t o r » p a d k u p o w i n i e n s t a r a ć s ię o w y j a ś n i e n i e , k t o j e s t s p a d k o b i e r c ą , i z a w i a d o m i ć s p a d k o b i e r ­ c ó w o o t w a r c i u s p a d k u ” . 8 K u r a t o r n i e m a b o w ie m d a l e j i d ą c y c h u p r a w n i e ń n i ż s a m s p a d k o b i e r c a ; p o r . w z w i ą z k u z t y m w y p o w i e d ź K . K o r z a n a ( p r z y p i s 2, s . 59 1 n .) o d n o s z ą c ą s i ę d o k u r a t e l i w o g ó l­ n o ś c i. ł W y n i k a t o z a r t . 931 8 2 k . p .c ., k t ó r y n a l e ż y s t o s o w a ć n i e t y l k o d o d ł u ż n i k a , a l e i d o k u r a t o r a , s k o r o t e n o s t a t n i r e p r e z e n t u j e j e g o p r a w a . u T a k : A . S z y m a ń s k i : o p . c i t ., s . 224; E . W e n g e r e k : P o s t ę p o w a n i e e g z e k u c y j n e w s p r a w a c h c y w i l n y c h , W a r s z a w a 1961, s. 294; W . B r o n i e w i c z : o p . c i t ., s . 143 i n . W a r t o p r z y t y m z w r ó c i ć u w a g ę n a to , ż e A . S z y m a ń s k i (o p . c i t ., s . 278) — d l a p o d k r e ś l e n i a u r z ę d n i ­ c z e g o c h a r a k t e r u z a r z ą d c y — s t w i e r d z a , iż j e g o z n i e w a g a j a k o o r g a n u e g z e k u c y j n e g o m o g ł a ­ b y p o d p a d a ć p o d p r z e p i s a r t . 132 k .k . S. G l a s e r ( p a t r z p r z y p i s 2) w y p o w i a d a w t y m w i g l ę d z i e o d m i e n n y p o g l ą d . l i W . B r o n i e w i c z : o p . c i t ., s . 145 i n .

Kurator spadku, tak samo jak i zarządca, zajm uje stanowisko strony (art. 780, art. 180 pkt 1, art. 458 § 2, art. 652, art. 667 § 2, art. 788 § 2, art. 837 i art. 935 § 1 zd. ostatn ie k.p.c.). N ie można jednak ty lk o w yłączn ie na tej podstaw ie utożsam iać go z zarządcą i tw ierdzić, że jest on zastępcą pośrednim.

W razie przyjęcia, że sam fakt w ystępow ania w charakterze strony przesądza już 0 wspom nianym zastępstw ie, w szyscy kuratorzy procesowi ustanaw iani dla osób zm arłych m usieliby być uznani za zastępców pośrednich. A przecież ich przymiotu przedstaw icieli ustaw ow ych w literaturze prawniczej się n ie k w e stio n u je .12

Aby można było m ówić o zastępstw ie pośrednim, m usi w ystępow ać jeszcze inny czynnik. Tym czynnikiem jest — obok zajm owania stanow iska strony — uprawnie­ nie do działania w e w łasnym im ie n iu .13

O kuratorze spadku n ie można powiedzieć (co już w ynika z powyższych uwag), że n ie jest on — odm iennie niż zarządca — „niczyim ” przedstaw icielem i że działa w e w łasnym im ieniu. Brak jest zatem podstaw do przypisyw ania mu przym iotu zastępcy pośredniego.

Słuszny jest w obec tego drugi z przedstawionych poglądów, że kurator spadku jest zastępcą bezpośrednim. Podejm uje on bowiem czynności praw ne i procesow e (o czym niżej będzie jeszcze mowa) w cudzym im ieniu ze skutkiem określonym w art. 95 § 2 k.c.

Zastępstw o bezpośrednie określane jest najczęściej jako Ziastęipstwo (Vertretung,

S tellvertretun g) albo jako przedstaw icielstw o (representation, representanza, pried- staw itie lstw o) i w ystęp u je w dwojakiej postaci: jako p rzedstaw icielstw o 'ustawowe

1 jako przedstaw icielstw o opierające się na ośw iadczeniu w oli zastąpionego, czyli na pełnom ocnictw ie (art. 96 k .c .).14

Nasuwa się pytanie, czy kuratora spadku należy traktować tak jak pełnom oc­ nika, czy też uznawać go za przedstaw iciela ustawowego?

Odpowiedź na postaw ione p ytanie będzie m ożliwa dopiero po uprzednim, do­ kładnym odgraniczeniu stanowiska pełnom ocnika od stanowiska przedstawiciela ustaw owego.

Najogólniej można powiedzieć, że pełnom ocnikiem jest taki przedstaw iciel, który został um ocowany do działania w olą reprezen tow an ego.15 Do jego ustanow ienia do­ chodzi zazwyczaj w w yniku su biektyw nie odczuwanej przez stronę potrzeby obrony jej praw.

Inaczej przedstaw ia się sprawa przy p rzedstaw icielstw ie ustaw ow ym . W ym ienio­ n e przedstaw icielstw o jest w zasadzie narzucone: w ola osoby, dla której przedsta­ w iciela powołano, nie ma decydującego zn aczen ia.19

12 M a m t u n a m y ś l i k u r a t o r a p o w o ła n e g o w m y ś l a r t . 84 § 2 k . r .o . , k t ó r y z a j m u j e w p r o c e ­ s i e o u s t a l e n i e o j c o s t w a m i e j s c e d o m n i e m a n e g o o j c a w o b e c j e g o ś m i e r c i , k u r a t o r a w s p r a w i e o r o z w ą z a n i e p r z y s p o s o b i e n i a ( a r t . 125 § 2 k . r .o . ) i t p . P a t r z n a t e n t e m a t K K o r z a n p r z y p i s 2, s . 23—28 1 w s k a z a n ą t a m l i t e r a t u r ę . 1J D z i a ł a n i e w e w ł a s n y m i m i e n i u o d r ó ż n i a w s p o s ó b d e f i n i t y w n y z a s t ę p s t w o p o ś r e d n i e o d b e z p o ś r e d n i e g o . P o r . W . B r o n i e w i c z : o p . c i t ., s. 346; J . F a b i a n : P e ł n o m o c n c tw o . W a r s z a w a 1963, s . 14 i n . ; F . Z o l l : Z o b o w i ą z a n i a w z a r y s i e , w y d . I I , K r a k ó w 1947, s . 63: A . W a c h : H a .n d b u c h d e s d e u t s c h e n Z i v U p r o z e s s r e c h t , L i p s k 1885, t. I, s. 557; A . N 1 - k i s c h : Z i v i ł p r o z e s s r e c h t , T y b i n g a 1952, s. 123; G . P l a n c k : E u r g e r l i c h e s G e s e t z b u c h , n e b s t E i n f ilh T u n g s g e s e tz , B e r l i n U98, t. I, s . 210—2"4. 14 P o r . W . B r o n i e w i c z : o p . c i t ., s. 146; J . F a b i a n : o p . c i t ., s . 14 i n . ; K . K o - r z a n : p r z y p i s 2, s . 15 i n . 15 J . F a b i a n : o®, c i t ., s . 16 1 17 o r a z K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s . 17 i n . i« P o r . K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s. 17 i L . R o s e n b e r g : o p . c i t ., s. 2 '1 .

Nr 12 (120) S t a n o w i s k o p r a w n e k u r a t o r a s p a d k u ₂₃

Pom ijam bliższą analizę om awianego zagadnienia, gdyż przerastałaby ona ram y niniejszego opracow ania.17 S tała się ona zresztą zbędna, gdyż na podstaw ie tego, co już powiedziano, łatw o zauważyć, że kuratora należy zaliczyć do grupy przedstaw i­ c ie li ustaw ow ych, a nie pełnom ocników. Można tu dodać jeszcze tylko ten argu­ m ent, że om awiany kurator (odm iennie niż to ma m iejsce przy pełnom ocnictwie) j e s t p ow oływ any z urzędu do ochrony nie objętego przez spadkobierców spadku, co w yraźnie w ynika z treści art. 666 § 1 k.p.c. Wola osób zainteresowanych n ie w p ływ a w sposób decydujący, co jest charakterystyczne dla przedstaw icielstw a ustaw ow ego, na w ym ien ione powołanie. W yjątkow e w ypadki ustanaw iania z urzę­ du pełnom ocników dla osób zwolnionych od kosztów sądowych nie podważają po­ w yższego stanow iska, gdyż do takiego ustanow ienia w św ietle art. 113 k.p.c. po­ trzeb n y jest rów nież w niosek zainteresow anego. A w ięc także i w tym wypadku elem en t w oli osoby, dla której pełnom ocnika ustanowiono, nie jest całkow icie w y ­

elim inow an y ls.

N ależy z k olei zastanow ić się nad tym , czyim przedstaw icielem jest kurator spadku: maisy spadkowej, spadkobiercy ozy spadkodawcy? H. W. F a seh in g 19 w y ­

powiada pogląd, że w spom niany kurator jest reprezentantem stpadku w akującego

{ ruhenden Nachlass). Z poglądem tym n ie można się zgodzić choćby dlatego, że

sam a m asa spadkow a n ie m oże być podm iotem ani praw , ani ob ow iązk ów 20. R ozstrzygniecie dalszej k w estii, a m ianow icie czy kuratora (powinno się uznać za przedstaw iciela ustaw ow ego tylko spadkobiercy, czy też i spadkodaw cy, w ym aga

rozróżnienia dwóch okresów, tj. pnzed i po 1.1.1965 r. 21

Jeśli chodzi o Okres przed 1.1.1965 r., to — w obec tego, ż e art. 24 d.kjp.c. do­ puszczał m ożliw ość w ytoczenia .powództwa przeciwko osobie zmarłej, dopóki dzie­ dzice sipadku praw nie n ie objęli — narzucał się w niosek, iż kurator spadku <art. 82 post. s-padk.) jest w istocie przedstaw icielem ustaw ow ym spadkodawcy. B . Stasiński i Z. K. N o w a k o w sk i22 tw ierdzili jednaik, że kurator powołany na .pod­ sta w ie wymienił on ego przepisu cziuwa nad całośaią spadku w imieniiu spadkobier­ có w . T.a sanna m yśl w ynikała z w ypow iedzi J. Ign atow icza23. Sąd N ajw yższy

w 1955 r . 24 rów nież uianał 'kuratora spadku za zarządcę m ajątku należącego już do określonych osób (a w ięc spadkobierców — p odkreślenie m oje K.K.). Osta­ teczn ie w okresie obow iązyw ania art. 82 post. sipadk. przyjęto, że kurator spadku w ystęp u je niejako w podwójnym charakterze, a m ianow icie jest on przedstaw i­

17 B I ż e j z a i n t e r e s o w a n y c h o d s y ł a m d o c y t o w a n e j j u ż p r a c y J . F a b i a n a : o p . c i t ., s. H i n . o r a z d o p r a c y A . S z p u n a r a : S t a n o w i s k o p r a w n e p e ł n o m o c n i k a , P N 1949, n r 1—2, s. 60. 18 O d m ie n n y i o d o s o b n o n y w t y m w z g lę d z ie p o g lą d w s t o s u n k u d o k u r a t o r a p r o c e s o ­ w e g o w y p o w i a d a W . K i s z e w s k i : P r o c e s c y w i l n y w z a r y s i e — C z ś ć p i e r w s z a , W a r s z a w a — Ł ó d ź 1946, s. 92 o r a z S . G 1 a s e r ( p r z y p i s 2'', k t ó r y z a r ó w n o w y m i e n i o n e g o k u r a t o r a , j a k i z a r z ą d c ę p r z y m u s o w e g o p r z y r ó w n u j e d o a d w o k a t a u s t a n a w a n e g o z u r z ę d u . 1» H . W . F a s c h i n g : K o m m e n t a r z u d e n Z ;v iip r o z e s s g e s e tz e n , W ie n 1962, s . 163. 8o I d e n t y c z n y p o g l ą d w y p o w i e d z i a ł J . I g n a t o w i c z : O d p o w i e d z i n a p y t a n i a p r a w n e , B M S 1956 n r 5, s. 541 o r a z A . S z y m a ń s k i (o p . c i t ., P F C 1939, n r 13—14, s. 4U ) w o d n i e ­ s i e n i u d o m a s y u p a d ł o ś c i . * i J e s t t o d a t a w e j ś c i a w ż y c e k .p .c . z d n . 17.XI.1964 r . (D z. U . N r 43, p o z . 296), k t ó r y — J a k t o b ę d z i e w y n i k a ł o z d a l s z y c h w y p o w i e d z i — w p r o w a d z i ł p e w n e z m i a n y m a j ą c e z n a c z e ­ n i e d l a r o z w a ż a n e g o z a g a d n i e n i a . *2 B . S t a s i ń s k i i Z. K. N o w a k o w s k i : C z y k u r a t o r s p a d k u u s t a n o w i o n y n a p o d s t a w i e a r t . 82 p o s t . s p a d k . m o ż e d z i a ł a ć r ó w n i e ż w o k r e s i e m i ę d z y o b j ę c i e m s p a d k u •a s t w i e r d z e n e m p r a w d o s p a d k u , c z y t e ż m u s i w t y m p r z y p a d k u b y ć u s t a n o w i o n y s p e c j a l n y k u r a t o r w e d ł u g a r t . 60 p r . o p i e k u ń c z e g o , P N z 2948, n r 4, s . 316. J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. 41. fc4 O r z e c z . S N 5.IV.1956 r . I I I C R 566/56 — O S N z 1956 n r 1 , p o z . 115 o r a z P i P 8—9/56, s . 511.

cielem spadkodawcy co do roszczeń z art. 24 k.p.c. *», a poza tym i roszczeniam i — przedstaw icielem ustaw ow ym spadkobiercy **.

Mimo że art. 666 § 1 k.p.c. recypuje bez zmian — n aw et stylistycznych — treść art. 82 § 1 post. spadk., n ie da się utrzym ać podwójnego charakteru kuratora spad­ ku ze w zględu na pom inięcie przez kodeks postępowania cyw ilnego dotychczaso­ w ego art* 24 k .p .c .17

Z obowiązującego od dn. 1.1.1965 r. art. 666 § 1 k.p.c., a zwłaszcza ze zwrotu: „Do czasu objęcia spadku przez spadkobiercę sąd czuwa nad całością spadku (...)” w sposób niedw uznaczny w ynika, że kurator spadku jest obecnie w yłącznie przed­ staw icielem ustaw ow ym spadkobiercy. N abycie spadku przez spadkobiercę nastę­ puje z chw ilą jego otwarcia (art. 925 k.c.), a w ięc jeszcze przed powołaniem kura­ tora spadku. Poza tym kurator spadku n ie m oże reprezentować spadkodawcy w za­ k resie praw i obowiązków, które w ygasły z chw ilą jego śm ierci (art. 922 § 2 k.c.) albo przeszły na inne osoby (art. 922 § 1 k.c.), jeśli się w eźm ie pod uw agę (co zostało już w yżej podkreślone) brak obecnie przepisu analogicznego do treści art. 24 poprzednio obowiązującego k.p.c.

Reasum ując powyższe, stw ierdzić należy, że kurator spadku w obecnym stanie praw nym jest tylko przedstaw icielem ustaw ow ym spadkobiercy i z tego w zględu podejm uje on czynności z bezpośrednio w iążącym go (tj. spadkobiercę) skutkiem w rozum ieniu powołanego już art. 95 § 2 k.c. Podkreślić przy tym należy, że w y­ m ienione przedstaw icielstw o realizuje on jednak z pozycji strony — podobnie jak kurator z art. 84 § 2 k.r.o., który zajm uje w procesie o zaprzeczenie ojcostw a m iejsce domniem anego ojca (patrz przypis 12).

Jak wiadom o, pow ołanie kuratora spadku przew iduje kodeks postępow ania cy­ w ilnego. Pow staje kw estia, czy należy go zaliczyć do grupy kuratorów prawa m a­ terialnego, czy też do kuratorów procesow ych.

Fakt, że kuratora spadku przew iduje prawo form alne, n ie przesądza o jego pro­ cesow ym charakterze. O rodzaju kurateli decyduje nie przynależność do określonej kategorii norm, lecz rodzaj dokonywanych przez kuratora czynności.

Kuratorem prawa m aterialnego będzie taki kurator, który jest uprawniony do dokonyw ania przede w szystkim czynności prawnych, procesow ym zaś tylko ku­ rator powołany w yłącznie do podejm owania czynności p rocesow ych 28.

Funkcje kuratora spadku sprowadzają się głów nie do działalności pozasądowej. Tego rodzaju działalność w ypływ a z potrzeby prawidłowo pojętej ochrony całości spadku. Czynności procesow e kurator spadku podejm uje tylko ubocznie, m ianow i­ cie w tedy, gdy zajdzie konieczność w ytoczenia powództwa lub gdy zostanie on po­ zw any przez osobę trzecią itp.

Szeroki zatem zakres działalności pozaprocesowej om awianego kuratora przesą­ dza o jego przynależności do grupy kuratorów prawa m aterialnego. N ależy przy tym zwrócić uwagę na to, że kuratora spadku przew iduje cyw ilne m aterialne pra­ w o francuskie (por. art. 812 i 813 k.N.), m iędzy innym i chyba dlatego, że powołany jest on do podejm ow ania przede w szystkim czynności prawnych, a n ie w yłączn ie czynności procesowych. M Z w r ó c i ć n a l e ż y u w a g ę , ż e L . P e i p e r ( K o m e n t a r z d o k o d e k s u p o s t ę p o w a n i a c y w i l n e ­ g o , K r a k ó w ’934, s . 148) w y p o w i e d z i a ł p o g l ą d , ż e m a s a s p a d k o w a (a n i e k u r a t o r — p o d k r e ś l e ­ n i e m o j e K .K .) k o n t y n u u j e n i e j a k o o s o b o w o ś ć z m a r łe g o . 8« K . K o r z a n : Z a s t ę p s t w o s t r o n y p r z e z k u r a t o r a w p o s t ę p o w a n i u c y w i l n y m , N P 19M , n r 5, s . 501 i n . n P o r . K . K o r z a n : p r z y p i s 7, s . 28. 18 P o r . K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s. 47—53.

Nr 12 (120) S t a n o w i s k o p r a w n e k u r a t o r a s p a d k u 25

Kurator prawa m aterialnego — jako przedstaw iciel ustaw ow y o trw alszym charakterze w porównaniu z tym czasow ym i przejściow ym okresem działan'a ku­ ratora p rocesow ego1» — może podejm ow ać w szelk ie czynności ze skutkiem bez­ pośrednim dla reprezentowanego w rozum ieniu art. 95 § 2 k.c. R eguła ta jednak doznaje ograniczeń z m ocy ustaw y (art. 159 1 156 k.r.o.) oraz w skutek orzeczeń sądu opiekuńczego w ydaw anych na podstaw ie art. 168 k.r.o itp. W spomniane ogra­ niczenia m ają na celu skrępow anie sam odzielności kuratora w sprawach osoby, którą reprezentuje. Jeśli np. chodzi o treść art. 156 k.r.o., to wyraża się ano w obo­ wiązku uzyskania zezw olenia sadu opiekuńczego w e w szystkich w ażniejszych spra­ wach, które dotyczą osoby poddanej kurateli lub jej m ajątku. A rtykuły 156, 159 oraz 168 k.r.o regulują zagadnienia zw iązane ze sprawą o p ie k i,0. Mają one jednak rów nież zastosow anie do kurateli poprzez art. 178 § 2 k.r.o., oraz art. 605 k .p .c.łt N ależy zaznaczyć, że przed w ejściem w życie nowego k.p.c. ograniczenia, o których w yżej m owa, odnosiły się do w szystkich kuratorów, w tym także do kuratora sp a d k u a2, gdyż rozdział VIII post. spadk., regulujący zarząd spadku n ie objętego, n ie zaw ierał szczególnych w tym w zględzie przepisów.

Obecnie problem om awiany przedstaw ia się nieco inaczej. Art. 667 § 2 k.p c. pom inął zdanie drugie art. 84 § 1 post. sipadk., zastępując go dyspozycją treści następującej: „Do spraw owania zarządu stosuje się odpowiednio przepisy o za­ rządzie w toku egzekucji z nieruchom ości”. 8S

W tych warunkach artykuły 156, 159 i art. 168 k.r.o. n ie będą m iały zastosow ania do kuratora spadku, gdyż problem atyka nim i objęta została uregulowana przepi­ sami o w ym ienionym zarząd zie54. Przepisy te są obecnie dla kuratora spadku przepisam i szczególnym i w rozum ieniu art. 178 § 2 k.r.o. i art. 605 k.p.c.

Podkreślenia w ym aga fakt, że m erytorycznie kurator spadku — tak jak i daw­ niej — powołany jest do w ykon yw ania zarządu spadkiem (por. art. 667 § 2 k.p.c. i art. 84 § 1 post. spadk.). Różnica polega na tym , że granicę tego zarządu określa się — inaczej niż to miało m iejsce dotychczas — w ed łu g przepisów o zarządzie, a n ie o o p ie c e 85.

J. Ign atow iczst — na tle dotychczasowego stanu prawnego — dowodził że ku­ rator spadku obowiązany jest do zarządzania spadkiem zgodnie z zasadami pra­ w idłow ej gospodarki i że z istoty zarządu zabezpieczającego jakim jest n iew ątp li­ w ie zarząd spadku n ie objętego, w ynika, iż kuratora spadku powołuje się w yłącz­ nie do sprawowania zw ykłego zarządu. Pogląd J. Ignatowicza nadal jest aktualny. Art. 935 § 1 k.p.c. (poprzez art. 667 § 2 k.p.c.) ma zastosow anie rów nież do k u

ra-I» P o r . w z w i ą z k u z t y m K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s. 54. » P o r . K . K o r z a n : p r z p i s 2, s . 31. « A r t y k u ł 605 k .p .c . s t a n o w i , ż e w r a z i e b r a k u p r z e p i s ó w s z c z e g ó l n y c h d o s p r a w z z a k r e ­ s u k u r a t e l i s t o s u j e s ię o d p o w i e d n i o p r z e p i s y w s p r a w a c h o p i e k i . P r z e p i s w ię c t e n n a k a z u j e o d p o w i e d n i e s t o s o w a n i e d o k u r a t e l i a r t . 590—598 k .p .c . O d e s ł a n i e d o w y m i e n i o n y c h p r z e p i s ó w u z u p e ł n i a a r t . 17B § 2 k .r .o ., z k t ó r e g o w y n i k a ( p o d o b n i e j a k z a r t . 605 k p .c ), ż e w r a z i e b r a k u s z c z e g ó l n e g o u r e g u l o w a n i a s t o s u j e s i ę d o k u r a t e l i o d p o w i e d n i o p r z e p s y o o p ie c e , a x a t e m p r z e p i s y a r t . 145—177 k .r .o . a J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. '1 —12. » P o r . M . L i s i e w s k i : N o w y k o d e k s p o s t ę p o w a n i a c y w i l n e g o , W k ł a d k a d o n r u 6 „ P a -. l e s t r y ” z 1965 r -. , s -. 82-. #4 C h o d z i t u o p r z e p i s y a r t . 931—941 k .p .c . ss D o d a ć t r z e b a , ż e t e o r e t y c z n i e r z e c z b i o r ą c , p r z e p i s y o o p ’e c e b ę d ą n a d a l w c h o d z i ł y t u t a j w g r ę , j e ś l i s i ę o k a ż e , ż e d a n e g o z a g a d n i e n i a p r z e p i s y s z c z e g ó l n e , o d n o s z ą c e s i ę d o k u r a t o r » s p a d k u ( t j . a r t . 666—663 i 931—941 k .p .c .) , n i e r e g u l u j ą . Z e w z g l ę d u n a s z c z e g ó ł o w o ś ć u n o r m o ­ w a ń p o t r z e b a ic h s t o s o w a n i a z a j d z i e w y j ą t k o w o . «• J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. 41.

tora spadku który to przepis w yraźnie zobowiązuje go do podejm ow ania w grani­ cach zw ykłego zarządu w szelkich potrzebnych czynności do prowadzenia praw idło­ w ej gospodarki.

U staw a nie definiuje pojęcia zw ykłego zarządu. W św ietle przykładów przyto­ czonych w art. 935 § 1 i 2 oraz w art. 936 k.p.c. można najogólniej powiedzieć, że zw ykły zarząd to norm alne czynności związane z prawidłowo rozum ianymi fun k ­ cjam i gospodarowania i adm inistrowania m ajątkiem , do których zalicza się np. regulow anie podatków, dokonywanie bieżących napraw czy robót, pobieranie w za­ stęp stw ie spadkobierców w szelkich pożytków z nieruchom ości, spieniężanie ich w granicach zw ykłego zarząd u 37 itp. Kurator upoważniony jest także do w yp o­ wiadania w ramach tegoż zw ykłego zarządu um ów najm u i dzierżawy z zachowa­ niem obowiązujących przepisów oraz do zawierania w szelkich um ów na czas przyjęty przez zwyczaj m iejscow y — z w yłączeniem w ydzierżaw iania nieruchom ości (art. 936 k.p.c.) as.

Podkreślić wypada, że jeśli chodzi o zobowiązania, to kuratorowi spadku wolno naciągać tylko tak ie zobowiązania, które mogą być zaspokojone z dochodów z n ie­ ruchom ości i są gospodarczo uzasadnione (art. 935 § 2 k.p.c.). Inne zobowiązania zalicza się do czynności przekraczających granice zwykłego zarządu.

Zgodnie z art. 935 § 3 k.p.c. swobodna dyspozycja kuratora spadku w spra­ w ach przekraczających ramy zw ykłego zarządu podlega ograniczeniu. Ograniczenie to sprowadza się do obowiązku każdorazowego uzyskania zezw olenia sądu spadku na podjęcie czynności w takich spraw ach (por. a r t 935 § 3 w związku z art. 667 § 2 k.p.c.).

Z powyższego w ynika, że kurator spadku m oże podejm ować w szelk ie czynno­ ści ze skutkiem bezpośrednim dla spadkobiercy spadku n ie objętego zgodnie z art. 95 k .c .39, z tym jednak zastrzeżeniem , że w sprawach zw ykłego zarządu bez żadnych ograniczeń, a w sprawach przekraczających granice tego zarządu za zezwoleniem

sądu spadku.

W ypadków, w których następuje przekroczenie granic zw ykłego zarządu, nie da się w yliczyć taksatyw nie. Można tu jedynie operować przykładami. Do n aj­ częściej spotykanych przykładów należy zaliczyć: zawarcie ugody, uznanie roszcze­ nia 40, zrzeczenie się i odrzucenie spadku, zbycie przedsiębiorstwa, dzierżawa (art. 936 k.p.c.) i zbycie nieruchom ości 41 itp.

W obecnym stanie prawnym nie można się zgodzić z orzecz. S N z dn. 21.X. 1949 r . 42, że sąd spadku n ie jest uprawniony do udzielenia zezw olenia na sprzedaż nieruchom ości, skoro art. 935 § 3 k.p.c. zawiera w tym w zględzie postanow ienia od­ m ienne. Warto dodać, że nie godzili się z tym orzeczeniem — rów nież na tle do­ tychczasowego stanu prawnego — B. Dobrzański 43 oraz J. Ignatow icz 44.

Poniew aż celem kurateli spadku jest ochrona spadku, a nie zm niejszanie jego składników , przeto sąd spadku pow inien wyrazić zgodę na czynności przekracza­ jące granice zw ykłego zarządu, a zw łaszcza na zbycie nieruchom ości, tylko w ów ­

87 P o r . w z w i ą z k u z o k r e ś l e n i e m p o j ę c :a z w y k ł e g o z a r z ą d u K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s . 49. 38 C z y n n o ś ć o m a w i a n e g o w y d z i e r ż a w i a n i a m o ż e b y ć d o k o n a n a t y l k o z a z e z w o le n ie m s ą d u s p a d k u ( p o r . p o w o ł y w a n y J u ż a r t . 936 z d a n i e o s t a t n i e w z w i ą z k u z a r t . 667 § 2 k .p .c .) . 59 U p r a w n i e n i a k u r a t o r a s p a d k u s ą w i ę c a n a l o g i c z n e d o i n n y c h k u r a t o r ó w p r a w a m a t e ­ r i a l n e g o . N a t e m a t c z y n n o ś c i d y s p o z y t y w n y c h t y c h o s t a t n i c h p a t r z K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s . 61 i n . 40 J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. 41. 41 F o r . w z w i ą z k u z t y m K . K o r z a n : p r z y p i s 2, s . 40. 12 O r z e c z . S N z d n . V ,X .'9 4 9 r . C 220/49 — P i P 1950 n r 7, s . I ’« i n . 43 B . D o b r z a ń s k i : G lo s a d o o r z e c z e n i a w y m i e n i o n e g o w p r z y p i s i e 42. 44 J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. 42.

Nr 12 (120) S t a n o w i s k o p r a w n e k u r a t o r a s p a d k u ₂₇

czas, gdy jest to niezbędne do uzyskania koniecznych środków do w ykonyw ania zw ykłego zarządu.45

Zgodnie z treścią art. 666 § 1 k.p.c. kurator spadku może być — jak wiadom o — ustanow iony tylko w ów czas, gdy spadkobiercy n ie ob jęli spadku. Przepisy k.p.c. n ie określają pojęcia „spadek nie ob jęty”. W tych warunkach skoro brak jest ustaw ow ego określenia pojęcia, o którym m owa, należy mu nadać taką treść, jaka w ynika z gram atycznego znaczenia słów „spadek n ie ob jęty” oraz z celu prze­ p isów o zarządzie tego spadku. Otóż językowo rzecz traktując — jak słusznie stwierdza J. Ign atow icz46 na tle dotychczasowego stanu prawnego — spadek n ie objęty to taki spadek, którego spadkobiercy faktycznie n ie objęli w e w ładanie i w związku z tym pozostaje on bez należytego dozoru. To samo w ynika z celu przepisów art. 666 i nast. k.p.c., gdyż n iew ątp liw ie zmierzają one do zabezp!ecze- nia m ajątku, który na skutek śm ierci w łaściciela znalazł się bez dozoru lub dostał się w ręce niepow ołane. Nie ma zaś takiej sytuacji, gdy spadkobiercy — w szyscy lub choćby jeden z nich — m ają spadek w sw oim w ładaniu. Innym i słow y, o spadku n ie objętym m ożemy m ówić w ów czas gdy n ie pozostaje on w e władaniu w szyst­ k ic h spadkobierców lub niektórych z nich. Jeżeli natom iast zachodzi niebezpie­ czeństwo, że' jeden ze spadkobierców, który spadek objął, usunie, uszkodzi lub zniszczy rzeczy p ozostałe po spadkodaw cy, to zastosow anie m ają — na co słusznie zwraca uwagę J. Ig n a to w icz47 — przepisy o zabezpieczeniu spadku, a n ie o za­ rządzie spadku n ie objętego.

N ależy dodać, że w art. 666 § 1 chodzi o takich spadkobierców, którzy są nie znani z im ienia i nazw iska, a w ięc o spadkobierców o n ie ustalonej tożsam ości.

N ieznajom ość m iejsca pobytu jako auaestio facti osoby znanej z im ienia i na­ zw iska u-zasadmia ustanow ienie kuratora praw a m aterialnego dla n ieob em e j o 4S, a nie kuratora sp a d k u 40. Kuratorzy ci (mimo że pomiędzy nim i zachodzi pew ne podobieństwo, gdyż zarówno jeden, jak i drugi broni praw n ieob ecnego)50 na­ w zajem się w yłączają. Jeśli istnieje kurator dla nieobecnego, nie ustanaw ia się kuratora spadku, gdyż spadek taki uważa się za objęty. K onkurencja zatem m ię­ dzy nim i nie zachodzi. Jednocześnie dwóch kuratorów się n ie powołuje. Jeżeli istnieją warunki do ustanow ienia kuratora dla n ieob ecn ego51, kuratela spadku pod­ lega u ch y len iu 58.

Można zatem ogólnie powiedzieć, że kuratora spadku ustanaw ia się w sytuacji przewidzianej w art. 666 § 1 k.p.c. tylko w ówczas, gdy spadkobierca, który spadku nie objął, nie ma innego przedstaw iciela ustawow ego. N 'e dotyczy to kurateli procesow ej, której ustanow ienie jest zbędne w razie istnienia kuratora sp ad k u 5*, chyba że pomiędzy tym ostatnim a spadkobiercą zachodzi sprzeczność interesów .

45 T a s a m a m y ś l w y p ł y w a z w y p o w ;e d z i J . I g n a t o w i c z a : o p . c i t ., s. 42. 18 J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s. 40; p o r . t a k ż e w z w i ą z k u z t y m p o w o ł a n e w y ż e j o rz e c z . S N 5.IV.1956 r . I I I C R 566/56 — O S N 19‘ 6 n r 4, p o z . 115. «7 J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s . / 0. «8 M a m t u n a m y ś l i k u r a t o r a p r a w a m a t e r i a l n e g o p r z e w i d z i a n e g o w a r t . 184 k . r .o . o r a z k u ­ r a t o r a p r o c e s o w e g o z a r t . 143 i n a s t . k .p .c . 49 P o r . o r z e c z . S N 16.VI.1952 r . C 1006/>2 — O S N p o z . 73/1953; J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s . 41 o r a z K . K o r z « n : p r z y p i s 2, s. 126—127. 60 N a p o d o b i e ń s t w o t o w s k a z u j e J . I g n a t o w i c z : o p . c i t ., s . 42. 61 M a t o m i e j s c e w r a z i e w y j a ś n i e n i a p r z e z k u r a t o r a s p a d k u — w t r y b i e a r t . 667 § 1 k .p .c . — k t o j e s t s p a d k o b i e r c ą , i u s t a l e n i a , ż e m i e j s c e p o b y t u z n a n y c h J u ż s p a d k o b i e r c ó w z i m i e n i a i n a z w i s k a n i e j e s t z n a n e . 12 U c h y l e n i e t a k i e J e s t k o n i e c z n e z b r a k u p o d s t a w , o k t ó r y c h m b w a w a r t . 656. § 1 k . p .c ., <do j e j u t r z y m y w a n i a . M P o r . w z w i ą z k u z t y m K . K o r z a n : N P 5/8’ , s. 504.