223 Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-11 i PTG 2008 oraz USDA
SOIL SCIENCE ANNUAL
Vol. 69 No. 4/2018: 223–233
DOI: 10.2478/ssa-2018-0023
http://ssa.ptg.sggw.pl/issues/2018/694 * Dr in¿. M. Stêpieñ, michal1966@gmail.com
WSTÊP
W 2008 roku wprowadzono w Polsce nowy sche-mat podzia³u gleb i utworów mineralnych na grupy granulometryczne PTG 2008 (Polskie Towarzystwo Gleboznawcze 2009) wyznaczaj¹cy górn¹ granicê œrednicy czêœci ziemistych na 2 mm, w pe³ni zgodny z szeroko stosowanym w œwiecie podzia³em opraco-wanym przez Departament Rolnictwa Stanów Zjed-noczonych (United States Department of Agriculture – USDA). Wykonana na podstawie podzia³u PTG 2008 klasyfikacja utworów mineralnych umo¿liwia jednoznaczne porównywanie wyników badañ agro-nomicznych i gleboznawczych wykonywanych w Polsce z wynikami wiêkszoœci badañ zagranicz-nych. Jednoczeœnie wykorzystanie klasyfikacji
uziar-nienia PTG 2008 w nowych publikacjach utrudnia odniesienie siê do wyników badañ historycznych oraz czêœci badañ wspó³czesnych, szczególnie z dziedzi-ny agronomii, w których opisywano lub czêsto nadal opisuje siê gleby zgodnie z wczeœniejszymi klasyfi-kacjami uziarnienia. W klasyfikacjach tych górn¹ granic¹ œrednicy dla czêœci ziemistych by³ 1 mm (PTG w wersji opisanej przez Musierowicza w roku 1956, dalej okreœlana jako PTG/Musierowicz 1956, i bêd¹-ca jej uszczegó³owieniem norma bran¿owa BN-78/ 9180-11, tab. 1). Klasyfikacje uziarnienia gleb we-d³ug starszych zasad nadal obowi¹zuj¹ w klasyfika-cji bonitacyjnej gleb, przy tworzeniu map glebowo-rolniczych (PTG/Musierowicz 1956) i przy okreœla-niu wyceny zasobnoœci i potrzeb wapnowania gleb od roku 1986 (podzia³ na kategorie agronomiczne, MICHA£ STÊPIEÑ 1,2*, EL¯BIETA BODECKA 2, DARIUSZ GOZDOWSKI 1,
MAGDALENA WIJATA 2, JOANNA GROSZYK 2, MARCIN STUDNICKI 1, GRZEGORZ SOBCZYÑSKI 2, JAN ROZBICKI 2, STANIS£AW SAMBORSKI 2
1 Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia³ Rolnictwa i Biologii, Katedra Doœwiadczalnictwa i Bioinformatyki, Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa
2 Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia³ Rolnictwa i Biologii, Katedra Agronomii Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa
Zgodnoœæ pomiêdzy grupami granulometrycznymi
okreœlonymi wed³ug normy BN-78/9180-11
a grupami granulometrycznymi
wed³ug PTG 2008 i klasami uziarnienia USDA
Streszczenie: W Polsce istniej¹ 2 grupy klasyfikacji uziarnienia gleby ró¿ni¹ce siê granicznymi œrednicami cz¹stek dla poszcze-gólnych frakcji granulometrycznych. Starsza grupa klasyfikacji okreœla œrednicê czêœci ziemistych jako mniejsz¹ ni¿ 1 mm i dzieli je na piasek (1,0–0,1 mm), py³ (0,1–0,02 mm) oraz czêœci sp³awialne (< 0,02 mm). Klasyfikacje te, w wersji pochodz¹cej z 1956 roku i okreœlonej jako PTG/Musierowicz 1956, opisanej równie¿ w Systematyce Gleb Polski 1989, s¹ stosowane w bonitacji gruntów i na mapach glebowo-rolniczych. Nowsze wersje tej klasyfikacji – norma bran¿owa z BN-78/9180-11 (1978) i wynikaj¹cy z niej podzia³ gleb na kategorie agronomiczne i opisany w 1986 roku – s¹ stosowane w doradztwie nawozowym i monitoringu suszy rolniczej. W klasyfikacji nowej – PTG 2008 – górna granica czêœci ziemistych zosta³a ustalona na 2 mm, i dziel¹ siê one na frakcjê piaskow¹ (2,0–0,05 mm), py³ow¹ (0,05–0,002 mm) i i³ow¹ (<0,002 mm). Klasyfikacja ta obowi¹zuje w gleboznawstwie i jest zgodna z najszerzej stosowan¹ na œwiecie klasyfikacj¹ uziarnienia opracowan¹ przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (United States Department of Agriculture – USDA). W niniejszej pracy uwzglêdniono wyniki analiz 1087 próbek glebowych repre-zentuj¹cych niemal wszystkie grupy granulometryczne wydzielone wed³ug starszych klasyfikacji uziarnienia oraz klasyfikacji PTG 2008 i USDA. Na podstawie wyników znanych autorom badañ zaproponowano tabelê z przybli¿onym prawdopodobieñstwem wystêpowania grup granulometrycznych PTG 2008 lub klas uziarnienia USDA dla poszczególnych grup granulometrycznych wydzielonych w normie BN-78/9180-11. W przypadku wiêkszoœci grup granulometrycznych (pl, ps, psp, pgl, pgmp, gp, gpp, gl, glp, gc, gcp, ip oraz p³i) wydzielonych na podstawie tej normy, mo¿liwe jest prawid³owe i czêsto jednoznaczne okreœlenie jej przynale¿-noœci do grupy granulometrycznej w klasyfikacji PTG 2008/USDA zgodne z zaleceniami PTG 2008. W wypadku grup granulome-trycznych pglp, pgm, gs, gsp, i, p³g z du¿ym prawdopodobieñstwem mo¿na zaproponowaæ wiêcej ni¿ jeden odpowiednik PTG 2008/ USDA, a w pozosta³ych wypadkach zalecane s¹ dalsze badania.
S. SAMBORSKI
Instytut Uprawy, Nawo¿enia i Gleboznawstwa – IUNG 1990, Kêsik 2016), a tak¿e w Systemie Moni-toringu Suszy Rolniczej (SMSR). Wspomniane wcze-œniej publikacje i inne materia³y dokumentacyjne, w których zastosowano starsze klasyfikacje uziarnienia gleby, mog¹ i powinny byæ wykorzystywane równie¿ obecnie. Potrzebna jest jednak wiedza, jakim grupom granulometrycznym wed³ug klasyfikacji PTG 2008 odpowiadaj¹ poszczególne grupy granulometryczne wed³ug starszych klasyfikacji. Twórcy klasyfikacji PTG 2008 przewidzieli to i okreœlili przybli¿one odpowiedniki grup granulometrycznych pomiêdzy klasyfikacjami BN-78/9180-11, PTG 2008 i USDA, jednak zaproponowali w niej przewa¿nie po jednym odpowiedniku dla ka¿dej z grup lub klas uziarnienia. Jedynymi wyj¹tkami, dla których zaproponowano po dwa odpowiedniki, by³y gliny lekkie pylaste oraz py³y gliniaste. Z badañ wykonanych przed 2008 rokiem (Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Marzec 2007) wynika, ¿e niektóre grupy uziarnienia wed³ug BN-78/9180-11 le¿¹ na granicy klas uziarnienia USDA, a w konsekwencji równie¿ na granicy grup granulometrycznych PTG 2008. Innymi s³owy jedna grupa uziarnienia wed³ug BN-78/9180-11 mo¿e mieæ dwa lub wiêcej odpowiedników w klasyfikacjach USDA i PTG 2008. Do takich grup uziarnienia we-d³ug BN-78/9180-11 nale¿¹ piaski luŸne pylaste i s³a-bogliniaste, piaski gliniaste lekkie pylaste, piaski gliniaste mocne, gliny œrednie i gliny œrednie pylaste, gliny ciê¿kie i gliny ciê¿kie pylaste, a tak¿e py³y zwy-k³e i i³y. Zosta³o to w du¿ej mierze potwierdzone przez póŸniejsze badania Kobierskiego (2010) dotycz¹ce 44 próbek gleb wytworzonych z gliny lodowcowej, Orzechowskiego i Smólczyñskiego (2010) na 239 próbkach gleb aluwialnych oraz Jadczyszyna i in. (2016), na 316 próbkach glebowych z obszaru ca³ej Polski b¹dŸ £opatki (2017) na podstawie 948 próbek glebowych. Nadal jednak istnieje potrzeba dalszej weryfikacji zgodnoœci pomiêdzy grupami granulome-trycznymi okreœlonymi wed³ug starszych klasyfika-cji (BN-78/9180-11) a grupami granulometrycznymi PTG 2008 i klasami uziarnienia USDA na jak naj-wiêkszej liczbie próbek glebowych, wytworzonych ze zró¿nicowanych ska³ macierzystych.
Celem niniejszej pracy jest okreœlenie zgodnoœci pomiêdzy grupami granulometrycznymi gleby
okre-TABELA 1. Listy grup granulometrycznych lub klas uziarnienia wydzielonych w klasyfikacjach uziarnienia gleby PTG/Musiero-wicz 1956, BN-78/9180-11, PTG 2008 oraz USDA
TABLE 1. Lists of granulometric groups or texture classes di-stinguished in soil texture classifications PTG/Musierowicz 1956, BN-78/9180-11, PTG 2008 and USDA m m 1 < r e t e m a i d li o s / h c y t s i m e i z i c œ ê z c a c i n d e r Œ 6 5 9 1 z c i w o r e i s u M / G T P BN-78/9180-11 * ) a n z c i m o n o r g a a i r o g e t a k ( u l k e s a i p – l p Ÿ yn pl–piasekluŸny(1) y t s a l y p y n Ÿ u l k e s a i p – p l p plp–piasekluŸnypylasty(1) y t s a i n il g o b a ³ s k e s a i p – s p ps–piaseks³abogilniasty(1) y t s a l y p y t s a i n il g o b a ³ s k e s a i p – p s p psp–piaseks³abogilniastypylasty(1) i k k e l y t s a i n il g k e s a i p – l g p pgl–piasekgilniastylekki(2) y t s a l y p i k k e l y t s a i n il g k e s a i p – p l g p pglp–piasekgilniastylekkipylasty(2) y n c o m y t s a i n il g k e s a i p – m g p pgm–piasekgilniastymocny(2) y n c o m y t s a i n il g k e s a i p – p m g p y t s a l y p y t s a l y p y n c o m y t s a i n il g k e s a i p – p m g p ) 2 ( a k k e l a n il g – l g gp–gilnapiaszczysta(3) ) 3 ( a k k e l a n il g – l g a t s a l y p a k k e l a n il g – p l g gpp–gilnapiaszczystapylasta(3) ) 3 ( a t s a l y p a k k e l a n il g – p l g a i n d e r œ a n il g – s g gs–gilnaœrednia(4) a t s a l y p a i n d e r œ a n il g – p s g gsp–gilnaœredniapylasta(4) a k ¿ ê i c a n il g – c g gc–gilnaciê¿ka(4) ) 4 ( a k ¿ ê i c o z d r a b a n il g – c b g a t s a l y p a k ¿ ê i c a n il g – p c g gcp–gilnaciê¿kapylasta ³i – i i–³i(4) y t s a l y p ³i – p i ip–³ipylasty(4) y ³ k y w z ³ y p – z ³ p p³p–py³piaszczysty(2) ) 2 ( y ³ k y w z ³ y p – z ³ p ) 3 ( y t s a i n il g ³ y p – g ³ p y t s a li ³ y p – i ³ p p³i–py³ liasty(4) Œrednicaczêœciziemistych/solidiameter<2mm 8 0 0 2 G T P USDA y n Ÿ u l k e s a i p – l p S–sand y t s a i n il g o b a ³ s k e s a i p – s p y t s a i n il g k e s a i p – g p LS–loamysand a t s y z c z s a i p a n il g – p g SL–sandyloam a k k e l a n il g – l g a ³ k y w z a n il g – z g L–loam a t s a li -o t s y z c z s a i p a n il g – i p g SCL–sandyclayloam a t s a li a n il g – i g CL–clayloam y ³ k y w z ³i – z i C–clay i k ¿ ê i c ³i – c i y t s a i n il g ³ y p – g y p SiL–sitlloam y t s a li ³ y p – i y p y ³ k y w z ³ y p – z y p Si–sitl a t s a li -o t s a l y p a n il g – i y p g SiCL–sitlyclayloam y t s a li ³ y p – y p i SiC–sitlyclay
* w nawiasach podano kategorie agronomiczne (IUNG 1990), do któ-rych nale¿y dana grupa granulometryczna wg BN-78/9180-11: 1– gleby bardzo lekkie, 2 – gleby lekkie, 3 – gleby œrednie, 4 – gleby ciê¿kie; opracowanie w³asne.
* in brackets: agronomic categories (IUNG, 1990) assigned to granulo-metric group acc. to BN-78/9180-11: 1 – very light (coarse) soils, 2 – light (coarse) soils, 3 – medium soils, 4 – heavy (fine) soils (elabora-ted by authors).
225 Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-11 i PTG 2008 oraz USDA
œlonymi wed³ug normy bran¿owej BN-78/9180-11 a ich odpowiednikami w klasyfikacji PTG 2008 i USDA zaleconymi przez twórców PTG 2008. Na podstawie badañ w³asnych oraz wczeœniejszych (Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Marzec 2007, Kobierski 2010, Orzechowski i Smólczyñski 2010) opracowano tabe-lê, która podaje prawdopodobieñstwo wyst¹pienia grup granulometrycznych lub klas uziarnienia PTG 2008 i USDA dla grup granulometrycznych wyró¿-nionych w normie bran¿owej BN-78/9180-11.
MATERIA£Y I METODYKA BADAÑ
Niniejszy artyku³ zosta³ napisany na podstawie materia³u badawczego zebranego w trakcie badañ zrealizowanych w ramach projektu POIG.01.03.01-14-041/12 – prowadzonego w Katedrach Agronomii oraz Doœwiadczalnictwa i Bioinformatyki SGGW w Warszawie w latach 2013–2015. Próbki glebowe wykorzystane w badaniach pochodzi³y z kilkunastu miejsc w Polsce i reprezentowa³y szeroki zakres gleb i ska³ macierzystych (tab. 2). Ze wzglêdu na ma³¹licz-TABELA 2. Informacje dotycz¹ce miejsc pochodzenia próbek glebowych uwzglêdnionych w artykule TABLE 2. Information regarding sites of origin of soil samples considered in the present study
,
o w t z d ó w e j o w , t a i w o p , æ œ o w o c s j e i M p i h s d o v i o v , t a i w o p , y t i l a c o L æ œ o k o s y W ) . m . p . n . m ( e d u t i t l A ) .l . s . a . m ( b e l g e t s y z r e i c a m y ³ a k S l a i r e t a m t n e r a p l i o S a b z c i L k e b ó r p f o r e b m u N s e l p m a s 4 1 0 2 – 3 1 0 2 , s t n e m i r e p x e g n i t s e t r a v i t l u C 4 1 0 2 – 3 1 0 2 , e w o n a i m d o a i n e z c d a i w œ o D e i k s r o m o p o i n d o h c a z ,i k z d r a g o ³ a i b , d r a g o ³ a i B 38 glinyzwa³owe/glacialtills(Dobracka2008) 32 e i k s r o m o p -o k s w a j u k ,i k s l e i k a n , o w o t s ¹ z r h C 105 glinyzwa³owe/glacialtills(W³odek2003) 29 e i k s r o m o p ,i k s r o b l a m , o w e s i L 7 osadyaluwialne/aluvialsediments(Mojsk,i1997) 31 e i k z d ó ³ ,i k s r e i g z , z r e i m c u L 177 piaskii¿wirysandrowe/fluvioglacialsandsandgravels ) 5 9 9 1 . n i i a w o k t a l K ( 7 3 e i k c e i w o z a m ,i k c e l d e i s , n y z c o r e S 152 glinyzwa³owe/glacialtills(Bruj1999) 29 ,i k c e i w a ³ s e l o b ,i k c e i w a ³ s e l o B w ó z s a m o T e i k s ¹ l œ o n l o d 3 8 1 piaskii¿wiryrzeczne/fluvioglacialsandsandgravels ) 3 1 0 2 a r u d a B ( 0 3 e i k s l o p o ³ a m ,i k s w o k a r k , e c z r g ê W 250 less/loess(Rutkowsk,i1992) 25 5 1 0 2 – 3 1 0 2 , s t n e m i r e p x e t o l P 5 1 0 2 – 3 1 0 2 , e w o k t e l o p a i n e z c d a i w œ o D e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , 3 1 0 2 n i l e i m I 86 osadyaluwialne/aluvialsediments(Sarnacka,1976) 45 e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , 4 1 0 2 n i l e i m I 86 osadyaluwialne/aluvialsediments(Sarnacka,1976) 62 e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , 3 1 0 2 y r o b O 103 glinyzwa³owe/glacialtills,piaskii¿wiryakumulacji s l e v a r g d n a s d n a s n o i t a l u m u c c a k c a r c / j e w o n i l e z c z s ) 6 7 9 1 , a k c a n r a S ( 4 4 e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , 4 1 0 2 y r o b O 90 piaskii¿wiryrzeczne/fluvioglacialsandsandgravels, ) 6 7 9 1 , a k c a n r a S ( s t n e m i d e s l a i v u l a / e n l a i w u l a y d a s o 1 6 e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , 5 1 0 2 y r o b O 105 glinyzwa³owe/glacialtills,piaskizastoiskowe/icedam d n a s d n a s l a i c a l g o i v u l f / e n z c e z r y r i w ¿ i i k s a i p , s d n a s s t n e m i d e s l a i v u l e d / e n l a i w u l e d y d a s o , s y a l c / y ³ i , s l e v a r g ) 6 7 9 1 a k c a n r a S ( 6 8 4 1 0 2 , s t n e m i r e p x e d l e i F 4 1 0 2 , e w o n a ³ a i n e z c d a i w œ o D e i k s ¹ l œ o n l o d ,i k s ñ i l e z r t s ,l e w i c o h C 168 utworylessopochodne/loessderivedsediments , e n r o d o p y w t s r a w e z s t y ³ p y d e i k e i n , a n r o a w t s r a w ( y w t s r a w ( s l l i t l a i c a l g / e w o ³ a w z y n i l g , ) 2 0 0 2 . n i i y r a J ) G D B C , e n r o d o p 3 2 1 e i k s r o m o p ,i k s p u ³ s , o n m a D 65 glinyzwa³owe/glacialtills(BorówkaiRotnicki2000) 275 e i k c e i w o z a m ,i k s ñ y z c e s a i p , n i l e i m I 86 osadyaluwialne/aluvialsediments(Sarnacka,1976) 143 r e h t O e n n I ,i k s ñ y z r b o d -o k s b u l o g , n y ³ M y w o N e i k s r o m o p -o k s w a j u k 0 8 glinyzwa³owe/glacialtills(Wysota2009) 19 i i m o n o r g A y r d e t a K h c y n w a r p U n i l œ o R a j c k e l o K e i k c e i w o z a m ,i k s w a z s r a w , W G G S 0 0 1 glinyzwa³owe/glacialtills(Sarnacka,1976) 12 a i l a r t s u A , s e l a W h t u o S w e N , e l a d i m r A 1020 brakmo¿liwoœciustalenia 2 e i k s l e b u l ,i k s w a ³ u p , y n i s O 145 glinyzwa³owe/glacialtills(CBDG) 1 e i k c e i w o z a m ,i k c e p r e i s , o w e z d y R 114 i³/clay(Kotarbiñski1998) 1 , ,, , ,S. SAMBORSKI
bê próbek gleb ciê¿kich do analiz w³¹czone zosta³y próbki z innych badañ, realizowanych przez pracowników lub wspó³pracowników Katedry Agro-nomii SGGW, w tym próbki glebowe z Australii (tab. 2) reprezentuj¹ce gleby wytworzone z pêczniej¹cych i³ów (vertisole), których nie spotkano wœród gleb badanych w ramach projektu krajowego. Podobne gleby s¹ równie¿ spotykane w Polsce i zosta³y ujête w Systematyce Gleb Polski 2011 w randze rzêdu. Próbki by³y pobierane przede wszystkim z odwier-tów, ale równie¿ profili glebowych, najczêœciej do g³êbokoœci 90 cm, niekiedy 150 cm. W sumie uwzglêdniono 1087 próbek z warstw akumulacyj-nych, g³êbszych i podœcielaj¹cych.
Ska³y macierzyste badanych gleb okreœlono na podstawie odpowiednich arkuszy Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski (SMGP) w skali 1:50 000 (Sar-nacka 1976, Mojski 1987, Rutkowski 1992, Klatko-wa i in. 1995, Kotarbiñski 1998, Bruj 1999, W³odek 2003, Borówka i Rotnicki 2000, Dobracka 2008, Wy-sota 2009, Badura 2013), których skany najczêœciej dostêpne s¹ w przegl¹darce mapowej Centralnej Bazy Danych Geologicznych (CBDG) na stronie interne-towej Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Do dok³adnego okreœlenia po³o¿enia miejsc pobrania próbek na odpowiednich wydzieleniach SMGP wy-korzystano program QGIS 2.18 (QGIS Development Team 2016), w którym miejsca pobrania próbek gle-bowych wyœwietlono na tle odpowiedniej warstwy rastrowej WMS (ang. Web Map Service, https:// www.geoportal.gov.pl/uslugi/usluga-przegladania-wms, dostêp 28.09.2018) z zasobów Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Dla pola w okolicach miej-scowoœci Chociwel (woj. dolnoœl¹skie), dla którego odpowiedni arkusz SGMP nie jest jeszcze dostêpny, ska³ê macierzyst¹ warstw powierzchniowych gleby (do 40–60 cm) okreœlono jako utwór lessopochodny, podœcielony glinami zwa³owymi, co znajduje potwier-dzenie w dostêpnej literaturze (Jary i in. 2002, Kon-dracki 2011). Do okreœlenia ska³y macierzystej próbek gleb z Australii wykorzystano skany mapy geologicznej (Gilligan i in. 1992), jednak ze wzglêdu na jej skalê (1:250 000) mo¿liwe by³o tylko przybli-¿one okreœlenie epoki pochodzenia tej ska³y.
Próbki glebowe zosta³y przesiane przez sito o œred-nicy oczek 2 mm i poddane analizie granulometrycz-nej metod¹ areometryczno-sitow¹ Casagrande’a w modyfikacji Prószyñskiego. Dyspersja by³a pro-wadzona przez 1 godzinê z u¿yciem szeœciometafos-foranu sodowego i wêglanu sodu. Oznaczono nastê-puj¹ce frakcje gleby: <0,002 mm, 0,002–0,006 mm, 0,006–0,02 mm, 0,02–0,05 mm za pomoc¹ areome-tru Prószyñskiego oraz >2 mm, 1–2 mm, 0,5–1 mm, 0,25–0,5 mm i 0,1–0,25 mm z wykorzystaniem sit.
Wyniki tych analiz pozwoli³y na bezpoœrednie obli-czenie procentowej zawartoœci frakcji piasku, py³u i i³u wed³ug USDA i PTG 2008. W celu okreœlenia procentowej zawartoœci frakcji czêœci ziemistych stosowanych w normie BN-78/9180-11 przeliczono wyniki w taki sposób, aby czêœci ziemiste o œrednicy <1 mm stanowi³y 100%. Dokonano tego na podsta-wie nastêpuj¹cych wzorów:
Piasek1–0,1mm=(Piasek2–0,05 mm–Piasek2–1,0 mm) ×100/ (100–Piasek2–1,0 mm)
Py³0,02–0,1 mm=100–(Piasek1–0,1 mm+Cz.sp³.<0,02 mm) Cz. sp³.<0,02 mm=(Frakcja0,02–0,006 mm+Frakcja0,006–0,002 mm
+I³<0,002 mm) × 100/(100–Piasek2–1,0 mm)
Wyniki zestawiono w formie tabelarycznej (tab. 3), z podaniem liczebnoœci próbek. Zgodnoœæ pomiê-dzy grupami granulometrycznymi w klasyfikacji BN-78/9180-11 oraz PTG 2008 i USDA okreœlono na podstawie odsetka próbek z danej grupy granulo-metrycznej w klasyfikacji BN-78/9180-11 nale¿¹cych do okreœlonej grupy granulometrycznej PTG 2008 lub klasy uziarnienia USDA. Do s³ownego okreœlenia tej zgodnoœci wykorzystano terminologiê zastosowan¹ przez Kaba³ê i Marca (2007), nieznacznie zmodyfi-kowan¹. Po tych modyfikacjach skala ta przyjê³a po-staæ nastêpuj¹c¹:
– jednoznaczny odpowiednik 90,1–100% próbek na-le¿¹cych do grupy granulometrycznej w klasyfi-kacji BN-78/9180-11 znalaz³o siê w grupie granu-lometrycznej PTG 2008 lub klasie uziarnienia USDA zalecanej w klasyfikacji PTG 2008; – bardzo dobry odpowiednik 75,1–90% zgodnoœci
z zaleceniem PTG 2008 i USDA;
– dobry odpowiednik 50,1–75% zgodnoœci; – brak odpowiednika zgodnoœæ 50% i mniejsza.
Na podstawie wyników niniejszych badañ oraz wczeœniejszych prac (Drzyma³a i Mocek 2004, Ka-ba³a i Marzec 2007, z wy³¹czeniem gleb górskich, Kobierski 2010 oraz Orzechowski i Smólczyñski 2010) przygotowano tabelê (tab. 4), w której dla ka¿-dej grupy granulometrycznej wed³ug BN-78/9180-11 podano spotykane grupy granulometryczne w klasy-fikacji PTG 2008 i klasy uziarnienia wed³ug USDA w kolejnoœci zale¿nej od szacowanego prawdopodo-bieñstwa wyst¹pienia wyra¿onego w procentach. Wspomniane prawdopodobieñstwa szacowano osobno dla klasyfikacji PTG 2008 z wykorzystaniem mniejszej liczby próbek oraz USDA (wiêksza liczba próbek). Wynika to st¹d, ¿e w wiêkszoœci wczeœniej-szych prac (Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Ma-rzec 2007 oraz OMa-rzechowski i Smólczyñski 2010)
227
Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-1
1 i PTG 2008 oraz USDA
TABELA 3. Liczba próbek glebowych nale¿¹cych do grup granulometrycznych okreœlonych wed³ug klasyfikacji uziarnienia PTG 1956 i BN 1978 przyporz¹dkowana do grup (klas) uziarnienia okreœlonych wed³ug PTG 2008 i USDA oraz zgodnoœæ tego przyporz¹dkowania do odpowiedników zaleconych przez PTG 2008
TABLE 3. The number of soil samples belonging to soil texture groups determined according PTG 1956 and BN 1978 attributed to soil texture groups (classes) according to PTG 2008 and USDA, and agreement of this attribution with the equivalent recommended by PTG 2008
n – liczba próbek/ number of samples, pogrubione/in bold – przybli¿one odpowiedniki PTG 2008 zalecane przez PTG 2008/approximated equivalents in PTG 2008 classification according to PTG 2008 recommendations, podkreœlone/underlined – przybli¿one odpowiedniki USDA zalecane przez PTG 2008/approximated equivalents in USDA classification according to PTG 2008 recommendations, (w nawia-sie)/(in parenthesis) – bardzo ma³a liczba próbek/very small number of samples (<10%), b.d. – brak danych/no data.
* glp (1) oznacza glinê lekk¹ pylast¹ zawieraj¹c¹ do 7% i³u koloidalnego/denominates „glina lekka pylasta with clay content up to 7%; glp (2) oznacza glinê lekk¹ pylast¹ zawieraj¹c¹ ponad 7% i³u koloidalnego/ denominates „glina lekka pylasta with clay content more than 7%. Patrz klasyfikacja/see classification PTG 2008.
a i n e i n r a i z u a j c a k i f y s a l K e r u t x e t f o n o i t a c i f i s s a l C A D S U S LS SL L SCL CL SiCL SiL Si SC C SiC Zgodnoœæ zrekomen -8 0 0 2 G T P ¹ j c a d h t i w t n e m e e r g A n o i t a d n e m m o c e r ) % ( 8 0 0 2 G T P f o 8 0 0 2 G T P pl ps pg gp gl gz gpi gi gpyi pyg pyi pyz ip iz ic ipy G T P 1956 BN1978 n 27 39 129 194 232 137 67 31 17 51 156 b.d b.d 5 2 3 PTG2008 USDA l p pl 22 21 1 95 100 p l p plp 1 1 (100) (100) s p ps 50 6 33 11 66 88 p s p psp 2 2 (100) (100) l g p pgl 82 4 73 5 89 89 p l g p pglp 6 1 5 (20) (20) m g p pgm 80 41 38 1 51 51 p m g p pgmp 19 1 16 2 84 100 l g gp 78 65 13 83 100 l g 203 29 151 10 13 74 89 p l g gpp 20 14 5 1 70 95 * ) 1 ( p l g 8 7 1 88 12 * ) 2 ( p l g 27 14 13 52 48 s g gs 142 39 43 54 6 38 38 p s g gsp 92 2 44 3 12 31 48 48 c g gc 36 6 15 5 5 5 42 42 c b g b.d. b.d. b.d. b.d. p c g gcp 84 3 7 7 3 64 76 82 i i 11 5 1 0 2 3 0 18 p i ip 20 1 19 95 100 z ³ p p³p 4 3 1 (75) (75) z ³ p b.d. b.d. b.d. b.d. g ³ p 44 12 3 13 14 2 59 70 i ³ p p³i 56 2 20 34 61 96
S. SAMBORSKI
RYCINA. Rozmieszczenie próbek przyporz¹dkowanych do wybranych grup granulometrycznych BN-78/9180-11 PTG 2008 lub klas uziarnienia USDA na trójk¹tach uziarnienia: a – pgm na trójk¹cie PTG 2008/USDA, b – pg/LS na trójk¹cie BN 78/9180-11, c – gs na trójk¹cie PTG 2008/USDA, d – gpi/SCL na trójk¹cie BN 78/9180-11, e – i na trójk¹cie PTG 2008/USDA, f – i oraz ic/C na trójk¹cie BN 78/9180-11
Distribution of chosen granulometric groups on texture triangles: a – pgm on PTG 2008/USDA triangle, b – pg/LS on BN 78/9180-11, c – gs on PTG 2008/USDA triangle, d – gpi/SCL on BN 78/9180-78/9180-11, e – i on PTG 2008/USDA triangle f – i and ic/C on BN 78/ 9180-11
229 Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-11 i PTG 2008 oraz USDA
wykorzystywano najczêœciej klasyfikacjê uziarnienia PTG/Musierowicz 1956, mniej szczegó³ow¹ ni¿ norma BN 78/9180-11 (tab. 4). Ponadto w pracach wydanych przed 2008 odnoszono siê tylko do klasy-fikacji USDA, poniewa¿ klasyfikacja PTG 2008 jesz-cze nie istnia³a.
WYNIKI BADAÑ I DYSKUSJA
Ska³y macierzyste wiêkszoœci badanych gleb (tab. 2) okreœlone na podstawie map geologicznych w wiêkszoœci przypadków by³y zgodne z obserwa-cjami poczynionymi w terenie. Pewne wyj¹tki do-tycz¹ czêœci gleb z okolic miejscowoœci Obory pod Warszaw¹, a zw³aszcza pola objêtego badaniami w roku 2015. W tym przypadku, w wiêkszoœci pró-bek gleba mia³a uziarnienie ró¿nych piasków glinia-stych i glin piaszczyglinia-stych, pomimo, ¿e wed³ug mapy geologicznej (Sarnacka 1976) na polu tym wystêpuj¹ g³ównie i³y warwowe. Tylko w dwóch miejscach tego pola stwierdzono obecnoœæ i³ów na g³êbokoœci 60 cm i wiêcej. Równie¿ na du¿ych fragmentach pola w miejscowoœci Obory, na którym wykonywano badania w roku 2014, SMGP wykazuje obecnoœæ mad pylasto-piaszczystych (lekkich) górnego tarasu zale-wowego Wis³y (Sarnacka 1976), pomimo, ¿e na tym polu przewa¿aj¹ piaski gliniaste i s³abogliniaste, wy-j¹tkowo gliny piaszczyste zwykle o niewielkiej za-wartoœci py³u (0,02–0,1 mm). Utwory bardziej zwiê-z³e lub pylaste bywaj¹ znajdowane poni¿ej warstwy ornej (do 90 cm). Sytuacja taka mo¿e wynikaæ z me-todologii wykonywania SMGP w latach siedemdzie-si¹tych XX w., jednak autorzy nie dotarli do Ÿróde³, które mog³yby potwierdziæ to przypuszczenie.
Gleby wytworzone z osadów plejstoceñskich sta-nowi³y wiêkszoœæ (744) spoœród badanych próbek, podczas gdy 341 próbek stanowi³y wspó³czesne utwo-ry aluwialne (299) i deluwialne (42). Wœród osadów plejstoceñskich przewa¿a³y gliny zwa³owe (472) i piaski ró¿nego pochodzenia (136), ale przede wszyst-kim fluwialne i sandrowe. Znacz¹cy by³ równie¿ udzia³ próbek gleby, wytworzonych z lessów i utwo-rów lessopochodnych (88). Dwie próbki glebowe pobrane w Australii pochodzi³y ze starszych epok geologicznych (Gilligan i in. 1992) karbonu lub de-wonu (brak mo¿liwoœci jednoznacznego ustalenia).
Wyniki niniejszych badañ (tab. 3) wskazuj¹ na wiêksz¹ zgodnoœæ pomiêdzy odpowiednikami grup granulometrycznych BN-78/9180-11, zaleconymi przez PTG 2008 dla klas uziarnienia gleby wed³ug USDA ni¿ dla samych, nowych grup granulometrycz-nych PTG 2008. Wynika to z wiêkszej szczegó³owo-œci tej ostatniej, gdy¿ niektóre klasy uziarnienia USDA zosta³y podzielone na 2 grupy granulometryczne PTG
2008. Rozdzielenie piasku (sand, S) wed³ug USDA na piasek luŸny (pl) i piasek s³abogliniasty (ps) do-konane w PTG 2008 jest niezbêdne z punktu widze-nia rozró¿widze-niawidze-nia gleb faktycznie wystêpuj¹cych w te-renie i ich bonitacji. Podobnie rozdzielenie py³u gli-niastego (silt loam, SiL) USDA na py³ gliniasty (pyg) i py³ ilasty (pyi) pozwala podkreœliæ ró¿nice pomiê-dzy glebami p³owymi i czarnymi ziemiami wytwo-rzonymi z lessu. Równie¿ rozdzielenie gliny piasz-czystej (sandy loam, SL), która jest bardzo niejedno-rodn¹ klas¹ uziarnienia USDA, pozwala na lepsze po-kazanie i opisanie ró¿nic pomiêdzy glebami spotyka-nymi w Polsce nawet na jednym polu.
Ogólna zgodnoœæ pomiêdzy grupami granulome-trycznymi BN-78/9180-11 a ich zalecanymi odpo-wiednikami w klasyfikacji PTG 2008 wynosi³a od zera procent (i³y) do 95% (piaski luŸne, tab. 3). Naj-lepsze odpowiedniki (90,1% zgodnoœci lub wiêcej) zosta³y wskazane dla pl, plp, psp i ip w klasyfikacji PTG 2008 oraz dodatkowo dla gp, gpp i p³i w klasy-fikacji USDA. Bardzo dobre odpowiedniki (75,1– 90% zgodnoœci) w œwietle zaleceñ PTG 2008 znala-z³y: pgl, pgmp, gp, gl, gpp, glp (do 7% i³u koloidal-nego) i gcp dla grup granulometrycznych PTG 2008, a dla klas uziarnienia USDA: pgl, pgmp, gl i gcp, poniewa¿ gp i gpp wykaza³y zgodnoœæ ponad 90% z zaleceniami PTG 2008. Za dobre odpowiedniki (50,1–75% zgodnoœci) mo¿na uznaæ zalecenia PTG dotycz¹ce ps, glp (>7% i³u), p³p, p³g i p³i dla PTG 2008 oraz ps, glp, p³p, p³g i pgm dla USDA. Dla 6 grup granulometrycznych BN-78/9180-11 (i, pglp, pgm, glp, gs, gsp i gc), stwierdzono zgodnoœæ ni¿sz¹ ni¿ 50% z odpowiednikami zaleconymi przez PTG 2008. Dla klas uziarnienia USDA zgodnoœæ <50% po-miêdzy odpowiednikami BN-78/9180-11 zalecony-mi przez PTG 2008 a wynikazalecony-mi niniejszych badañ dotyczy³a jedynie grup granulometrycznych: pglp, pgm, gs, gsp i gc. Tym samym wyniki tych badañ s¹ w du¿ej mierze zbie¿ne z ustaleniami wczeœniejszych prac, w których oceniano zgodnoœci pomiêdzy gru-pami granulometrycznymi okreœlonymi wed³ug star-szej klasyfikacji nazywanej jako PTG (okreœlanej tu-taj jako PTG/Musierowicz 1956) oraz bardzo zbli¿o-nej do klasyfikacji wed³ug BN-78/9180-11, a klasa-mi uziarnienia USDA (Drzyma³a i Mocek 2004, Ka-ba³a i Marzec 2007, £opatka 2017), a tak¿e nowymi grupami granulometrycznymi PTG 2008 (Kobierski 2010, Orzechowski i Smólczyñski 2010). Zbie¿noœæ tych wyników jest szczególnie du¿a w odniesieniu do grup granulometrycznych: pl, pgmp, gp, gpp (naj-lepsze odpowiedniki), gl (bardzo dobre odpowiedni-ki) oraz pgm i glp (dobre odpowiedniodpowiedni-ki) i gsp oraz gc (brak odpowiedników). Dla wiêkszoœci grup granu-lometrycznych BN-78/9180-11 najwy¿sze
prawdopo-S. SAMBORSKI
dobieñstwo wyst¹pienia grupy granulometrycznej PTG 2008 stwierdzono prawie zawsze dla odpowied-nika zaleconego przez tê ostatni¹ klasyfikacjê (tab. 3). Nielicznymi wyj¹tkami by³y pglp (w naszych ba-daniach jego najlepszym odpowiednikiem by³a gp/ SL a nie pg/LS jak zalecane) oraz i³ (g³ównie gpyi/
SiCl, a nie iz/C). Jednak w przypadku obydwu grup granulometrycznych BN-78/9180-11 do dyspozycji by³a niewielka liczba próbek: 5 dla pglp i 11 dla i.
Niektóre grupy granulometryczne BN-78/9180-11 w niniejszych badaniach by³y reprezentowane przez niewielk¹ liczbê próbek, tj.: plp (1), psp (1), pglp (6),
TABELA 4. Grupy granulometryczne/klasy uziarnienia w klasyfikacjach PTG 2008/USDA najczêœciej odpowiadaj¹ce grupom gra-nulometrycznych wed³ug BN-78/9180-11 z podanym prawdopodobieñstwem ich wyst¹pienia w nawiasie
TABLE 4. Granulometric groups/texture classes (in parentheses) in PTG 2008/USDA classifications corresponding to granulometric groups according to BN-78/9180-11 with probability of occurrence (in parentheses)
pogrubione/in bold – przybli¿one odpowiedniki PTG 2008 zalecane przez PTG 2008/ approximated equivalents in PTG 2008 classification accor-ding to PTG 2008 recommendations, podkreœlone/underlined – przybli¿one odpowiedniki USDA zalecane przez PTG 2008/ approximated equiva-lents in USDA classification according to PTG 2008 recommendations, b.d. – brak danych/no data.
* Opracowane na podstawie/based on: badania w³asne/this research (w), Drzyma³a i Mocek 2004 (a), Kaba³a i Marzec 2007 (b), Kobierski 2010 (c), Orzechowski i Smólczyñski (d). ** Klasyfikacja PTG 2008 podaje 2 odpowiedniki dla glp wg BN 78/9180-11. Dla glp (BN) o zawartoœci i³u mniejszej lub równej 7% zalecany jest odpowiednik gp (PTG 2008), dla pozosta³ych gl. Classification PTG 2008 provides 2 equivalents for glp according to BN 78/9180-11. For glp (BN) containing up to 7% of clay gp (PTG 2008)/ SL (USDA) is recommended, for remainining soils – gl/SL. *** Klasyfikacja PTG 2008 podaje 2 odpowiedniki dla p³g wed³ug BN 78/9180-11: pyg i gp (PTG 2008) oraz SiL i SL (USDA).
Classification PTG 2008 provides two equivalents for p³g according to BN 78/9180-11 pyg/SiL and gp/SL (PTG 2008).
-N B ) 1 1 -0 8 1 9 / 8 7 8 0 0 2 G T P Liczbapróbek (Ÿród³o*)/ r e b m u n s e l p m a S ) * e c r u o s ( A D S U Liczbapróbek (Ÿród³o*)/ r e b m u n s e l p m a S ) * e c r u o s ( l p pl(96%),ps(4%) 22(w) S(98%),LS(2%) 1530(a,b,c,w) p l p ps(100%) 1(w) S(54%),LS(43%),SL(3%) 37(a,b,w) s p ps(66%),pg(22%),pl(12%) 50(w) S(66%),LS(34%) 597(a,b,w) p s p pg(100%) 2(w) LS(83%),S(12%),SL(5%) 84(b,w) l g p pg(84%),gp(10%)ps(5%)igl(1%) 83(w) LS(86%),S(8%),SL(7%) 279(a,b,w) p l g p pg(58%),gp(42%) 12(a,c,w) LS(51%),SL(49%) 74(a,b,c,w) m g p pg(52%),gp(48%) 79(w) SL(57%),LS(43%) 194(a,b,w) p m g p gp(86%),gl(9%),pg(5%) 21(c,w) SL(94%),LS(6%) 85(a,b,c,w) p g gp(84%),gl(16%) 80(b,w) SL(99%),LS(1%) 141(a,b,c,w) l g gl(74%),gp(14%),gpi(7%),gz(5%) 207(c,w) SL(88%),SCL(9%),L(3%) 318(a,b,c,w) p p g gp(76%),gl(20%),gz(4%) 25(c,w) SL(99%),L(1%) 74(a,b,c,w) * * p l g gl(51%),gz(26%),gp(15%), ) % 2 ( g y p , ) % 7 ( i p g ) w , c ( 1 6 SL(67%),L(22%),SiL(9%),SCL ) % 2 ( ) w , c , b ( 6 6 1 s g gpi(39%),gz(30%), ) % 4 ( i g , ) % 7 2 ( l g ) w , c ( 4 4 1 SCL(47%),SL(25%), L(21%), ) % 1 ( L i S , ) % 6 ( L C ) w , c , b , a ( 8 1 2 p s g gz(46%),pyi(32%),pyg(12%), ) % 3 ( l g , ) % 3 ( i p g , ) % 3 ( i g ) w , c ( 7 9 SiL(42%),L(32%),CL(16%), ) % 5 ( L S , ) % 5 ( L C S ) w , c , b , a ( 2 7 1 c g gi(42%),gl(17%)pyi(14%), , ) % 4 1 ( z i ) % 4 1 ( i y p g ) w ( 6 3 CL(51%),C(25%),SiL(8%), , ) % 1 ( L S , ) % 7 ( L C i S ) % 7 ( L ) % 1 ( L C S ) w , b ( 7 8 c b g b.d. b.d. b.d. b.d. p c g pyi(76%),gpyi(8%),gi(8%), ) % 3 ( g y p , ) % 5 ( z g ) w , d ( 6 8 SiL(72%),CL(17%),SiCL(6%), ) % 5 ( L ) w , d , b ( 6 0 1 i gpyi(40%),ipy(31%),pyi(14%), z i (11%),ic(3%),gi(1%) ) w , d ( 1 8 SiCL(31%),C(30%),SiC(27%), ) % 1 ( L C , ) % 1 1 ( L i S ) w , d , b ( 6 2 1 p i pyi(59%),gpyi(23%),gi(7%),gz(6%), ) % 1 < ( y p i , ) % 1 < ( c i , ) % 4 ( g y p 108(d,w) L i S (67%),SiCL(17%),CL(7%), ) % 1 ( C , ) % 2 ( C i S , ) % 2 ( i S , ) % 4 ( L ) w , d , b ( 0 8 1 p ³ p gp(75%),gz(25%) 4(w) SL(75%),L(25%) 4(w) z ³ p b.d. b.d. b.d. b.d. * * * g ³ p pyg(32%),gz(30%),gp(27%), ) % 4 ( i y p , ) % 7 ( l g ) w ( 4 4 SiL(36%),SL(34%),L(30%) 44(w) i ³ p pyi(47%),pyg(28%),gz(25%) 101(d,w) SiL(86%),L(9%),CL(3%),Si(2%)364(b,d,w)
231 Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-11 i PTG 2008 oraz USDA
pgmp (19) i (11) oraz p³p (4). Szczególnie w odnie-sieniu do tych grup wskazane s¹ dalsze badania.
W populacji zbadanych próbek nie by³o glin bar-dzo ciê¿kich i py³ów zwyk³ych wed³ug normy BN-78/ 9180-11, ani py³ów zwyk³ych PTG 2008 (silt wg USDA). Dostêpne dane wskazuj¹ na to, ¿e py³ zwyk³y (PTG 2008) to¿samy z angielskim silt (USDA) jest grup¹ granulometryczn¹ (klas¹ uziarnienia) bardzo rzadko spotykan¹ w glebach (Drzyma³a i Mocek 2004, Ka-ba³a i Marzec 2007, Di Stefano i in. 2010, Kobierski 2010). Pomimo ogólnej zgodnoœci pomiêdzy grupami granulometrycznymi wed³ug BN-78/9180-11 a ich odpowiednikami dla PTG 2008 i USDA zaleconymi przez PTG 2008, uwagê zwraca fakt, ¿e niektóre gru-py granulometryczne wed³ug BN-78/9180-11 mo¿na przypisaæ ze znacz¹cym prawdopodobieñstwem do 2 lub wiêcej grup granulometrycznych PTG 2008 lub klas uziarnienia USDA (tab. 3, rycina) co wynika³o ju¿ z wczeœniejszych badañ (Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Marzec 2007, Orzechowski i Smólczyñski 2010, £opatka 2017). Dotyczy to szczególnie pgm, który niemal tak samo czêsto jest klasyfikowany jako pg/LS i gp/SL, gs (gl/SL, gz/L i gpi/SCL), gsp (gz/L i pyi/SiL), p³g (gp/SL, gz/L i pyg/SiL) oraz p³i (pyg i pyi wed³ug PTG 2008 odpowiadaj¹ce SiL wed³ug USDA). Dlatego dla przynajmniej czêœci grup gra-nulometrycznych wg BN-78/9180-11 celowe jest podanie kilku mo¿liwych odpowiedników w klasyfi-kacjach PTG 2008 i USDA, z przybli¿onym prawdo-podobieñstwem ich wyst¹pienia (tab. 4).
Przy korzystaniu z tabeli 4 nale¿y mieæ na uwa-dze fakt, ¿e dla okreœlenia prawdopodobieñstw wy-stêpowania grup granulometrycznych BN-78/9180-11 dysponowano znacznie wiêksz¹ liczb¹ próbek dla klasyfikacji USDA ni¿ PTG 2008. Wynika to st¹d, ¿e publikacje powsta³e przed 2008 (m.in. Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Marzec 2007) nie mog³y uwzglêdniaæ klasyfikacji uziarnienia PTG 2008. Wiêkszoœæ z tych publikacji odnosi³a siê do klasyfi-kacji stosowanej na mapach glebowo-rolniczych (Drzyma³a i Mocek 2004, Kaba³a i Marzec 2007, Orzechowski i Smólczyñski (2010) a nie normy BN-78/9180-11, która zosta³a uwzglêdniona tylko przez Ko-bierskiego (2010). Konsekwencj¹ opisanej sytuacji (ró¿-na liczba próbek) s¹ pewne, zwykle niewielkie ró¿nice pomiêdzy prawdopodobieñstwami wystêpowania usta-lonymi dla niektórych grup granulometrycznych PTG 2008 i USDA.
Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e w zdecydowanej wiêkszoœci grup granulometrycznych BN-78/9180-11 ich odpowiedniki zalecane dla klasyfikacji PTG 2008 i USDA wykazywa³y siê prawie zawsze najwy¿szym
prawdopodobieñstwem wyst¹pienia. Jedynie w od-niesieniu do pgm najwiêksze prawdopodobieñstwo wyst¹pienia w klasyfikacji PTG 2008/USDA stwier-dzono dla gp/SL oraz i³u (i), który najczêœciej by³ reprezentowany przez gpyi/SiCL. Ponadto gsp by³y najliczniej reprezentowane przez gz w klasyfikacji PTG 2008 (zgodnie z zaleceniem jej twórców), ale w klasyfikacji USDA przez SiL a nie L, jak zaleca PTG 2008. Wynika to st¹d, ¿e klasa uziarnienia SiL (USDA) w klasyfikacji PTG 2008 zosta³a rozdzielo-na rozdzielo-na pyg (do 12% i³u) oraz pyi (12–20% i³u). Po po³¹czeniu obydwu grup granulometrycznych praw-dopodobieñstwo ich ³¹cznego wyst¹pienia dla gsp (BN-78/9180/11) wynosi 48% i jest nieco wiêksze ni¿ dla gz (46%). Odpowiedniki grup granulometrycz-nych okreœlogranulometrycz-nych wed³ug BN 78/9180 w klasyfika-cjach PTG 2008 oraz USDA, a szczególnie szacowa-ne prawdopodobieñstwa ich wyst¹pienia zapropono-wane w niniejszej pracy wymagaj¹ dalszego uœciœle-nia w ramach badañ polowych i archiwalnych, szcze-gólnie w odniesieniu do grup granulometrycznych s³abo reprezentowanych lub niereprezentowanych w dotychczasowych badaniach, takich jak: gbc i p³z oraz plp, psp, p³p i p³g, co pozwoli³oby na opracowanie tabeli korelacyjnej opartej na liczniejszej i bardziej reprezentatywnej liczbie próbek. Zanim jednak po-wstanie taka tabela korelacyjna, przedstawiona w ni-niejszej pracy tabela 4 mo¿e byæ pomocna przy inter-pretacji wyników prac historycznych, w których wa-runki glebowe zosta³y opisane w oparciu o starsze klasyfikacje uziarnienia gleby oraz do interpretacji map glebowych wykonanych w oparciu o klasyfika-cje uziarnienia sprzed 2008.
WNIOSKI
1. Wiêkszoœæ grup granulometrycznych wed³ug BN 1978 BN-78/9180-11 wykaza³a zgodnoœæ wiêksz¹ ni¿ 50% z odpowiednikami PTG 2008 i USDA zaleconymi przez PTG 2008.
2. Kilku grupom granulometrycznym BN-78/9180-11 mo¿na przypisaæ ze znacz¹cym prawdopodo-bieñstwem wiêcej ni¿ jeden odpowiednik w kla-syfikacjach PTG 2008 i USDA. W szczególnoœci dotyczy to: pglp, pgm, gs, gsp, i oraz p³g.
3. W grupach granulometrycznych BN-78/9180-11: plp, gbc, p³p i p³z nielicznie reprezentowanych w niniejszej pracy zalecane s¹ dalsze badania w celu ustalenia ich odpowiedników w klasyfikacjach PTG 2008 i USDA.
S. SAMBORSKI
PODZIÊKOWANIA
Badania zosta³y zrealizowane w ramach projektu badawczego POIG.01.03.01-14-041/12 – „BIOPRO-DUKTY, innowacyjne technologie wytwarzania proz-drowotnych produktów piekarskich i makaronu o obni¿onej kalorycznoœci” wspó³finansowanego z Europejskiego Funduszu Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”. W niniejszych badaniach wykorzystano wyniki analiz próbek glebowych pobranych z pól lub pole-tek uprawianych przez AGRO-POLEN sp. z o.o., Farm Frites Poland Dwa sp. z o.o., Kolekcjê Roœlin Uprawnych Katedry Agronomii SGGW w Warsza-wie, Rolniczy Zak³ad Doœwiadczalny IUNG w Osi-nach, Rolniczy Zak³ad Doœwiadczalny SGGW Wila-nów-Obory, Stacje Doœwiadczalne lub Zak³ady Oce-ny Odmian „Centralnego Oœrodka Badania Odmian Roœlin Uprawnych” w Bia³ogardzie, Chrz¹stowie, Li-sewie, Luæmierzu, Seroczynie, Tomaszowie Boles³a-wieckim i Wêgrzcach oraz gospodarstwa pana S³a-womira Zió³kowskiego.
Autorzy dziêkuj¹ w³aœcicielom, kierownictwu i personelowi wszystkich wymienionych gospodarstw oraz osobom, które pomaga³y w badaniach polowych i laboratoryjnych.
LITERATURA
Badura J., 2013. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 721 Boles³awiec. PIG. Skan pobrany z CBDG. BN 1978. BN-78/9180-11. Gleby i utwory mineralne. Podzia³ na
frakcje i grupy granulometryczne. Norma bran¿owa. Borówka R.K., Rotnicki K., 2000. Szczegó³owa mapa geologiczna
Polski 1:50 000. Arkusz 11 G³ówczyce. PIG. Skan pobrany z CBDG.
Bruj M., 1999. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 563 Latowicz. PIG. Skan pobrany z CBDG. CBDG. Centralna Baza Danych Geologicznych
http://bazagis.pgi.gov.pl/website/cbdg/viewer.htm
Di Stefano C., Ferro V., Mirabile S., 2010. Comparison between grain-sise analyses using laser diffraction and sedimentation methods. Biosystems Engineering 106: 205–215.
Dobracka E., 2008. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz R¹bino. PIG. Skan pobrany z CBDG. Drzyma³a S., Mocek A., 2004. Uziarnienie ró¿nych gleb Polski
w œwietle klasyfikacji PTG, PN-R-04033 i USDA. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 55(1): 107–115. Gilligan L.B., Brownlow J.W., Cameron R.G., Henley H.F., 1992.
Dorrigo-Coffs Harbour 1:250 000 Metallogenic Map. New South Wales Geological Survey, Sydney. http://www.geoscien ce.gov.au/geoportal-geologicalmaps/download?map =250dpi/ sh5610_sh5611.jpg, pobrane 17.01.2017
IUNG, 1990. Zalecenia nawozowe. Cz. I. Liczby graniczne do wyceny zawartoœci makro- i mikrosk³adników w glebach.
Wydanie II poprawione i uzupe³nione. Pu³awy: 1–26. Jadczyszyn J., NiedŸwiecki J., Debaene G., 2016. Analysis of
agronomic categories in different soil classification systems. Polish Journal of Soil Science 49(1): 61–72.
Jary Z., Kida J., Œnihur M., 2002. Lessy i osady lesspopochodne w po³udniowo-zachodniej Polsce. Czasopismo Geograficzne 73(1–2): 63–100.
Kaba³a C., Marzec M., 2007. Niektóre konsekwencje zmiany klasyfikacji uziarnienia gleb. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 58(1/2): 33–44.
Kêsik K., 2016. Zastosowanie metody Mehlich 3 w systemie doradztwa nawozowego. Studia i Raporty IUNG-PIB 48(2): 95–104.
Klatkowa H., Kamiñski J., Szafrañska D., 1995. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Zgierz. PIG. Kobierski M., 2010. Uziarnienie gleb ró¿nych typów
wytworzo-nych z gliny lodowcowej w aspekcie klasyfikacji PTG 2008. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 61(3): 65–74. Kondracki J.A., 2011. Geografia regionalna Polski (Regional
geo-graphy of Poland, in Polish). PWN: 444 pp.
Kotarbiñski J., 1998. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Sierpc. PIG. Skan pobrany z CBDG. £opatka A., 2017. Bazy danych o glebach leœnych. Studia i
Ra-porty IUNG-PIB 5195: 29–39.
Mojski J.E., 1987. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz Tczew. PIG. Skan pobrany z CBDG. Musierowicz A., 1956. Gleboznawstwo ogólne. PWRiL: 1–500. Orzechowski M., Smólczyñski S., 2010. Uziarnienie gleb aluwialnych w krajobrazie deltowym i dolin rzecznych w œwietle klasyfikacji PTG i USDA. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 61 (4): 178–185.
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badaw-czy: https://www.pgi.gov.pl/ dostêp: 20.01.2017.
Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, 2009. Klasyfikacja uziar-nienia gleb i utworów mineralnych – PTG 2008. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 60 (2): 5–16. QGIS Development Team, 2016. QGIS Geographic Information
System. Open source Geospatial Foundation ++Project. www.qgis.org dostêp: 20.01.2017.
Rutkowski J., 1992. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 973 Kraków. PIG. Skan pobrany z CBDG. Sarnacka Z., 1976. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 560 Piaseczno. PIG. Skan pobrany z CBDG. SMSR – System Monitoringu Suszy Rolniczej,
www.susza.iung.pulawy.pl
Systematyka Gleb Polski, 1989. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 40(3/4): 1–150.
Systematyka Gleb Polski, 2011. Roczniki Gleboznawcze – Soil Science Annual 62(3): 1–193.
W³odek M., 2003. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 317 Nak³o nad Noteci¹. PIG. Skan pobrany z CBDG.
Wysota W., 2009. Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000. Arkusz 323 Golub-Dobrzyñ. PIG. Skan pobrany z CBDG.
Received: May 21, 2018 Accepted: November 21, 2018 Associated editor: J. Rejman
233 Zgodnoœæ pomiêdzy uziarnieniem wed³ug klasyfikacji BN-78/9180-11 i PTG 2008 oraz USDA
Compatibility of granulometric groups determined based on standard
BN-78/9180-11 and granulometric groups according to PTG 2008
and USDA texture classes
Abstract: Two groups of soil texture classification, differing in limit diameters for particular soil fractions, are used in Poland. The older groups of classifications consider soil particles as < 1 mm and divide them into sand (1.0–0.1 mm), silt (0.1–0.02 mm) and fine or flowable particles (< 0.02 mm). These classifications are used, in a version which originated in 1956 and here denominated as PTG/Musierowicz 1956 in land quality assessment and elaboration of soil agricultural maps. Newer versions of these classifications – professional standard BN-78/9180-11 (1978) and division of soils in agronomic categories described in 1986 – are used in fertilizer recommendations and in agricultural drought monitoring. According to the new soil texture classification PTG 2008, the upper diameter limit for soil particles is 2 mm and these parts are divided into sand (2.0–0.05 mm), silt (0.05–0.002 mm) and clay (<0.002 mm). This classification is compatible with soil texture classification elaborated by the United States Department of Agriculture (USDA) and most frequently applied worldwide. In this paper, the results of analyses of 1087 soil samples representing almost all granulometric groups existing in older and newer Polish soil texture classifications were considered. On the base of the current and earlier studies, the table with probability of occurrence of granulometric group PTG 2008 or texture class USDA for particular granulometric groups BN-78/9180-11 was prepared. For majority of granulometric groups (pl, ps, psp, pgl, pgmp, gp, gpp, gl, glp, gc, gcp, ip, p³i) determined on the base of BN-78/9180-11, it is possible to determine their granulometric group/texture class according to PTG 2008/USDA correctly and, frequently, unambiguously. For granulometric groups pglp, pgm, gs, gsp i and p³g it is possible to propose with great probability more than one equivalent according to PTG 2008/USDA, and in other cases more studies are recommended.
