Napis i wypowiedź

Janusz Lalewicz

Napis i wypowiedź

Teksty : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 1 (7), 101-116

Janusz Lalewicz

Napis i wypowiedź

1. J e d n a z fo rm u ży cia języ k a to te k s ty n a p isó w n a tab liczk a ch , n a opakow aniach ,

n a p rz e d m io ta c h i częściach przed m io tó w . W p o ró w ­ n a n iu z te k s ta m i w y p o w ied zi u stn y c h , u tw o ró w lite ­ ra c k ic h czy p ra c n au k o w y ch , ja k ie ro z p a tru je się za­ zw yczaj b a d a ją c ję z y k i k o m u n ik a c ję językow ą, są to te k s ty dość szczególne. W n a p isa c h n ie sp o ty k a m y n a ogół zd a ń — p o d staw o w y c h je d n o ste k w y p o w ie­ dzi — i se k w e n c ji zdań, lecz sy n ta g m y m n iejsze od zdania, n ajczęściej n o m in aln e, albo n o m in aliz acje i ró w n o w ażn ik i zdań: ul. K ró le w sk a , T e a tr W ie lk i G a b in et za b ieg o w y, W y jśc ie , Do ka sy , D la m a te k z dziećm i, R e m a n e n t, Cisza, P alenie w zb ro n io n e, C zekolada deserow a, P ro sze k do p rania itd.

W o d m ien n y sposób d o k o n u je się tak że p ro ces ko ­ m u n ik a c y jn y : nap is tr w a w ja k im ś m iejscu czy n a ja k im ś p rzedm iocie, zw ią zan y z ty m u m ie j­ sco w ien iem ra cze j n iż z ja k im ś a k te m k o m u n i­ k a c ji, w k tó ry m k to ś do kogoś, w p e w n y m m iejscu i w p ew n ej chw ili, z czym ś się zw rócił. M om ent n a ­ m a lo w a n ia czy u m ieszczenia tab liczk i z n ap isem nie m a zn aczen ia w p e rs p e k ty w ie k o m u n ik acji, jak o że

Osobliw ość napisów

D ecydujące u m iejscow ien ie

J A N U S Z L A L E W I C Z ₁₀₂

F un k cje n a p isó w

n ap is coś znaczy czy też k o m u n ik u je o ty le, o ile tu je s t, n ie z a le ż n ie od teg o k ie d y się p o ja w ił i za c z y ją s p ra w ą . Z tego sam ego p o w o d u n ie je s t też czyim ś sło w em — n ie m a se n su p y ta n ie , c z y je słow a c z y ta ­ m y n a tab liczce z n az w ą u lic y lu b n a o p ak o w an iu k o sm e ty k u , bo n ie o d c z y tu je m y go w ogóle ja k o czy jeg o ś (choćby in s ty tu c ji, k tó ra spow o do w ała jeg o p o ja w ie n ie się) z w ra c a n ia się do kogoś, ta k ja k od ­ c z y tu je m y — ró w n ie ż ano nim ow e — w e zw an ie do są d u czy ro z p o rzą d zen ie.

F u n k c jo n o w a n ie ję z y k a o p isu je się zazw yczaj n a p rz y k ła d z ie a k tu m ó w ien ia. Z w ielu w zględ ów w y ­ p a d a u z n a ć ro z m o w ę za p o d staw o w ą z te o re ty c z n e ­ go p u n k tu w id z e n ia fo rm ę k o m u n ik a c ji języ k o w ej. W a rto je d n a k , je ś li ch ce się u n ik n ą ć b ra n ia cech w y ­ po w ied zi k o lo k w ialn ej za ogó ln e w łaściw ości w szel­ kiego za sto so w an ia języ k a , p rz y jrz e ć się b liżej ró w ­ nież ta k im sposobom u ży cia słów , k tó re — ja k n a ­ p isy — ró ż n ią się od w y p o w ied zi ra d y k a ln ie w w ie ­ lu is to tn y c h a sp e k ta c h .

2. O kreślenie

„napisy” jest

dość o gólnikow e; o b e jm u je ono k o m u n ik a ty dość ró ż n o ­

ro d n e pod w z g lęd em fo rm y i fu n k c ji. O bok tab licze k z n a z w a m i m ie jsc czy in s ty tu c ji — Plac T e a tr a ln y , P eron II, L ic e u m O g ó ln o kszta łą ce n r 4 w O lszty n ie , W Z G «N ie sp o d zia n k a », K asa — sp o ty k a m y tab liczk i z n ak a zam i, za k aza m i czy in s tru k c ja m i — Uwaga! S to p ! N ie d o ty k a ć ! P rzec h o d zen ie p r z e z to r y w z b r o ­ nione, Do b u fe tu itd . N a o p ak o w an iu p ap iero só w obok n a p isu z n a z w ą p ro d u k tu np . G ie w o n ty , u m iesz­ czone są in n e n ap isy : 20 pa piero sów , C ena zł 6, n a b u te le c z c e zaś z le k a rs tw e m w y d ru k o w a n a je s t jego nazw a, sk ład , n a z w a firm y , k tó r a je w y p ro d u k o w a ła , d a ta w ażn o ści i z a le cen ia d o ty czące sposobu p rz y g o ­ to w y w a n ia , u ży c ia i p rz e c h o w y w a n ia . N ap isy te p e ł­ nią ró ż n e fu n k c je , o d m ien n ie są zb u d o w an e i ro z­ m ieszczone. T ru d n e i m ało p o ży teczn e w y d a je się ro z p a try w a n ie ta k zróżnico w an ego zb io ru k o m u n ik a ­

103 N A P I S I W Y P O W I E D Ź tów , ja k k o lw ie k n ie w ą tp liw ie p o sia d a ją one p ew ne w łaściw o ści w spóln e. D lateg o p u n k te m w y jścia ro z­ w a ż a ń będzie zbiór w ęższy i b a rd z ie j jed n o ro d n y . P rz y p a d e k n a jp ro stsz y i, ja k się zdaje, n a jb a rd z ie j c h a ra k te r y s ty c z n y napisów , to tab liczk i z nazw am i (oczyw iście ta k ż e e ty k ie tk i i n az w y w y d ru k o w a n e n a p rz ed m io ta ch ). H isto ria dociek ań se m a n ty c zn y ch zd a w ałab y się zresztą sugerow ać, że je s t to n a jp ro s t­ szy — a w k aż d y m ra z ie n a jła tw ie js z y do u ch w y ce­ n ia i zro zu m ien ia — p rz y p a d e k z n a k u w ogóle: zna­ k o m ita w iększość te o rii zn ak u, znaczenia czy k o m u ­ n ik a c ji za p o śre d n ic tw e m znakó w od staro ż y tn o śc i d o n asz y ch czasów n ie m a l sp ro w a d za się do opisu ta k ie j w ła śn ie re la cji, ja k a zachodzi m iędzy nap isem z n az w ą p rz e d m io tu a o w ym p rz ed m io te m . J e śli się p rz e to n ie chce k o n ty n u o w a ć i u m acn iać tej t r a ­ d y cji, w y p a d a tab liczk ę z n ap isem opisać ja k o szcze­ gólny, ró ż n y od in n y c h p rz y p a d e k k o m u n ik a c ji ję ­ zyk o w ej.

In n e ro d z a je n ap isó w b ęd ą w p ro w ad za n e stopniow o i o m aw ian e b ard ziej pobieżnie. N ie będą ro z p a try ­ w a n e ta b lic e p am iątk o w e, p ły ty n ag ro b n e, dłuższe in s tru k c je n a o p ak o w an iach i in n e w y p a d k i u tr w a ­ la n ia te k s tó w w ielo zd an io w y ch — z pow odów , k tó ­ r e b ęd ą w yłożone w zak o ń czen iu a rty k u łu .

3. W w ypo w iedzi kolo kw ialn ej n a z w a je s t częścią zd a n ia — podm iotem , d o p ełn ie­

n iem czy o ko licznikiem — k tó re j fu n k c ja polega na w sk az an iu o d n iesien ia (e w e n tu a ln ie jed n eg o z o d n ie­ sień) zdania. T ak np. sy n ta g m a no m in aln a: tw ó j brat w zdaniu: O d w ied ził nas w czo ra j tw ó j brat, w sk az u ­ j e m o jem u rozm ów cy, o kim m ów ię, iż „odw iedził n a s w c z o ra j” . In te p r e ta c ję tego w sk az an ia m ożna rozb ić n a d w ie o p eracje:

a. Z naczenio w a re g u ły języ k a polskiego po zw alają u stalić, że zd an ie d o ty czy ja k ie jś osoby, k tó ra zgod­ n ie z ow ym i re g u ła m i m oże być o k re ślo n a ja k o „tw ój b r a t ” — w p rz e c iw ie ń stw ie do rzeczy lu b osób, k tó re Zbiór w ęższy — tabliczki iz nazw am i W iększość teorii znaku... N azw a w skazuje odniesienia

J A N U S Z L A L E W I C Z ₁₀₄

Syntagm a: J acek

A utonom iczny k om unikat

m u s ia ły b y b yć w sk a z a n e za pom ocą in n y c h s y n ta g m n o m in a ln y c h ;

b. o d n iesien ie do s y tu a c ji w y p o w ied zi (chw ili, m ie j­ sca, osób) p o zw ala u stalić, o k tó r ą z osób, n ie w y k lu ­ cz a ją c y c h o k re śle n ia : tw ó j b ra t, w ty m w łaśn ie zd a­ n iu chodzi.

S y n ta g m a : J a c e k (na m ie jsc u s y n ta g m y : tw ó j bra t) p o z w a la ła b y m o je m u ro z m ó w cy zid e n ty fik o w a ć od ­ n ie sie n ie zd a n ia analog iczn ie: jak o teg o sp ośró d n a ­ szych w sp ó ln y c h zn a jo m y c h , k tó ry w p rz e c iw ie ń ­ s tw ie do in n y c h n a z y w a n y je s t w n asz y ch ro zm o w ach „ J a c e k ” . I an a lo g ic zn ie sy n ta g m a : te n n o w y k ie r o w ­ n ik w y ró ż n ia ła b y tę osobę, k tó r a ze w z g lę d u n a oko ­ liczności ro z m o w y (jej m ie jsc e i porę, osoby ro zm ó w ­ ców, ic h sto s u n k i i m ie jsc a p ra c y w szczególności) w chodzi w g rę ja k o o d n iesien ie tak ieg o o k re śle n ia 1. W w y p a d k u n a p is u z n az w ą s y tu a c ja je s t o d m ien n a. N azw a n ie je s t częścią ża dnego k o m u n ik a tu , k tó re ­ go o d n iesien ie m ia ła b y w skazyw ać. N apis: ul. K r ó ­ le w sk a je s t au to n o m iczn y m k o m u n ik a te m , w y s tę ­ p u ją c a zaś w n im n azw a niczego nie w s k a z u je an i n ie w y ró ż n ia, ja k o że p rz e d m io t, do k tó re g o się odnosi, d a n y je s t w ra z z n ap isem , a sens n a p is u w y zn aczo ­ n y je s t w ła śn ie p rz e z to zesp olenie z p rz e d m io te m . P rz y p o rz ą d k o w a n ie m ięd zy n a p ise m i p rz e d m io te m je s t d a n ą w y jścio w ą: n a p is je s t k o m u n ik a te m n a t e ­ m a t m ie js c a lu b p rz e d m io tu (ulicy, b u d y n k u , lo k a ­ lu, to w a ru ) czy części p rz e d m io tu (p ero nu, p rz e jśc ia , p ię tra ), n a k tó ry m (k tó re j) je s t um ieszczony. In fo r­ m acja w n o szo n a p rz e z n azw ę w n ap isie słu ż y nie d o zid e n ty fik o w a n ia o d p o w ied n ik a d an ego w y ra ż e n ia n o m in aln eg o w zb iorze p rzed m io tó w , lecz p rz e c iw ­ nie: do z id e n ty fik o w a n ia o d p o w ied n ik a d an eg o p rz e d ­ m io tu w zbiorze w y ra ż e ń n o m in aln y ch . N apis n ie o d p o w iad a n a p y ta n ie : o k tó r y p rz e d m io t chodzi w

1 D okładniej om aw iałem z tego punktu w id zen ia sy n ta g m ę nom inalną w artykule: D e te r m in a t if s w j ę z y k u fr a n c u s k im .

105 N A P I S I W Y P O W I E D Z kom un ik acie?, lecz n a p y ta n ie : ja k się n az y w a p rz e d ­ m iot, k tó re g o k o m u n ik a t (napis) dotyczy?

4. R óżnica ta zd e te rm in o w an a je s t n ie p rz ez fo rm ę języ k o w ą — budow ę jeg o te k ­

s tu — lecz p rzez s ta tu s k o m u n ik a c y jn y napisu. W p ra k ty c e słow nego p o ro z u m ie w an ia się m a m y czę­ sto do czy n ie n ia z s y n ta g m a m i n o m in a ln y m i (nazw a­ m i) w ro li o sob ny ch w y p o w ied zi — np. w e lip ty cz­ n y c h z d a n ia ch w y stę p u ją c y c h w rozm ow ach, albo w dziecięcych w o rd -se n te n c e s. A le w o rd -sen ten c e (np. M am a! A u to ! K icia! Do dom u!) to fu n k c jo n a ln ie zda­ nie — pro śb a, żąd anie, w y z n an ie obaw y czy p y tan ie. O sobliw ość jeg o p oleg a n a ty m , że jego te k s t w sk a ­ zu je e x p lic ite w y łączn ie to, do czego się ono odnosi, n a to m ia s t to, co się o ty m czym ś „m ó w i” , nie je s t języ k o w o w y a rty k u ło w a n e , lecz w y m ag a dopow ie­ d ze n ia w o p arciu o k o n te k s t i sy tu a c ję w ypow iedzi. T ak np. o krzyk: M am a! zależnie od sy tu a c ji z in te r­ p re tu je m y n p. jako: N iech p r z y jd z ie do m n ie m am a! albo: T o d zw o n i m am a! S y n ta g m a n o m in aln a pełn i w ięc ro lę części niew y p o w ied zian eg o zd an ia — po­ dobnie ja k np. sy n tag m a: Piąta, stan o w iąc a odpo­ w iedź n a p y ta n ie : K tó ra godzina? 2

A nalogicznie zb u d o w an y te k s t n a p isu dom aga się n a to m ia s t in n e j in te rp re ta c ji. „D o pow iedzenie” n a ­ p isu — zn alezien ie w ypow iedzi, w k tó re j ta sam a tre ś ć b y ła b y w y ra ź n ie j w y słow io na — p ro w a d zi do zdań ty p u : To je s t ulica K ró le w sk a , T u je s t I n s ty tu t G eologiczny, to są c ze k o la d k i na d ziew a n e itp . O ile z a te m pod w zg lęd em fo rm y n ap is z nazw ą p rz y p o ­ m in a w o rd -se n te n c e , to ze w zg lęd u n a sens — na to co „ m ó w i” — zbliżony je s t raczej do w ypow iedzi, w k tó re j się coś lu b kogoś p re z e n tu je i k tó ra ró w ­

2 Liczne analizy i spostrzeżenia na tem at w o r d -s e n te n c e s za­ w ierają prace b eh aw iorystów , dla których ten typ w y p o w ie­ dzi m iał szczególne zn aczen ie teoretyczne; por. np. G.A. de Laguna: Speech, Its Function and D evelo pm en t. N ew Haven

1927. R óżnicuje —■ staitais kom unikacyjny napisu „D opow iedze­ n ie” napisu

J A N U S Z L A L E W I C Z ₁₀₆ C harakter prezentujący n ap isów •Oryginalna herbata c e y lo ń sk a

nież o d p o w iad a n a p y ta n ie : J a k się n a z y w a to, czego (ten, kogo) k o m u n ik a t d o tyczy ? P r e z e n tu ją c kogoś, w y p o w ia d a m bo w iem jeg o n azw isk o n ie po to, b y m ój ro zm ó w ca m ógł z id e n ty fik o w a ć tego, o k im coś o rz ek am , lecz po to, b y m ó g ł z id e n ty fik o w a ć n a z ­ w isko, k tó re n o si o b ecn a tu i w sk a z y w a n a jak o p rz e d ­ m io t m o ich słów osoba.

5. C h a ra k te r p re z e n tu ją c y m oż­ n a p rz y p is a ć ró w n ie ż ta k im nap iso m , k tó ry c h te k s t

nie je s t n azw ą, ale k tó re w p ew ie n sposób tak że od­ p o w ia d a ją n a p y ta n ie : C zym je s t d a n y p rz ed m io t? albo: Co je s t (od byw a się) w d a n y m m iejscu — np.: A r t y k u ł y ro ln icze, O w oce i w a r z y w a , 1001 d ro b ia z­ gów , R ep e ra cja o b u w ia , W y d a w a n ie le k ó w , W p ła ty , N a d a w a n ie p r z e s y łe k za g ra n iczn yc h . N iek ied y o k re ­ śle n ia ta k ie p rz e k s z ta łc a ją się z re sz tą w n a z w y — np . R e je stra c ja , R ecep cja . N a p isy ta k ie m ożna in t e r ­ p re to w a ć p od o b n ie ja k n azw y : T u są OW OCE I W A ­ R ZY W A , T u o d b y w a się W Y D A W A N IE L E K Ó W lub: T o je s t o k ie n k o , w k tó r y m o d b y w a się W Y D A ­ W A N IE L EK Ó W ), T u je s t (w y k o n y w a n a je s t) R E ­ P E R A C JA O B U W IA itp.

W w y p a d k u to w a ró w i o pak o w ań m a m y do czy n ie­ n ia z z e sta w a m i n ap isó w , gdzie obok n a z w y p ro d u k ­ tu (np. C eylo n , O ryg in a ln a h erb a ta ceylo ń ska ), w y ­ s tę p u ją in n e in fo rm a c je n a jeg o te m a t — np. W aga 50 g, C ena zł 14, P a czk o w a n a m e c h a n iczn ie p rze z P rze d się b io rstw o O b ro tu S p o ż y w c z y m i T o w a ra m i Im p o r to w a n y m i w W a rsza w ie — O ddział w W a rsza ­ w ie, u lica Z a m o jsk ie g o 2. C ały te n z e sta w n ap isó w 3 m ożna u zn a ć za w ieloczło no w y te k s t p re z e n tu ją c y z a w a rto ść op ak o w an ia. J e d n a k o ile ja k o całość m ó g ł­ b y on b y ć z in te rp re to w a n y p odo bn ie ja k p o p rzed n io o m a w ia n e n a p isy — T o je s t (W te j paczce je s t) „C

ey-3 P om ijając skróty, 'które funkcjonują zreszitą analogicznie do nazw , ale które składają się z liter, nie w yrazów , oraz in ­ strukcje i inne te k sty dłuższe, k tóre m ają charakter odm ien­ n y (por. § 12).

107 N A P I S I W Y P O W I E D Ź lo n ”, O ryg in a ln a h erb a ta ceylo ń ska , P a czkow ana p rzez... — to in te r p r e ta c ja poszczegó lnych jego sk ła d n ik ó w w y m a g a ła b y u w z g lę d n ie n ia z je d n e j s tro n y ich położenia n a o p a k o w a n iu i p rz e strz e n n e g o u sy tu o w a n ia w zg lęd em sieb ie w zajem n ie, z d ru g iej zaś k o re sp o n d u ją ceg o w p e w n y m sto p n iu z ro z k ła ­ d e m p rz e s trz e n n y m zróżn ico w an ia ich „ fu n k c ji sy n -

ta k ty c z n y c h ” .

6. Z d an ia o budow ie: „To jest...” , u ż y te p rz y in te r p r e ta c ji n ap isó w p re z e n tu ją c y c h ,

z w ra c a ją u w a g ę n a analo g ię ta k ic h n ap isó w z tzw . d e fin ic ją d eik ty cz n ą. W ob u w y p a d k a c h k o m u n ik a t stan o w i, m ów iąc z grubsza, odpow iedź n a p y tan ie: •Czym jest...?, p rz y czym owo d e fin ie n d u m dan e je s t n ie ja k o z g ó ry jak o to, o czym m a być m ow a, n a to ­ m ia s t n ie je s t — ja k w d e fin ic ji k lasy cz n ej — n a z ­ w an e. Im p lic ite lu b e x p lic ite obecny zaim ek to od ­ sy ła do ow ego z g ó ry w iadom ego p rz e d m io tu k o m u ­ n ik a tu , będ ąc za raz em sy n ta k ty c z n y m s u b s ty tu te m jego n azw y .

W w y p a d k u n ap isó w k o n s tru k c ja ta nie je s t u w a ru n ­ k o w a n a d e fin iu ją c y m czy p re z e n tu ją c y m c h a ra k te ­ re m k o m u n ik a tu : do pew nego z g ó ry w iadom ego i n ie n azw an eg o w sam y m k o m u n ik acie p rz ed m io tu o d s y ła ją ró w n ie ż n a p isy a r ty k u łu ją c e różneg o ro d z a­ j u pow iado m ienia, in s tru k c je i nak azy , jak : P r z y ję ­ cie to w a ru , P rzejścia nie m a, P alenie w zbro n io n e, O b c y m w s tę p w zb ro n io n y , Cisza, D la m a te k z d zie ć ­ m i itd . J a k k o lw ie k b ow iem t e k s t napisu: N ie w y ­ ch y la ć się lub: P alenie w zb ro n io n e sfo rm u ło w a n y je s t ja k zdan ie ogólne, nie im p lik u ją c e b ez p o śred ­ n io żadnego p o w iąz an ia z czym ś o k re ślo n y m , to n a- p i s: N ie w y c h y la ć się albo: P alenie w zbro n io n e do­ ty c z y o kreśloneg o i w iadom ego z g ó ry p rz ed m io tu : okn a, p rz y k tó ry m um ieszczona je s t tab liczk a czy pom ieszczenia, n a ścian ie k tó re g o w id n ieje. Napis: P a len ie w zb ro n io n e znaczy: T u (w ty m p o m ie szc ze ­ n iu ) P A L E N IE W ZB R O N IO N E; napis: Dla m a te k Syntak'tycziny substytut n azw y N ie w ychylać się

J A N U S Z L A L E W I C Z _10S O dniesienie zlokalizowane W pisanie aktu m ów ien ia w sem antyczną zaw artość w yp ow ied zi

z d z ie ć m i znaczy: T e n p rzed zia ł p r ze z n a c zo n y je s t D L A M A T E K Z D Z IE Ć M I; n apis: C isza — W t y m m ie js c u (w p o b liżu p o m ieszc ze n ia , na d któ re g o d r z ­ w ia m i n a p is je s t u m ie s z c z o n y ) o b o w ią zu je C ISZA . To do czego się n a p is odnosi, w y g o d n iej je s t o k re ś la ć ra cze j ja k o p rz e d m io t — ja k w w y p a d k u n a p isu n a o p a k o w a n iu — lu b ja k o m ie js c e — ja k w w y p a d k u ta b lic z k i n a m u rz e . Z aw sze je d n a k o d n iesien ie to- d a n e je s t ja k o w p e w ie n sposób zlo kalizo w an e. Z a w ­ sze też m oże b y ć w sk a z a n e za pom ocą zaim ka: t u lu b jak ieg o ś o k re śle n ia poch od neg o (w t y m m ie jsc u , w t y m b u d y n k u , w t y m p u d e łk u , albo: tę d y , p r z e z te n te re n , do teg o p o m ie szc ze n ia itp.).

7. Z aim ki: tu , to i o k re śle n ia po ch o d n e n a le ż ą do ty c h e le m e n tó w sy ste m u ję z y ­ kow ego, k tó ry c h fu n k c ja p o le g a n a s p rz ę g a n iu p o ­ w ied z en ia czegoś (é n o n c ia tio n ) z ty m , co p o w ied z ia­ n e (énoncé), albo inaczej: n a w p isa n iu a k tu m ó w ie ­ n ia (acte de parole) w s e m a n ty c z n ą za w a rto ść w y ­ p o w ied zi (discours). E le m e n ty te s y tu u ją m ian o w icie to, co się m ów i — tre ś ć k o m u n ik a tu — w obec czy n ­ n ik ó w a k tu m ó w ie n ia i je g o okoliczności, o k re ślo ­ n y c h je d n a k n ie p rz e z o d n ie sie n ie do „ o b ie k ty w n e j” , n ie z a le ż n e j od odpow ied zi i p o p rz e d z a ją c e j ją a r t y ­ k u la c ji św ia ta , lecz p rz e z o d n iesien ie do sam ego a k tu m ó w ien ia. T a k n p . ja to „ te n , k to m ó w i” , t y to „ te n do kogo się m ó w i” (do kogo zw ró co n a je s t n in ie js z a w ypow iedź), te r a z — „w chw ili, w k tó re j się to m ó ­ w i, tu — w m iejscu , w k tó ry m się m ó w i” 4. F o rm u ło ­

4 O m aw iane 'tu k ateg o rie i ich crola w kom u n ik acji języ k o ­ w ej b y ły 'przedm iotem paru artyk u łów J. K uryłow ieza d E. B enven iS te’a, ina których n in iejsze rozw ażania są w znacz­ nym sto p n iu oparte — w szczególności: J. K uryło1 w icz: P o d ­

s t a w o w e kate gorie morfo lo giczn e. „B iuletyn P olsk iego T o­

w a rzy stw a Język ozn aw czego” z. X X V III, s. 3— 13; E. B e n - ven iste: La natu re d es pron om s oraz L a s u b j e c ti v it é dans le

langage. W: P rob lèm es de lin gu istiq u e générale. P aris 1966; idem : L e langage e t l’exp é rie n c e humaine. W: P r o b lè m e s du langage. P aris 1966. Coll. D iogène.

109 N A P I S I W Y P O W I E D Ź w a n ie i in te r p r e ta c ja w y p o w ied zi za k ła d a zaw sze u k ła d odniesienia, k tó re g o a r ty k u la c ją są ow e ele­ m e n ty , a k tó re g o o śro d k iem są w sp ó łrz ęd n e: J A —

TU — TER A Z, i zaw sze do niego im p lic ite lu b e x ­ p lic ite odsyła. O d sy ła do niego ex p lic ite , g d y to, o cz y m m ow a, u s y tu o w a n e je s t poza w sp ó łrz ęd ­ n y m i TU — TE R A Z i w y m ag a o k re śle n ia p rzez od­ n ie sie n ie do nich. W w y p a d k u zbieżności p a ra m e tró w tego, o czym m ow a, z p a ra m e tra m i a k tu m ów ienia, s ą one tra k to w a n e ja k o n ie n ac ech o w an e i p o zo stają zw y k le dom y śln e, ja k o że n a tu ra ln y m n ie ja k o od­ n iesien iem w y p o w ie d zi je s t to , co je s t (co się dzieje) w m iejscu i chw ili, w k tó re j się m ów i: O ziębiło się zn aczy : T u i te ra z się oziębiło 5.

A nalogiczna je s t ro la zaim ka tu w n apisie: tu znaczy ,,w m iejscu , w k tó ry m n a p is się z n a jd u je ” (albo d o ­ k ła d n ie j: w pom ieszczeniu, w b u d y n k u itp., n a k tó ­ ry m się z n a jd u je ). P o d o b n ie ja k w w ypo w iedzi od­ n ie sie n ie do owego m ie jsc a n ie je s t w ysłow ione, jeśli chodzi o coś, co z n a jd u je się czy d o k o n u je TU. W ypow iedź zw iązan a je s t z p e w n y m zd arzeniem , k tó re gdzieś i k ied y ś n a stą p iło — z a k te m m ów ienia — w obec czego to, o czym m ow a, m oże b yć u sy tu o ­ w a n e w sto su n k u do n ie j czasow o i p rz e strz e n n ie . N ap is zw ią zan y je s t >z p e w n y m m iejscem , n a to m ia st n ie je s t u sy tu o w a n y w czasie — m ożn a sp y tać: G dzie je s t nap is? ale nie m a se n su p y tać: K iedy ? T oteż n ie m ożna ró w n ie ż m ów ić o odnoszeniu do jakiegoś T E R A Z n a p is u — do chw ili, w k tó re j n ap is k o m u ­ n ik u je , iż n p . W S T Ę P W ZB R O N IO N Y . Z teg o p u n k tu w id ze n ia p o w iad o m ien ie czy zakaz w n ap isie m a c h a r a k te r a te m p o ra ln y , po dobnie ja k nazw a czy d e­

fin icja.

8. Z w iązek m ięd zy sensem n a ­ p isu i ty p e m jego u sy tu o w a n ia czaso p rzestrzen n eg o

je s t szczególnym p rz y p a d k ie m k o re la c ji m ięd zy se n ­

5 Por. cy to w a n y artykuł B en v en iste’a: Le langage et l’e x ­

p érience humaine, s. 9. Zbieżność parametrów Wypowiedź jest usytuowana przestrzennie i czasowo Napis jesit atemporalny

JANUSZ L A L E W I C Z ₁₁₀ M ów ien ie do kogoś podsitaworwą form ą k om u n ik acji P ełna ak tu alizacja w w y p o w ied zi k olok w ialn ej sem k o m u n ik a tu i s y tu a c ją k o m u n ik a c y jn ą . K o re la ­ c ja ta m a n ife s tu je się w te k ś c ie w y p o w ie d zi za p o ­ ś re d n ic tw e m w sp o m n ia n y c h ju ż k a te g o rii osoby, cza­ su, try b u , d e ix is itd . K a te g o rie te w p ro w a d z a ją n ie ja k o poszczególne c z y n n ik i i okoliczności a k tu k o ­ m u n ik a c ji do w ypo w ied zi, c z y n ią c je u k ła d e m o d n ie­ sien ia d la w y a rty k u ło w a n ia tego, co się ch ce p rz e z n ią pow iedzieć. M ów ien ie do kogoś je s t z teg o p u n k tu w id z e n ia p o d sta w o w ą fo rm ą k o m u n ik a c ji ję z y k o w e j, ja k o że ow e „p o d sta w o w e k a te g o rie g ra m a ty c z n e " , ja k n a z y w a je K u ry ło w ic z, w y w o d zą się w ła śn ie z s y tu a c ji m ó w ie n ia do k o g o ś 6. O d w z o ro w u ją o n e s y tu a c ję ro zm o w y — a n ie n p. s y tu a c ję p isa n ia — a z d ru g ie j s tro n y p e łn e za sto so w an ie i p e łn y sen s u z y s k u ją je d y n ie w w y p o w ied zi k o lo k w ia ln e j. W in n y c h fo rm a c h języ k o w ej k o m u n ik a c ji m am y do c z y n ie n ia bądź z o g ra n ic z e n ie m ich użycia, b ąd ź z u ży c ie m ich w zn a cze n iu p rz e n o śn y m lu b w tó r­ n y m .

Z a k re s i sposób u ż y c ia ty c h k a te g o rii g ra m a ty c z n y c h d a je p o d s ta w y do zn aczn ie b a rd z ie j su b te ln e g o i le ­ piej w d o św iad c zen iu sło w n ej k o m u n ik a c ji osadzo­ nego o p isu a k tu m ó w ien ia, a ta k ż e in n y c h fo rm p o ­ s łu g iw a n ia się ję z y k ie m n iż dość p ry m ity w n y s y ­ ste m k a te g o rii: n a d a w c a — o db io rca — kod — k o ­ m u n ik a t; o d z w ie rc ie d la ją one b ow iem te cz y n n ik i s y tu a c ji k o m u n ik a c y jn e j i te zależności m ięd zy nim i, k tó re w y z n a c z a ją sposób fo rm u ło w a n ia k o m u n ik a tu i jego in te r p r e ta c ję i k tó re w p isa n e są w g ra m a ty c z ­ n y sy ste m ję z y k a ja k o e le m e n ta rn e fo rm y języ k o w ej a r ty k u la c ji rzeczyw istości.

P o n ie w a ż sy ste m p o d staw o w y c h k a te g o rii g ra m a ­ ty c z n y c h z n a jd u je p e łn ą a k tu a liz a c ję w w ypo w ied zi k o lo k w ia ln e j, je s t ona d og o d n y m p u n k te m o d n iesie­ n ia d la c h a ra k te r y s ty k i in n ego ro d z a ju k o m u n ik a ­ tów, z w ią z a n y c h z o d m ie n n y m i fo rm a m i sło w n ej k o m u n ik a c ji. J e d n y m z ele m e n tó w c h a ra k te r y s ty k i

111 N A P I S I W Y P O W I E D Ź n a p isu b yło u sta le n ie zależności m ięd zy „ s y tu a c ją ” n a p isu i ty m , co n ap is „m ó w i” w za k resie k a te g o rii czasow ych i p rz e s trz e n n y c h . P e łn a c h a ra k te r y s ty k a te j fo rm y k o m u n ik a c ji w in n a u ja w n ić sy ste m u ż y ­ cia p o d sta w o w y c h k a te g o rii g ra m a ty c z n y c h w n a p i­ sach.

9. W yg od ną ilu s tra c ją zależno­ ści m ięd zy s y tu a c ją k o m u n ik a c y jn ą a k o m u n ik atem

są p rz y to c zen ia . P rz y to c z e n ie je s t w y p o w ied zią d w u ­ członow ą, k tó re j je d e n człon re p ro d u k u je w jak iś sposób w y pow ied ź p rz y ta c z a n ą (np. W id zia łe m tw o ­ jego brata, że w id zia ł m o jeg o brata), d ru g i zaś je s t p ew n eg o ro d z a ju o p isem zw iązanego z n ią a k tu m ó­ w ien ia (np. P o w ied zia ł m i..., A n d r z e j m i odp o w ie­ dział...). N iek ied y opis te n z re d u k o w a n y je s t n iem al do stw ie rd z e n ia fa k tu o d ez w an ia się (Pow iedział...), czasem je d n a k w sk a z u je ro lę k o m u n ik a c y jn ą , m o- dalność lu b ro d z aj w y po w ied zi (o d p o w ied zia ł, zażar­ to w a ł, sp y ta ł, poprosił, p r z y r z e k ł, opow iedział, w y ­ znał), a ta k ż e ak to ró w , scen erię, u sy tu o w a n ie czaso­ w e i p rz e s trz e n n e a k tu m ów ien ia (A n d r ze j m i p o ­ w ied zia ł p r ze d chw ilą..., P o w ied zia ł k ie r o w n ik o w i po zebraniu ...). K o re la c ja m ięd zy s y tu a c ją k o m u n i­ k a c y jn ą i w y p o w ie d zią w y s tę p u je w p rz y to c zen iu pod p o stacią k o re sp o n d e n c ji m ięd zy opisem a k tu m ó­ w ien ia i sfo rm u ło w a n ie m p rz y to c zo n ej w ypow iedzi. K o re sp o n d e n c ja ta, n ie k ie d y (w w y p a d k u oratio obliqua) m a n ife sto w a n a ró w n ie ż p rzez zależności skład n io w e, je s t zro zu m iała sam a p rzez się, jako że oba człony p rz y to c z e n ia są n ie ja k o dw o m a p rz e d s ta ­ w ien iam i tego sam ego fa k tu — po w ied zen ia kom uś czegoś — w dw óch p e rsp e k ty w a c h . T oteż każdy z n ic h osobno p o zw ala — w p e w n y m z a k resie — od­ tw o rz y ć d ru g i — np. p rz y to c zo n e zdanie: C zy n ap i­ je sz się ka w y ? im p lik u je m o dalność opisyw anego a k tu m ó w ien ia (S p ytał); z d ru g ie j s tro n y opis: P o­ prosił ją... z a k ła d a odpo w ied n ią fo rm ę g ra m a ty c z - n ą w ypo w ied zi p rz y to czo n ej. W w ypo w ied zi o w y -.

P rzytoczenie w ypow iedzią dw uczłonow ą Wypadek-oratio obliqua

J A N U S Z L A L E W I C Z 112 O pis aktu k om u n ik a cy j­ nego N ap is — trw a w jakim ś jn iejscu

p ow iedzi ów opis w c h ła n ia zre sz tą całk o w icie re p ro ­ d u k cję, s ta ją c się je d y n y m p rz e d s ta w ie n ie m w y p o ­ w iedzi p rz y ta c z a n e j, np. P oprosił ją o ka w ę.

W w y p a d k u p rz y to c z e n ia w y p o w ied zi u s tn e j opis a k tu k o m u n ik a c y jn e g o o b e jm u je f a k t o d ezw an ia się i — e w e n tu a ln ie — c h a ra k te r y s ty k ę fo rm a ln ą w y p o ­ w ied zi (osobę, tr y b itd.). C h a ra k te ry s ty k a ta d o ty ­ czy w szczególności u k ła d u p o d staw o w y c h k a te g o rii g ra m a ty c z n y c h d a n e j w yp ow ied zi. In n y m i słow y d a ­ n y opis w y zn acza fo rm a ln ą c h a ra k te r y s ty k ę w y p o ­ w iedzi, k tó re m o g ą b yć z n im połączon e — np. opis: S p y ta ł m n ie w y z n acz a k lasę w y pow iedzi, k tó re s p e ł­ n ia ją p e w n e w a ru n k i fo rm a ln e i k tó re m ogą w y s tą ­ pić w ro li d ru g ie g o czło nu p rz y to c z e n ia (re p ro d u k ­ cji w y p o w ied zi p rz y to c zo n ej).

W w y p a d k u n a p isu p ie rw sz y s k ła d n ik opisu — s tw ie rd z e n ie f a k tu o d ezw an ia się — u leg a zm ianie. P rz y ta c z a ją c nap is, w y p a d a p o w iedzieć ra cze j: n a p i­ sane je st... — n p . T u je s t napisane: u l. K ró le w sk a albo: T u je s t n apisa ne, że n ie w o ln o w p ro w a d za ć psów . F o rm u ła : je s t napisane... n a su w a się ze w zg lę­ d u n a o d m ien n o ść sem io ty czn eg o s ta tu s u n ap isu i w ypow iedzi. N ap is je s t — po d o b n ie ja k list czy k sią ż k a — k o m u n ik a te m p isem n y m . P oriadto, w p rz e c iw ie ń stw ie do w y po w iedzi, nie m a c h a ra k te r u z d a rz e n ia — ja k o d ezw anie się — lecz czegoś, co j e s t gdzieś u m iejscow io ne. N ie je s t w reszcie czyim ś a k te m w obec kogoś, lecz tr w a w ja k im ś m iejscu — p o d o b n e ja k z n a k d ro gow y , strz a łk a n a m a lo w a n a n a m u rz e czy in n y z n a k g ra ficzn y . K to ś k ied y ś m u siał oczyw iście n ap is w yk o n ać, a le w y k o n a n ie n ap isu n ie je s t a k te m k o m u n k a c ji, ty lk o a k te m w y p ro d u k o w a ­ n ia z n a k u czy p o te n c ja ln e g o k o m u n ik a tu . K o m u n i­ k a t te n a k tu a liz u je się n a to m ia s t w y łą c z n ie jako ju ż n a p is a n y — ja k o to, co tu oto je s t napisane.

10. F o rm u ła o p isu jąca a k t m ó­ w ienia, o k re ś la ją c w p ro s t fo rm a ln e w a ru n k i dopusz­

113 N A P I S I W Y P O W I E D Z w yzn acza w p e w n y m sto p n iu z a k re s tego, co m oże być w ow y ch w y p o w ied ziach za k o m u n ik o w an e, jak o że to, co m ożn a pow ied zieć zależy od tego, ja k ic h śro d k ó w języ k o w y ch m ożn a w ty m celu użyć. A n a ­ logicznie fo rm u ła :T u je s t napisane... w yznacza to, co m oże być n ap isan e .

O tóż to, co je s t n ap isan e, m u si b yć gdzieś n ap isan e i to zespolenie z o k re ślo n y m m iejscem stan o w i po d ­ sta w o w ą w łaściw ość n a p isu . Do n a tu r y n ap isu n a le ­ ży, iż „ p rz e m a w ia ” on z pew n eg o m iejsca. Bez te j lo k alizac ji p rz e s ta je fu n k c jo n o w a ć jak o k o m u n ik at: ta b lic z k a z napisem : W e jśc ie po rzu co n a n a tra w n i­ k u do niczego się n ie odnosi i o niczym nie in fo rm u ­ je — pod o b n ie ja k leżący p o śro d k u łąk i drogow skaz alb o o d e rw a n a od ta rc z y zeg aro w ej w skazów ka, k tó ­ r a ró w n ie ż niczego n ie w sk azu je, a je d y n ie pozo sta­ j e p rz e d m io te m -k tó ry -n a d a w a łb y -się -d o -w sk a z y w a -

nia-godzin.

W ypow iedź je s t ró w n ie ż jak o ś um iejscow io na, ale je s t to lo k alizac ja z p ew nego p u n k tu w id zen ia p rz y ­ pad k o w a: m iejsce, w k tó ry m się m ów i, w y k o rz y s ty ­ w a n e je s t ja k o p rz e s trz e n n y p u n k t o dniesienia dla tego, co się m ów i, ale nie je s t n iezb ę d n y m w a ru n ­ k ie m w ażności w ypow iedzi, ja k o że to sam o m ożna b y pow iedzieć w ja k im ś in n y m m iejscu, m o d y fik u ­ ją c odpow iednio p o d sta w ie n ia za „z m ie n n e” : tu , ta m , stą d itd . N apis n a to m ia st p rz ezn aczo n y je s t z g ó ry do określo n eg o u m iejsco w ien ia i poza n im t r a ­ c i w ażność. P o za w łaśc iw y m m iejscem , to co je s t n a ­ p isan e, je s t niew ażn e, nie m a „m ocy p ra w n e j” ta k sam o, ja k n ie w a ż n y je s t w yrok: O ska rżo n y zo sta je n in ie js z y m sk a za n y n a karę p ięciu lat w ięzienia, jeśli n ie zo stał w y p o w ie d zian y p rz ez sędziego podczas roz­ p ra w y sąd o w ej p rz y zach o w an iu w szelk ich w y m ag a­ n y c h p rzez p ra w o form aln o ści. M etafo ry cz n ie m ożna b y pow iedzieć, że to, co je s t n ap isan e , je s t k o m u n i­ k a te m p rz e d m io tu czy m iejsca, w k tó ry m je s t n a p i­ s a n e — w ta k im sensie, w ja k im m ów i się, że w y ­ pow iedź je s t czyim ś k o m u n ik a te m .

Bez lokalizacji przestaje funkcjonow ać K om unikat przedm iotu lub m iejsca 8

J A N U S Z L A L E W I C Z ₁₁₄

E lim inacja kategorii czasu i osoby

Zakazy i pow iad om ien ia

K o n se k w e n c ją teg o p rz y tw ie rd z e n ia do o k re ślo n e g o m ie jsc a czy p rz e d m io tu je s t e lim in a c ja k a te g o rii cza­ su. N a p is n ie fu n k c jo n u je n a m od łę czegoś, co się d z ie je lu b d o k o n u je — z d a rz e n ia lu b p ro c esu — lecz n a m o d łę b y tu — teg o co je s t. Jeg o T E R A Z nie je s t p rz e c iw sta w ie n ie m żadn ego „ k ie d y in d z ie j” , lecz a te m p o ra ln ą obecnością. Z esp o len ie z m iejscem e li­ m in u je ró w n ie ż k a te g o rię osoby: n ie m a „tego, k to m ó w i” , ja k o że n ap is je s t „ k o m u n ik a te m czegoś” , a n i „teg o , do kogo się m ó w i” , a w obec teg o n ie is tn ie ­ je ró w n ie ż p rz e c iw s ta w ie n ie osób (JA i TY) i „ty ch , o k tó ry c h m o w a ” (ON, O N I). S y s te m k a te g o rii d e ik - ty c z n y c h , k tó re g o o śro d k iem je s t w w y p a d k u m ó w ie­ n ia u k ła d : JA -T U -T E R A Z , w n a p isie z re d u k o w a n y je s t do k a te g o rii: T U i je j p ocho d n y ch : stą d, tę d y itd .

11. W w y p a d k u n ap isó w pre z e n ­ tu ją c y c h re d u k c ja s y s te m u p o d staw o w y c h k a te g o rii

g ra m a ty c z n y c h n ie o d g ry w a isto tn e j roli, jak o że a r ty k u łu ją one — po d o b n ie ja k w y p o w ied zi p re z e n ­ tu ją c e lu b d e fin ic je — to, co jest: rzeczy, w łaściw o ­ ści, re la c je p rz e s trz e n n e i logiczne. Z d a n ia te o p e ru ­ ją w zasad zie k a te g o ria m i n o m in a ln y m i (liczba, p rz y ­ p ad e k , ro d z aj, d e ix is m iejsca) i w y m a g a ją użycia ty c h e le m e n tó w s y s te m u języ k o w eg o k tó re w y s tę p u ją w sy n ta g m ie n o m in a ln e j. G ru p ę w e rb a ln ą — n ie k o ­ n iecz n ą zre sz tą (To ulica K ró le w sk a , L e w to z w ie r z ę m ięso że rn e ) — re p re z e n tu je sp ó jk a (v e rb e -c o p u le ) je s t. S tą d p o d o b ień stw o n a p is u p re z e n tu ją c e g o i d e ­ fin ic ji d e ik ty c z n e j.

W w y p a d k u za k azu czy p o w iad o m ien ia n a to m ia st r e ­ d u k c ja sy ste m u g ra m a ty c z n e g o p ro w a d zi do is to t­ n y c h ró żn ic m ię d z y w y p o w ied zią i n ap isem . Z ak az w y p o w ie d zian y to zdanie s ta n o w ią c e m a n ife sta c ję czyjegoś a k tu w obec kogoś. Jeg o o śro d k iem je s t cza­ sow nik, b ę d ą cy w y k ła d n ik ie m jęz y k o w y m ow ego a k tu z a k azy w an ia. J a k o tak i, czaso w n ik re p re z e n tu ­ ją c y w sw o jej fo rm ie g ra m a ty c z n e j fo rm a ln ą c h a ­

115 N A P I S I W Y P O W I E D Ź r a k te r y s ty k ę teg o a k tu . Osoba, czas, try b czasow ni­ k a k o re s p o n d u ją z re a liz u ją c y m się p rzez w y pow iedź czyim ś u sto su n k o w a n ie m się do kogoś w sp ra w ie czegoś. W p rz e c iw ie ń stw ie do d e fin ic ji pro śba, zakaz, p y ta n ie czy p rz y rz e c z e n ie w y m a g a ją p rz ed e w szy st­ k im k a te g o rii w e rb a ln y c h : osoby, try b u , czasu. O tóż fo rm u ła : N apisa ne je st... k a te g o rie w e rb a ln e w y k lu ­ cza. P o n ie w aż sta n o w ią one o d zw ie rcied le n ie czy je­ goś a k tu w obec kogoś, n ie z n a jd u ją zastosow ania w napisie, k tó ry m a c h a ra k te r b y tu — tego, co jest. D lateg o też w n ap isie k a te g o rie w e rb a ln e są n e u tra ­ lizow ane. P ow iad o m ien ie, n a k a z czy zakaz, k tó re w w yp o w ied zi w y m a g a ją zd an ia w fo rm ie osobow ej, w n ap isie w y s tę p u ją często w p o staci sy n ta g m y no­ m in a ln e j, stan o w iąc ej r e z u lta t bądź re d u k c ji zdania do czło n u n om in aln eg o , p odobnie ja k to m a m iejsce w w y p a d k u w o r d -se n te n c e (np. R e m a n e n t, P rze rw a ), bądź też ro z m a ity c h o p e ra c ji n o m in aliz u jący c h (P rzy ję cie tow a ru , N ad aw a nie p r z e s y łe k poleco­ n y c h ). J e ś li p o w iadom ienie czy zakaz je s t sfo rm u ło ­ w a n e w p o staci zdania, je s t to zd an ie n o m in aln e (O b c ym w s tę p w zb ro n io n y , P rzejścia nie m a) lu b bezokolicznikow e (T u nacisnąć, N ie w y c h y la ć się). W y k o rz y sty w a n e są te ż czasow niki d e fe k ty w n e (Nie w o ln o w p ro w a d za ć psów ) oraz z w ro ty „bezosobow e” (Z abrania się w p ro w a d za n ia psów , U prasza się o za ­ ch ow anie ciszy).

12. P rze d sta w io n e tu rozw aża­ n ia zm ierzały do w y dobycia zasadniczych w łaściw o­

ści tego m o d elu języ k o w ej k o m u n ik acji, k tó ry r e a ­ liz u ją n ap isy . A naliza nap isó w n a su w a je d n a k sze­ re g p ro b lem ó w , k tó re b y ły tu p o m in ię te lu b ty lk o w sp o m n ian e. O sobnej a n a liz y w y m a g a ła b y n a p rz y ­ k ła d typo lo g ia nap isów . P e w n e sw o iste p ro b le m y n a ­ su w a ją też w sp o m n ian e w p u n k c ie 5 zespoły n a p i­ sów zw iązan y ch z je d n y m p rz ed m io tem . P o m in ięte z o stały ró w n ie ż n a p isy i zbliżone do n ap isó w k o m u ­ n ik a ty w y stę p u ją c e n a (lub w) p rz ed m io ta ch b ę d ą ­ W napislie k ategorie w erbalne są ne utralizow ane 'Inne rodzaje napisów

J A N U S Z IjA L E W I C Z ₁₁₆

N apis a k om unikacja pisana w o g ó le

cy ch n o śn ik a m i m a te ria ln y m i in n y c h te k s tó w ję z y ­ k o w y c h — n a d o k u m e n ta c h , k siążk a ch , afisz ach itp . Z d ru g ie j s tro n y a n a liz a n ap isó w n a s u w a p e w n e o g ó ln iejsze p ro b le m y te o re ty c z n e . J e d n y m z w a ż ­ n ie jsz y c h w y d a je się b y ć o k re śle n ie re la c ji m ięd zy tą fo rm ą k o m u n ik a c ji języ k o w ej a k o m u n ik a c ją p is a ­ n ą w ogóle. O tóż z p ew n eg o p u n k tu w id ze n ia k a ż d y k o m u n ik a t p is a n y je s t su i g en eris n ap isem — f o r ­ m u ła : T u je s t napisa ne... z n a jd u je za sto so w an ie n ie ty lk o w w y p a d k u ta b lic z k i z n az w ą u licy , lecz ta k ż e w w y p a d k u książk i. T e k s t k siążk i ró w n ie ż zw ią zan y je s t siln ie z k siążk ą , a zn aczn ie s ła b ie j, niż u s tn a w y ­ pow iedź, z osobą a u to ra i m o m e n te m s fo rm u ło w a n ia . Z d ru g ie j s tr o n y w szelak o te k s t k siążk i o p e ru je k a ­ te g o ria m i w e rb a ln y m i i zd an iam i, k tó ry c h n ap is u n i­ ka, a k tó r e w łaśc iw e są u s tn e j w y po w iedzi. O p e ru ­ ją n im i z re sz tą ró w n ie ż p e w n e n a p isy — n p. r e k la ­ m o w e n eon y: U b iera j się w CD T, O szczęd za j w P K O , P Z U ch ro n i ciebie i tw o je m ie n ie . O ile te o s ta tn ie s ta w ia ją p ro b le m y p o zo rn e — m a m y tu do cz y n ie­ n ia z n a śla d o w a n ie m in n e j fo rm y u ży c ia języ k a : m ó ­ w ie n ia do kogoś — to te k s ty d ru k o w a n e i p isan e, a ta k ż e n p . in s k ry p c je k o m m e m o ra ty w n e w y m a g a ­ ły b y o b sz e rn y c h analiz.