Wiesława Kordaczuk
100 lat Towarzystwa Literackiego im.
Adama Mickiewicza
Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza 22, 147-152
Liberze. Z jazd pow ołał też now ych członków honorow ych T ow arzystw a: W ładysław a F lo ry an a, A rtu ra H utnikiew icza, M ieczysława Klim ow icza, S te fa n a Ż ółkiew skiego oraz z zagranicy: K arola D edeciusa, S an te G ra-
ciottiego, Siem iona S. Ł andę, Czesław a Miłosza.
P rzed staw iciele T ow arzystw a w zięli także udział w uroczystości 40-lecia III L iceum O gólnokształcącego im. A dam a M ickiewicza w e W ro cław iu. W akadem ii, uśw ietnionej uczniow ską inscenizacją fragm en tó w
Dziadów cz. III, udział w zięli m. in. A. B iernacki, S. F ita, B. Koc, J. Od-
row ąż-P ieniążek , R. T aborski, W. W ein trau b , Cz. Zgorzelski. W im ieniu T ow arzystw a przem aw iali: R. T aborski (inform acja o pracach TL) i Cz. Zgorzelski (M ickiewicz jako przedm iot w łasnych badań). D y re k to r M uzeum L ite r a tu r y im. A. M ickiewicza, Ja n u sz O drow ąż-Pieniążek, ofia row ał Szkole p am iątk o w y m edal M uzeum z w izerun kiem A dam a Mic kiew icza.
Zarów no sesja naukow a, ja k i zjazd delegatów w ykazały, że T ow arzy stw o L iterack ie odgryw a w ażną rolę ku ltu ro tw ó rczą, a dynam iczna rze czyw istość społeczna staw ia przed nim now e zadania i oczekiw ania, k tó ry m będzie m usiało sprostać.
W iesława Kordaczuk
100 LA T TOW ARZYSTW A LITERACK IEGO IM. ADAMA M ICKIEW ICZA
W ystaw a
W dniach od 25 listo pad a do 14 g ru d n ia 1986 r. w siedzibie B iblioteki N arodow ej w P ałacu Rzeczypospolitej w W arszaw ie czynna była w y sta w a pośw ięcona T ow arzystw u L iterackiem u . In te n c ją tw órców tej w y sta w y było pokazanie sp raw n ajw ażn iejszy ch dla daw nej i w spółczesnej działalności Tow arzystw a.
W ystaw a, k tó rej p atron o w ała rzeźba A ntoniego K u rzaw y M ickiewicz
budzący geniusza poezji skład a się z czterech części: I. Życie k u ltu ra ln e
i naukow e Lw ow a w końcu X IX w. II. T ow arzystw o L iterack ie im. A da m a M ickiewicza. P oczątki i rozwój. III. Tow arzystw o L iterack ie im. A da m a M ickiewicza. W spółczesność. IV. O ddziały T ow arzystw a L iterackiego. W części pierw szej pokazano, a raczej zasygnalizow ano przejaw y ży cia n aukow o-literackiego i k u ltu ra ln e g o Lw ow a w końcu ubiegłego s tu
lecia oraz k u lt A dam a M ickiewicza. P atrono w ało jej zdanie A leksandra Sem kowicza: „Lwów w hołdzie M ickiewiczowi p rześcignął w szystkie in n e ośrodki k u ltu ra ln e i stał się pionierem k u ltu m ickiew iczow skiego w P olsce” (K u lt Mickiewicza w e Lwowie. Lwów 1932). Z nalazły się tu m. in. b arw n a au tolitog rafia Odo (O ttona) Dobrowolskiego: „K olum na M ickiewi cza na P lacu M ariackim w e L w ow ie” i plan m iasta, zam ieszczony w Ilu
strowanym, p rzew o d n iku po L w ow ie i Pow szechnej W ys ta w ie Krajo wej...” (Lwów 1894).
Życie naukow e m iasta ilu stro w ały książki, m. in. Sprawozdanie z c zyn
ności Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich za rok 1890. Lwów 1890;
W iktor H ahn: Katedra historii literatury polskiej w U niwersytecie L w o
w s k im (1826 - 1904). Lwów 1912; Muzea g m in y miasta Lwowa. Oprać.
A leksan d er Czołowski i in., Lw ów 1929. In sty tu c je w ydaw nicze i d ru k a r nie pokazano poprzez p ap iery firm ow e i p ro sp ekty w ydaw nicze oraz ty tu ły w ydaw nictw m ickiew iczow skich. B yły tu m. in. p ap ier firm ow y z ko lorow ą w in ietą K sięgarni H erm an a i A lfreda A ltenbergów , prospekt tejże księg arn i z 1904 r., p ap iery firm ow e D ru k a rn i Jakubow skiego i spółki oraz D ru k a rn i G ubrynow icza i Schm idta, p ro sp ek t K sięg arn i Polskiej z 1893 r. P ra sę lw ow ską rep rezen to w ały n astęp u jące ty tu łu : „Słowo P o l sk ie ” — ozdobna k a rta korespondencyjna; „F rzeg ląd L w ow ski” z 1 X 1878; „G azeta N arodow a” 1890 n r 153; „ K u rie r L w ow ski” 1890 n r 183; „Czasopism o A kadem ickie” 1898 n r 1; „D ziennik P o lsk i” 1898. Do d atek M ickiewiczowski do n r 141^ „W iek N ow y” 1904. D odatek M ickie wiczowski do n r 1003. P oprzez czasopism a i w y d aw n ictw a oraz inne d ru k i (zaproszenia, kalendarze) pokazane zostały T ow arzystw a i in sty tu c je k u l tu ra ln e: C zytelnia A kadem icka, Tow arzystw o Pedagogiczne, T ow arzy stw o N auczycieli Szkół W yższych, M acierz Polska, T ow arzystw o H isto ryczne, Koło L iterack o -A rty sty czn e, T ow arzystw o im ienia S tan isław a Staszica, Zw iązek N aukow o-L iteracki, T ow arzystw o dla popierania N auki Polskiej, Tow arzystw o N aukow e, Tow arzystw o Filologiczne, U n iw ersy tet ludow y im ienia A dam a M ickiewicza.
Z nalazł się tu rów nież ozdobny p lak at P ro g ra m u T e a tru hr. S k a rb k a — „22 m aja 1898 ... uroczyste przedstaw ienie w se tn ą rocznicę u ro d zin A. M ickiewicza...” Afisze, program y, zaproszenia z la t 1877 - 1898 pod pisyw ane przez m łodzież akadem icką, m łodzież w szy stk ich szkół ś re d nich, „K o m itet polskiej m łodzieży”, K lu b c.k. u rzędn ikó w poczty i te le grafu, Stow arzyszenie rękodzielników „G w iazda” , ilu stro w ały O bchody M ickiewiczowskie we Lwowie.
Dość oryg inaln y m eksponatem była zapew ne k a rta do gry, p rz e d sta w iająca A. M ickiewicza jako w aleta karow ego (druk. P iatn ik . W iedeń
[1884]).
W ład y sław a B ełzy z 7 X 1897 r., z podkreślonym frag m en tem w spom nienia: „Nie zapom nę tej chwili, jak przyszedłem do Ciebie, do górnej c zy teln i O ssolińskich z m y ślą założenia Tow arzystw a M ickiewiczowskiego n a w zór T o w arzy stw a G oethego i jak Cię zastałem już tę sam ą m yśl ob racającego w głowie. M ożem y się cieszyć, że ta m yśl obfite ju ż w ydała ow oce”. (Ossolineum , sygn. II. 12661).
Obok te k s tu A k tu założenia T ow arzystw a L iterackiego z dn. 8 m aja 1886 r. znalazła się foto g rafia jego Założycieli. P o tem S ta tu ty : pierw szy, zatw ierd zo n y przez W ysokie c.k. N am iestnictw o 19 VI 1886 r. i n astępne z la t 1890, 1901 i 1906. D ziałalność T ow arzystw a d okum entow ały zapro szenia n a W alne Z grom adzenia z la t 1893, 1897, 1907, 1908, 1911, 1912, 1914, zaproszenie n a zebranie n aukow e z 1911 r., te k s ty odczytów, m. in. W łodzim ierz Spasowicz: Konrad Wallenrod. Odczyt... m ia n y w dn. 10
w rześn ia 1898 r. w Sali R atuszow ej w e Lwowie. Lw ów 1889; A leksander
B ru ck n er: O n a jw a żn ie jszy c h postulatach historii literatury polskiej. Od
c z y t w y g ło szo n y na I Zebraniu m ie się c zn ym T ow arzystw a Literackiego im. A . M ickiewicza we Lw owie. Lw ów 1900. Z aakcentow any też został
ud ział T ow arzystw a w U roczystości sprow adzenia zwłok poety do k ra ju w 1890 r. W eksponow anym „P o rządk u pochodu pogrzebow ego z dn. 4 lipca 1890 r .” D ep u tacja T ow arzystw a im. A. M ickiewicza zn a jd u je się n a m iejscu 98 w śród 112 in n y ch depu tacji.
P odkreślono też udział członków T ow arzystw a w K om itecie budow y i U roczystości odsłonięcia K olum n y M ickiewicza na P la cu M ariackim w e Lw ow ie w p aźd ziern ik u 1904 r.
In te re su ją c y m eksponatem b y ł zatw ierdzony 1 1 X II 1893 r. S ta tu t
K ó łk a M ickiewiczowskiego, pow ołanego przez R om ana P iłata.
Okolicznościow e n u m e ry „P a m ię tn ik a L iterackiego ” i inne w yd aw n ict w a z ilu stro w ały in ic ja ty w y i udział T ow arzystw a w obchodach ju b ileu szowych: 400 rocznicy urodzin M ikołaja R eja w 1905 r., 100 rocznicy u ro dzin Ju liu sz a Słow ackiego w 1909 r., 100 rocznicy urodzin Z y gm unta K rasińskiego w 1912 r.
Sporo m iejsca poświęcono n a w y staw ie w ydaw nictw om T ow arzystw a, a w ięc „P am iętn ik ow i T ow arzystw a L iterackiego im. A dam a M ickiewi cza” (1 8 8 7- 1891 t. I - V ; 1898 t. VI) oraz „P am iętnik ow i L ite rac k ie m u ” (od 1902 r.). P okazano tu m. in. dw ie w e rsje (nie ocenzurow aną i ocen zurow aną) „P am ię tn ik a L iterack ieg o ” 1902 z. 4 (w w y d an iu przeznaczo n y m dla W arszaw y usunięto n a żądanie cen zury ro sy jskiej a rty k u ł Józe fa T re tiak a pt. „N ieznany list Ju liu sza Słowackiego do ks. A dam a C zar toryskieg o ”). Eksponow ana była też „U m ow a T ow arzystw a L iterackiego jako w ydaw cy «P am iętnika L iterackiego» z D ru k a rn ią Polską w e Lw o w ie ” z 1912 r. N astępnie 6 tom ów Dzieł A dam a M ickiewicza. Lw ów 1893 - 1911.
W dzięcznym w izualnie eksponatem był ozdobny adres hołdow niczy T ow arzystw a L iterackiego do Józefa K allenb acha z 1912 r., um ieszczo n y obok fotografii P rofesora, w y k o n an ej przez J. B ułhaka.
Sprawozdania z czynności W yd zia łu T ow arzystw a Literackiego im. A. Mickiewicza w e L w ow ie za lata 1893 - 1896; ... za lata 1900 - 1904; ...za lata 1908 - 1910; ... za lata 1911 - 1913; ... za lata 1914 - 1917 zobrazo
w ały całokształt p rac T ow arzystw a.
K o n ty n u a c ja prac T ow arzystw a w w olnej Polsce (rok 1918 zaznaczo no n a w ystaw ie elem en tem plastycznym ) pokazana została poprzez ciąg łość w yd aw nictw a „P am iętn ik a L iterack ieg o ” , poprzez serię w ydaw niczą B iblioteka „P am iętn ik a L iterack ieg o ” . Sporo m iejsca poświęcono W ieczo rom „P a m ię tn ik a L iterack ieg o” , ek sponując m.in. zaproszenia n a owe odczyty naukow e, odbyw ające się co m iesiąc w P racow ni N aukow ej Z ak ładu Ossolińskich. Pokazano rów nież w spólne zaproszenie Z ak ładu O ssolińskich i T ow arzystw a L iterackiego n a otw arcie w y staw y „S tulecie
Pana Tadeusza” w 1934 r.
Ze specjaln ą uw agą potraktow ano Z jazd N aukow y im. Ignacego K ra sickiego, k tó ry Tow arzystw o L iterack ie urządziło w spólnie z Z ak ładem Ossolińskich. Eksponow ano tu m .in. Zjazd N a u k o w y im. Ignacego K ra
sickiego w e L w ow ie w dn. 8— 10 czerwca 1935 r. Księga referatów pod
red. L udw ika Bernackiego. Lwów 1936.
Jub ileu sz 50-lecia T ow arzystw a zaznaczono m .in. poprzez a rty k u ły W ilhelm a B ruchnalskiego i B ronisław a N adolskiego w „P a m ię tn ik u L ite rac k im ” 1936 z. 3.
S p raw y finansow e T ow arzystw a ilu stro w ały m .in. A pel do członków
T o w a rzy stw a o p u n k tu a ln e wpłacenie skład ek („Pam . L it.” 1931 z. 1)
oraz B lan kiet p rzekazu pocztowego (nie w ypełniony) z n a d ru k ie m K o nta czekowego T ow arzystw a L iterackiego w e Lwowie.
Zaakcentow ano też now ą form ę działalności T ow arzystw a, a m iano wicie oddziały, zam ieszczając ich spis na planszy (przed w ojn ą działało 8 oddziałów) oraz eksponując fotografię siedziby O ddziału T arnow skiego i Księgę Protokołów Oddziału Warszawskiego, w ypełnioną ręk ą W acław a Borowego.
O kres w ojn y i okupacji, k tó re ograniczyły, ale nie p rzerw ały d ziałal ności T ow arzystw a, zaznaczono m .in. tekstam i: B. N adolskiego („Pam . L it.” 1962 z. 3): „...A potem ru szy ły ta jn e zebrania... B yły to znow uż daw ne w ieczory « P am iętnika L iterackiego», z ty m żeśm y się grom adzili nie w m u rach Z ak ład u Narodowego im. O ssolińskich, lecz w p ry w a tn y c h m ieszk an iach ” — i T. M ikulskiego (M inia tury k r yty cz n e . W arszaw a 1976): „...Będziem y długo pam iętać pierw szą niedzielę każdego m iesiąca, kied y schodziło się n a zebranie m ickiew iczow skie uliczką C elną ze S ta re go R y n k u w W arszaw ie, uliczką Brzozową pod n r 12, do m ieszkania
J u lia n a K rzyżanow skiego. T ak w yraziło się wówczas rzadkie praw o polskiego życia: praw o k o n ty n u a c ji”.
H isto rię pow ojenną T ow arzystw a rozpoczęto n a w ystaw ie od w spom n ie n ia E. Saw rym ow icza („Pam . L it.” 1962 n r 3): „W gm achu tzw. po- rek to rsk im , w jed n ej salce i dw óch m ałych k litk ach , m ieściło się S em i n a riu m H istorii L ite ra tu ry Polskiej, kierow ane przez Ju lia n a K rzyżanow skiego. T am to zaczęło się zbierać, z in ic ja ty w y profesora, szczupłe grono osób zw iązanych z daw ny m T ow arzystw em L iterack im i z sekcją polo n isty c z n ą I W ydziału T ow arzystw a Naukow ego W arszaw skiego”. N astęp n ie przedstaw iono Z jazd N aukow o-L iteracki im. Bolesława P ru sa, eks p o n u jąc m .in.: odręczny list prof. Ju liu sza K lein era do K om itetu O rgani zacy jn eg o Z jazdu, dat.: „Lublin, 8 X 1945” ; P ro g ram Z jazdu z dn. 29 - 30 w rz e śn ia 1946 r. (druk); zagajenie obrad prof. J. K rzyżanow skiego (m asz. z odręcznym dopisem). O dbył się wówczas pierw szy pow ojenny W a ln y Z jazd T ow arzystw a L iterackiego, k tó ry uchw alił S ta tu t i w y b ra ł Z a rzą d G łów ny.
P okazano w ięc S ta tu ty (w form ie m aszynopisów ): z rok u 1946, za tw ierd z o n y 13 V 1947 r.; z ro k u 1960, zatw ierdzony 1 7 II 1960 r., za w ie ra ją c y sform ułow anie, że T ow arzystw o posiada osobowość praw ną; z roku 1966, zatw ierdzony 22 V 1967 r., m ów iący m .in. o tym , że To w a rz y stw o m a praw o przynależności do in n ych organizacji k rajo w y ch i zagranicznych oraz m a praw o z a tru d n ia n ia p łatn y ch pracow ników ; z roku 1983, zatw ierdzony 2 VII 1984 r.
N astęp nie pokazano w alne zjazdy i zjazdy delegatów oddziałów oraz n a ra d y prezesów — poprzez zaproszenia, p rogram y, afisze, plakaty , fotografie. Szczególną uw agę zwrócono na W alny Zjazd z 7 V 1950 r. w W arszaw ie, k tó ry podjął u ch w ały zm ieniające dotychczasow y profil działalności T ow arzystw a. G łów nym zadaniem TLiAM m iało stać się rozszerzenie p racy w środow isku nauczycielskim i tw orzenie now ych oddziałów . Pokazano też odbyty w dniach n astę p n y c h Zjazd Polonistów . P re z e n tu ją c zjazdy, w yeksponow ano te m a ty sesji naukow ych, odbyw a n y c h w ram ach zjazdów.
W yraźnie podkreślono udział T ow arzystw a L iterackiego w dysk usji n a d pro gram em nauczania język a polskiego, od N arad y K rakow skiej z 1932 r. poczynając, poprzez K on feren cję L ub elsk ą n a tem a t p ro je k tu p ro g ram u 10-letniej szkoły śred niej w r. 1975, poprzez o rok późniejszą S esję O lsztyńską n a tem a t kształcenia polonistycznego, następ n ie I Ogólnopolski S ejm ik P olonistyczny w 1976 r. w P iotrk ow ie T ry b u n a l sk im i S esja w P oznaniu w 1978 r. n a te m a t „M odel podręcznika języka polskiego w zreform ow anej szkole śre d n ie j” , aż do Rezolucji Z jazdu D elegatów O ddziałów w Płocku w e w rześn iu 1980 r., gdzie sp raw ie kształcen ia polonistycznego poświęcono w iele m iejsca.
Poprzez afisze dość obszernie przedstaw iono jedną z podstaw ow ych fo rm działalności Tow arzystw a, a m ianow icie w y k ład y publiczne i od czyty, zw racając szczególną uw agę n a Rok M ickiewiczowski — 1955. P okazano też list T ow arzystw a L iterackiego w spraw ie odbudow y pom ni ka w W arszaw ie, dat.: „20 lutego 1948 r .’\
N astępnie przedstaw iono w ydaw nictw a T ow arzystw a, a w ięc w y b ran e n u m e ry „P am iętn ik a L iterackiego ” z la t 1946 - 1952; „Rocznik T ow arzy stw a L iterackiego im. A dam a M ickiew icza” R. 1966 n r 1 oraz kilka roczników n astęp n y ch; o sta tn ią pozycję serii B iblioteka „P am iętn ik a L iterack ieg o ” — Zofia Sw idw ińska: Bibliografia „Pam iętn ika Literackie
go” i „P a m iętnika T o w a rzystw a Literackiego im. A. M ickiewicza” 1887 - 1939. W arszaw a 1948; Ju liu sz Słowacki: Dzieła. W ydanie przygo
to w a n e przez T ow arzystw o L iterack ie im. A. M ickiewicza, pod red. J. K rzyżanow skiego. W rocław 1949 t. 1 - 12; w yb ran e pozycje z serii w ydaw niczej B iblioteka T ow arzystw a L iterackiego im. A. M ickiewicza.
W części kończącej w ystaw ę na planszach um ieszczono spisy: P rezesi Z arząd u Głównego 1886 - 1986; Członkowie honorow i T ow arzystw a L ite rackiego; Pow ojenne O ddziały T ow arzystw a (w liczbie 45).
K ażdy z działających oddziałów został n a w ystaw ie pokazany p rzy n a jm n ie j jed n y m eksponatem . N ajczęściej b yły to: w ydaw nictw a W ar szaw a, L ublin, Częstochowa, Rzeszów), m edale (Olsztyn), K sięgi p roto kółów i K sięgi rachu n k o w e (Poznań), zaproszenia na zebrania, n a sesje n aukow e, na odczyty, p lak a ty i afisze, fotografie.
W ystaw ę zam ykały m ate ria ły ze Z jazdu Jubileuszow ego we W rocła w iu 24 - 25 X 1986 r.
W pow yższym spraw ozdaniu św iadom ie obszerniej p otraktow ano część historyczną, m .in. dlatego, że m ate ria ły do tego okresu nie są n a jła tw ie j dostępne. M ateriały pochodziły ze zbiorów M uzeum L ite ra tu ry im. A. Mickieiwicza (głównie z księgozbioru A lek sand ra Sem kowicza), B iblioteki N arodow ej, B iblioteki O ssolińskich, Z arządu Głównego To w a rz y stw a L iterackiego im. A. M ickiewicza, O ddziałów T ow arzystw a, zbiorów pry w atn y ch , m.in. profesorów J. K rzyżanow skiego i Z. L ibery.
Scenariusz: Wiesława Kordaczuk, A n n a M. Wolińska; k o n su ltacja naukow a: Rom an Loth, Stanisław Fita; K onsultacja plastyczna: Marta
