S T A N IS Ł A W A E LŻ B IE T A LIC ZN AR
RĘDZINY I GLEBY N A W APIEN IO W E O POLSZCZY ZNY W ŚW IETLE
BADAN M IK RO M ORFOLO GICZN YCH I FIZY K O CH EM ICZN Y CH
Z akład G leb o zn a w stw a In sty tu tu C h em ii R oln iczej,
G leb o zn a w stw a i M ik rob iologii A k a d em ii R olniczej w e W rocław iu
W ST ĘP
W polskiej lite ra tu rz e gleboznaw czej istn ieje w iele opracow ań dotyczą
cych rędzin i gleb naw apieniow ych w y stęp u jący ch przede w szystkim w
środkow ej, południow ej i w schodniej części naszego k ra ju [2, 3, 12, 16,
19, 20, 21, 22]. N atom iast b ra k jest obszerniejszych p rac c h a ra k te ry z u ją
cych podobne gleby na tere n ac h południow o-zachodnich naszego k raju .
D latego zasadniczym celem p racy jest:
— scharak tery zo w an ie w łaściw ości różnych jednostek taksonom icz
ny ch ręd zin i gleb naw apieniow ych Opolszczyzny w ystęp u jący ch n a w a
pieniach dwóch fo rm acji geologicznych,
— w ykazanie m ożliw ości re je stro w a n ia zm ian typologicznych ty ch
gleb w oparciu o u stalo n y zespół cech m ikrom orfologicznych,
— określenie w p ływ u aktyw ności sk ały w ęglanow o-w apiennej oraz
udziału m a te ria łu obcego pochodzenia n a k ieru n e k rozw oju rędzin i te m
po przebiegu procesów ich przeobrażania,
— prześledzenie zjaw isk d egrad acji rędzin w zw iązku z d ek alcytacją
p ro filu glebowego.
Przep ro w adzon e stu dia tereno w e w skazały na konieczność w ydzielenia
dwóch zasadniczych podtypów gleb rędzinow ych w zależności od form acji
geologicznej skały m acierzystej, a m ianowicie:
— rędzin b ru n a tn y c h i gleb naw apieniow ych zw iązanych z w ychodnia
m i utw o ró w triasow ych w apienia m uszlowego, zlokalizow anych na te re
nie pow iatu S trzelce Opolskie,
— rędzin czarnoziem nych zw iązanych z w ychodnią k red y górnej, w y
stęp u jący ch w okolicy Opola.
Z ty ch dwóch rejo n ó w w ystępow ania w apieni do szczegółowych b adań
pobrano próbki z 7 profilów rędzin b ru n a tn y c h i gleb naw apieniow ych
oraz 7 profilów ręd zin czarnoziem nych (rys. 1).
74
S. E.
L i . c / м i v :Rys. l. R ozm ieszczenie odkryw ek glebow ych w rejo n ie rędzin w ojew ództw a opol
skiego
L ayout of soil o u tcro p s in the occurrence region of rendzinais in th e Opole p rovince
M ETODYKA BADAŃ W ŁASNYCH
W zeb ran y m m ateriale glebow ym przeprow adzono n a stęp u jące ozna
czenia:
— w łaściw ości m ikrom orfologiczne w oparciu o cienkie szlify glebow e
w ykonane m etodą K o w a l i ń s k i e g o i B o g d y [8],
— skład m echaniczny m etodą areo m etry czną Bououcosa w m odyfi
kacji C asagrande i Prószyńskiego, stosując N a2C 0 3 jako p epty zator,
— ciężar w łaściw y p rzy użyciu p ik n o m etru, ciężar objętościow y w
cy lin d erk u Kopeckiego, k a p ila rn ą pojem ność w odną m etodą podsiąkania
w cy lin d erk u Kopeckiego,
— pH w H 20 i KC1 p o tencjom etrycznie,
— ogólną zaw artość C a C 0 3 m etodą Scheiblera,
— zaw artość aktyw nego C a C 0 3 m etodą w olum etry czn ą K ac-K acasa,
an alizując fra k c je o 0 1— 0,5, 0,5— 0,25 i poniżej 0,25 m m,
— kwasowość h yd ro lityczn ą H h m etodą K appena,
— k atio ny w ym ienne w 0,5n N H 4C1; Ca i Mg kom pleksom etrycznie,
К i Na za pomocą fo to m etru płom ieniowego,
— składniki przy sw ajaln e K 20 i P 20 5 m etodą E gnera w m odyfikacji
Riehm a,
— С ogółem m etodą T iurina,
— skład fra k c y jn y próchnicy glebow ej m etodą K ononow ej-B ielicziko-
w ej,
oznaczenie N a20 i K 20 w ykonano w spiekach z N H 4C1 i C a C 0 3.
W Y N IK I B A D A Ń
C H ARAKTERYSTYKA RĘD ZIN BRU N A TN Y C H I GLEB NAW APIENIOW YCH
Właściwości makro- i mikromorfologiczne. B adane profile stanow ią cykl
obejm u jący rędziny b ru n a tn e różnej miąższości i gleby naw apieniow e:
b ru n atn ą , płową, słabo zbielicow aną. M ają one dom ieszkę m a te ria łu po
chodzenia lodowcowego, a na głębokości 40— 70 cm w y stę p u je rum osz,
k tó ry m są tu w apienie m arg liste fo rm acji triasow ej.
C h a ra k te ry sty k a m orfologiczna n iek tó ry ch z badanych gleb p rzed
staw ia się następująco.
P r o f i l 1 — W arm ontów ice. R ędzina b ru n a tn a m ieszana płytka.
K atego ria użytkow a: gleba darniow a.
A id 0— 6 cm
— sz aro b ru n atn a (10Y R 5/2), glina śred nia pylasta,
s tru k tu ra gruzełkow a, uk ład zwięzły, liczne korze
nie roślin, przejście stopniow e;
(B)/C 6— 15 cm
— ż ó łtaw o b ru n atn a (10Y R 5/4), glina ciężka, s tru k tu ra
gruzełkow o-pryzm atyczna, uk ład zwięzły, z licz
nym i odłam kam i w apienia;
0 1 5 cm
— szara (10Y R 7/2), rum osz w apienia triasow ego.
P r o f i l 3 — Gogolin. Rędzina b ru n a tn a m ieszana średniogłęboka.
K ateg oria użytkow a: gleba orna.
A t O— 19 cm
— szara (10 YR 5/1), piasek g lin iasty mocny, s tru k tu ra
gruzełkow a, u k ład pulchny, przejście ostre;
(B) 19— 42 cm
— żó łtaw o b ru n atn a (10Y R 5/6), glina ciężka, s tru k tu ra
p ryzm atyczna, u k ład zwięzły, z nielicznym i odłam
kam i w apienia, przejście ostre;
C > 4 2 cm
— szara (10Y R 7/2), rum osz w apienia triasow ego.
P r o f i l 4 — W ysoka. G leba b ru n a tn a naw apieniow a. K ategoria
użytkow a: gleba orna.
A t O— 25 cm
— jasn o b ru n atn aw o szara (10 YR 6/2), glina średnia, p y
lasta, s tru k tu ra gruzełkow a, u k ład pulchnozwięzły>
pojedyncze korzenie roślin upraw nych, przejście
stopniow e;
A\!{B) 25— 35 cm — żó łtaw o b ru n atn a (10Y R 5/4), z zaciekam i p róchni
czymi (10Y R 6/2) glina ciężka, s tru k tu ra gruzełko
w o-pryzm atyczna, u k ład zwięzły;
(B) 35— 65 cm
— żó łtaw o b ru n atn a (10 YR 5/4) glina ciężka, s tru k tu ra
pryzm atyczna, u k ład zwięzły, przejście w yraźne;
D > 6 5 cm
— biała (10Y R 8/1), rum osz w apienia triasow ego, w
szczelinach nagrom adzona żółta (10 YR 7/6) glina
ciężka.
76
S. E. Licznar
P r o f i l б — W arm ontow ice. G leba płow a naw apieniow a. K atego ria
użytkow a: gleba orna.
A 1 0—31 cm
— sz a ro b ru n a tn a (10 YR 5/2), glina średnia, s tru k tu ra
gruzełkow a, u k ład pulchnozw ięzły, nieliczne korze
nie roślin, p rzejście ostre;
Л 3 31— 41 cm
— jasn o żó łtaw o b ru n atn a (10 YR 6/4), glina średnia,
s tr u k tu ra orzechow ata, u k ład pulchnozw ięzły, p rz e j
ście w yraźne;
B 3 41— 52 cm
— żó łtaw o b ru n atn a (10Y R 5/6), glina ciężka, s tr u k tu ra
pryzm atyczna, uk ład zwięzły, przejście w yraźne;
D > 52 cm
— szara (10 YR 7/2), rum osz w apien ia triasow ego.
P r o f i l 7 — G órażdże. G leba słabo zbielicow ana naw apieniow a. K a
tegoria użytkow a: gleba leśna.
A 0 0— 5 cm
— próchnica nak ład o w a ty p u m oder surow inow y z za
znaczającym i się w a rstw am i L, F i H, p rzejście
ostre;
A ±/ A 2 5— 11 cm
— szara (10Y R 5/1), piasek słabo gliniasty, b ez stru k
-tu ra ln y , u k ład luźny, przejście ostre;
В 11— 53 cm
— żó łta w o b ru n atn a (10 YR 5/4), piasek słabo g liniasty,
u k ład pulchny, p rzejście w yraźne;
D > 5 3 cm
— szara (10Y R 7/2), rum osz w ap ienia triasow ego, w
szczelinach zw ietrzelin a żółta (10 YR 7/6), glina
ciężka.
B adania m ikrom orfologiczne p o tw ierd ziły p rz y ję tą w stęp n ie koncepcję
sekw encji profilów i pozw oliły na ujęcie całok ształtu zjaw isk p rzeb ieg a
jących w poszczególnych etap ach cyklu degradacy jneg o ręd zin y b r u n a t
nej w k ie ru n k u gleb naw apieniow ych (tab. 1— 5).
W apienie triasow e, stanow iące skały m acierzyste lub podścielające b a
danych rędzin b ru n a tn y c h i gleb naw apieniow ych m ają w składzie m i
neralogicznym dużą ilość k a lc y tu w ykrystalizow anego często w postaci
ko ncentrycznie zbudow anych oolitów (rys. 3) oraz dom ieszkę drobny ch
ostrokraw ęd zisty ch ziarn k w arcu (rys. 2).
W p rofilach rędzin b ru n a tn y c h i gleb n aw apieniow ych n a jm n ie j zróż
nicow ane są poziom y ak u m u lacy jn e, zaw ierające stosunkow o dużą ilość
su b stan cji organicznej o znacznym sto pn iu rozk ładu w form ie hum icolu
i argillicolu. W glebie słabo zbielicow anej w poziom ie A ±/ A 2 sp o tykam y
sub stan cję drobno gruzełkow ą o stru k tu rz e m ullicolu. W poziom ach ty ch
w y stę p u je plazm a ty p u argillasepic złożona z części ilastych oraz su b
stan cji organicznej. P lazm a ta tw orzy w zór w postaci d robnych św iecą
cych p u n k tó w [1]. W rędzinie p ły tk iej obok plazm y ty p u argillasepic
spotykam y fra g m en ty m asepicu i skalsepicu. P lazm a o s tru k tu rz e a g ril-
lesepic dom inuje rów nież w poziom ach przejściow ych А г/(В) gleby b r u
n a tn e j naw apieniow ej i A 3 gleby płow ej (rys. 4).
pozio-T a b e l a
1
W ła ś c iw o ś c i m ik r o m o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 1 M ic r o m o r p h o lo g ic p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o . 1 Poziom H o r iz o n J e d n o s tk a o p is o w a D e s c r i p t i o n u n i t Ai( в ) / с
С 1 2 3 4 S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ix S z k i e l e t - S k e le t o n z i a r n a kwarcu o b t o c z o n e r ó ż n e j w i e l k o ś c i , f r a g m e n t y odłam ków w ę g la n u wap n i a ro u n d ed q u a r t z g r a i n s o f v a r i o u s s i z e , fr a g m e n ts o f c a lc iu m c a r b o n a t e o d ła m k i w ę g la n u w a p n ia , z i a r n a kwarcu mocno o b t o c z o n e , o k s z t a ł t a c h o s t r y c h , n i e l i c z n e z i a r n a m ik r o k lin u c a lc iu m c a r b o n a t e f r a g m e n t s , v e r y w e l l ro u n d ed q u a r tz g r a i n s , w i t h s h a r p e d g e s , f e w m ic r o - c l i n e g r a i n s s k a ła w ę g la n o w o - w a p ie n n a , k a l c y t z d o m ieszk ą z i a r e n kw arcu s ła b o o b to c z o n y c h c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k , c a l - c i t e w it h an ad m ix tu r e o f w e a k ly ro u n d ed q u a r t z g r a i n s S k ła d p lazm y Plasm a c o m p o s it io n c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie s z ką zw ią zk ó w : ż e l a z a , wę g la n u w a p n ia , barw y b r u - n a t n o - z ł o t e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu r e o f i r o n com p oun d s and c a lc iu m c a r b o n a te #o f b r o w n -g o ld e n c o l o u r ja k obok a s b e s id e S t r u k t u r a p lazm y P la sm a s t r u c t u r e a r g i l l a s e p i c , l o k a l n i e -* m a s e p ic i s k e l s e p i c a r g i l l a s e p i c , l o c a l l y m a s e p ic and s k e l s e p i c o m n i s e p i c , l a t t i s e p i c , m a s e p ic W olne p r z e s t r z e n i e V o id s p o ry s z o r s t k o ś c i e n n e i g ła d k o ś c ie n n e z a k r z y w io n e c o a r s e - w a l l and sm o o th - - w a l l c u r v e d p o r e s j a k obok a s b e s id e S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ie m a t t e r h u m is k e l, m u l l i c o l m u l l i c o l P r o p o r c j e * P r o p o r t io n s p l v ^ s k p l > v >• sk C echy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R p z d z ia ły p lazm y P la sm a s e p a r a t i o n s d rob ne ś w ie c ą c e p u n k ty t i n y s h i n i n g p o i n t s s k u p is k a ś w ie c ą c e p r z e m ie s z a n e t a s z k i e l e t e m s h i n i n g c o n g lo m e r a t e s m ix e d up w it h s k e l e t o n K o n c e n t r a c j e plazm y P la s n a c o n c e n t r a t i o n n ie r ó w n o m ie r n e o t o c z k i n a z i a r n a c h i r r e g u l a r c o a t i n g s on g r a i n s d uże w y d łu ż o n e s t r e f y i dw ukierunkow e p r ą ż k i ś w ie c ą c e l a r g e e l o n g a t e d z o n e s and d o u b le - d i r e e t io n e d s h i n i n g s t r e a k s B io f o r m a c j e B io f o r m a t io n b io p o r y , e le m e n ty k o - p ro g en n e b i o p o r e s , c o p r o g e n ic e l e m e n t s l t o n k r e c j e - C o n c r e t io n s - -S t r u k t u r a e le m e n t a r n a E le m e n ta r y s t r u c t u r e g ą b c z a s t o - g r u z e ł k o w a , g r u z e ł k i g ła d k o ś c ie n n e za m k n ię te sp o n g y -cru m b y s t r u c t u r e , c l o s e d s m o o t h - w a ll f r a g m en tso d ła m k o w a ,o d ła m k i g ła d k o ś c ie n n e z a m k n ię te fr a g m e n ta r y s t r u c t u r e , c l o s e d s m o o t h - w a ll f r a g m e n t s
S. E. Licznar
W ła ś c iw o ś c i m ik ro m o r f o l o g i c z n e - p r o f i l 3 IJicrom orp hol o g i c p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o . 3
T a b e l a Poziom H o r iz o n J e d n o s tk a o p iso w a D e s c r i p t i o n u n i t
(в)
S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ix S z k i e l e t - S k e le t o n S k ła d p lazm y Plasm a c o m p o s it io n S t r u k t u r a piazrr.y Plaarta s t r u c t u r e V.'olno p r z e s t r z e n i e V o id s S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ic m a t t e r P r o p o r c j e P r o p o r t io n s Cechy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R o z d z ia ł y p lazm y Plasm a s e p a r a t i o n ! K o n c e n t r a c j a plazm y P lasm a c o n c e n t r a t i o n B io fo r m a c j e E io f o r m a t io n K o n k recje C o n c r e t io n s S t r u k t u r a e le m e n ta r n a E le m e n ta r y s t r u c t u r e b a r d z o l i c z n e z i a r n a kwar cu o b a rd zo d o b r ze o b t o c z o n y c h k s z t a ł t a c h , n i e l i c z n e z i a r n a m ik r o k lin u v e r y num erous q u a r t z g r a i n s w it h w ery w e l l r o u n d ed s h a p e , fe w m ic r o - c l i n e g r a i n s c z ę ś c i i l a s t e z d o m ieszk ą s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j , barwy c ie m n o - b r u n a t n e j c l a y e y p a r t i c l e e w it h an a d m ix tu r e o f o r g a n ic m a t t e r , o f d a rk -b ro w n c o l o u r a r g i l l a s e p i c n ieu fo rm o w a n e n o n -fo r m ed m u l l i c o l s k p i Ъ З V d rob ne ś w ie c ą c e p u n k ty t i n y s h i n i n g p o i n t s w ę g i e l or^ a i;i.o -n y o r g a n ic ca rb o n g r a n u lo w a ta g r a n u la r s t r u c t u r e z i a r n a kwarcu ja k obok t y l k o w m n ie j s z e j i - l o ś c i q u a r t z g r a i n s as b e s i d e , o n ly i n l e s s amount c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie s z k ą w a p n ia i zw ią zk ó w ż e la z a ,b a r w y z ł o t o - b r u n a t n e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu r e o f c a l cium c a r b o n a te and i r o n com pounds, o f g o ld e n -b r o w n c o l o u r l a t t i s e p i c , o m n is e - p i c , m a s e p ic s z c z e l i n y i p o ry g ł a d - k o ś c ie n n e p r o s t e s r a o o t h - w a ll s t r a i g h t c r a c k s and p o r e s m u l l i c o l sk P i : d rob ne s k u p is k a p r z e m ie s z a n e z* s z k i e l e t e m t i n y c o n g lo m e r a t e s m ix e d up w it h s k e l e t o n p r ą ż k i dw ukierunkow e i w ię k s z e s t r e f y ś w ie c ą c e d o u b l e - d i r e c t io n e d s t r e a k s and la r g e s h i n in g z o n e s n ie r ó w n o m ie r n e s k u p is k a zw ią zk ó w ż e l a z a u n e q u a l c o n g lo m e r a t e s o f i r o n compounds o d ła m k o w a ,o d ła m k i g ł a d - k o ś c ie n n e o t w a r t e f r a g m e n ta r y s t r u c t u r e , o p en s m o o t h - w a ll f r a g m en ts s k a ł a w ę g la n o w o - w a p ien n a z d o m ie sz k ą z i a r n a k w arcu , k a l c y t z barwami i n t e r f e r e n c y jn y m i w y so k ic h rzęd ó w c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k w it h an a d m ix tu r e o f q u a r tz g r a i n s , c a l c i t e w it h i n t e r f e r e n t i a l c o l o u r s o f h ig h o r d e r sT a b e l a
W ła ś c iw o ś c i m ik r o m o r fo lo b ic z n e - p r o f i l 4 M ic r o m o r p h o lo g ic p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o. 4 P oziom \ H o r iz o n J e d - N . n o s t k a N . o p is o w a D e s c r i p t i o n n. u n i t Ał Ах/ В В D 1 3 4 5 S t a ł e c z ę ś c i su b s t a n c j i g lo b o w e j 3 - m a t r ix S z k i e l e t 6ke le to n z i a r n a kwarcu b a r dzo d o b r ze o b t o c z o n e , n ie l i c z n i e m i- k r o k lin v e r y w e l l rou n ded q u a r tz g r a i n s , f e w m ic r o c li n e g r a i n s z i a r n a kwarcu b a rd zo d o b r z e o b t o c z o n e , obok od ła m k i w ęg la n u w a p n ia v e r y w e l l rou n ded q u a r tz , b e s id e c a lc iu m c a r b o n a t e fr a g m e n ts z i a r n a kwarcu ś r e d n io o b t o c z o n e , o - bok o d ła m k i w ę g la nu w apn ia medium w e l l ro u n ded q u a r t z g r a i n s , b e s id e c a lc iu m c a r b o n a te f r a g m en ts s k a ł a w ę g la - n o w o -w a p ien - n a , k a l c y t o b arw ach i n t e r f e r e n c e ' j n.ych w y so k ic h r z ę d ó 1-. c a r bon; it ' - e a lc ? .r e o u ., r o c k , c : a l c i - t e w i» h i r - t e r f e r e n - t i o l c o lo u r s o f h ig h o r d e r s S k ła d plazm y Plasm a compo s i t i o n c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie sz k ą s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j , barwy b r u n a tn o - ż ó ł t e j c l a y e y p a r t i c l e s an a d m ix tu r e o f o r g a n ic m a t t e r , o f b r o w n - y e llo w c o lo u r c z ę ś c i il & a t e z d o m ie s z k ą zw iązków ż e l a z a i s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j , barw y b r u n a t n o - z ł o t e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu r e o f i r o n compo u nd s and o r g a n ic m a t t e r , o f b r o w n -g o ld e n c o l o u r j a k obok a s b e s id e 1 S t r u k t u r a p lazm y Plasm a s t r u c t u r e a r g i l l a s e p i c a r g i l l a s e p i c , l o k a l n i e s k e l - l a t t i s e p i c s k e l - l a t t i s e p i c , l o k a l n i e om n is e p ie 3 k e l - l a t t i s e p i c , l o c a l l y o m n is e p ic a r g i l l a s e p i c , l o c a l l y s k e 1 - l a t t i s e p i c '.ïolne p r z e s t r z e n ie V o id s pory s z o r s t k o - ś c ie n n e z a k r z y w ion e cu r v e d c o a r s e - w a ll p o r e s p o ry s z o r s t k o ś c i e n n e z a k r z y w io n e c u r v e d c o a r s e - w a l l р о г е э pory i s z c z e l i n y g ła d k o ś c ie n n e z a k rzy w io n e cu r v e d sm o o th - w a ll p o r e s and c r a c k s S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ie m a t t e r h u m i s k e l , m u l l i - c o l m u l l i c o l n u l l i ^ o l P r o p o r c je P r o p o r t io n s p i я к г а V D l 8k s jV p i > v ■> sk Cechy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R o z d z ia ły plazm y P lasm a s e p a r a t i o n ś w ie c ą c e p un k ty drobne t i n y s h i n in g p o i n t s j a k obok a s b e s id e K o n c e n tr a c je , plazm y Plasm a c o n c e n t r a t i o n l o k a l n i e s k u p ie n i a na z i a r n a c h i d w u k ieru n kowo u ło ż o n e p r ą ż k i l o c a l c o n g lo m e r a t e s en g r a i n s and d o u b l e - d i - r e c t i o n e d s t r e a k s s k u p ie n i a na z i a r n ach , dw ukie r u nk o- we p r ą ż k i i w ię k s z e s t r e f y ś w ie - c ą c e c o n g l o m e r a t e s o n g r a i n s , d o u b l e - d i - r e c t i o n e d s t r e a k 3 a n d l a r g e r s h i n i n g z o n e s80
S. E. Licznar
cd. t * ск: li 3
1
2
3
4
5
Bioformacje
Bioformation
Konkre сje
Concretions
Struktura elemen
tarna
Elementary
structure
tkanki roślinne
zdrewniałe
Ü£nifi',-ld vo ce tal
tissues
ni-;liczno konkre-
cje z-.7i-izków Żela
za
few concretions
of iron compounds
porowa ta—
odłamko
wa , odłamki szor-
91 к o p o'.v i o r z с hni o -
we zamknięte
porouo-fragmen-
tary structure,
closed coarse-
surface fragments
węgiel organiczny
organie carbon
związków śolaza i orrano-
r.ino ralne
of iron and or^anic-r-ine-
ral compounds
eruzełkowa,"ruzełki ~ład-
kosci.-nne otwarte
crumby structure, open
smooth-wall crumbs
zwi-;zk vw lûza
of iron compounds
spojeniowa niere
gularna, odłamki
^ładkościenne o-
t.varto
ctmentic irregu
lär structure,
орел smooth-wo. 11
fragments
m ach b ru n a tn ie n ia i iluw ialn y ch (tab. 6). Proces w ietrzenia i stabilizacji
produktów w ietrzen ia skały w ęglow o-w apiennej form acji triasow ej p ro
wadzi do pow stania rędzin b ru n a tn y c h o dużym nagrom adzeniu plazm y
ty p u lattisepic i om nisepic. N atom iast d ek alcytacja górnych poziomów
genetycznych pow oduje pow stanie gleb naw apieniow ych b ru n a tn y c h i pło
wych. Z m niejsza się tu zaw artość lattisep icu na korzyść skelsepicu (rys. 5).
Rys. 2. F ra g m e n t sk ały w ęglan o w o -w ap ien n ej z dro b n y m i o stro k raw ęd z isty m i z ia r
n am i k w arcu , nik o le skrzyżow ane, pow iększenie 38X. P ro fil n r 1, poziom C, głę
bokość poniżej 15 cm
A fra g m e n t of c a rb o n ate -c alc areo u s rock w ith sm a ll sh a rp e d g ed q u a rtz g rain s,
crossed niçois, en la rg e m e n t 38X. P ro file No. 1, С horizon, d ep th below 15 cm
w niew ielkiej ilości plazm a vosepic. Poziom ten odznacza się ponadto
dużą zaw artością plazm y. J e st to zw iązane ze zjaw iskiem przem ieszcza
nia sie iłu koloidalnego w pro filu glebow ym fi 71.
Rys. 3. F ra g m e n t skały w ęglanow o-w apiennej z w idocznym i oolitam i, nikole sk rzy
żow ane, pow iększenie 38 X. P ro fil n r 7, poziom C, głębokość poniżej 53 cm
A fra g m e n t of c a rb o n ate -c alc areo u s rock w ith visible oolites, crossed niçois,
e n la rg e m e n t 38X. P ro file No. 7, С horizon, d ep th below 53 cm
W raz z zubożeniem ty pów plazm y zm ienia się m ik ro s tru k tu ra elem en
ta rn a z odłam kow ej na gruzełkow ą i spojeniow ą. Ilość plazm y ty p u la tti
sepic, ch ara k te ry sty c z n e j dla rędzin b ru n atn y c h , uw aru n k o w an ej oddzia
ły w aniem skały m acierzystej w apienia triasow ego, zm niejsza się w gle
bach naw apieniow ych na korzyść vosepicu i skelsepicu.
U dział m a te ria łu pochodzenia lodowcowego sp rz y ja pow staw an iu gleb
zbielicow anych naw apieniow ych. N iem niej i tu w idać w yraźnie oddziały
w anie skały w ęglanow o-w apiennej, szczególnie w poziom ie B, gdzie w y
stę p u je plazm a argillasepic i skalsepic.
J a k widać, badane gleby odznaczają się bardzo dużym zróżnicow a
niem s tr u k tu r plazm y. Św iadczy to o dużych różnicach w przebiegu
procesów glebow ych. Są one u w aru n k o w an e odw apnieniem oraz dom ie
szką obcego m ateriału , co pow oduje b ra k form plazm y o s tru k tu rz e
lattisepic i om nisepic typow ej dla zw ietrzelin y w apienia triasow ego [9].
W łaściw ości fizy c zn e i chem iczne. S kład m echaniczny bad any ch gleb
(tab. 11) jest silnie zróżnicow any, co zw iązane jest przede w szystkim
z dom ieszką m ate ria łu pochodzenia lodowcowego oraz głębokością
82
S. E. Licznar
Rys. 4. A rgillasepic, z ia rn a k w a rc u bardzo dobrze obtoczone, p ory gładkościenne
zakrzyw ione, pow iększenie
3 8X. P ro fil n r 6, poziom A 3, głębokość
3 2—40 cm
a — n ikole rów noległe, b — nikole sikrzyżowane
A grillasepic, v e ry w ell ro u n d ed q u a rtz g rains, sm o o th -w all, cu rv ed pores, e n la r
gem en t
3 8 X .P ro file No. 6, A 3 horizon, depth
3 2 —40 cm
Rys. 5. Obok ziarn k w a rc u fra g m e n t plazm y, pow iększenie 100X. P ro fil n r 4,
poziom (B), głębokość 40—50 cm
a — nikole rów noległe, b — nikole krzyżow ana
A
fra g m e n t of th e skelsepic plasm a, beside q u a r t grains, e n larg em e n t 100X .
P ro file No. 4, (B) horizon, d epth 40—50 cm
84
S. E. Licznar
T a b e l a 4 W ła ś c iw o ś c i m ik T o m o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 6 M ic r o m o r p h o lo g ic p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o . 6 Poziom H o r iz o n J e d n o s t k a ^ * ^ o p iso w a D e s c r i p t i o n u n i t 4 ^ A 1 A3 B3 D S t a ł e c z ę ś c i su b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ix S z k i e l e t S k e le t o n l i c z n e z i a r n a kw arcu s ła b o o b t o c z o n e num erous w ea k ly rou n ded q u a r t z g r a i n s z i a r n a kw arcu s ła b o o b t o c z o n e » n i e l i c z n e z i a r n a b i o t y t u w e a k ly rou n ded q u a r t z g r a i n s , few b i o t i t e g r a i n s z i a r n a kw arcu s ła b o ob t o c z o n e w ea k ly ro u n d ed q u a r t z g r a i n s s k a ł a w ę g la - n o w o -w a p ie n - na barw y b r u n a tn o z ł o t e j c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k , o f b r o w n - g o l d en c o l o u r S k ła d p lazm y P lasm a c o m p o s i t i o n c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie sz k ą s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j b a r wy c ie m n o - b r u - n a tn e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu r e o f o r g a n ic m a t t e r , o f d a rk -b ro w n c o l o u r c z ę ś c i i l a s t e z d o - m is s z k ą s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j i z w ią zków ż e la z a ,b a r w y ciem n o b r u n a tn e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu re o f o r g a n ic m a t t e r and i r o n com pounds, o f d a rk -b r o w n c o l o u r c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie s z k ą z w ią zk ó w ż e l a z a i w ę g la n u w a p n ia , barwy b r u n a t n o z ł o t e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu re o f i r o n com pounds and c a lc iu m c a r b o n a t e , o f b ro w n - g o ld e n c o l o u r S t r u k t u r a p lazm y P la sm a s t r u c t u r e a r g i l l a s e p i c a r g i l l a s e p i c , l o k a l n i e l a t t i s e p i c a r g i l l a s e p i c , l o c a l l y l a t t i s e p i c l a t t i s e p i c , o m n is e p ic , l o k a l n i e v o s e p i c l a t t i s e p i c , o m n is e p ic , l o c a l l y v o s e p i c Wolne p r z e s t r z e n ie V o id s n ieu fo rm o w a n e n o n -fo r m e d p o ry i w n ęk i s z o r s t k o ś c i e n n e c o a r s e - w a l l p o r e s and n i c h e s p o ry i s z c z e l i n y g ł a d ko ś c ie n n e s m o o t h - w a ll p o r e s a n d c r a c k s S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ie m a t t e r m u l l i c o l m u l l i c o l m u l l i c o l P r o p o r c j e p i > s k > у p i > s k > V p i ^ s k ^ Y Cechy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R o z d z ia ł y plazm y Pla sm a s e p a r a t i o n s d rob ne ś w i e c ą c e p u n k ty t i n y s h i n i n g p o i n t s j a k obok a s b e s id e K o n c e n t r a c j e p lazm y P la sm a c o n c e n t r a t i o n p rążkow ane s k u p is k a m n ie j lu b w i ę c e j r ó w n o m ie rn ie u k i e runkow ane s t r e a k e d c o n g lo m e r a t e s , d i s t r i b u t e d m ore o r l e s s u n i fo r m ly B io f o r m a c j e B io f o r m a t io n b io p o r y b io p o r e s w ę g i e l o r g a n ic z n y o r g a n ic ca r b o n -K o n k rec je C o n c r e t io n s n i e l i c z n e sk u p is k a zw iązków ż e l a z a few co n g lo m e r a t e s o f i r o n com pounds j a k ob ok a s b e s id e w w ię k s z e j i l o ś c i i n g r e a t e r amount S tr u k t u r a e le m e n t a r n a E le m e n ta r y s t r u c t u r e p o r o w a ta ,d u ż e g r u z e ł k i s z o r - s t k o p o w ie r z - ch n io w e p o r o u s , l a r g e , c o a r s e - s u r f a c e crum bs s p o j e n io w a n ie r e g u l a r n a , g r u z e ł k i g ła d - k o ś c ie n n e z a m k n ię te c e m e n t ic i r r e g u l a r s t r u c t u r e , c l o s e d s m o o t h - w a ll crum bs n ie r e g u la r n a s p o j e n i o w a, duże g r u z e ł k i g ł a d - k o ś c ie n n e z a m k n ię te i r r e g u l a r c e m e n t ic s t r u c t u r e , c l o s e d l a r g e s m o o t h - w a ll crum bsT a b 8 1 a 5 W ła ś c iw o ś c i m ik r o m o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 7 M ic r o m o r p h o lo g ic p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o . 7 Poziom X . H o r iz o n J e d L n o s t k a ^ ^ o p is o w a ^ D e s c r i p t i o n u n i t A o k ^ / k 2 В D S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ix S z k i e l e t - S k e le t o n n i e l i c z n e d o b rze o b t o c z o n e z ia r n k a kwarcu fe w w e l l rounded, q u a r t z g r a i n s d u żo z i a r e n kw arcu d o b r ze o b to c z o n y c h num erous w e l l ro u n d ed q u a r tz g r a i n s z i a r n a kwarcu d o b r z e ob to c z o n e i n i e l i c z n e od ła m k i w ęg la n u w a p n ia , c z ę ś c i i l a s t e z d o m ie sz k ą s u b s t a n c j i o r g a - n i c z n e j , barwy c iem n o b r u n a t n e j w e l l ro u n d ed q u a r t z g r a i n s and fe w c a lc iu m c a r b o n a te f r a g m e n t s , c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu re o f o r g a n ic m a t t e r , o f d a rk -b ro w n c o l o u r s k a ł a w ę g la - n o w o -w a p ie n - n a , w id o c z n e o o l i t y c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k , v i s i b l e o o l i t e s S k ła d p lazm y P lasm a c o m p o s it io n - - - -S t r u k t u r a plazm y Plasm a s t r u c t u r e - - a r g i l l a s e p i c , s k e l s e p i c
Wolne p r z e s t r z e n i e n ieu fo rm o w a n e j a k obok ja k obok
V o id s n o n -fo r m e d a s b e s id e a s b e s id e S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ie m a t t e r h u m is k e l, a r - g i l l i c o l , g r u - z e łk o w y m u l l i c o l h u m isk e 1 , a r g i l - l i c o l , crumby m u l l i c o l a r g i l l i c o l m u l l i c o l P r o p o r c je P r o p o r t io n s “ sk V > p i sk =*• V =*. p i C echy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R o z d z ia ł y p lazm y P la sm a s e p a r a t i o n s n ie r e g u la r n e d rob ne ś w i e - cą o e p u n k ty i r r e g u l a r t i n y s h i n i n g p o i n t s K o n œ n t r a c j e p l a z my P lasm a c o n c e n t r a t i o n ciem n e o t o c z k i na z i a r n a c h s z k i e l e t u d a rk c o a t i n g s on s k e l e t o n g r a i n s B io f o r m a c j e B io f o r m a t io n e le m e n ty k o - p ro g en n e c o p r o g e n ic e l e m e n t s K o n k rec je C o n c r e t io n s k o n k r e c j e o r g a n o - ż e l a - z i s t e o r g a n i c - f e r r u g i n e o u s c o n c r e t i o n s S t r u k t u r a e le m e n t a r n a E le m en ta ry s t r u c t u r e g r a n u lo w a ta g r a n u la t e d s t r u c t u r e g r a n u lo w a ta g r a n u la t e d s t r u c t u r e
00 05
Zmiany s t r u k t u r plezray w r ę d z in a c h b r u n a tn y c h m ie sz a n y c h i g le b a c h na.vnpieniow .vch C hanges o f p lasm a s t r u c t u r e i n m ixed brown r e n d z in a c and s o i l s on lim e s t o n e
T a b e l a 6
Nazwa g le b y S o i l name
R ęd zin a b ru n a tn a m ie sz a n a p ły t k a S h a llo w m ixed brown
r e n d z in a
R ę d z in a b r u n a tn a m ie s z a n a ś r e d n io g łę b o k a Medium d eep m ixed
brown, r e n d z in a G leb a b ru n a tn a n aw a- p ie n io w a Brovm s o i l on l i m esto n e G leb a p łow a n a w n ^ ie n io - wa L e s s i v e s o i l on l i m e sto n e
G leb a s ła b o z b i o lic o w a n a n a w a p ie n io w a iVeakly p o d z o liz e d s o i l
on li m e s t o n e S y m b o lik a poziom ów
H o r iz o n sy m b o ls
Ar (в)с, С
A1( ( В ) , СAi> Ai( B) > (?) >D
• ^ i» A ^ , B 3 , В A q , A ^ / A ^ , B , DDynamizm p r o c e só w D ynam ics o f p r o c e s s e s w z g lę d n a równowaga r e l a t i v e e q u ili b r iu m um iarkowany dynamizm m o d era te d y n a m ics dynamizm i d e g r a d a c j a m asy g le b o w e j d y n a m ics and d e g r a d a t io n o f s o i l b u lk P r z e w a ż a ją c e p r o c e s y P r e d o m in a tin g p r o c e s s e s w i e t r z e n i e i s t a b i l i z a c j a prod uk tów w ie t r z e n i a w e a t h e r in g and s t a b i l i z a t i o n o f w e a th ü - r i n g p r o d u c t s / w i e t r z e n i e / de k a le cy t a c j a ś r e d n ia / w e a t h e r i n g / medium s t r o n g d e c a l c i t a t i o n s i l n a d e k a lc ^ t a c j a i przem yv/anie s t r o n g d e c a l c i t a t i o n and l e a d i n g s i l n a d e k a l c y t a c j a , s ł a b e b i e li c o w a n i e s t r o n g d e c a l c i t a t i o n , w e a k p o d z o l i z a t i o n C h a r a k te r y s ty k a C h a r a c t e r is t ic s p oziom y o f h o r iz o n s (b)c
(в)
0 )
B3 В s t r u k t u r y p lazm y o f p lasm a s t r u c t u r e om n ise p ic l a t t i s e p i c m a sep ic l a t t i s e p i c o r a n is e p ic m a s e p ic s k e l - l a t t i s e p i c o m n is e p ic l a t t i s e p i c o m n is e p ic v o s e p i c a r g i l l a s e p i c s k e l s e p i c Z m n ie js z e n ie s i ę z a w a r t o ś c i CaCO^ R e d u c tio n o f t h e CaCO- c o n t e n tW zrost z a w a r t o ś c i o b c eg o m a t e r i a łu n ie z w ią z a n e g o z w y jśc io w ą s k a łą w a p ie n io w ą Growth o f f o r e i g n m a t e r i a l , n o n - c o n n e c t e d w ith ' i n i t i a l c a l c a r e o u s ro c k Z w ię k s z e n ie s i ę k w a so w o śc i g le b S o i l a c i d i t y i n c r e a s e Z m n ie js z e n ie s i ę s t o p n ia w y s y c e n ia k om p lek su s o r p c y j n e g o za sa d a m i Drop o f s a t u r a t i o n d e g r e e o f th e co m p le x w it h s o r p t i o n b a s i s
!.
L
ic
z
n
a
:
Rys. 6*. F ra g m e n t typow ej s tr u k tu ry plazm y lattisep ic, pow iększenie 38 X, nikole
skrzyżow ane. P ro fil n r 6, poziom B3, głębokość 45—52 cm
A fra g m e n t of ty p ic al s tru c tu re of th e la ttise p ic plasm a, e m larg em en t 38 X, crossed
nicols. P ro file No. 6, B 3 horizon, d epth 45—52 cm
gania skały węglanowo-^wapiennej. Duża zaw artość fra k c ji piaszczystych
zaznacza się szczególnie w górnych poziom ach b adanych gleb.
W poziom ach sąsiadujących bezpośrednio ze skałą w ęglanow o-w apien-
ną o bserw uje się w zrost zaw artości części spław ialnych, w ty m głów nie
iłu koloidalnego, którego ilość w ah a się w granicach 42— 52°/o. J e st on
n iew ątpliw ie p ro d u k te m w ietrzen ia w apieni.
O gólnie biorąc, bad an e gleby w y kazu ją skład m echaniczny glin, w k tó
ry ch w raz z głębokością w zrasta zaw artość części spław ialnych. W y jątek
stanow i pro fil gleby słabo zbielicow anej, gdzie piasek w y stęp u je bezpo
średnio n a skale w ęglanow o-w apiennej.
C iężar w łaściw y gleb w aha się w granicach 2,54— 2,63 g/cm 3 i w zrasta
w raz z głębokością (tab. 12). Ciężar objętościow y rzeczyw isty k sz ta łtu je
się w granicach 1,27— 1,68 g/cm 3.
K a p ila rn a pojem ność w odna jest najniższa w glebie o składzie m e
chanicznym piask u słabo gliniastego. O dpow iednio do ciężaru w łaściwego
i objętościow ego u k ład a się porow atość ogólna. N ajw yższe w artości po
row atości ogólnej i pojem ności pow ietrzn ej w y stę p u ją w glebie słabo
zbielicow anej. W pozostałych p rofilach w artości te są m ało zróżnicow ane
i zależą od zaw artości części spław ialnych.
O dczyn b ad any ch gleb jest dość zróżnicow any, co uw idacznia się już
w poziom ach ak u m u lacy jn y ch (tab. 13). W rędzinach p łytkich i
średnio-88
S. E. Licznar
Rys. 7. P ro c en to w a zaw artość w ęglanu
w a p n ia i ak ty w n y c h w ęglanów w sk a łac h
w ęg lanow o-w apniow ych
ręd zin
b r u n a t
nych m ieszanych i gleb naw ap ien io w y ch
P e rc e n tu a l co n ten t of calcium ca rb o n ate
an d activ e carb o n ate s in c a rb o n a te -c a l
careous roks of m ixed b ro w n ren d z in as
an d soils on lim estone
głębokich pH = 7,1 i 7,2, w p rzy p a d k u gleb b ru n a tn y c h — 6,1 do 6,6.
N atom iast poziom próchniczny gleby płow ej m a pH = 5,3, a gleby słabo
zbielicow anej n aw et pH = 4,0. W rędzinach odczyn jest przew ażnie w y
ró w n a n y w całym profilu. Przechodząc od rędzin przez gleby b ru n a tn e
i płow e do słabo zbielicow anych zaznacza się nieznaczny spadek pH
w poziom ach w y stępu jący ch bezpośrednio pod poziom am i ak u m u la cy jn y
mi, a coraz bliżej skały w ęglanow o-w apiennej n a stę p u je ponow ny w zrost
om aw ianej w artości.
Z aw artość w ęglan u w ap nia w badan y ch glebach jest bardzo duża
w poziom ach skał m acierzy sty ch i podścielających. N ajw ięcej, bo ponad
95% jest go
V /skałach m acierzystych ręd zin płytkich. W glebach ty ch
om aw iany sk ładn ik jest obecny w całym p ro filu glebow ym . Skały w ęgla-
now o-w apienne pozostałych gleb zaw ierają C a C 0 3 w ilości około 90%.
W skałach m acierzystych i podścielających oznaczono zaw artość a k ty w
nego w ęglanu w apnia (rys. 7). Skorelow ana jest ona ze stopniem roz
drobnien ia i długością czasu reakcji. N ajbard ziej a k ty w n e są skały pod
ręd zin am i płytkim i, w pozostałych glebach aktyw ność w ah a się w n ie
w ielkich granicach od 62 do 65%.
W łaściwości sorpcy jne b ad any ch gleb (tab. 13) zw iązane są z obec
nością: ak tyw nego w ęglanu w apnia, zw iązków próchnicznych i części
spław ialnych. W zaw artości kationów w y m iennych dom in uje w apń; ilość
jego w zrasta im bliżej skały w ęglanow o-w apiennej. Rów nież duża za
w artość Ca2+ stw ierdzono w poziom ie A 0 gleby słabo zbielicow anej.
P ro cen to w y udział w kom pleksie so rp cy jn y m katio n u w apnia p rz y j
m u je najw yższe w artości w p rzy p ad k u ręd zin p ły tk ich (86,3 do 92,0%),
a w pozostałych glebach zm niejsza się jego zaw artość. Pozostałe katio n y
w y m ien n e w y stęp u ją w m niejszej ilości, p rzy czym n a d ru gim m iejscu
pod w zględem zaw artości zaznacza się katio n Mg. Jego udział w kom
pleksie so rpcy jn ym uk ład a się odm iennie niż k atio n u w apnia.
z głębokością. N ajw yższe w artości osiąga w rędzinach p ły tk ich i średnio
głębokiej oraz w poziom ach gleby b ru n a tn e j i płow ej, odznaczających
się dużą zaw artością części ilastych.
Stop ień w ysycenia kom pleksu sorpcyjnego jest stosunkow o w ysoki
i w y raźnie rozgranicza rędziny od gleb naw apieniow ych. W poziom ach
a k u m u lacy jn y ch najw yższe w artości V posiadają rędzin y p ły tk ie i rędzin y
śreaniogiębokie. W yraźny sp adek te j w artości zaznacza się już w glebie
płow ej naw apieniow ej, a w glebie słabo zbielicow anej w ynosi ty lk o 40,1%.
N ależy nadm ienić, że poziom y w y stęp u jące bezpośrednio n ad skałą m a
cierzystą i podścielającą m ają n ajw yższy stopień w ysycenia.
Z aw artość przysw ajalneg o P
2
O
5
i K 20 w skazuje n a stosunkow o dobry
stopień zasobności bad an ych gleb, co św iadczy o ich dobrej k u ltu rz e ro l
n ej. Je d y n ie w poziom ach głębszych w y stę p u je zjaw isko częściowego
u w steczn ienia P
2
O
5
.
S kład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych w om aw ianych glebach
(tab. 14) zm ienia się w zależności od b ad an ej jed n o stk i taksonom icznej,
zaw artości w ęglanu w apnia oraz sk ład u m echanicznego.
N ajw iększą ilość w ęgla ogółem m ają poziom y ak u m u la cy jn e rędzin
p ły tk ich (1,87— 2,20%). Pozostałe gleby odznaczają się m niejszą z aw ar
tością С ogółem.
Ilość w ęgla w ydzielonego m ieszaniną piro fo sforanu i łu g u sodowego
w rędzin ach p ły tk ich w zrasta w raz z głębokością profilu. W pozosta
łych glebach w y kazu je ten d en cję spadku. P odobny u k ład p rz y jm u je sto
su n ek Ckh : C/c/, k tó ry jed ynie w poziom ach A x rędzin p ły tk ich p rzy b iera
w artości wyższe od jedności. W skazuje to, że w b adanych poziom ach gleb
naw apieniow ych jest niew ielka ilość form zw iązanych trw ale. P rz ew a
żają w nich kw asy fulw ow e nad kw asam i hum inow ym i. Iloraz b arw y
Q
4
/Q
6
w b ad an y ch glebach u k ład a się n ierów nom iernie, poniew aż a n a
lizow ane p rofile re p re z e n tu ją różne stad ia glebow e cyklu degradacyjnego.
F ra k cje ekstrah o w an e
0
,ln ługiem sodow ym zaw ierają stosunkow o
niew ielką ilość С ogółem w rędzinach b ru n a tn y c h (9,2— 17,4%). W ięcej
w ęgla jest w glebach naw apieniow ych, bo w g ranicach 9,1— 55,0%. Jego
zaw artość spada w m iarę w zro stu głębokości w k ie ru n k u skały m acie
rzy ste j i w dużej m ierze jest uzależnione od kw asow ości hydro lityczn ej.
Zw iększa się w raz z jej w zrostem , co w y raźnie w idać w glebie słabo
zbielicow anej [4]. W tej gru p ie połączeń próchnicznych p rzew ażają kw asy
fulw ow e n ad kw asam i hum inow ym i, a stosunek Ckh : Ckf jest z reg u ły
niski. W poziom ach aku m u lacy jn y ch badan y ch gleb p rz y jm u je on w a r
tości najniższe.
W yliczony udział w ęgla kw asów h u m inow ych zw iązanych z w apniem
do ogólnej ilości kw asów hu m inow ych w skazuje, że duży p ro cen t k w a
sów hum inow ych w b ad an ych glebach jest zw iązany z Ca i krzem ian o
w ym i fo rm am i R
2
0 3. N ajw yższe w arto ści osiąga on w poziom ach (B)/C
90
S. E. Licznar
(В), B3, z w y ją tk ie m gleby słabo zbielicow anej, gdzie b ra k jest tego ty p u
połączeń. J e s t to spow odow ane najpraw d o p o do bn iej niskim stopniem w y-
sycenia kom pleksu sorpcyjnego k atio n am i w apnia w ym iennego. Pow yż
sze w y n iki w sk azują n a dużą rolę k atio n u w apnia w ym iennego w sk ła
dzie jakościow ym zw iązków próchnicznych.
Z aw artość N i stosun ek С : N są różne i zależą od ilości su b stan cji
organicznej. N ajw iększe ilości N sp o tyk am y w poziom ach próchnicznych
b adany ch gleb (0,04— 0,19%). Ilość ta m aleje w raz z głębokością p ro
filu. W y jątek stanow i poziom B3 gleby płow ej naw apieniow ej, gdzie n ie
znacznie w zrasta ilość azotu i w ęgla. S to su nek С : N w rędzinach p ły t
kich jest najw yższy w poziom ach ak u m u lacy jny ch, a głębiej spada. C
ha-Rys. 8. A naliza całk o w ita rędzin b ru n a tn y c h m ieszanych i gleb n aw apieniow ych
C ontenst of som e chem ical com ponents in m ixed brow n ren d zin as and soils on
w poziom ach A 1/(B)) A J A 2 i A 3 jest on rów n y lub w yższy niż w pozio
m ach w yżej leżących.
C ałkow ita analiza chem iczna należy do podstaw ow ych analiz, k tó re
odgryw ają duże znaczenie p rzy ro zp a try w a n iu genezy i rozw oju gleb.
Rozm ieszczenie w poszczególnych poziom ach genetycznych oznaczonych
składników zm ienia się w zależności od udziału m a te ria łu obcego po
chodzenia, jak rów nież od stopnia d egrad acji rędzin w k ie ru n k u gleb
naw apieniow ych (tab. 15).
D uża zaw artość krzem ionki ogółem zaznacza się w poziom ach A 1}
p rzy czym najw iększa jej ilość (93,97%) w y stę p u je w poziom ie A J A 2
gleby słabo zbielicow anej. W pozostałych poziom ach profilów glebow ych
obserw u jem y spadek zaw artości krzem ionki, a n ajm niejsze ilości w y
stę p u ją w poziom ach (В ) i £ 3 gleb n aw apieniow ych (56,33— 60,92%).
In n y u k ład p rz y jm u je rozm ieszczenie pó łto ratlen k ó w A120 3 i F e20 3.
O b serw u jem y w zrost zaw artości ty ch zw iązków w raz z głębokością, a n a j
w iększa ich ilość w y stę p u je w poziom ach (В ) i B 3 rędzin y średniogłębo-
kiej, gleb b ru n a tn e j i płow ej naw apieniow ych. S tosunki m olarne we
w spom nianych poziom ach są bardzo w ąskie i k sz ta łtu ją się w granicach
26,8— 33,4 dla S i0 2 : F e 20 3. od 5,0 do 9,8 dla S i0 2 : A120 3, a stosun ek
S i0 2 : R20 3 w ynosi 4,1 do 7,3.
W pozostałych poziom ach zaw artość tlen k ó w glinu i żelaza jest znacz
nie m niejsza i b ardziej zróżnicow ana ilościowo. P o tw ie rd z a ją to w a r
tości stosu n k u S i 0 2 : A120 3, k tó ry w ah a się w g ranicach 16,2— 69,0 i b a r
dzo szerokim sto su n k u S i0 2 : F e 20 3 (79,1— 391,5). N ajw yższe w arto ści w y
stę p u ją w glebie słabo zbielicow anej.
Z aw artość tle n k u w ap nia jest n ajw yższa w poziom ach bezpośrednio
sąsiadujących ze skałą w ęglanow o-w apienną. Podobne rozm ieszczenie p ro
filow e p rz y jm u je tle n e k m agnezu.
Z innych składników zasługuje n a uw agę rozm ieszczenie profilow e
K 20 i P 20 5. D uża ilość K 20 w y stęp u je w poziom ach głębiej położonych
(1,14— 4,40%). Podobnie u k łada się zaw artość P 20 5, k tó ra w zrasta bliżej
skały m acierzystej.
Rozm ieszczenie e lem en tarn y ch składników (rys. 8) w skazuje, że odw ap
n ienie górnych poziom ów oraz przem ieszczenie półto ratlen k ó w prow adzi
ręd zin y b ru n a tn e do degrad acji w k ieru n k u gleb naw apieniow ych.
CHARAK TERYSTY KA R ĘD ZIN CZARNOZIEMNYCH
Właściwości m a k r o - i mikromorfologiczne. R ędziny czarnoziem ne po
w stały w drodze w ietrzen ia m arg listych w apieni kredow ych oraz przy
udziale naniesionej dom ieszki m ate ria łu pochodzenia lodowcowego.
C h a ra k te ry sty k a m orfologiczna n iek tó ry ch z nich p rzed staw ia się
następująco:
92
S. E. Licznar
K ateg o ria użytkow a: gleba orna.
A ± 0-—15 cm
— szara (2,5 Y 5/0), glina ciężka, s tr u k tu ra gru zełko
wa, u k ład zwięzły, p rzejście stopniow e;
A J C 15— 25 cm
— szara (2,5 Y 5,0), glina ciężka s tru k tu ra gruzełkow a,
u k ład zwięzły, liczne odłam ki skały w ap ienn ej;
C > 2 5 cm
— biała (2,5 Y 8,1), rum osz w ietrzejącego w apienia k re
dowego.
P r o f i l 4 — Opole— Zaw ada. R ędzina czarnoziem na m ieszana śre d -
niogłęboka. K atego ria użytkow a: gleba darniow a.
A 1(l O— 4 cm
— poziom darniow y;
4— 20 cm
— szara (5 Y 5/1), glina średnia, s tru k tu ra gruzełkow a,
u k ład pulchnozw ięzły, przejście niew yraźne;
A J С 20— 43 cm
— bardzo ciem noszara (5 Y 3/1), glina średnia, s tru k
tu ra słabo gruzełkow a, u k ład zwięzły, liczne od
łam k i zw ietrzelin y skały w apiennej;
0 4 3 cm
— jasnoszara (5 Y 7/2), lity w apień kredow y.
P r o f i l 7 — Zim nice W ielkie. R ędzina czarnoziem na m ieszana głę
boka. K atego ria użytkow a: gleba orna.
Л и O— 28 cm
— ciem noszara (10Y R 4/1), glina ciężka pylasta, s tr u k
tu ra gruzełkow a, u k ład pulchnozwięzły., liczne ko
rzenie roślin, przejście w yraźne;
A X2 28— 58 cm
— ciem noszara (10 YR 4/1), glina ciężka, s tr u k tu ra g ru
zełkow a, u k ład zwięzły, nieliczne odłam ki z w ietrza
łej skały w apien n ej, przejście niew yraźne;
A J C 58— 85 cm
— szara (10Y R 5/1), glina ciężka, s tr u k tu ra gruzełko
w a, uk ład zwięzły, bardzo liczne odłam ki skały w a
p iennej;
0 8 5 cm
— biała (7/5 YR 8/0), zw ietrzały rum osz w apienia k re
dowego.
W łaściw ości m ikrom orfologiczne b ad any ch gleb w skazu ją na pew ne
zróżnicow anie zarów no w poziom ach genety cznych w obrębie poszczegól
ny ch profilów , jak rów nież m iędzy stad iam i rozw ojow ym i ręd zin y czarno-
ziem nej (tab. 7— 9). Rędziny te w y tw o rzy ły się n a jednoro dn ej skale m a
cierzystej (w apiennych m arglistych), zaw ierającej dużą ilość k alcy tu (rys.
9) często w postaci pseudooolitów . L okalnie w y stę p u ją też fra g m e n ty sko
ru p e k ślim aków i form y w tó rn ie w y k rystalizow anego w ęglanu w apnia.
Poziom y ak u m u lacy jn e odznaczają się obecnością plazm y m asepic zw ią
zanej ze znaczną dom ieszką d e try tu su m ineralnego oraz plazm y crystic,
w k tó re j składzie dom in u ją zw iązki w ęglanu w apnia (rys. 10). S u b stan cja
organiczna w y stęp u je tu w postaci drobnych ciem nych p u n k tó w m u lli-
colu, fra g m en tary czn ie w form ie h u m isk elu spotyka się rów nież biofor-
m acje pochodzenia zw ierzęcego (rys. 11).
W poziom ach przejściow ych obok ziarn k w arcu sp oty kam y znaczną
dom ieszkę odłam ków skały w ęglanow o-w apiennej. Z m ienia się tu w
za-T a b e l a
7
W ła ś c iw o ś c i m ik r o m o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 1 M ic r o m o r p h o lo g ic ą l p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o .1 Poziom H o r iz o n A1 Ax /C С J e d n o s tk a o p iso w a D e s c r i p t i o n u n i t S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ixS z k i e l e t - S k e le t o n z i a r n a kwarcu b a r d zo do z i a r n a fovarcu d o b r ze o b o k a ła w çg la n o w o -b rze o -b to c z o n e i o d ła m k i t o c z o n e , o à ł imki ^ к-a ł y watâe nna z .v i-s k a ł y węg l a n o w o -w a p ie n - w ęg la n o w o -w a .'b: nne j d ocznyrai p u n k ta -n a j
w e l l round q u a r tz ir.i w tó r n e j k r y
v e r y w e l l rou n ded q u a r tz rr ij. nc, с p.1 i n t e r n o f s t a l i z a c j i k a l - c y t u g r a i n s , s p l i n t c r o o f c a r - с ii.'bo:r.t o - с . l e a r e o u ü b o n a t e - c a lc a r e o u a ro c k r o c к ca r bo n ’t e - c a l - c : r j ou:- ro c k w i t h v i s i b l e p r i n t a o f s e c o n dary c a T c it e c r i s t a l l i z a t i o n
S k ła d p lazm y c z ę ś c i i l a r . t e z dom i^riz- ja!: obok
Р1азгаа c o m p o s it io n ka w ęg la n u wapni;--, i z w ią zków p r ó c h n ic z n .c h ,b a r w y z ło to H D ru n a tn e j
c l a y e y p a r t i c l e s w ith an a d m ix tu re o f c a lc iu m c a r b o n a te and hu-Tius com p o u n d s, o f g o ld e n -b r o w n c o l o u r
а з b e iîid e
S t r u k t u r a p lazm y m a s * p ic , c r y o t i c c r y s t i c
Plasm a s t r u c t u r e
Wolne p r z e s t r z e n i e s z c z e l i n y i pory w e w n ą tr z - r z c z o l i n y i pory we
V o id « a g r e gatov/e g ła d k o ś c ie n n e s m o o t h - w a ll c r a k s and po r e s i n s i d e a g g r e g a t e с w n ą tr z - i m ię d zy a g r e gatow e g ł a d k o i c i j n n e * s m o o t h - w a ll c r a c k s rnd р о г о з i n s i d e and b e t w een c.grre gu to 3 S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a m u l l i c o l , h u m is k e l m u l l i c o l O r g a n ie m a t t e r P r o p o r c je p i s k = V p i > V =>• sk P r o p o r t io n s C echy g le b o w e S o i l f e a t u r e s
R o z d z ia ł y plazm y d robne ś w ie c ą c e p un k ty j a k obok
P la sm a s e p a r a t i o n s n ie r ó w n o m ie r n ie r o z ł o żon e
t i n y s h i n in g p o i n t s , d i s t r i b u t e d u n e q u a lly
a s b e s id e
K o n c e n tr a c je plazm y n ier ó w n o m ie rn e s k u p is k a ja k obok
Plasm a c o n c e n t r a t i o n w ęg la n u w apn ia i r r e g u l a r c a lc iu m c a r b o n a te c o n g lo m e r a t e s a s b e s id e B io fo r m a c je b i o r e l i k t y
-B io f o r m a t io n b i o r e l i c sK on k recj9
-
d rob ne zwia.zków ż e l a z aC o n c r e t io n s t i n y c o n c r e t i o n s o f i r o n com pounds S t r u k t u r a e le m e n ta r n a s z c z e l i n o w a , d uże g r u z e ł - s p o j e n io w a n ie r e g u l a r n a , E le m en ta ry s t r u c t u r e k i o tw a r te g ła d k o ś c ie n n e c r a c k e d s t r u c t u r e , op en l a r g e s m o o t h - w a ll crumbs o d ła m k i g ła d k o ś c ie n n e c e m e n t ic i r r e g u l a r s t r u c t u r e , s m o o t h - w a ll s p l i n t e r s
94
Rędziny i gleby nawapieniow e Opolszczyzny
T a b e l a 8
W ła ś c iw o ś c i m ik r o m o r fo lo g ic z n e - p r o f i l 4 M ic r o m o r p h o lo g ic p r o p e r t i e s - P r o f i l e N o , 4 P oziom H o r iz o n J e d n o 3 t k a ^ \ . o p is o w a D e s c r i p t i o n u n i tV
A1
А д / С С S t a ł e c z ę ś c i s u b s t a n c j i g le b o w e j S - m a t r ix S z k i e l e t - S k e le t o n S k ła d p lazm y Plasm a c o m p o s it io n S t r u k t u r a p lazm y P lasm a s t r u c t u r e Wolne p r z e s t r z e n i e V o id s S u b s t a n c j a o r g a n ic z n a O r g a n ie m a t t e r P r o p o r c j e P r o p o r t io n s Cechy g le b o w e S o i l f e a t u r e s R o z d z ia ł plazm y Plasm a s e p a r a t i o n s K o n c e n tr a c ja p l a z my Plasm a c o n c e n t r a t i o n 4 S io f o r m a c j e 3 i o f o l i a t i o n K onkrec je C o n c r e t io n s S t r u k t u r a e le m e n ta r n a E le m en ta ry s t r u c t u r e o b t o c z o n e z i a r n a kw arcu i n i e l i c z n e o d ła m k i sk a ł y w ę g la n o w o -w a p ie n n e j ro u n d ed q u a r tz g r a i n s and few s p l i n t e r s o f c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k c z ę ś c i i l a s t e z do - m ie s z k ą w ęg la n u wap n i a i zw ią zk ó w ż e l a z a , barwy c ie m n o b r u n a t- n o z ł o t e j c l a y e y p a r t i c l e s w it h an a d m ix tu re o f c a l cium c a r b o n a te and i r o n com pounds, o f d a r k -b r o w n -g o ld e n c o lo u r m a s e p ic , c r y s t i c n ieu fo rm o w a n e n o n -fo r m e d m u l l i c o l , h u m isk e l V > . s k p i d ro b n e ś w ie c ą c e p u n k ty p r z e m ie s z a n e z z i a r n a mi s z k i e l e t u t i n y s h i n i n g p o i n t s m ix ed up v /ith s k e l e t o n g r a i n 3 s k u p ie n i a w ęg la n u wap n i a c a lc iu m c a r b o n a te c o n g lo m e r a t e sro zm yte plamy zw ią zk ó w że la za d i f f u s e d s t a i n s o f ir o n com pounds g r u z e łk o w a ,g r u z e łk i o - tw a r t e s z o r s t k o ś c i e n n e crumby s t r u c t u r e , op en c o a r s e - w a l l crumbs z i a r n a kw arcu s ła b o o b t o c z o n e i o d ła m k i flk a ły w ę g la n o w o -w a p ie n n e j w ea k ly r o u n ded q u a r t z g r a i n s and s p l i n t e r s o f c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k j a k ob ok a s b e s id e m a s e p ic , c r y s t i c p o ry s z o r s t k o ś c ie n n e z a k rzy w io n e cu r v e d c o a r s e - w a l l p o r e s m u l l i c o l s k l e p i 2 ^ V ja k obok a s b e s id e ja k obok a s b e s id e w ę g i e l o r g a n ic z n y o r g a n ic ca r b o n ja k obok a s b e s id e o d ła m k o w a ,o d ła m k i o t w a r t e s z o r s t k o ś c i e n n e fr a g m e n ta r y s t r u c t u r e , o p en c o a r s e - w a l l f r a g m e n ts n i e l i c z n e z i a r n a kwarcu s ła b o ob t o c z o n e , d uże od ła m k i s k a ł y w ę- g la n o w o -w a p ie n - ne j fe w w e a k ly r o u n ded q u a r tz g r a i n s , l a r g e s p l i n t e r s o f c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k j a k o b o k a s b e s id e c r y s t i c , ma s e p ic ja k obok a s b e s id e m u l l i c o l sk üfcV ^ p i ja k obok a s b e s id e ja k obok a s b e s id e ja k obok a s b e s id e ja k obok a s b e s id e s k a ł a w ę g la - n o w o -w a p ien n a o barw ach i n t e r f e r e n c y j n y ch w y s o k ic h r z ę d ó w ,p la z m y zw ią z k ó w ż e l a z a i b i o f o r - m a cje c a r b o n a t e - c a l c a r e o u s r o c k w it h i n t e r f e r e n t i a l c o l o u r s o f h ig h o r d e r s , s t a i n s o f i r o n com poun d s cmd b io f o r m a t i o n s
