Medytacji ciąg dalszy

Kazimierz Zawadzki

Medytacji ciąg dalszy

Palestra 17/1(181), 52-56

1973

(rodem z amerykańskiego kryminału), który na ogół święci tryumfy na na­ szych ekranach, bardzo mnie już znużył. Myślę, że niemała, choć szczęśliwie dobrze ukryta jest dydaktyczna rola tych widowisk, przyczyniająca się do pogłębienia kultury prawnej odbior­ ców spektaklu.

W sumie więc same pochwały. Ale żeby sprawy nie przesłodzić, powiem, że wolałabym, aby przedstawienia były nieco krótsze. Ponadto nie przypadła mi do gustu znakomita skądinąd ak­ torka p. Mirosława Dubrawska w roli sędziego, który był bardzo kostyczny i dość niechętny świadkom.

Elżbieta Kumaniecka

P O L E M « H/%

1

.

KAZIMIERZ ZAWADZKI

M edytacji ciqg dalszy

W n u m erze 25 „ P raw a i Ż ycia” z dnia 10 g ru d n ia 1972 r. ukazały się dw ie p u b lik acje dotyczące adw o katury .

W spraw ozd an iu ze spotk ania Z arząd u G łównego Zrzeszenia P ra w n i­ ków P olskich z P rezy d iu m N aczelnej R ady A dw okackiej podano, że p re­ zes N aczelnej R ady A dw okackiej oświadczył, iż w ładze a d w o k atu ry i środow isko adw okackie uw ażało i n ad al w y ra ż ają opinię, że pu b licy sty ­ k a „ P ra w a i Ż ycia” w sp raw ach ad w o k a tu ry jest niesłuszna oraz że błęd­ nie ocenia sy tu a c ję w ad w o k atu rze i zraża środow isko.

W p ew ny m sensie potw ierdzeniem tej tezy jest chyba a rty k u ł zastępcy naczelnego re d a k to ra „ P ra w a i Ż y cia” A ntoniego M aciejew skiego, um iesz­ czony na pierw szej stro n ie tegoż pism a i zaty tu ło w an y : Rocznicowe m edy tacje. A u to r tego a rty k u łu p rzypom ina na w stępie czytelnikow i, że m a osobisty ty tu ł do zab ran ia głosu w spraw ie dw udziestolecia zespo­ łów adw okackich w W arszaw ie, gdyż w okresie zak ład ania pierw szych zespołów b y ł se k re tarz em W arszaw skiej R ady A dw okackiej, a w ciągu dw udziestolecia „popełnił” — ja k pisze — niejed en a rty k u ł n a tem a t działalności zespołów, za co d ostaw ały m u się nieraz „dobre cięgi”.

A u to r nie dopow iedział jed n a k czytelnikow i, od ilu już la t nie bierze u d ziału w p racach zespołów adw okackich, a te „dobre cięgi” św iadczą chyba o ty m , że a rty k u ły M aciejew skiego by ły co n a jm n ie j m ocno kon­ tro w ersy jn e.

M aciejew ski pisze, że niepow ołanie do, życia przew idzianych w u sta w ie o u s tro ju a d w o k a tu ry społecznych b iu r pom ocy p raw n ej jest niesłuszne. Z dan iem jego ostateczny pogląd w tej sp raw ie m ożna by w ydać dopiero po przeprow adzeniu w łaściw ych badań p rzy pom ocy n aukow ych m etod socjologicznych, dopóki zaś tego się nie dokona, w szelka a rg u m e n ta c ja zw olenników lub przeciw ników społecznych b iu r pom ocy p raw n e j jest ty lk o su biektyw istyczna i w o lu n tary sty czn a i nie posuw a sp ra w y n a ­ przód.

B ardzo szanuję w szelkie b adania naukow e, także badania socjologiczne, ale jestem zdania, że m ożna badać ty lk o zjaw iska istniejące, n a to m ia st nie m ożna badać socjologicznie zjaw iska, k tó re nie istnieje.

Może a u to r m iał na m yśli konieczność zbadania zapotrzebow ania spo­ łecznego na pozazespołowe społeczne poradnictw o praw ne, prow adzone przez prasę i organizacje społeczne, poradnictw o, którego jestem w ielkim zw olennikiem , zwłaszcza jeśli cechuje je d obry poziom fachow y. Zapo­ trzebow anie na tego ty p u poradnictw o będzie zawsze istnieć, i to nie dla tego, że jest ono b ezp łatn e (choć i ten w zgląd odgryw a tu p ew n ą rolę), ale przede w szystkim ze w zględu na zaufanie, jak im cieszy się p rasa , rad io i telew izja, oraz ze w zględu na zaufanie do organizacji społecznych.

Bardzo więc jest dobrze, że tego ty p u poradnictw o istn ieje i ro zw ija się; zresztą biorą w nim bardzo czy n ny udział adwokaci.

K om u jed n ak jak kom u, ale adw okatow i nie trzeb a chyba tłum aczy ć, że co innego jest udzielanie kom uś p o rad y p raw n ej, a zupełnie czym in ­ n y m jest prow adzenie sp ra w y przed sądem lub in ny m i w ładzam i. A p rze ­ cież zespoły adw okackie i społeczne b iu ra pom ocy praw n ej ty m się w ła ś­ nie m iały różnić w edług u sta w y od innych in sty tu c ji u p raw n io n y ch do ud zielania p o radnictw a praw nego, że zostały up raw n ion e n ie ty lk o do ud zielania porady p raw nej, a le tak że do p row adzenia sp raw y (do czego n ajlep sza naw et porada praw n a nie w ystarczy).

Ż adne więc badania nad zapotrzebow aniem na społeczne p o rad n ictw o p raw n e nie może dać odpow iedzi na p ytan ie, czy p otrzebne są społeczne b iu ra pom ocy praw n ej, bo to są dw a zupełnie różne zjaw iska.

N a czym polega pomoc p raw n a dla ludności, o k reślają przepisy a rt. 17 u sta w y o u stro ju a d w o k atu ry , a rty k u ł 2 zaś tej u sta w y określa, że do udzielania pom ocy p raw nej pow ołana je s t ad w o k atu ra, p rzy czym zgod­ nie z przepisam i art. 3 pow ołanej u sta w y adw ok at może udzielić pom ocy p raw n e j ludności ty lk o w zespole lub w społecznym biu rze pom ocy p r a w ­ nej.

Isto ta udzielania pom ocy p raw n ej w zespole i społecznym b iu rze je s t ta sam a. Pom oc ta może być udzielana zarów no odpłatnie ja k i nieod­ p łatn ie. N atom iast zasadnicza różnica polega na tym , że społeczne b iu ra pom ocy p raw n ej m ogły być tw orzone p rzy radach n aro dow ych i zw iąz­ kach zaw odow ych, a tak że — za zgodą M inistra Spraw iedliw ości — p rzy in n y ch organizacjach społecznych.

A dw okaci m ieli być z a tru d n ia n i w społecznych b iu rach pom ocy p ra w ­ nej na zasadach um ow y o pracę, czyli za sta ły m m iesięcznym w y n a g ro ­ dzeniem , gdy tym czasem w zespole w ynagrodzenie ad w ok ata zależne je st w pew nej m ierze od w k ła d u pracy, a ściślej od w pływ ów , ja k ie z ty tu łu p rac y danego adw okata in k asu je zespół.

W m y śl a rt. 108 p k t 2 u.o u.a. zasady tw orzenia, zakres działania orga­ n iza c ji i funkcjo n o w an ia oraz likw id acji społecznych b iu r pom ocy p raw ­ n e j określić m iał w rozporządzeniu w ykonaw czym M inister S p raw iedli­ wości. R ozporządzenie jed n ak takie do dziś nie zostało w ydane. I dlatego z am iast baw ić się w rzeczyw iście w o lu n tary sty czn e przypuszczenia, le­ p iej ch yba podać do w iadom ości publicznej, dlaczego do tej po ry społecz­ n e b iu ra pom ocy o raw n ej nie pow stały.

W M inisterstw ie Spraw iedliw ości odbyło się na te n te m a t bardzo w iele k o n fe re n c ji uzgadniających, w któ ry ch brałem osobiście udział *, więc p rzeb ieg ich jest m i dobrze znany.

Z o stały p odjęte prace n ad w ydaniem rozporządzenia wykonaw czego, a w sam odzielnym B iurze do S praw A d w o k atu ry sporządzony był nie jed en, lecz n aw et kilka w ersji p ro je k tu tego rozporządzenia. N ie m ożna b yło je d n a k robić rac h u n k u bez gospodarza. T rzeba było przecież poro­ zum ieć się z tym i, k tórzy b yliby u p raw n ien i do tw orzenia społecznych b iu r pom ocy praw nej.

O tóż p rzedstaw iciele rad narodow ych w ielokrotnie p o dk reślali w tych k o n su lta c ja c h , że rad y narodow e w zasadzie nie są zain teresow ane w tw o rze n iu społecznych b iu r pomocy p raw n ej. W skazyw ano, że w toku re a liz a c ji p ro je k t nap o tk ałb y szereg bardzo pow ażnych tru d n o ści (lokale, e ta ty , tab e la stanow isk, płace). W yrażano bardzo pow ażne obaw y, że in­ s ty tu c ja okaże się deficytow a i że ra d y narodow e będą do niej dokładać. O baw iano się rów nież, czy uda się zw erbow ać adw okatów o w ysokim poziom ie kw alifikacji zaw odowych, k tórzy zgodzą się w ystąpić z zespołów i p od jąć pracę na stanow iskach zbliżonych d« urzędniczych. O parcie zaś p ra c y społecznych b iu r tylko na now ych siłach m ogłoby spraw ić, że klien ci w oleliby udaw ać się do zespołów, gdzie m ieliby w iększe m ożli­ w ości w y b o ru adw okata i pow ierzenia sp raw y znanem u ju ż specjaliście. O d m ien n y przebieg m iały k o nsultacje z C e n tra ln ą R adą Zw iązków Z aw odow ych i z zarządam i głów nym i organizacji społecznych.

Z arów n o zw iązki zawodowe jak i w iele organizacji społecznych o rg an i­ z u ją ju ż daw no społeczne poradnictw o praw ne, z reg u ły n ieodpłatne. N ie k tó re zw iązki zawodowe zapew niają także swoim członkom pomoc ad w o kack ą w prow adzeniu sp raw sądow ych, dotyczących zwłaszcza r y ­ z y k a zw iązanego z w yk o ny w any m zawodem (np. Zw iązek K olejarzy); w w y p ad k ach takich zw iązek p okryw a koszty ad w o k ata pracująceg o w zespole adw okackim . Ale n aw et w ted y zw iązek nie zawsze angażu je się w obronę członka (np. nie zapew nia obrony członkom , k tó rzy spow o­ dow ali w y p ad ek w stan ie nietrzeźw ym ).

W y rażano też poglądy, że zapew nienie przez zw iązek prow adzenia sp ra w y członka przed sądem nie zachodzi znow u ta k często, iżby opła­ ciło się zw iązkom specjalnie w ty m celu zatru d n iać adw okata.

N a to m ia st ani zw iązki zawodowe, ani organizacje społeczne nie odczu­ w a ły potrzeb y organizow ania o dpłatnej pom ocy p raw n ej ogólnie dostęp­ n e j, tzn . dostępnej także dla nieczłonków , a z d ru g iej stro n y uw ażały, że b y ło b y rzeczą niesłuszną, g dyby organizow ały, a może n aw et były zm u­ szone w pew nym stopniu finansow ać obronę złodziejów, pijaków , chuli­ ganów lu b osób znęcających się nad rodziną.

* A u t o r a r ty k u łu b y ł p r z e z w i e l e l a t W ic e m in is tr e m S p r a w ie d li w o ś c i i d o J e g o z a k r e s u d z ia ła n ia n a l e ż a ł y m . in . s p r a w y a d w o k a t u r y (R e d .)

N ależy chyba zgodzić się z tym , że istotnie tego ro d zaju działalność n ie odpow iad ałab y celom sta tu to w y m związków i nie byłaby ap ro b o w a n a przez członków.

T ym czasem naprzeciw społecznym potrzebom odczuw anym p rze z zw iązki zaw odow e i organizacje społeczne w yszły w ydane w ów czas n o ­ w e p ro je k ty k odyfikacyjne, w ty m także m .in. p ro je k t now ej p ro ced u ­ r y cyw ilnej. P ro je k ty te, dotyczące udziału organizacji społecznych w postępow aniu sądow ym , by ły znane, zostały przedy sku tow an e i sp o tk a ły się z całk o w ity m poparciem ze stro n y związków zaw odow ych i o rg a n i­ zacji społecznych.

W zw iązku z pow yższym w k o n su ltacjach na tem a t ew entu alno ści tw o ­ rzen ia społecznych b iu r pom ocy p raw n ej zw iązki zawodowe i o rg an iz ac je społeczne w y ra z iły stanow czy nogląd, że nowe rozw iązania p ro c e d u ra ln e lepiej im odpow iadają niż angażow anie się w akcję, k tó ra częściowo n ie w iązałab y się zupełnie z ich działalnością, a b y łab y w istocie ty lk o d u ­ blow aniem działalności zespołów adw okackich.

D latego też po w ejściu w życie kodeksu postępow ania cyw ilnego z d n ia 17 listopada 1964 ro k u żadna z organizacji społecznych nie p o stu lo w ała ju ż konieczności tw o rzen ia społecznych b iu r pomocy p raw nej.

P rzep isy a rt. 61— 63 k.p.c. pozw oliły związkom zaw odow ym i o rg a n i­ zacjo m społecznym na w ytaczanie na rzecz o byw ateli pow ództw o rosz­ czenia pracow ników ze sto su n k u p racy i o napraw ienie szkód w y ­ n ik ły c h w w y p ad k u p rzy p racy lub w sk utek choroby zaw odow ej. O rg a ­ nizacje te m ają w ty ch spraw ach w procesie cyw ilnym tak ie u p ra w n ie ­ n ia ja k p ro k u ra to r, a n aw et jeśli nie uczestniczą w spraw ie, m ogą w y ­ razić swój pogląd.

N a zasadzie przepisów art. 87 § 3 w spraw ach o u stalen ie o jco stw a i roszczenia a lim e n ta c y jn e pełnom ocnikiem stro n y może być tak że o rg a n opieki społecznej lu b organizacji społecznej.

O bszerny w ykaz n a d a ją c y u p raw n ien ia do udziału w ty c h s p ra w a c h d la zw iązków zaw odow ych i organizacji społecznych zaw iera zarząd zen ie M in istra Spraw iedliw ości z dnia 13 lipca 1965 roku.

Rów nież now a k o dy fik acja k a rn a stw orzyła dla związków zaw odow ych i organ izacji społecznych szerokie możliwości działania w p o stęp o w an iu k a rn y m . W chodzą tu w grę przepisy rozdziału 10 k.p.k. o udziale w p ro ­ cesie organizacji społecznych, a także przepisy praw a m ate ria ln e g o do­ tyczące poręki.

Te now e przepisy praw ne, w ydane już po w ejściu w życie p ra w a o u s tro ju a d w o k a tu ry , lepiej odpow iadają potrzebom zw iązków zaw odo­ w ych i org an izacji społecznych niż daw ne przepisy o społecznych b iu ra c h pom ocy p raw n ej. P ozw alają one bow iem ocenić związkow i lub o rg an iz a ­ c ji społecznej, czy rodzaj sp raw y i in teres społeczny w y m a g a ją ich zaangażow ania się w spraw ę.

P rzew id zian e now e fo rm y są też dogodniejsze dla zw iązków zaw odo­ w ych i organ izacji społecznych, gdyż w ich im ieniu nie m usi w y stę p o ­ w ać adw okat. N ie m uszą więc te organizacje angażow ać na sta łe adw o­ k ata, k tó ry w społecznym biurze pomocy p raw nej tylko częściowo p ra ­ cow ałby dla zaspokojenia potrzeb w y n ik ający ch z działalności z w ią zk u czy in n ej org an izacji społecznej.

p raw n e p oradnictw o społeczne, nie n ad ając m u fo rm odp łatn y ch ani zin­ sty tu cjon alizo w an ych , m ożna zarów no w postępow aniu cyw ilnym jak i k a rn y m angażow ać się w tedy, gdy w ym aga tego in te res społeczny i gdy je s t to zgodne z k ieru n k iem działania organizacji, w reszcie m ożna w r a ­ zie p o trzeb y — ta k ja k to było od bardzo daw na p rak ty k o w an e — za­ pew nić członkow i obronę przez adw ok ata z zespołu.

M ożna też oczywiście zatru d n ić na stałe osobę, w pisaną na listę adw o­ katów , w zw iązku zaw odow ym lub w organizacji społecznej, jeśli za­ chodzi k u tem u potrzeba, z ty m zastrzeżeniem , że będzie on wówrczas pracow ać ty lko na p o trzeby organizacji i zgodnie z jej d y rek ty w a m i oraz nie będzie zatru d n io n y p rzy prow adzeniu sp raw nie zleconych m u przez organizację zatru d n iającą, co jest dla niej korzystne.

Osobiście jestem rów nież przekonany, że m oty w y p rzytaczane przez p rzedstaw icieli zw iązków zaw odow ych i organizacji społecznych są słu sz­ ne i że now e fo rm y działania stw orzone dla nich przez kodyfikacje p ra ­ w a cyw ilnego i karnego lepiej odpow iadają potrzebom ty ch organizacji i potrzebom społecznym niż fo rm a społecznych b iu r pom ocy p raw nej, p rzew id zian a w daw niej w yd an ej u staw ie o u s tro ju ad w o k atu ry .

Co zaś się tyczy pełnego u dostępnienia ludności pom ocy p raw n ej św iad­ czonej przez zespoły adw okackie, to jeśli koszt tej pom ocy przek racza m ożliw ości płatnicze klienta, spraw a ta rów nież nie w ym aga tw orzenia społecznych b iu r pom ocy p raw n ej, n ato m iast może i pow inna być roz­ w iązana przez w łaściw ą po lity kę sądów p rzy u sta n a w ia n iu obrońców i pełnom ocników z urzędu, a także przez sam orząd adw okacki przy n a­ leż y ty m w y k o rzy stan iu u p raw n ień kierow nika zespołu przew idzianych w § 6 tak sy adw okackiej. K ierow nik zespołu m a bowiem praw o — nie­ zależnie od ulg przew idzianych dla rencistów , pracow ników oraz w sp ra ­ w ach o ren tę , a lim e n ty i dożywocie — zwolnić k lie n ta całkow icie lub częściowo od op łat na rzecz zespołu, a tak że rozłożyć należność na raty .

N ależy tu dodać, że społeczne b iu ra pom ocy praw n ej nie zawsze m iały prow adzić sp raw y nieodpłatnie. N atom iast św iadczenia na rzecz obyw a­ teli ze stro n y zw iązków zaw odow ych i organizacji społecznych w ram ach now y ch przepisów p ro ced uraln ych są n ieodpłatne, co dla ludności jest korzystniejsze.

2

.

ADAM BUCZMA I MARIAN KOKOCIŃSKI

O dwudziestoleciu z pozycji postępu

A u t o r z y p r e z e n t u j ą p o n i ż e j s w o j e s p o s t r z e ż e n i a n a t e m a t w y b r a n y c h z a g a d n i e ń a d w o k a t u r y i w i ą ż ą j e z n i e k t ó r y m i k o n t r o w e r s y j n y m i p o g lą ­ d a m i n a t e m a t p o w s z e c h n o ś c i u s łu g a d w o k a c k i c h , s p o ł e c z n y c h b i u r po*

m o c y p r a w n e j o r a z r o l i i f u n k c j i s a m o r z ą d u .

I. R efleksje to w spom nienia najczęściej zabarw ione uczuciam i w łasnych doznań, spostrzeżeń i uogólnień. W spom nienia to uczucia o podłożu z r e ­ g u ły em ocjonalnym . P od ty m w zględem re fle k sje dw udziestolecia istnie­