Edward Ozorowski
Z problematyki chrystologicznej
Studia Theologica Varsaviensia 13/2, 187-190
O M Ó W I E N I A
I
R E C E N Z J E
S tu d ia T heol. Vars. 13 (1975) nr 2
Z PROBLEMATYKI CHRYSTOLOGICZNEJ
U w agi na m arginesie książek: R ü c k fr a g e nach Jesus, Freiburg im Br. 1974, Herder, ss. 223; R. P e s c h — A. H. Z w e r g e 1, K o n ti n u itä t in Jesu s, Freiburg im Br. 1974, Herder, ss. 144; F. Z e i l i n g e r , D er E r s t g e b o r e n e d e r S c h ö p fu n g , Wien 1974, Herder, ss. 215.
N akładem W ydawnictwa Herdera ukazały się w 1974 r. 3 książki, dotyczące problem atyki chrystologicznej. Zasługują one na szczególną uwagę, poniew aż stanowią odbicie i ilustrację wzm ożonych ostatnio zainteresowań teologów katolickich postacią Chrystusa, następnie pre zentują najnowsze w tej dziedzinie osiągnięcia, wreszcie ułatw iają dialog interdyscyplinarny na terenie chrystologii. Potrzeba zaintere sowania się nim i stanie się tym bardziej widoczna, jeżeli się uw zględ ni fakt, iż pytanie „za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?” (Mt 16, 13) posiada trw ały sens i domaga się odpowiedzi w życiu wiernych oraz w pracach teologów. Stąd współczesną teologię katolicką in tere suje problem, czy m ożliwa jest tego rodzaju odpowiedź, lub zaw ęża jąc pytanie, czy istn ieje możliwość dotarcia przez przekazy ew an ge liczne do historycznego Jezusa.
Tak sform ułowane zagadnienie nie jest wpraw dzie nowe, ale szcze gólnej ostrości nabrało od czasu w ystąpienia R. B u l t m a n n a , który, domagając się dem itologizacji opisów biblijnych o Chrystusie, prze kreślił praktycznie m ożliwość odtworzenia historii życia i nauczania Jezusa. N iew ątpliw ie R. Bultmann doszedł do krańcow ych wniosków, sam jednak problem okazał się ciekawy i w yw ołał zainteresowanie rów nież wśród w ielu teologów katolickich. Przede w szystkim zaś na ten tem at w ypow iedział się Sobór W atykański II w konstytucji Dei V e r b u m , w której potwierdził historyczność Ewangelii, czyli uznał je nie tylko za św iadectw o w iary popaschalnej w spólnoty chrześcijań skiej, lecz rów nież za w ierne relacje o tym, „co Jezus, Syn Boży, żyjąc wśród ludzi, dla wiecznego ich zbawienia rzeczywiście uczynił i czego uczył aż do dnia, w którym w zięty b ył do nieba” (KO 19). Sobór postaw ił tylko tezę, nie w nikał natom iast w metodę i środki, za pomocą których ją się uzasadnia. To ostatnie zadanie pozostawił teologom. Podejm ują je m. in. autorzy trzech wym ienionych książek.
1 8 8 OM ÓW IENIA [2]
Pierw sza z nich (R ü ckfrage nach J e s u s ) jest dziełem zbiorowym teologów kręgu języka niem ieckiego i stanowi owoc debaty, która od była się w Wiedniu wiosną 1973 r. Jedne z zam ieszczonych w niej porać są referatam i w ygłoszonym i na spotkaniu, drugie — rozprawa mi inspirowanym i przez to sympozjum. Książkę otwiera studium F. H a h n a na tem at m etodologii odpowiedzi na pytanie o historycz nego Jezusa (s. 11—77). Autor mniej zajm uje się w nim sposobami do cierania poprzez opisy biblijne do słów i czynów Jezusa z Nazaretu, w ięcej natom iast znaczeniem tego pytania dla Kościoła, następnie w iążącym i się z tym pytaniem trudnościami, w reszcie jego konsek w encjam i dla rozważań teologicznych. Podobnym tem atycznie jest referat F. M u s s n e r a , który również główną uwagę zwrócił na m e todologię pytania o historycznego Jezusa (s. 118—147), z tym że ujął rzecz bardziej szczegółowo, bo w szedł w konkretną problem atykę od powiedzi na to pytanie (np. om ówił znane w biblietyce problemy F orm g es ch ich te, S i t z i m L eben , G e g e n k o n tro lle , Q u e r sch n itts b ew eis). Dokładniej kryteriam i dotarcia do słów i czynów historycznego Jezu sa z Ewangelii zajął się F. L e n t z e n - D e i s , który najpierw bardzo szczegółowo przedstaw ił tradycyjnie stosow ane m etody odczytywania opisów ew angelicznych o Jezusie z Nazaretu, następnie ukazał, na czym polega w spółczesna krytyka tych metod, w reszcie napomknął o pożytku, który płynie z tego rodzaju krytyki dla badań teologicz nych (s. 78—117). Sw oje w yw ody poparł autor bogatą literaturą. Z ko lei R. P e s c h a zainteresowała sprawa przekazu m ęki Chrystusa (s. 148—173), zaś K. K e r t e l g e g o — przekaz cudów Jezusa (s. 174-.- —193). W obu wypadkach chodzi o ten sam problem — Chrystusa historii. W reszcie R. S c h n a c k e n b u r g poświęcił swoje studium w ykazaniu trw ałego znaczenia, jakie posiada pytanie o historycznego Jezusa dla teologii i K ościoła (s. 194—1220). Książkę kończy w ykaz c y towanych w niej autorów.
Druga książka (K o n t i n u i t ä t in Jesus. Z ugänge z u Leben, T o d und A u fe r s te h u n g ) jest owocem pracy R. P e s c h a i H. A. Z w e r g e l a podczas prowadzonego przez nich w letnim semestrze 1973 r. sem ina rium na W ydziale Teologicznym U niw ersytetu w e Frankfurcie nad Menem. W iększość m iejsca zajmują w niej w yw ody R. Pescha; H. A. Zwergel zam ieścił jedynie krótkie studium na tem at żyoia i śm ierci Jezusa z Nazaretu widzianej w św ietle psychologii głębi (s. 95—124). Sądząc z tytułu, można by mniemać, że w ym ienionym autorom cho dzi o problem atykę m y s t e r i u m paschale Chrystusa. Okazuje się jed nak, że do głosu dochodzi tu ten sam problem, co i w poprzednim dziele, m ianow icie m ożliwość dotarcia przez przekazy biblijne do h i storycznego Jezusa, z tym że problem ten jest tu ujęty nieco szerzej: wykracza poza Ewangelie i posiada bogatszy kontekst
teologiczno-[ 3 ] 1 8 9
-psychologiczny. R. Pesch w trzech kolej no następujących po sobie studiach przeanalizował sens i znaczenie w ypow iedzi św. Pawła: „a jeśli naw et w edług ciała poznaliśm y Chrystusa, to już więcej nie znam y Go w ten sposób” (2 Kor 5, 16) oraz om ówił niektóre teologicz ne w ątki śm ierci i zm artwychwstania Chrystusa (s. 9—94). H. A. Zw ergel natom iast wykazał, że dla interpretacji biblijnych w yp ow ie dzi o życiu i śm ierci Chrystusa pomocną może być psychologia głębi, która potwierdza i jeszcze wyraźniej ukazuje śmierć Chrystusa jako ostateczną konsekw encję W cielenia. W ten sposób problem Jezusa h i storii znalazł się na terenie psychologii, podczas gdy w poprzednich studiach w ystępow ał bądź w ramach dogmatyki, bądź apologetyfei.
Bardziej luźny związek z om awianym zagadnieniem posiada trzecia książka
(Der Erstgeborene der Schöpfung),
która jest pracą ściśle egzegetyczną; F. Z e i l i n g e r przedstawił ją w 1972 r. W ydziałowi Teologicznem u U niw ersytetu w Graz jako rozprawę habilitacyjną. Chrystologia w ystępuje w niej na kanw ie egzegezy listu św. Pawła do Kolosan. Chociaż autor trzecią część dysertacji przeznaczył na ana lizę formalnej struktury Listu, to jednak wystarczająco dużo p ow ie dział rów nież o Chrystusie. Stało się tak m.in. dlatego, że list św. Pa - w ła do Kolosan jest w swoim zasadniczym tem acie chrystologiczny. Chrystus jest tym, o którego św. P aw eł prowadzi polem ikę z prze ciwnikam i „zdrowej nauki”, On nadaje sens eschatologii i życiu w spólnoty kościelnej, jest w reszcie głów nym tem atem przepowiadania i podstawą do zrozumienia teologii chrztu św. Ze względu na omó w ienie powyższych k w estii od strony egzegetycznej, książka F. Zelinge- ra może być w ykorzystana przez apologetów i teologów system atyków przy tworzeniu syntezy teologicznej nauki o Chrystusie. Studium zo stało opracowane z dużą w nikliw ością i a-krybią oraz z w ykorzysta niem niezw ykle bogatej literatury przedmiotu.W ym ienione książki, zaadresowane głów nie do apologetów i bibli- stów, mogą zainteresować również teologów innych specjalności, a n a w et zw ykłych w iernych. Chodzi w nich przecież o centralny artykuł
chrześcijańskiego
Credo
— wierzę w Jezusa Chrystusa. Z tego względu zasługują na szerszą o nich informację. Szczególnie pomocne mogą się one okazać dla dogmatyków, którzyex professe
odpowiadają na pytanie, kim był i kim jest Jezus Chrystus. Wiadomo, że pytanie to dotyczy zarówno w iary, jak i wiedzy historycznej. Wiara w tym w y padku opiera się na faktach, które ją postulują i jednocześnie obja śniają. Stąd też Jezus historii i Chrystus w iary stanowią w teologii dogmatycznej nierozdzielne zagadnienia. Jest to wyrażony innym i sło w am i dogmat o bóstw ie i człow ieczeństw ie zjednoczonym w jednej Osobie Syna Bożego.
znaczę-1 9 0 OM ÓW IENIA [4 ]
n ie dla teologii moralnej. Wszak poprawna na nie odpowiedź w a runkuje prawidłowość życia chrześcijańskiego. Lepsze poznanie Jezusa z Nazaretu — to szansa pogłębienia w iary w e W cielone Słowo. Dużo m ateriału w prezentowanych książkach znaleźć też mogą dla siebie pastor aliści, dla których sprawa przepowiadania Chrystusa wiernym stanow i centralne zadanie. Obok bowiem treści czysto apologetycznych i egzegetycznych dzieła te zawierają bogate refleksje teologiczne na tem at życia, śm ierci i zm artw ychw stania Chrystusa. Studium F. Z eilin ger a dostarcza nadto szczegółowego wyw odu o teologii przepowiadania i chrztu św.
E d w a r d O z o r o w s k i
HERBERTA WADDAMSA
„WPROWADZENIE DO TEOLOGII MORALNEJ”
Książka pt. A N e w I n tro d u c tio n to M oral Theology, London 31972 SCM Press, LTD, ss. 244, napisana przez anglikańskiego autora H. W a d d a m s a, została przyjęta z dużym uznaniem przez rodzimą krytykę. Zasługuje ona także na uwagę katolickich m oralistów, ponie w aż pozwala zorientować się w głównych kierunkach m yśli teolo- gicznomoralnej kościoła anglikańskiego. Książka zamierzona jako W p r o w a d z e n i e nie daje oczywiście pełnego wykładu moralnej doktryny. Autor poświęca sześć rozdziałów tematom o charakterze podstaw o w ym , a w pozostałych czterech omawia treść norm szczegółowych w odniesieniu do w ażniejszych dziedzin ludzkiego życia.
Rozważania sw oje rozpoczyna autor od w yw odu apologetycznego (rozdz. I) rozprawiając się z zarzutami teologii protestanckiej, k w e stionującym i chrześcijański sens teologii moralnej. Z kolei zajmuje się genezą i istotą teologii moralnej (rozdz. II), prawem moralnym (rozdz. III), sum ieniem (rozdz. IV), działaniem ludzkim (rozdz. V) oraz cnotami i wadami.
Podejm ując dyskusję z książką H. T h i e l i c k e T heolo gische Ethik, Tübingen 1955, H. Waddams dowodzi, że nie można zamykać proble m atyki moralnej w czysto subiektywnej i tylko nadprzyrodzonej p er spektywie. N ie zgadza się rów nież z P. L e h m a n n e m , który w pra cy pt. Eth ics in a C h ris tia n C o n te x t utrzymuje, że prawa i zasady moralne nie odgrywają żadnej roli w norm owaniu życia ludzkiego. Polem izuje także z tezą prof. C. F. D. M o u l e ’ a, jakoby chrześcijań skie zgrom adzenie kultyczne stanowiło samo dla siebie adekwatne źródło poznania m oralnego (s. 14—20).
Autor, zgadzając się z tradycją katolicką, przyjm uje istnienie prawa moralnego oraz pragnie doktrynę moralną zw iązać z całością życia
