http://www.degruyter.com/view/j/ssa (Read content)
SOIL SCIENCE ANNUAL
Vol. 67 No. 1/2016: 24–31
* Dr in¿. G. Jarnuszewski, grzegorz.jarnuszewski@zut.edu.pl
DOI: 10.1515/ssa-2016-0004
WSTÊP
Gleby pobagienne na wêglanowych osadach lim-nicznych s¹ œciœle zwi¹zane z jeziorami polodowco-wymi pó³nocnej Polski (B³aszkiewcz 2007). Dwueta-powa geneza tych gleb bêd¹ca efektem starzenia siê rzeŸby glacjalnej, powiêkszaniem area³u równin aku-mulacji biogenicznej kosztem wype³niaj¹cych siê osadami zbiorników œródl¹dowych (Nowaczyk i To-bolski 1979, Kalinowska 1961) znajduje odzwiercie-dlenie w budowie profilu glebowego. Na wêglano-wych osadach limnicznych o poligenetycznym pocho-dzeniu w wyniku obni¿enia siê poziomu wód, sp³y-cania jezior i naturalnej sukcesji œródl¹dowych zbior-ników wodnych dosz³o do zainicjowania procesu intensywnej sedentacji materii organicznej w warun-kach nadmiaru wilgoci (Uggla 1968, Meller 2006, Lemkowska 2013). Trwaj¹cy proces bagienny przy-czyni³ siê do powstania p³ytkich pok³adów torfu, który mo¿e ulegaæ zamuleniu w wyniku wniesienia mate-ria³u przez wody p³yn¹ce. Przerwanie dop³ywu wody na tych obszarach doprowadzi³o do zast¹pienia pro-cesu tworzenia materii organicznej procesem decesji
(Zawadzki 1957, Uggla 1969, Lemkowska 2013). Znaczne obszary wystêpowania utworów organicz-nych w s¹siedztwie m³odoglacjalorganicz-nych jezior zosta³y w XX wieku przystosowane do intensywnego wyko-rzystania rolniczego przez melioracje (Uggla 1969, Liu et al. 2006, Meller 2006, Lemkowska i Sowiñski 2008, Verhoeven 2014). Odwodnienie terenów ba-giennych spowodowa³o daleko posuniête zmiany w³a-œciwoœci utworów glebowych (Zawadzki 1957, Ug-gla 1968, Marcinek i Spychalski 1998, Piaœcik i Got-kiewicz 2004, Meller 2006, Verry et al. 2011, Ewing et al. 2012, Jäger et al. 2015). Cech¹ charakterystyczn¹ gleb pobagiennych jest wystêpowanie w profilu warstw osadów limnicznych czêsto w postaci mate-ria³u wêglanowego lub skorupek miêczków (Lem-kowska i Sowiñski 2008, £abaz i Kaba³a 2014). Gle-by wytworzone na osadach wêglanowych charakte-ryzuj¹ siê wysok¹ zawartoœci¹ Ca i Mg oraz nisk¹ zawartoœci¹ P, K oraz Zn i Cu (NiedŸwiecki i £yduch 1992, Krzywonos 1993, Meller 2006). Poligenetycz-ne osady wêglanowe podœcielaj¹ce p³ytko utwory organiczne, organiczno-mineralne lub mineralne w znacznym stopniu determinuj¹ w³aœciwoœci fizycz-GRZEGORZ JARNUSZEWSKI*
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Katedra Gleboznawstwa, £¹karstwa i Chemii Œrodowiska ul. S³owackiego 17, 71-434 Szczecin
Charakterystyka wybranych fizycznych i chemicznych w³aœciwoœci
gleb pobagiennych wytworzonych na wêglanowych osadach
limnicznych w s¹siedztwie jeziora Dubie
(woj. zachodniopomorskie)
Streszczenie: Gleby pobagienne wytworzone na wêglanowych osadach limnicznych s¹ œciœle zwi¹zane z krajobrazem
m³odogla-cjalnym i wystêpowaniem jezior polodowcowych w rejonie Polski pó³nocnej. Badania przeprowadzone zosta³y w latach 2009–2012, objêto nimi obszar wystêpowania gleb pobagiennych w pobli¿u Jeziora Dubie (Równina Drawska) czêœciowo u¿ytkowany jako pole orne. Celem pracy by³a charakterystyka wybranych w³aœciwoœci fizycznych i chemicznych gleb pobagiennych wytworzonych na limnicznych osadach wapiennych w pobli¿u jeziora Dubie. Gleby analizowanego obszaru wytworzy³y siê na osadach kredy jeziornej oraz gytii wapiennej i nale¿¹ do typu czarnych ziem i gleb murszastych. Zawartoœæ materii organicznej poziomów powierzchniowych waha³a siê od 5,0 do 14,2%, zawartoœæ CaCO3 od 27,2 do 55,2%, przy czym najwiêksz¹ zawartoœci¹ wêglanów charakteryzowa³y siê gleby objête upraw¹ p³u¿n¹. Gleby tego obszaru charakteryzowa³y siê w¹skim stosunkiem C:N, nisk¹ zawartoœci¹ ogólnych form P oraz wysok¹ zawartoœci¹ Ca. Gêstoœæ w³aœciwa poziomów powierzchniowych badanych gleb wynosi³a od 2,49 do 2,58 Mg⋅m–3,
objêtoœciowa od 0,45 do 1,21 Mg⋅m–3. Stwierdzono tak¿e wysok¹ porowatoœæ badanych utworów dochodz¹c¹ do 0,826 m3⋅m–3
w poziomach powierzchniowych i do 0,700 m3⋅m–3 w osadach limnicznych.
25 Charakterystyka w³aœciwoœci gleb pobagiennych na wêglanowych osadach limnicznych
ne i chemiczne gleb (Zawadzki 1957, Marcinek i Spy-chalski 1998, Sammel i NiedŸwiecki 2006, Meller 2006, Ewing et al. 2012, Lemkowska 2013). Utwory te charakteryzuj¹ siê du¿¹ zdolnoœci¹ podsi¹ku kapi-larnego i ma³¹ porowatoœci¹ powietrzn¹, a do za-ostrzenia ich wp³ywu na w³aœciwoœci poziomów po-wierzchniowych dochodzi w przypadku objêcia tere-nów pobagiennych intensywn¹ upraw¹ p³u¿n¹ (Meller 2006). Celem pracy by³a charakterystyka wybranych w³aœciwoœci p³ytkich gleb pobagiennych wytworzo-nych na wêglanowych osadach limniczwytworzo-nych wystê-puj¹cych w pobli¿u jeziora Dubie.
MATERIA£ I METODY BADAÑ
Obiekt badawczy zlokalizowany jest w podpro-wincji Pojezierze Po³udniowoba³tyckie, makroregio-nie Pojezierze Po³udniowopomorskie, mezoregiomakroregio-nie Równina Drawska (Kondracki 2001). W trakcie ba-dañ terenowych prowadzonych w latach 2010–2011 wykonano 5 odkrywek glebowych (ryc. 1). Profile glebowe ods³oniêto do g³êbokoœci 150 cm p.p.t. lub do pojawienia siê wody gruntowej, a nastêpnie
kon-tynuowano sondowanie osadów limnicznych za po-moc¹ œwidra glebowego do poziomów mineralnych. Odkrywki O2, O3 i O4 zlokalizowano na polu upraw-nym, natomiast okrywki O1 i O5 w obrêbie zadrze-wieñ przy ujœciu rzeki Drawy do jeziora Dubie oraz w pobli¿u brzegu tego akwenu. W tym samym czasie zamontowano 4 piezometry w pobli¿u odkrywek w celu okreœlenia œredniego poziomu wód gruntowych w latach 2011–2012.
Z ods³oniêtych profili glebowych pobrano 35 pró-bek glebowych do badañ w³aœciwoœci chemicznych i 66 cylindrów Kopecky’ego o pojemnoœci 100 cm3
w celu oznaczenia wybranych w³aœciwoœci fizyczno-wodnych. W toku badañ laboratoryjnych oznaczono straty przy wy¿arzaniu przez spalanie materia³u gle-bowego w piecu muflowym w temperaturze 550°C, odczyn gleby (pH w KCl o stê¿eniu 1 mol⋅dm–3 oraz
pH w H2O destylowanej) przy u¿yciu pehametru, metod¹ potencjometryczn¹. W poszczególnych po-ziomach oznaczono zawartoœci CaCO3 z wykorzysta-niem aparatu Scheiblera, zawartoœci wêgla organicz-nego metod¹ Tiurina, zawartoœci ogólnych form ma-kro i mima-kroelementów (K, Mg, Ca, Cu, Zn, Mn, Fe),
RYCINA 1. Lokalizacja punktów badawczych FIGURE 1. Localization of researches points
po wczeœniejszej mineralizacji w mieszaninie kwa-sów HNO3+HClO4, przy u¿yciu spektrometru absorpcji atomowej typu UNICAM-SOLAAR 929, a w przy-padku fosforu metod¹ kolorymetryczn¹ z zastosowa-niem spektrofotometru MERCK VEGA 400. Zawar-toœæ azotu ogólnego oznaczono przy u¿yciu analiza-tora elementarnego COSTECH ECS 4010.
W pobranym materiale glebowym oznaczono tak¿e gêstoœæ w³aœciw¹ metod¹ piknometryczn¹ oraz gê-stoœæ objêtoœciow¹, pojemnoœæ wodn¹ aktualn¹ i kapilarn¹ metod¹ wagowo-suszarkow¹. Na podsta-wie wyników gêstoœci w³aœciwej i objêtoœciowej ob-liczono porowatoœæ ogóln¹, natomiast otrzymane wyniki porowatoœci ogólnej i pojemnoœci wodnej kapilarnej pos³u¿y³y do obliczenia porowatoœci nie-kapilarnej.
WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA
Gleby analizowanego obszaru ods³oniête przez odkrywki O1, O3 i O4 zakwalifikowano do typu gleb murszastych, podtypu gleb murszowatych, pozosta³e odkrywki (O2 i O5) reprezentowa³y typ czarne zie-mie, podtyp czarne ziemie murszaste (Systematyka gleb Polski 2011). Czarne ziemie i gleby murszaste reprezentowane przez odkrywki O2, O3, O4 i O5 wytworzy³y siê na limnicznych osadach wapiennych w postaci kredy jeziornej i gytii wapiennej (Markow-ski 1980). Gleba murszowata zlokalizowana najbli-¿ej rzeki Drawy (O1) wytworzy³a siê na pod³o¿u mi-neralnym (piaskach luŸnych) z du¿¹ domieszk¹ frag-mentów muszli skorupiaków, co wp³ynê³o na znaczn¹ zawartoœæ wêglanu wapnia wynosz¹c¹ œrednio 27,2% (tab. 1). Najwiêksz¹ zawartoœci¹ wêglanu wapnia w poziomach powierzchniowych charakteryzowa³y siê gleby murszowate zlokalizowane na obszarze pola uprawnego, które zawiera³y œrednio 40,0–55,2% CaCO3. Przyczyn¹ tak du¿ego udzia³u wêglanu wap-nia w poziomach Aup jest uprawa p³u¿na powoduj¹-ca mieszanie poziomu powierzchniowego z osadami wêglanowymi. Czarne ziemie murszaste charaktery-zowa³y siê zmienn¹ zawartoœci¹ materii organicznej w poziomach powierzchniowych od 5,0 do 7,3%, natomiast gleby murszowate zawiera³y od 10,3 do 14,2% materii organicznej. Zawartoœæ mineralnych frakcji bezwapiennych waha³a siê od 34,6% w czar-nej ziemi murszastej reprezentowaczar-nej przez odkryw-kê O4 do 63,0% w przypadku gleby ods³oniêtej w odkrywce O5. Udzia³ mineralnych czêœci bezwa-piennych w badanych poziomach podpowierzchnio-wych przewa¿nie wzrasta³ wraz z g³êbokoœci¹ (tab. 1). Intensywna mineralizacja poziomów organicznych na odwodnionych obszarach pobagiennych prowadzi do strat materii organicznej w poziomach
powierzch-niowych oraz wzrostu udzia³u procentowego utwo-rów mineralnych (Okruszko 1960, Uggla 1968, Sa-pek i Gotkiewicz 1977, Kalembasa et al. 2008). W przypadku gleb p³ytko podœcielonych gytiami wêgla-nowymi wyraŸnie zaznacza siê wzrost udzia³u CaCO3 (Krzywonos 1993, Meller 2004, 2006). Otrzymane wyniki wyraŸnie wskazuj¹ na wp³yw sposobu upra-wy w kszta³towaniu wzajemnych proporcji udzia³u procentowego materii organicznej, CaCO3 oraz mi-neralnych frakcji bezwapiennych. Poziomy po-wierzchniowe gleb uprawnych zawiera³y od 1,25 do 2,03 razy wiêcej CaCO3 ni¿ poziomy powierzchnio-we gleb nieu¿ytkowanych. Na niekorzystny wp³yw uprawy p³u¿nej gleb organicznych zwraca uwagê wielu autorów (Okruszko 1956, 1960; Meller 2004, Sammel 2004, Dawson et al. 2010, Kechavarzi et al. 2010, Cabezas et al. 2012). W przypadku kszta³to-wania w³aœciwoœci gleb pobagiennych na osadach wê-glanowych istotnym czynnikiem jest tak¿e g³êbokoœæ uprawy (Meller 2006). Obni¿enie poziomu wód grun-towych na obszarze wystêpowania gleb organicznych oraz uprawa p³u¿na prowadzi do przyspieszenia mi-neralizacji Corg oraz strat azotu (Piaœcik i Gotkie-wicz 2004, Kechavarzi et al. 2010, Cabezas et al. 2012, Brouns et al. 2014). Poziomy powierzchniowe badanych gleb pojeziornych wykazywa³y odczyn za-sadowy (tab. 1), który jest charakterystyczny dla p³yt-kich utworów wykszta³conych na gytiach wêglano-wych (Meller 2006, Lemkowska i Sowiñski 2008, Do-browolski et al. 2010, Mendyk et al. 2014). Najza-sobniejszy w Corgoraz Nog by³ poziom uprawny gle-by murszowatej (odkrywka O3), natomiast najmniej-sze zawartoœci wêgla organicznego i azotu ogólnego stwierdzono w poziomie powierzchniowym czarnej ziemi murszastej (odkrywa O5). Badane gleby mur-szowate oraz czarne ziemie murszaste wykazywa³y mniejsze zawartoœci wêgla i azotu oraz zbli¿ony sto-sunek C:N w porównaniu z glebami uprawnymi z okolic Jeziora Miedwie (Meller 2006). Gdy proces mineralizacji materii organicznej przewy¿sza dop³yw œwie¿ej masy organicznej dochodzi do zawê¿enia sto-sunku C:N (Sammel 2004, Glatzel et al. 2006). Po-ziomy powierzchniowe wszystkich badanych gleb charakteryzowa³y siê w¹skim stosunkiem C:N od 6,6 do 8,0, przy czym najni¿sze wartoœci zaobserwowa-no w czarnych ziemiach murszastych. Otrzymane wartoœci C:N mog¹ œwiadczyæ o du¿ej aktywnoœci biologicznej w poziomach akumulacyjnych (Uggla 1971, Haraguchi et al. 2002). Poziomy powierzch-niowe badanych gleb zawiera³y ma³e iloœci ogólnego P i K, co jest cech¹ charakterystyczn¹ gleb pobagien-nych na gytiach wêglanowych (Olkowski 1967, £yduch 1968, Uggla 1969, 1976; Meller 2006, So-wiñski i Lemkowska 2010). Zwiêkszenie
procento-27 Charakterystyka w³aœciwoœci gleb pobagiennych na wêglanowych osadach limnicznych
wego udzia³u CaCO3 i zmniejszenie zawartoœci ma-terii organicznej w poziomach powierzchniowych p³ytkich gleb pobagiennych wytworzonych na gytiach wêglanowych wi¹¿e siê ze wzrostem iloœci Ca i Mg oraz zmniejszeniem iloœæ K i P (Meller 2006). Wê-glanowe osady limniczne charakteryzuj¹ siê bardzo nisk¹ zawartoœci¹ fosforu i potasu (Uggla 1968, 1969; Stüben et al. 1998, Karaca et al. 2006, Meller 2006, Dobrowolski 2010), co potwierdzaj¹ tak¿e badania przedstawione w niniejszej pracy (tab. 1). Zawartoœæ ogólnych form K zwiêksza³a siê w badanych glebach wraz ze wzrostem g³êbokoœci oraz udzia³em procen-towym mineralnych czêœci bezwapiennych. Naj-wy¿sz¹ zawartoœæ tego pierwiastka zanotowano w utworach mineralnych podœcielaj¹cych warstwê osadów wêglanowych. Podobne zale¿noœci wykazali tak¿e NiedŸwiecki i £yduch (1992) oraz Meller (2006). Stwierdzono wy¿sze zawartoœci ogólnych form Fe, Zn i Cu w poziomach powierzchniowych badanych gleb w porównaniu z osadami wapiennymi (tab. 1). Proces mineralizacji murszu powoduje uwal-nianie znacznych iloœci Fe, które tworzy zwi¹zki kom-leksowe z materi¹ organiczn¹ i podlega akumulacji w poziomach powierzchniowych (Meller 2006, Ka-lembasa et al. 2008, Sowiñski i Lemkowska 2010). W miarê postêpuj¹cego procesu mineralizacji Fe pod-lega wymywaniu i mo¿e gromadziæ siê w sp¹gu z³o-¿a gytii (Uggla 1968, Meller 2006). Zawartoœæ man-ganu w badanych glebach by³a zró¿nicowana, w od-krywkach O1, O2 i O3 najwy¿sze wartoœci notowa-no w poziomach powierzchniowych. Najbardziej za-sobna w ogólny Mn okaza³a siê kreda jeziorna po-brana z profilu glebowego O3 – 1,255 g⋅kg–1. Nale¿y
wskazaæ, ¿e gleba murszowata zlokalizowana najbli-¿ej brzegu rzeki Drawy charakteryzowa³a siê ni¿sz¹ zawartoœci¹ P, Mg, K, Fe, Mn, Zn i Cu w poziomie powierzchniowym ni¿ pozosta³e gleby analizowane-go obszaru. Uwagê zwraca tak¿e niska zawartoœæ ogólnych form P, Mg, K, Fe i Mn w poziomach mi-neralnych gleby murszowatej, co mo¿e wskazywaæ na intensywne wymywanie tych pierwiastków przez wody gruntowe pozostaj¹ce w kontakcie hydraulicz-nym z p³yn¹cymi, czystymi wodami rzeki Drawy. Osady wêglanowe charakteryzowa³y siê nisk¹ zawar-toœci¹ ogólnych form Zn (3,89–17,64 mg⋅kg–1 ) i Cu
(2,58–7,86 mg⋅kg–1), na nisk¹ zawartoœæ tych
pier-wiastków w osadach wêglanowych wskazuj¹ tak¿e Stüben (1998), Meller (2006) oraz Jarnuszewski i Meller (2013). Meller (2006) wi¹¿e zawartoœæ Zn, Cu i Fe z udzia³em mineralnych frakcji niewêglano-wych w osadach. Poziomy powierzchniowe objête upraw¹ p³u¿n¹ zawiera³y wyraŸnie wiêksze iloœci Zn (33,5–40,7 mg⋅kg–1)i Cu (14,7–28,3 mg⋅kg–1) ni¿
podobne gleby z okolic Jeziora Miedwie (Meller
2006, Jarnuszewski i Meller 2013) lub gleby mur-szaste na piaskach w pobli¿u Jeziora D¹bie (Sammel 2004). Wiêksze zawartoœci Zn i Cu w poziomach po-wierzchniowych gleb pobagiennych oraz gytiach wa-piennych uzyska³ Dobrowolski et al. (2010). Uwagê zwraca kilkukrotnie wy¿sza zawartoœæ Cu w pozio-mach uprawnych badanych gleb (zwi¹zana z nawo-¿eniem pola uprawnego) w porównaniu z glebami, które nie by³y u¿ytkowane rolniczo.
Analizowane poziomy powierzchniowe gleb z okolic jeziora Dubie charakteryzowa³y siê mniejsz¹ gêstoœci¹ w³aœciw¹ i objêtoœciow¹ oraz wiêksz¹ po-rowatoœci¹ ogóln¹ ni¿ poziomy podpowierzchniowe. Pod wzglêdem gêstoœci objêtoœciowej, jak i w³aœci-wej, najwiêkszymi wartoœciami charakteryzowa³a siê czarna ziemia murszasta, w której stwierdzono tak¿e najwiêkszy udzia³ mineralnych czêœci bezwapiennych (O5). Najmniejsz¹ gêstoœæ w³aœciw¹ wykazywa³ po-ziom murszasty w odkrywce O1 – 2,49 Mg⋅m–3, a
gêstoœæ objêtoœciow¹ poziom uprawny czarnych ziem murszastych w odkrywce O2 – 0,445 Mg⋅m–3. Warto
podkreœliæ, ¿e spoœród analizowanych poziomów pod-powierzchniowych najwiêkszymi wartoœciami gêsto-œci objêtogêsto-œciowej i najmniejsz¹ porowatogêsto-œci¹ ogóln¹ charakteryzowa³y siê osady wapienne po³o¿one bez-poœrednio pod poziomem uprawnym Aup. Tak¿e Ol-kowski (1967), £yduch (1968), Uggla (1969) i Krzy-wonos (1993) potwierdzaj¹ niewielk¹ porowatoœæ ogóln¹ gytii wêglanowych. Najwiêksz¹ porowatoœæ ogóln¹ zaobserwowano w poziomach powierzchnio-wych objêtych upraw¹ p³u¿n¹, 0,624–0,826 m3⋅m–3,
jednak pod wzglêdem zawartoœci makroporów (po-rowatoœæ niekapilarna od 0,098 do 0,108 m3⋅m–3)
lep-szymi w³aœciwoœciami charakteryzowa³y siê gleby nieobjête upraw¹. Pojemnoœæ wodna objêtoœciowa aktualna i kapilarna by³a zró¿nicowana w poszcze-gólnych poziomach i przewa¿nie zwiêksza³a siê wraz ze wzrostem g³êbokoœci (tab. 2).
Pod wzglêdem pojemnoœci wodnej objêtoœciowej kapilarnej najlepszymi w³aœciwoœciami charaktery-zowa³a siê czarna ziemia murszasta reprezentowana przez odkrywkê O2, a najgorszymi gleba murszowa-ta ods³oniêmurszowa-ta w odkrywce O3. Wysokimi wartoœcia-mi tego parametru wyró¿nia³y siê osady wapienne, które jednoczeœnie charakteryzowa³y siê nisk¹ poro-watoœci¹ niekapilarn¹, co jest cech¹ odró¿niaj¹c¹ badane gleby od gleb pobagiennych wytworzonych na pod³o¿u mineralnym (NiedŸwiecki 1987, Sammel 2004). Wysoka iloœæ kapilar sprzyja wysokiemu pod-si¹kowi wód gruntowych i jej gromadzeniu w osa-dach wêglanowych, co w latach wilgotnych mo¿e powodowaæ deficyt powietrza glebowego (Krzywo-nos 1993). Stwierdzone œrednie poziomy wód grun-towych wskazuj¹ na mo¿liwoœæ nadmiernego
uwil-GRZEGORZ JARNUSZEWSKI r e m u N u l i f o r p e l i f o r P . o N m o i z o P n o z i r o H æ œ o k o b ê ³ G h t p e D O C a C 3 Stratyprzy u i n e z r a ¿ n o s s o L n o i t i n g i b f M 1 pH Corg N g o C/N Ogólnazawartoœæmakropierwiastkówimikropierwiastków s t n e m e l e o r c i m l a t o t d n a s t n e m e l e o r c a m l a t o t f o t n e t n o C P Ca Mg K Fe Mn Zn Cu m c % H2O KCl g⋅ gk–1s.m. g⋅ gk –1s.m. m ⋅ ggk–1s.m. 1 Auk 1 k g C 2 k g C 5 2 – 0 * ) l p ( 2 4 – 5 2 * ) l p ( 5 7 – 2 4 2 , 7 2 5 , 6 2 4 , 8 7 , 2 1 6 , 1 8 , 0 1 , 0 6 9 , 1 7 8 , 0 9 2 4 , 7 4 8 , 7 1 9 , 7 1 2 , 7 2 8 , 7 8 9 , 7 0 8 , 3 4 0 5 , 4 5 0 , 2 9 4 , 5 1 6 , 0 7 2 , 0 0 , 8 4 , 7 6 , 7 6 5 , 0 8 2 , 0 0 2 , 0 0 5 1 5 1 1 6 2 8 2 , 1 4 7 , 0 6 4 , 0 7 3 , 0 0 1 , 0 0 1 , 0 0 , 5 2 4 , 7 6 , 6 4 7 3 , 0 3 0 1 , 0 2 9 0 , 0 0 , 2 2 8 , 9 0 , 0 1 0 7 , 6 4 9 , 3 2 2 , 4
2
Aukp p k u A m L 1 m L 2 m L 3 m L k G 2 k G 3 0 3 – 0 8 3 – 0 3 0 6 – 8 3 1 9 – 0 6 9 9 – 1 9 * ) i y p ( 0 3 1 – 9 9 * ) g p ( 0 5 1 – 0 3 1 9 , 2 4 2 , 5 6 2 , 7 7 7 , 3 8 2 , 1 5 6 , 4 1 6 , 1 3 , 7 1 , 5 8 , 2 7 , 1 8 , 1 1 , 2 6 , 5 8 , 9 4 8 , 9 2 0 , 0 2 5 , 4 1 1 , 7 4 3 , 3 8 8 , 2 9 3 4 , 7 9 7 , 7 7 7 , 7 8 8 , 7 2 0 , 8 8 8 , 7 1 6 , 7 7 1 , 7 0 4 , 7 1 4 , 7 6 5 , 7 4 5 , 7 1 2 , 7 3 2 , 7 0 4 , 3 2 0 9 , 2 1 0 2 , 4 0 1 , 3 5 9 , 4 5 4 , 4 5 0 , 2 2 3 5 , 3 1 0 , 2 8 7 , 0 8 9 , 0 5 7 , 0 2 6 , 0 9 5 , 0 6 , 6 4 , 6 4 , 5 2 , 3 6 , 6 2 , 7 4 , 7 3 2 7 , 0 1 6 , 0 3 3 , 0 8 1 , 0 2 2 , 0 9 3 , 0 1 1 , 0 1 7 1 0 7 2 9 2 3 0 0 4 2 3 2 3 3 8 9 6 , 2 3 8 , 2 7 0 , 3 8 4 , 3 1 7 , 3 5 0 , 9 7 4 , 1 6 8 , 1 6 9 , 0 4 9 , 0 8 8 , 0 4 0 , 1 1 8 , 4 0 9 , 0 2 , 5 4 1 9 , 7 3 1 5 , 1 7 1 0 , 3 4 6 , 5 4 9 , 3 3 1 5 , 5 3 9 3 8 , 0 9 6 7 , 0 2 8 7 , 0 3 1 4 , 0 0 1 7 , 0 9 0 4 , 0 0 7 0 , 0 3 , 8 3 9 , 8 1 2 , 6 1 6 , 4 1 2 , 7 1 7 , 5 5 9 , 9 1 4 7 , 4 1 3 3 , 9 2 7 , 4 2 2 , 5 3 3 , 7 4 4 , 6 1 1 1 , 83
Aukp 1 m L 2 m L 3 m L 4 m L 5 m L k G 2 k G 3 9 2 – 0 6 5 – 9 2 5 9 – 6 5 0 2 1 – 5 9 0 7 1 – 0 2 1 0 0 2 – 0 7 1 * ) p g ( 0 4 2 – 0 0 2 * ) i y p ( 3 8 2 – 0 4 2 0 , 0 4 7 , 3 9 9 , 4 9 6 , 2 9 5 , 7 8 3 , 0 8 3 , 2 2 0 , 4 1 2 , 4 1 8 , 1 4 , 2 0 , 4 6 , 4 6 , 3 6 , 2 1 , 2 8 , 5 4 5 , 4 8 , 2 4 , 3 0 , 8 1 , 6 1 1 , 5 7 9 , 3 8 9 5 , 7 6 8 , 7 3 7 , 7 5 6 , 7 8 3 , 7 2 2 , 7 6 3 , 7 1 6 , 7 5 1 , 7 4 9 , 7 6 8 , 7 2 7 , 7 6 3 , 7 3 3 , 7 7 3 , 7 6 2 , 7 5 6 , 6 4 0 9 , 5 5 5 , 8 5 4 , 5 1 5 9 , 0 2 5 1 , 8 1 0 3 , 1 1 0 9 , 5 6 2 , 6 5 6 , 0 5 8 , 0 3 3 , 1 3 0 , 2 7 6 , 1 6 0 , 1 6 4 , 0 5 , 7 1 , 9 1 , 0 1 6 , 1 1 3 , 0 1 9 , 0 1 7 , 0 1 8 , 2 1 5 0 , 1 1 2 , 0 2 2 , 0 2 2 , 0 4 2 , 0 3 2 , 0 8 2 , 0 8 3 , 0 3 8 1 2 2 4 3 9 4 8 6 4 6 4 4 3 8 3 4 6 9 2 2 5 , 2 9 0 , 3 3 6 , 3 6 2 , 3 6 9 , 2 3 6 , 3 9 9 , 4 1 4 , 8 3 3 , 1 4 0 , 0 4 0 , 0 6 0 , 0 4 1 , 0 0 9 , 0 1 3 , 2 1 3 , 5 7 , 0 0 2 3 , 7 2 4 , 5 2 8 , 2 3 3 , 6 4 3 , 5 8 7 , 2 9 0 , 9 3 1 8 7 0 , 1 3 2 1 , 1 5 5 2 , 1 0 0 2 , 1 0 1 9 , 0 9 0 5 , 0 9 4 0 , 1 0 3 5 , 0 7 , 0 4 5 , 5 9 , 3 2 , 7 8 , 7 7 , 6 1 5 , 4 2 8 , 6 4 3 3 , 8 2 7 7 , 2 7 7 , 2 6 6 , 2 1 3 , 3 7 7 , 6 2 5 , 6 4 0 , 5 14
Aukp 1 m L 2 m L 3 m L k G 2 k G 3 3 3 – 0 7 5 – 3 3 8 8 – 7 5 0 3 1 – 8 8 * ) i y p ( 0 4 1 – 0 3 1 * ) p g ( 0 5 1 – 0 4 1 2 , 5 5 8 , 1 9 1 , 0 8 7 , 8 7 8 , 2 1 4 , 3 3 , 0 1 2 , 1 4 , 1 2 , 2 0 , 2 8 , 0 6 , 4 3 0 , 7 5 , 8 1 2 , 9 1 1 , 5 8 8 , 5 9 8 5 , 7 1 0 , 8 2 8 , 7 3 8 , 7 0 8 , 7 1 8 , 7 1 2 , 7 9 6 , 7 6 2 , 7 0 4 , 7 5 3 , 7 5 6 , 7 0 9 , 7 3 0 2 , 3 0 8 , 2 0 9 , 6 5 0 , 5 0 0 , 3 7 8 , 4 4 4 , 0 5 5 , 0 1 8 , 0 5 4 , 0 8 1 , 0 8 , 7 3 , 7 1 , 5 5 , 8 2 , 1 1 7 , 6 1 1 8 , 0 3 1 , 0 3 1 , 0 8 1 , 0 1 4 , 0 2 2 , 0 7 3 2 1 6 4 6 9 3 6 6 3 1 3 8 5 4 , 2 1 8 , 2 3 1 , 3 9 4 , 4 9 5 , 6 8 4 , 1 1 5 , 0 6 4 , 0 4 8 , 0 7 9 , 0 1 9 , 2 4 8 , 0 1 , 0 7 9 , 9 2 4 , 2 5 1 , 2 2 3 , 7 4 7 , 5 3 8 5 8 , 0 0 6 5 , 0 1 0 4 , 0 1 0 3 , 0 8 3 2 , 0 6 7 0 , 0 5 , 3 3 2 , 6 5 , 5 1 6 , 7 1 7 , 1 4 3 , 7 1 5 7 , 6 1 6 9 , 3 4 7 , 5 8 1 , 9 8 4 , 2 1 6 3 , 75
Auk 2 k u A 1 m L 2 m L 3 m L 4 m L 5 m L 6 m L k G 2 1 k G 3 2 k G 3 9 3 – 0 9 5 – 9 3 3 6 – 9 5 9 0 1 – 3 6 5 2 1 – 9 0 1 5 6 1 – 5 2 1 3 0 2 – 5 6 1 4 2 2 – 3 0 2 * ) g y p ( 5 6 2 – 4 2 2 * ) z g ( 0 8 2 – 5 6 2 * ) p g ( 0 9 2 – 0 8 2 0 , 2 3 6 , 2 3 3 , 4 6 7 , 5 8 6 , 2 8 3 , 2 8 5 , 5 7 6 , 0 5 7 , 9 1 1 , 1 1 8 , 6 0 , 5 1 , 6 5 , 5 2 , 1 1 , 1 8 , 0 4 , 1 1 , 4 8 , 8 9 , 1 0 , 1 0 , 3 6 3 , 1 6 2 , 0 3 0 , 3 1 3 , 6 1 9 , 6 1 2 , 3 2 3 , 5 4 5 , 1 7 1 , 7 8 2 , 2 9 9 5 , 7 1 7 , 7 8 4 , 7 6 8 , 7 4 7 , 7 0 7 , 7 3 6 , 7 7 7 , 7 0 1 , 7 7 3 , 7 9 4 , 7 0 3 , 7 5 2 , 7 3 3 , 7 4 5 , 7 0 3 , 7 9 4 , 7 0 5 , 7 8 3 , 7 7 9 , 6 2 3 , 7 1 5 , 7 0 2 , 6 1 0 1 , 8 1 5 9 , 1 1 0 4 , 2 5 7 , 1 5 7 , 1 0 8 , 3 0 3 , 2 1 0 1 , 7 4 0 7 , 8 5 0 , 4 6 4 , 2 9 8 , 2 6 6 , 1 4 4 , 0 3 4 , 0 3 3 , 4 5 6 , 0 6 4 , 1 4 5 , 4 5 6 , 0 8 2 , 0 6 , 6 3 , 6 2 , 7 5 , 5 1 , 4 4 , 0 8 , 5 4 , 8 4 , 0 1 4 , 3 1 5 , 4 1 4 7 , 0 3 6 , 0 0 4 , 0 8 1 , 0 8 1 , 0 8 1 , 0 9 1 , 0 5 2 , 0 3 3 , 0 3 3 , 0 4 2 , 0 4 1 1 7 0 1 9 6 2 8 8 3 2 8 1 1 9 1 5 2 3 5 0 2 0 5 3 2 2 1 1 5 , 2 9 2 , 2 1 9 , 1 2 8 , 2 1 7 , 2 4 7 , 2 2 7 , 3 3 6 , 2 1 0 8 , 3 2 5 , 6 4 4 , 3 5 8 , 1 8 6 , 0 3 2 , 0 1 4 , 0 5 5 , 0 6 6 , 0 3 1 , 1 4 9 , 2 6 8 , 4 0 2 , 4 2 2 , 2 6 , 4 6 2 , 8 8 8 , 8 5 6 , 3 2 0 , 1 2 4 , 4 3 5 , 4 4 5 , 3 2 1 9 , 4 6 6 , 5 3 8 , 2 8 0 7 7 , 0 6 4 9 , 0 4 1 2 , 1 5 0 6 , 0 2 0 4 , 0 1 0 4 , 0 6 5 4 , 0 4 1 7 , 0 0 3 0 , 1 5 9 3 , 0 6 9 1 , 0 4 , 9 3 6 , 8 2 0 , 5 1 6 , 9 4 , 3 1 4 , 5 1 3 , 3 2 8 , 5 3 6 , 4 5 3 , 2 4 1 , 4 2 9 6 , 9 5 4 , 9 6 8 , 7 6 9 , 2 8 8 , 2 6 1 , 4 3 9 , 9 7 2 , 4 1 0 3 , 2 1 8 2 , 1 1 3 1 , 7 TABLE 1. Some properties of post-bog soils in vicinity of lake Dubie (Mfb – Non-carbonates fraction)29 Charakterystyka w³aœciwoœci gleb pobagiennych na wêglanowych osadach limnicznych
gotnienia gleb reprezentowanych przez odkrywki O3 i O4. Wp³ywu iloœci materii organicznej na w³aœci-woœci wodne gleb dowodzi wielu autorów (Uggla 1976, Krzywonos 1993, Marcinek i Spychalski 1998, Meller 2006, Sammel et al. 2008).
Postêpuj¹cy proces mineralizacji gleb organicz-nych prowadzi do przekszta³cenia gleb torfowych w murszowe, a w koñcowym stadium w murszaste i mineralne (Piaœcik i Gotkiewicz 2004). Proces ten uznawany jest za g³ówn¹ przyczynê obni¿enia poro-watoœci gleby, pogorszenia jej w³aœciwoœci wodnych i redukcji wody potencjalnie u¿ytecznej dla roœlin (Marcinek i Spychalski 1998, Dawson et al. 2010, Kechavarzi et al. 2010, Verry et al. 2011). Ponadto przyczyn¹ pogarszania warunków wodnych gleb pobagiennych mo¿e byæ zwiêkszona koncentracja CaCO3 w poziomach powierzchniowych, który zo-staje wprowadzony m.in. za spraw¹ uprawy p³u¿nej oraz spadek podsi¹ku kapilarnego na skutek hydrau-licznej opornoœci miêdzywarstwowej (Marcinek i Spychalski 1998, Meller 2006). Analizowane gleby (czarne ziemie murszaste) wytworzone na osadach wapiennych ró¿ni¹ siê od czarnych ziem wytworzo-nych na pod³o¿u mineralnym pochodz¹cych z
ró¿-nych regionów Polski (Habel et al. 2007), maj¹ ni¿sz¹ gêstoœæ objêtoœciow¹ i wiêksz¹ porowatoœæ ogóln¹ oraz s¹ zasobniejsze w próchnicê i azot ogólny cho-cia¿ wykazuj¹ ni¿szy stosunek C:N.
Porównuj¹c badane gleby pobagienne z innymi p³ytkimi glebami organogenicznymi wytworzonymi na osadach wapiennych badanymi przez Krzywono-sa (1993), Mellera (2006) lub Jarnuszewskiego i Mel-lera (2013) mo¿na stwierdziæ, ¿e wykazuj¹ one zbli-¿one w³aœciwoœci.
WNIOSKI
1. Na obszarze badawczym wystêpowa³y czarne zie-mie murszaste oraz gleby murszowate, które cha-rakteryzowa³y siê wysok¹ zawartoœci¹ CaCO3 (szczególnie poziomy uprawne), oraz by³y zasob-ne w ogólzasob-ne formy Ca i Mg oraz ubogie w P i K, ponadto wykazywa³y w¹ski stosunek C:N. Najza-sobniejsze w makroelementy i mikroelementy by³y gleby u¿ytkowane jako grunty orne.
2. Gleba murszowata zlokalizowana najbli¿ej brze-gu rzeki Drawy charakteryzowa³a siê ni¿sz¹ za-wartoœci¹ P, Mg, K, Fe, Mn, Zn i Cu w poziomie
TABELA 2. Wybrane w³aœciwoœci fizyczne badanych gleb pobagiennych TABLE 2. Some physical properties researches post-bog soils
*Poziom wody gruntowej zarejestrowany w trakcie wykonywania gleboznawczych prac terenowych; ground water level recorded during the execution of soil science field work. **Œredni poziom wód gruntowych w piezometrach w latach 2011/2012; mean groundwater level in piezometers in years 2011/2012. r e m u N u l i f o r p e l i f o r P . o N æ œ o k o b ê ³ G h t p e D m o i z o P n o z i r o H æ œ o t s ê G y t i s n e D æ œ o t a w o r o P y t i s o r o P a n d o w æ œ o n m e j o P y t i c a p a c r e t a W y d o w m o i z o P j e w o t n u r g l e v e l r e t a w d n u o r G a w i c œ a ³ w c i f i c e p s a w o i c œ o t ê j b o k l u b a n l ó g o l a t o t a n r a l i p a k e i n r i a a n l a u t k a l a u t c a a n r a l i p a k y r a l l i p a c g M ⋅m–3 m3⋅m–3 cmp.p.t. 1 0–25 2 4 – 5 2 5 7 – 2 4 k u A 1 k g C 2 k g C 9 4 , 2 7 6 , 2 3 6 , 2 5 8 , 0 8 9 , 0 8 4 , 1 8 5 6 , 0 3 3 6 , 0 7 3 4 , 0 8 9 0 , 0 4 8 0 , 0 2 5 0 , 0 2 2 3 , 0 5 9 3 , 0 6 0 3 , 0 0 6 5 , 0 9 4 5 , 0 5 8 3 , 0 * 5 7 2 0–30 8 3 – 0 3 0 6 – 8 3 1 9 – 0 6 9 9 – 1 9 0 3 1 – 9 9 p k u A p k u A m L 1 m L 2 m L 3 m L k G 2 7 5 , 2 3 6 , 2 6 6 , 2 7 6 , 2 3 6 , 2 6 6 , 2 5 4 , 0 6 1 , 1 0 1 , 1 5 0 , 1 0 2 , 1 0 3 , 1 6 2 8 , 0 0 6 5 , 0 7 8 5 , 0 7 0 6 , 0 3 4 5 , 0 3 1 5 , 0 2 6 0 , 0 3 5 0 , 0 2 7 0 , 0 4 6 0 , 0 9 3 0 , 0 4 3 0 , 0 0 5 1 , 0 3 3 4 , 0 6 2 4 , 0 9 9 4 , 0 4 7 4 , 0 2 4 4 , 0 6 0 2 , 0 7 0 5 , 0 5 1 5 , 0 3 4 5 , 0 4 0 5 , 0 9 7 4 , 0 * * 5 8 , * 5 1 1 3 0–29 6 5 – 9 2 5 9 – 6 5 0 2 1 – 5 9 p k u A 1 m L 2 m L 3 m L 1 5 , 2 4 6 , 2 3 6 , 2 9 5 , 2 9 8 , 0 9 0 , 1 9 9 , 0 8 7 , 0 4 4 6 , 0 9 8 5 , 0 6 2 6 , 0 0 0 7 , 0 2 3 0 , 0 3 2 0 , 0 3 2 0 , 0 1 1 0 , 0 5 6 5 , 0 7 3 5 , 0 8 7 5 , 0 3 8 6 , 0 2 1 6 , 0 6 6 5 , 0 3 0 6 , 0 9 8 6 , 0 * * 8 6 , * 0 2 1 4 0–33 7 5 – 3 3 8 8 – 7 5 0 3 1 – 8 8 p k u A 1 m L 2 m L 3 m L 2 5 , 2 7 6 , 2 6 6 , 2 5 6 , 2 5 9 , 0 9 2 , 1 8 1 , 1 5 1 , 1 4 2 6 , 0 9 1 5 , 0 6 5 5 , 0 8 6 5 , 0 8 5 0 , 0 8 2 0 , 0 1 1 0 , 0 1 1 0 , 0 8 9 4 , 0 8 4 4 , 0 6 3 5 , 0 3 5 5 , 0 6 6 5 , 0 1 9 4 , 0 5 4 5 , 0 7 5 5 , 0 * * 9 4 , * 2 1 1 5 0–39 9 5 – 9 3 3 6 – 9 5 9 0 1 – 3 6 5 2 1 – 9 0 1 k u A 2 k u A 1 m L 2 m L 3 m L 8 5 , 2 8 5 , 2 2 6 , 2 5 6 , 2 3 6 , 2 1 2 , 1 2 1 , 1 4 2 , 1 2 2 , 1 4 0 , 1 0 3 5 , 0 5 6 5 , 0 6 2 5 , 0 9 3 5 , 0 7 0 6 , 0 8 0 1 , 0 1 8 0 , 0 5 5 0 , 0 8 4 0 , 0 6 4 0 , 0 8 7 2 , 0 5 1 3 , 0 7 3 3 , 0 8 3 4 , 0 2 1 5 , 0 2 2 4 , 0 4 8 4 , 0 1 7 4 , 0 1 9 4 , 0 1 6 5 , 0 * * 5 6 1 , * 4 3 2
powierzchniowym ni¿ czarne ziemie murszaste. Niska zawartoœæ ogólnych form P, Mg, K, Fe i Mn w poziomach mineralnych gleby murszowatej mo¿e wskazywaæ na intensywne wymywanie tych pierwiastków przez wody gruntowe pozostaj¹ce w kontakcie hydraulicznym z wodami rzeki. 3. Zarówno poziomy powierzchniowe jak i osady
wêglanowe charakteryzowa³y siê wysok¹ porowa-toœci¹ ogóln¹ oraz kapilarn¹ oraz zbyt nisk¹ poro-watoœci¹ powietrzn¹, wymienione w³aœciwoœci w po³¹czeniu z wysokimi œrednimi poziomami wód gruntowych wskazuj¹, ¿e badane gleby uprawne mog¹ byæ okresowo nadmiernie uwilgotnione.
LITERATURA
B³aszkiewicz M., 2007. Geneza i ewolucja mis jeziornych na m³odoglacjalnym obszarze Polski – wybrane problemy. Stu-dia Limnologica et Telmatica 1(1): 5–16.
Brouns K., Verhoeven J.T.A., Hefting M.M., 2014. Short period of oxygenation releases latch on peat decomposition. Science of the Total Environment 481: 61–68.
Cabezas A., Gelbrecht J., Zwirnmann E., Barth M., Zak D., 2012. Effects of degree of peat decomposition, loading rate and tem-perature on dissolved nitrogen turnover in rewetted fens. Soil Biology & Biochemistry 48: 182–191.
Dawson Q., Kechavarzi C., Leeds-Harrison P.B., Burton R.G.O., 2010. Subsidence and degradation of agricultural peatlands in the Fenlands of Norfolk, UK. Geoderma 154: 181–187. Dobrowolski R., Zió³ek M., Ba³aga K., Melke J., Bogucki A.,
2010. Radiocarbon age and geochemistry of the infillings of small closed depressions from Western Polesie (Poland SE, Ukraine NW). Geochronometria 36: 39–46.
Ewing J.M., Verpaskas M.J., Broome S.W., White J.G., 2012. Changes in wetland soil morphological and chemical properties after 15, 20, and 30 years of agricultural production. Geoderma 179–180: 73–80.
Glatzel S., Lemke S., Gerold G., 2006. Short-term effects of an exceptionally hot and dry summer on decomposition of surface peat in a restored temperate bog. European Journal of Soil Biology 42: 219–229.
Habel A.Y., Kaczmarek Z., Mocek A., 2007. Selected physical and chemical properties and the structure condition of pha-eozems formed from different parent materials. Part I. Physical and chemical properties. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 52(3): 45–49.
Haraguchi A., Kojima H., Hasegawa C., Takahashi Y., Iyobe T., 2002. Decomposition of organic matter in peat soil in a mine-rotrophic mire. European Journal of Soil Biology 38: 89–95. Jäger H., Achermann M., Waroszewski J., Kaba³a C., Malkie-wicz M., Gärtner H., Dahms D., Krebs R., Egli M., 2015. Pre-alpine mire sediments as a mirror of erosion, soil formation and landscape evolution during the last 45 ka. Catena 128: 63–79.
Jarnuszewski G., Meller E., 2013. W³aœciwoœci p³ytkich gleb pobagiennych na kredzie jeziornej oraz ocena sk³adu chemicz-nego wód gruntowych. Uniwersytet Zielonogórski, Zeszyty Naukowe 149, In¿ynieria Œrodowiska 29: 5–13.
Kalembasa D., Paku³a K., Becher M., 2008. Profile differences of Fe, Al and Mn in the peat-muck soils in the upper Liwiec River valley. Acta Scientiarium Polonorum 8(2): 3–8. Kalinowska K., 1961. Zanikanie jezior polodowcowych w Polsce.
Przegl¹d Geograficzny 33(3): 511–516.
Karaca A., Turgay O.C., Tamer N., 2006. Effects of humic deposit (gyttja) on soil chemical and microbiological properties and heavy metal availability. Biology and Fertility of Soils 42: 585–592.
Kechavarzi C., Dawson Q., Leeds-Harrison P.B., 2010. Physical properties of low-lying agricultural peat soils in England. Geoderma 154: 196–202.
Kondracki J., 2001. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN: 441 ss.
Krzywonos K., 1993. Fizyczna i wodna charakterystyka gleb mineralno-murszowych wêglanowych na kredzie jeziornej. Wiadomoœci IMUZ 17(3): 57–75.
Lemkowska B., 2013. „Rêdziny czwartorzêdowe” w Systematy-ce gleb Polski. Roczniki Gleboznawcze – Soil ScienSystematy-ce Annual 64(4): 135–139.
Lemkowska B., Sowiñski P., 2008. Ewolucja „rêdzin pojezioro-wych” w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego. Roczniki Gle-boznawcze – Soil Science Annual 59(1): 134–140.
Liu C., Xie G., Huang H., 2006. Shrinking and drying up of Baiyangdian Lake wetland: a natural or human cause? Chinese Geographical Science 16(4): 314–319.
£abaz B., Kaba³a C., 2014. Geneza, w³aœciwoœci i klasyfikacja czarnych ziem w Polsce. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(2): 80–90.
£yduch L., 1968. Warunki glebowe zbiorowiska œmia³ka darnio-wego i mozgi trzcinowatej okolic jeziora Bêdgoszcz. Zeszyty Naukowe WSR Szczec. 28: 93–112.
Marcinek J., Spychalski M., 1998. Degradacja gleb organicznych doliny Obry po ich odwodnieniu i wieloletnim rolniczym u¿yt-kowaniu. Zeszyty Problemowe Postêpu Nauk Rolniczych 460: 219–236.
Markowski S., 1980. Struktura i w³aœciwoœci podtorfowych osa-dów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. [W:] Kreda jeziorna i gytie. Materia³y konferencji naukowo-technicznej, Gorzów Wlkp., Zielona Góra, 2: 44–55.
Meller E., 2004. Niektóre w³aœciwoœci chemiczne ró¿nie u¿ytkowa-nych gleb gytiowo-murszowych w pobli¿u jeziora Miedwie. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(3): 139–146. Meller E., 2006. P³ytkie gleby organogeniczno-wêglanowe na kredzie jeziornej i ich przeobra¿enia w wyniku uprawy. Aka-demia Rolnicza w Szczecinie, Rozprawy 233: 1–115. Mendyk £., Markiewicz M., Jankowski M., Derdzikowski P.,
2014. Przekszta³cenia pokrywy glebowej wskutek odwodnienia. [W:] Antropogeniczne przekszta³cenia pokrywy glebowej Brodnickiego Parku Krajobrazowego (Œwitoniak M., Jankow-ski M., Bednarek R., redaktorzy). Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruñ: 85–109.
NiedŸwiecki E., 1987. W³aœciwoœci fizyczne i chemiczne piasz-czystych gleb murszowatych w obrêbie Doliny Dolnej Odry i Równiny Goleniowskiej. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 38(2): 185–193.
NiedŸwiecki E., £yduch L., 1992: Zawartoœæ niektórych mikroele-mentów w glebach gytiowo-murszowych oraz w roœlinnoœci trawiastej nad Jeziorem Miedwie. [W:] Materia³y VII Sympo-zjum Mikroelementy w rolnictwie. Wroc³aw: 340–342.
31 Charakterystyka w³aœciwoœci gleb pobagiennych na wêglanowych osadach limnicznych
Nowaczyk B., Tobolski K., 1979. Geneza i wiek rynien glacjal-nych i wype³niaj¹cych je osadów biogeniczglacjal-nych w Wilczu i Pomorsku [W]: Kreda jeziora i gytie. Materia³y konferencji naukowo-technicznej, Lubniewice, Gorzów Wlkp.: 80–85. Okruszko H., 1956. Zjawisko degradacji torfu na tle rozwoju
tor-fowisk. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych 2: 69–111.
Okruszko H., 1960. Gleby murszowe torfowisk dolinowych i ich chemiczne oraz fizyczne w³aœciwoœci. Roczniki Nauk Rolni-czych F, 74(1): 5–89.
Olkowski M., 1967. Niektóre w³aœciwoœci chemiczne i fizyczne gytii osuszonych jezior mazurskich. Zeszyty Naukowe WSR Olszt. 23: 245–262.
Piaœcik H., Gotkiewicz J., 2004. Przeobra¿enia odwodnionych gleb torfowych jako przyczyna ich degradacji. Roczniki Gle-boznawcze – Soil Science Annual 55(2): 331–338.
Sammel A., 2004. W³aœciwoœci fizyczne i chemiczne gleb mur-szastych strefy brzegowej jeziora D¹bie. Roczniki Gleboznaw-cze – Soil Science Annual 55(1): 209–214.
Sammel A., NiedŸwiecki E., 2006. Zawartoœæ makro- i mikroele-mentów w glebach murszastych w obrêbie Równiny Odrzañ-sko-Zalewowej. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie 6(2): 293–304.
Sammel A., NiedŸwiecki E., Meller E., 2008. W³aœciwoœci fizyczne gleb murszastych równiny Odrzañsko Zalewowej. Rocz-niki Gleboznawcze – Soil Science Annual 59(1): 192–197. Sapek A., Gotkiewicz J., 1977. Rozmieszczenie sk³adników
mi-neralnych w profilach gleby torfowej z obiektu Kuwasy ró¿-nie u¿ytkowanej i nawo¿onej. Roczniki Nauk Rolniczych F, 79(3): 113–134.
Sowiñski P., Lemkowska B., 2010. Makrosk³adniki w glebach obni¿eñ pojeziornych na Pojezierzu Olsztyñskim. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 61(2): 87–94.
Stüben D., Walpersdorf E., Voss K., Rönicke H., Schimmele M., Baborowski M., Luther G., Elsner W., 1998. Application of lake marl at Lake Arendsee, NE Germany: First results of a geochemical monitoring during the restoration experiment. The Science of the Total Environment 218: 33–44.
Systematyka gleb Polski, 2011. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(3): 1–193.
Uggla H., 1968. Bagienne i murszowe gleby gytiowiska G¹zwa. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 18(2): 369–413. Uggla H., 1969. Gleby gytiowe Pojezierza Mazurskiego. Cz. II. W³aœciwoœci fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb gytiowo-bagiennych i gytiowo-murszowych. Zeszyty Naukowe WSR Olszt. 25(3): 583–605.
Uggla H., 1971. Chrakterystyka gytii i gleb gytiowych Pojezie-rza Mazurskiego w œwietle dotychczasowych badañ Katedry Gleboznawstwa WSR w Olsztynie. Zeszyty Problemowe Po-stêpów Nauk Rolniczych 107: 13–25.
Uggla H., 1976. „Rêdziny” Pojezierza Mazurskiego. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 27(2): 113–125. Verhoeven J.T.A., 2014. Wetlands in Europe: perspectives for
restoration of a lost paradise. Ecological Engineering 66: 6–9. Verry S.E., Boelter D.H., Päivänen J., Nichols S.D., Malterer T., Gafni A., 2011. Physical properties of organic soils. [In:] Peatland biogeochemistry and watershed hydrology (Kolka R.K., Sebestyen S.D., Verry E.S., Brooks K.N., Editors). Taylor and Francis, New York: 135–176.
Zawadzki S., 1957. Badania genezy i ewolucji gleb b³otnych wêglanowych Lubelszczyzny. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska Lublin – Polonia 12(1): 1–78.
Received: September 8, 2015 Accepted: April 29, 2016
Characterization of some physical and chemical properties of post-bog
soils developed from limnic deposits in vicinity of lake Dubie
(Western Pomerania, NW Poland)
Abstract: Post-bog soils developed from limnic calcareous sediments are closely related to a young-glacial landscape and
post-glacial lakes in Northern Poland. The studies conducted in 2010–2012 on post-bog soils near lake Dubie (Równina Drawska, NW Poland), partially used as an arable land. The goal of research was to characterise some chemical and physical properties of post-bog soils developed from carbonate deposits near lake Dubie. The soils of the analysed area developed from lacustrine chalk and calca-reous gyttja belong to black earth and mucky soils. Organic matter content in surface horizons ranged from 5.0 to14.2%, content of CaCO3 from 27.2 to 55.2%, the highest carbonate content was found in arable soil. The soils of the study area were characterised by a narrow C/N ratio, low level of total form of P and a high content of Ca. Specific density of surface horizons was in the range 2.49 to 2.58 Mg⋅m–3, bulk density from 0.445 to 1.212 Mg⋅m–3. High porosity was also found in the examined formations, from 0.826 in
surface horizons and 0.700 m3⋅m–3 in limnic deposits.
