"Dauerhaftigkeit von Papier", Frankfurt am Main 1980 : [recenzja]

Władysław Sobucki

"Dauerhaftigkeit von Papier",

Frankfurt am Main 1980 : [recenzja]

Ochrona Zabytków 36/1-2 (140-141), 151-152

chodnim , sp otyk am y się z kom p rom isow ą oceną w p ro ­ w ad zen ia głów n ej arterii w lo to w ej do p raw ie 400-tysię- cznego Szczecin a przez przebicie jej przez S tare M ia­ sto, co — zd an iem autora — m im o teg o p o zw o liło na za c h o w a n ie k a m e r a ln o ś c i i n a s t r o ju z a b y t k o w e j d z i e l n i ­ cy. Jeżeli ob ecn ie rozgrzeszam y te n iep rzem y śla n e d e­ cyzje i realizacje, jak ież szanse m ają w przyszłości m ia ­ sta zab ytk ow e! U w ażam , że m iasto to zasłu giw ało na bardziej szczeg ó ło w e o m ów ien ie (w te k ś c ie 1,5 s.), n ależy b o w iem do p ierw szy ch w kraju z n ow oczesn ą zabudow ą zaprojek tow an ą w 1956 r. na obszarze starego m iasta. N a p ew n o n eg a ty w n a ocena p rzep row ad zen ia a rterii p o­ przez S tare M iasto i p referen cja tra sy po śladach m o­ stu K łodnego, czyli ob ecnie b u d ow anej T rasy Z am ko­ w ej, sta n o w iła b y w ła ściw ą ocenę szan s dla nadodrzań- skdej, jeszcze n ie zabudow anej części szczecińskiej sta ­ rów ki, odciętej N ab rzeżem W ieleck im od Odry. N ie m o ­ g ę ta k że zgodzić się ze sform u łow an iem , iż d z i e ln i c y

s t a r o m i e j s k i e j p r z y w r ó c o n o j e j p o d s t a w o w ą fu n k c ję m i e -

s z k a ln o -u s łu g o w ą . P od ob n ie jak p lac p rzy ratuszu w

M alborku — R yn ek S ien n y z ratu szem w S zczecin ie p ozb aw ion y je st sk lep ó w i n ie k o n cen tru je życia d z ie l­ nicy sta ro m iejsk iej.

S zczeg ó ło w o om ów ion e p rob lem y rew a lo ry za cji T rzeb ia­ tow a i M orynia są in teresu ją ce i przek on u jące. N a u w a ­ gę zasłu gu ją p rop ozycje arch itek ton iczn e p ierzei zachod­ niej rynku w T rzeb ia to w ie (ryc. 108), p lom b y w M ory­ niu (ryc. 127), św ia d czą ce o p o szu k iw a n iu form y środ o­ w isk o w e j. N ie m ożna tego p o w ied zieć o projek tach opartych na elem en ta ch system u szczeciń sk ie g o w C hoj­

nie. S u g e stii autora w zorow an ia się n a p rzykładach za­ b u d o w y S ta reg o M iasta w S zczecin ie odpow iadają: z m ie n ­ ne g a b a ry ty , w y so k ie dachy oraz rozczłon kow an e p io ­ n ow o elew a cje. A w ięc u n ifik a cja form , a n ie p o sz u k i­ w a n ia od m ien n ości w proporcji m o d elo w y ch b u d yn k ów m ieszk a ln y ch w C hojnie, w k tórych w ła śn ie p od ział był c a łk o w icie od m ien n y (tradycja u k ła d ó w k a len icow ych ), stała się d ew izą A utora. Z zasadą p o d zia łó w w e r ty k a l­ n ych n ie k oresponduje także strefa u słu g w p arterze (ryc. 142 d). W ram ach tej sam ej u p rzem ysłow ion ej te c h ­ n o lo g ii m ożna osiągnąć lep sze e fek ty , w n ik a ją c głęb iej w p rzesła n k i ik on ograficzn e i w y sn u w a ją c z n ich w n iosk i.

N in iejsze su b iek ty w n e u w a g i d otyczą bardzo w ą sk o p o­ jętej sp ecy fik i m iast, tk w iącej w sferze estety k i. W ie­ m y, że p rob lem y ek on om iczn e i tech n iczn e najczęściej d ecyd u ją o p ow od zen iu program u rew a lo ry za cji czy od­ b udow y. N a leży z saty sfa k cją odnotow ać, że zn a la zły one tak poczesne m iejsce w książce. Z atem p o w y ższe su g estie h istoryk a sztuki, zap ew n e n ie k olid u jące z m o­ ty w a c ją ekon om iczn ą, czyn ion e b y ły z in ten cją d a lsze­ go p oszerzania i p ogłęb ian ia stu d ió w nad p rzyszłym k szta łtem naszych m iast.

N a n aszym rynku w y d a w n iczy m ew en em en tem je s t in ­ terp retacja tem atu przed staw ion a przez A utora. W yzn a­ cza ona k ieru n ek i w ach larz zagad n ień n iezb ęd n y dla ok reślen ia teo rii przed realizacjam i u rb an istyczn ym i.

Z b i g n i e w R a d a c k i

D a u e r h a f t ig k e it v o n P a p ie r („T rw ałość p ap ieru ”), W yd aw n ictw o H. B ansa, G. B rahnnahl, C. K ö ttelw esch i O. W äch­

ter — F ran k fu rt am M ain: K losterm an n , 1980. (Z eitsch rift für B ib lio th e k sw e se n und B ib liograp h ie, S o n d erh eft 31), stron 239, ilu stracje, tab lice. Jest to o m ó w ien ie r efera tó w w y g ło szo n y ch na IV M iędzynarodow ej K o n feren cji K o n ser­ w a to ró w G rafiki. O dbyła się ona w d niach 24— 29 w rześn ia 1979 r. w G etyndze a zorganizow ana została przez In ­ tern a tio n a len A rb eitsg em ein sch a ft der A rch iv -, B ib lio th ek s- und G raphikrestauratoren (IA D A ), przy w sp ółp racy: N ie ­ d ersäch sisch en S ta a ts- und U n iv ersitä tsb ib lio th ek G öttingen i N ied ersä ch sisch en S ta a tsa rch iv B ückeburg.

H. B a n s a , P a p ie r c h e m ie : einige u n e n tb e h r li c h e G r u n d ­

b e g riffe (Chem ia papieru: k ilk a n iezb ęd n ych p ojęć

p o d staw ow ych ), ss. 1— U , 3 il. P rzed sta w io n o b udow ę i w ła sn o ści celu lo zy oraz jej zm ian y w tra k cie sta r z e ­ nia, u tlen ia n ie i hyd rolizy. O m ów iono p o d sta w o w e p a ­ ram etry stosow an e do op isy w a n ia tych zm ian.

T. K r a u s e , W a r u m a l t e r t Papier? (D laczego papier u ­ lega starzen iu ?), ss. 12— 33, 12 il., 4 tab. P od d aw an o sta ­ rzeniu (90°C, 70% w ilg . w zgl.) różne m a sy celu lo zo w e oraz stary, liczący 200 lat papier. B adając lepkość, roz­ p u szczaln ość w alk aliach , zdolność p ęczn ien ia i w y tr z y ­ m ałość w sta n ie m okrym , stw ierd zon o, że zm ian y za ch o ­ dzą g łó w n ie w obszarze am orficznym celu lozy. Badano rów n ież w p ły w na trw a ło ść p apieru stop n ia zm ielen ia w łó k ien , odczynu m asy p ap iern iczej, dodatku siarcza­ nu g lin u i k le ju ży w iczn eg o .

H. B a n s a , W ä s s r ig e M e t h o d e n d e r E ntsä u er u n g (M e­ tod y odk w aszan ia w środ ow isk u w od n ym ), ss. 34— 45. O m ów ion o m etod y odkw aszania, za p ew n ia ją ce w p ro w a ­ d zen ie w strukturę p apieru w ęg la n ó w ziem alk aliczn ych : d w u k ą p ielo w ą m etod ę B arrow a, m etod ę w g paten tu US 3.898.356 (kąpiel w roztw . CaCLa, k ą p iel w roztw . (NH 4)2C 0 3 i k ą p iel lub p łu k a n ie w w odzie) oraz m eto ­ dy: z u ży ciem M g C 0 3 i z u ży ciem N azC 03.

H. E. U s d o w s к i, Z u r E n tsäuerung v o n P a p ie r m it

K a r b o n a t e n (O od k w aszan iu papieru w ęg la n a m i), ss.

46—54, 4 il. P rzed sta w io n o chem izm odk w aszan ia w ę g la ­ nam i. M ięd zy in n ym i stw ierdzono, że w ę g la n m agnezu, tw orząc m iesza n in ę źle k r y sta lizu ją cy ch w ę g la n ó w za ­ sa d o w y ch , je st m niej k o rzy stn y do odk w aszan ia n iż w ę ­ g la n w a p n ia — dobrze k ry sta lizu ją cy w p a p ierze w p o­ staci k a lcy tu . P rzed sta w io n o rów n ież o d k w a sza n ie w ę ­ g la n em w a p n ia w obiegu zam k n iętym . .

A. D. B a y n e s - C o p e , E n tsäuerung ohne W a s s e r (O d­ k w aszan ie w środ ow isk u bezw od n ym ), ss. 55—67. O kre­ ślon o c ele odkw aszania: 1 — u su n ięcie z p a p ieró w k w a ­ sów rozpuszczalnych w w od zie, 2 — zn eu tra lizo w a n ie k w a só w n ierozp u szczaln ych w w od zie, 3 — u su n ięcie w m o żliw ie dużym stopniu niep ożąd an ych p rod u k tów n e ­ u tralizacji, 4 — w p row ad zen ie do p ap ieru su b stan cji ch em icznych, k tóre zap ew n ią pH w g ran icach 8—8,5. O m ów iono n astęp u jące m etod y odkw aszania: roztw orem Ba(OH )2 w m etan olu , w ę g la n e m cy k lo h ek sy lo a m in y , a ­ m on iak iem , m orfoliną, m eta n o la n em m agn ezu i m e ty lo - m agnezem .

O. W ä c h t e r , Die H i lf s m i tt e l d e r m o d e r n e n P a p i e r e r ­

ze u g u n g (Srodki p om ocnicze w sp ó łczesn ej p rodukcji p a ­

pieru), ss. 68—81. O m ów iono szereg p aram etrów sto so ­ w an ych do ocen y w ła sn o ści papieru oraz su b stan cje c h e ­ m iczne, u ży w a n e do m o d y fik o w a n ia w ła sn o ści w sp ó ł­ czesn ych p apierów .

H. H. H o f e r , J. W e i g 1, M ö g l ic h k e i te n d e r P a p i e r ­

l e i m u n g (M ożliw ości zak lejan ia papieru), ss. 82— 90, 4 ii.,

2 tab. O m ów iono różne w a ria n ty z a k leja n ia p ap ierów k leja m i ży w iczn y m i, a tak że m o żliw o ści p rzep row ad ze­ nia tego procesu w środ ow isk u n eu tra ln y m bądź z a sa ­ d ow ym , p rzy użyciu: skrobii i jej p ochodnych, karbo- k sy m ety lo celu lo zy , w osk u , p arafin y, k le jó w sy n te ty c z ­ nych i d im eró w a lk y lo k eten ó w .

W. H e i n , W. W i l l e m e r , N e u tr a l g e l e i m t e P a p ie r e fü r v e r t v o l l e O b j e k t e (P ap iery do c en n y ch o b iek tów , za k leja n e w środow isku n eu traln ym ), ss. 91— 96. O m ó­

w io n o z a k le ja n ie p a p ieró w dim eram i a lk y lo k eten ó w , które za p ew n ia ją c le k k o a lk a liczn y odczyn, sp ełn ia p o d ­ sta w o w y w aru n ek produkcji p ap ierów o dużej trw a ło ś­ ci. Oprócz teg o pożądana je s t w p a p ierze ob ecność

151

СаСОз, k tóry zabezpiecza go przed w p ły w e m S 0 2 z a t­ m o sfery. '

M. R ü s t i g e , D a u e r h a ft e R e s ta u r ie r p a p i e r e (T rw ały papier do celó w konserw atorsk ich ), ss. 97—99. N a p rzy ­ k ład zie p a p ieró w B archam G reen sform u łow an o p o żą ­ dane cech y p ap ierów stosow an ych w k on serw acji: dobrą odporność na starzen ie, dobre w ła sn o ści w y tr z y m a ło ś­ ciow e, rów n e przezrocze. P ap ier tak i n ie p o w in ien ta k ­ że w y k a zy w a ć „k ieru n k ow ości”, tzn. p o w in ien c h a ra k te­ ryzow ać się jed n ak ow ym i w ła sn o ścia m i, n ie z a le ż n ie od kieru n k u arkusza.

W. F e i n d t, K u n s ts to f f e in S c h r i f tg u t r e s t a u r i e r u n g (T w orzyw a sztu czn e w k o n serw a cji za b y tk ó w p iś m ie n ­ nictw a), ss. 100— 114, 2 il. O m ów iono za sto so w a n ie: n i­ trocelu lozy, acety lo celu lo zy , m ety lo celu lo zy , soli sod ow ej k a rb o k sy m ety lo celu lo zy , p olioctanu w in y lu , a lk o h o lu p o­ liw in y lo w e g o i żyw ic ak rylow ych . D użo u w a g i p o św ię ­ cono lam in acyjn ej m etod zie k o n serw a cji papieru i sto ­ so w a n y m w tej tech n ice foliom .

W. G r i e b e n o w , A. K a l l m a n , B. W e r t h m a n n . M e t h o d e n zu r B e u rte ilu n g v o n Folien aus P o l y e t h y l e n u n d C e ll u lo s e a c e t a t auf ihre Eignung z u m E in siegeln v o n A r c h iv a l ie n (M etody oceny p rzyd atn ości fo lii p o lie ­ ty len o w y ch i a cety lo celu lo zo w y ch do laminacjd a r c h iw a ­ liów ), ss. 115— 150, 20 il., 4 tab. W części I (ss. 115— 126) badano zm ia n y różnych p ap ierów (ręcznie czerp an y, ce­ lu lo zo w y i ze ścierem drzew nym ) podczas sztu czn eg o starzen ia term iczn ego w różnych tem peraturach (50— 105°C) sp ow od ow an e la m in o w a n iem fo lią p o lie ty le n o w ą i fo lią a cety lo celu lo zo w ą . P otw ierd zon o ochronne d zia ­ łan ie la m in a cy jn ej m etod y k o n serw a cji papieru. W c z ę ś­ ci II (ss. 127— 150), badano w p ły w sta b iliza to ró w (Irga- n o x 1010, Irgastab 2002) na fo lię p o liety len o w ą oraz w p ły w p la sty fik a to ró w (d w u m etylo- i d w u ety lo fta la n ) na w ła sn o ści fo lii a cety lo celu lo zo w ej.

A. D. B a y n e s - C o p e , Einige V e r w e n d u n g s m ö g l i c h ­ k e i t e n v o n lö slichen N y lo n a r t e n in d e r D o k u m e n t e n —

k o n s e r v ie r u n g (M ożliw ości zastosow an ia ro zp u szcza l­

n ych n y lo n ó w w k o n serw a cji dokum entów ), ss. 151— 157. N -m eto k sy m ety lo n y la n rozpuszcza się przy ogrzew an iu w p rostych alkoholach: m etan olu , etan olu i n -p ro p a - nolu. M oże b yć u ży ty do zab ezp ieczan ia p artii b a r w ­ nych w k ąp ielach , jak o k lej, do w zm acn ian ia o sła b io ­ nego p ergam in u oraz do u trw a la n ia w a r stw y w łó k ien w n ie w ie lk ic h fragm en tach , celem u m o żliw ien ia p o łą ­ czenia ich z całością. A utor p rzew id u je tak że m o żliw o ść zastosow an ia w k o n serw a cji d o k u m en tów p o lib u ty r o - lak tam u — „ N ylon u -4”.

A. W e n s к y, E rfah ru nge n m i t P le x i g u m , P le x i s o l und P le x t o l (D ośw iad czen ia z „ P lex ig u m ”, „ P le x iso l” i „ P le x - to l”), ss. 158— 170, 4 il. W In sty tu cie K on serw acji K sią ­ żek i R ęk op isów B aw arsk iej B ib lio tek i P a ń stw o w ej za­ stosow an o w k o n serw a cji papieru ż y w ice a k ry lo w e, p ro ­ du k ow ane przez firm ę „R öhm ”. „ P lex ig u m P24” w p o ­ staci roztw oru w octanie ety lu zastosow an o do zab ez­ pieczan ia w k ąp ielach m in iatu r, b arw n ych in ic ja łó w itp., fo lię z ż y w ic y „ P lex iso l В 597” u żyto do la m in a - cji rękopisu z w żeram i atra m en to w y m i, zaś „ P le x to l P 565”, jak o k lej d y sp ersy jn y (W eissleim ). ,

H. M o r o f f, P o ly a c r y lh a r z e als H i lf s m i tt e l fü r d ie R e ­ sta u rier u n g (Ż yw ice a k ry lo w e ja k o środek p om ocn iczy

w k o n serw a cji), ss. 171— 180, 7 il. N a tle in n ych tw o ­ rzyw sztu czn ych p rzed staw ion o budow ę i w ła sn o ści ż y ­ w ic a k ry lo w y ch , ze szczególn ym p o d k reślen iem p ro d u k ­ tó w firm y R öhm : „ P lex ig u m ” — ży w icy a k ry lo w ej w p ostaci gran u lek , „ P le x iso l” — w postaci ro ztw o ró w w rozpuszczalnikach organicznych i „ P le x to l” — w p o sta ci d ysp ersji w od n ych .

К. С a s e m i r , K. D. V o g t , Ü b e r die V e r b e s s e r u n g in ­ du s t r ie l l g e f e r tig t e r S e l b s tk l e b e p a p ie r e für d a s R e s t a u ­ r i e r w e s e n (O p op raw ie prod u k ow anych przez p rzem y sł dla potrzeb k o n serw a cji p ap ierów sam op rzylep n ych ), ss. 181— 185. R ozw ażan ia na tem at m ożliw ości p o p ra w y ja ­ k o śc i p rod u k ow anych w R FN p ap ierów sa m o p rzy lep ­ nych, sto so w a n y ch w kon serw acji: F ilm o p la st P i F il- m oplast P 90.

W. F e i n d t , „ M a s s e n r e s t a u r i e r u n g ” v o n A r c h i v a l i e n i m N ie d e r sächsischen S ta a t s a r c h i v in B ü c k e b u r g (K on­ serw a cja „m asow a” a rch iw a lió w w D o ln o sa k so ń sk im A rch iw u m P a ń stw o w y m w B ikeburgu), ss. 186— 210, 21 il. B ogato ilu stro w a n y opis zab iegów k on serw a to rsk ich sto so w a n y ch w ty m arch iw u m , m ięd zy innym i: o d k w a ­ szania w sy stem ie ciągłym , uzu p ełn ian ia u b y tk ó w przez za lew a n ie m asą papierow ą oraz lam in aej i fo lią p o lie ­ tylen ow ą. Z w raca u w agę d u ży stop ień zm ech an izow an ia prac zw iązan ych z czyszczen iem akt.

W. K e r n e r - G a n g , M a s sn a h m e n zu r B e k ä m p f u n g v o n M i k r o o r g a n i s m e n an A r c h iv a l ie n (Środki do z w a l­ czania m ik roorgan izm ów w arch iw aliach ), ss. 211— 224, 4 il., 2 tab. O cena m ik rob iologiczn ej ochrony m a teria ­ łów a rch iw aln ych . S tw ierd za n o m. "in., że la m in a cja folią p o lie ty le n o w ą i folią a cety lo celu lo zo w ą n ie sta n o ­ w i zab ezp ieczen ia przed m ikroorganizm am i. K ry ty czn ie

oceniono sk u teczn ość ochrony k le jó w za pom ocą p ię- cioch lorofen olan u sodu, sa licy lo a n ilid u i o rto fen y lo fen o - lu, n atom iast p o zy ty w n ie sk u teczn ość d ezy n fek cji m a te­ riałów a rch iw a ln y ch tle n k ie m etylen u . B adania m ik ro­ biologiczn e książk i, której karty na sk u tek d łu gotrw a­ łego p rzeb yw an ia w w aru n k ach dużej w ilg o tn o ści u le ­ gły trw ałem u sk lejen iu , w y k a za ły obecność 70 kultur grzybów .

J. A m o i g n o n , P h. L а г r a t, Die A n w e n d u n g d er G e f r i e r tr o c k n u n g zu r Beh an dlu n g vo n d u rc h n ä s ste n D o­

k u m e n t e n (Z astosow an ie su szen ia su b lim a cy jn eg o przy

zam oczonych dokum entach), ss. 225—229. Opis aparatu­ ry i zasad y jej u żytk ow an ia oraz za lety sto so w a n eg o w U SA , w D an ii i w e F ran cji su szen ia su b lim acyjn ego. P o d k reślo n o szczególn ą przydatność m etod y przy zam o­ czeniach w w y n ik u katastrof: szybkie zam rożenie ob iek ­ tów ogranicza rozm iar szkód.

H. P e t e , A n r e g u n g e n z u m w e i t e r e n E in satz d e r G e ­ fr ie r t r o c k n u n g bei der R esta u r ie r u n g (S u gestie rozsze­ rzenia zastosow an ia su szen ia su b lim acyjn ego w k o n ser­ w acji), ss. 230—232. W yrażono pogląd o m o żliw o ści roz­ szerzenia sto so w a n ia su szen ia su b lim a cy jn eg o także przy k o n w en cjo n a ln y ch pracach kon serw atorsk ich .

H. В a n s a , S c h r i f tg u t f e s t a u r i e r u n g h e u te (K onserw acja zab ytk ów p iśm ien n ictw a dzisiaj), ss. 233—239. P od su m o­ w a n ie refera tó w oraz w p ro w a d zen ie do dysk u sji, która była k oń cow ym etapem lV K on feren cji IA D A .

Władysław Sobucki