Definicje Definicje
Definicja realna to zdanie podające taką charakterystykę pewnego przedmiotu czy też przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać. Definicja taka musi ujmować istotę tych przedmiotów, a więc obejmować musi cechy istotne, tym samym stanowiąc najzwięźlejsze ujęcie wiedzy o przedmiotach danego rodzaju.
Np. Stół – mebel służący do spożywania posiłków składający się z blatu oraz nóg. – definicja realna
Nie stanowi definicji realnej definicja: Stół – mebel posiadający nogi, nieprzeznaczony do przechowywania rzeczy.
Definicja realna jest wypowiedzią w języku pierwszego stopnia.
Opisuje cechy uprzednio wydzielonych przedmiotów np. musimy
stwierdzić, czy przez stół rozumiemy też ławy. W razie
nieustalenia klasy przedmiotów definiowanych, nie jesteśmy w
stanie stwierdzić, czy definicja realna jest trafna czy też nie, a
spór dotyczy rozumienia słowa „stół”.
Definicja nominalna to wyrażenie podające informację o znaczeniu jakiegoś słowa lub słów definiowanych.
Definicja nominalna stanowi wypowiedź w języku drugiego stopnia.
Zwykle definicja nominalna określa jak w danym języku równoznacznie zastępować można pewien wyraz lub wyrazy słowami znanymi już co do znaczenia osobie, na użytek której podajemy tę definicję.
Np. graniastosłup znaczy tyle co wyrażenie „wielościan, którego
wszystkie wierzchołki są położone na dwóch równoległych
płaszczyznach, zwanych podstawami graniastosłupa i którego
wszystkie krawędzie leżące poza tymi podstawami są do siebie
równoległe”.
Rodzaje definicji ze względu na ich zadania
sprawozdawcza projektując
e
konstrukcyjne
(swobodnie projektujące)
regulujące
Definicja sprawozdawcza to definicja, która wskazuje, jakie znaczenia ma lub miał definiowany wyraz w pewnym języku. Jej zadaniem jest odtwarzanie takiego znaczenia wyrazu, jakie ma on w danym języku w określonym czasie np..
„W dawnym języku myśliwych w Polsce wyraz „kot” znaczy tyle, co „zając”.
Definicja sprawozdawcza jeżeli służy do definiowania wyrazu, który nie ma wyraźnej treści, a więc jest nazwą nieostrą, musi tę nieostrość zachowywać np. „Grupa jest to zespół ludzi dostatecznie ważny lub dostatecznie trwały”.
Definicja sprawozdawcza, która wiernie składa sprawozdanie z tego, jakie znaczenie ma dane słowo w pewnym języku, jest zdaniem prawdziwym, jeżeli natomiast niewłaściwie informuje o znaczeniu słowa –jest zdaniem fałszywym.
Definicja projektująca – definicja, która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość, w projektowanym sposobie mówienia. Dzięki definicji projektującej ustanawia się reguły znaczeniowe, co do tego, jakie danemu słowu lub zespołowi słów w przyszłości ma być nadawane znaczenie np..
„Budowla to obiekt budowlany niebędący budynkiem ani obiektem małej architektury. Budowlą może być również urządzenie budowlane zapewniające możliwość korzystania z obiektu budowlanego do jakiego należy zgodnie z jego przeznaczeniem.”
Definicja konstrukcyjna to taka definicja projektująca, która ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem wyrazu (jeżeli takie posiadał).
Definicja regulująca to taka definicja projektująca, która ustala na przyszłość
wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się z dotychczasowym,
niedostatecznie określonym znaczeniem wyrazu definiowanego.
Przykłady Przykłady
Definicja konstrukcyjna:
„herbata jest to urządzenie służące do komunikowania się na odległość z użyciem satelit naziemnych”.
Definicja regulująca:
„most jest to rodzaj przeprawy w postaci budowli inżynierskiej, której konstrukcja pozwala na pokonanie przeszkody wodnej lub lądowej skonstruowanej w taki sposób, że pod nią pozostaje wolna przestrzeń ( w odróżnieniu od nasypu)”.
Definicja konstrukcyjna może być fałszywa lub prawdziwa.
Definicje konstrukcyjne stosuje się, gdy pojawia się potrzeba wprowadzenia nowego wyrazu lub wyrażenia do języka np.
smartfon– przenośne urządzenie telefoniczne łączące w sobie funkcje telefonu komórkowego i komputera kieszonkowego, jak również cyfrowego aparatu fotograficznego i kamery wideo.
Definicje legalne w aktach prawnych są zwykle definicjami
regulującymi.
Rodzaje definicji ze względu na ich budowę
Definicja równościowa to definicja zbudowana z trzech elementów:
1.
definiendum
2.
łącznika
3.
definiens
Definiendum, to zwrot definiowany; a definiens, to zwrot definiujący.
Np..
: „Słońce (definiendum) jest to (łącznik) centralna gwiazda Układu Słonecznego. (defninens)
Ze względu na budowę definiensa wyróżnia się definicje klasyczne, zakresowe oraz kontekstowe.
Definicje kontekstowe to definicje, które nie dają jasnej i konkretnej
odpowiedzi "czym jest" definiendum. Używają definiensa w formie opisowej i niekonkretnej. Występują często wówczas, gdy definicja danego pojęcia nie istnieje, nie została ustalona w nauce, jest sporna, zbudowanie jej wiąże się z wieloma trudnościami i koniecznością posługiwania się zwrotami
niedookreślonymi albo autor nie potrafi, lub nie chce jej podać. przykład:
Administrację publiczną można utożsamić z władzą wykonawczą. Na ogół jednak w obrębie władzy wykonawczej rozróżnia się dwa poziomy
organizacyjne: egzekutywę polityczną oraz administrację publiczną.
Definiując słowa takie jak np. „poręczyciel”, „dzierżawca” musimy je
definiować w ich typowym kontekście. Słowo tego rodzaju jest tylko częścią
całego zakresu definiendum.
Definicje klasyczne powstają przez przejście od ogółu do szczegółu.
Zarazem mówi się, iż definicje klasyczne konstruowane są w taki sposób, aby podawały "gatunek" (genus) oraz "różnicę gatunkową"
(differentia specifica). Układa się je zgodnie z paremią: Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam ("Definicja powstaje przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową"). W takim wypadku definiuje się dany wyraz podając nazwę ogólniejszą oraz wskazując zespół cech zawężających ten szerszy zakres.
Np. Wolontariusz - to osoba fizyczna (ogół), która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
(szczegół).
Definicje zakresowe są tworzone poprzez wyliczenie
np. Sfera zadań publicznych - to sfera obejmująca zadania w
zakresie: 1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;
2) działalności na rzecz integracji.
Zakresy nazw składających się na definiens w sumie dają
zakres nazwy definiowanej.
Definicje równościowe mogą zostać sformułowane na 3 sposoby:
1. Stylizacja słownikowa –definicja w tej stylizacji głosi, że pewien wyraz lub wyrażenie ma takie samo znaczenie jak inne wyrażenie:
Wyraz „B” znaczy tyle, co wyrażenie „XYZ”.
Wyraz „łyżka” znaczy tyle, co wyrażenie „sztuciec służący do mieszania bądź spożywania płynnych produktów”.
Zarówno definiendum jak i definiens użyte są w supozycji materialnej.
2. Stylizacja semantyczna – definicja w tej stylizacji głosi, że pewien wyraz lub wyrażenie oznacza określone przedmioty lub odnosi się do określonych cech, zdarzeń, stosunków.
Wyraz „B” oznacza XYZ.
Wyraz „łyżka” oznacza sztuciec służący do mieszania bądź spożywania płynnych produktów
Tylko definiendum występuje w supozycji materialnej.
3. Stylizacja przedmiotowa – definicja w tej stylizacji wskazuje
znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego, do czego wyraz definiowany się odnosi albo wymieniając gatunki
przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj.
B jest to XYZ.
Łyżka jest to sztuciec służący do mieszania bądź spożywania płynnych
produktów.
Definicja nawiasowa – często stosowana przez
prawodawcę. Jest to wypowiedź spełniająca rolę definicji legalnej ujmowanego poza tą wypowiedzią, w nawiasie np.
Art. 704. [Wadium]
§ 1. W warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod
rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie
zabezpieczenie jej zapłaty (wadium).
Definicje nierównościowe
Definicje aksjomatyczne, tzw. przez postulaty – wyraz definiowany umieszczamy w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać, jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi.
Np. „między” 1) jeżeli punkt C leży na prostej między punktami A i B, to leży on też między punktami B i A.
2) z trzech punktów A,B,C na prostej jeden i tylko jeden leży na tej prostej między dwoma pozostałymi.
3) jeden z trzech punktów A,B,C na prostej leży na tej prostej między dwoma pozostałymi zawsze i tylko wtedy, jeśli leżą one w różnych częściach prostej, na które on tę prostą dzieli.
Sposób posługiwania się słowem definiowanym we wszystkich zdaniach-postulatach musi być taki sam.
Zdania-postulaty muszą wystarczyć o wytłumaczenia, jakie
znaczenie nadajemy wyrazowi lub wyrażeniu
definiowanemu, a więc nie mogą dopuszczać kilku
możliwych znaczeń.
Warunki poprawności Warunki poprawności
definicji definicji
1. ignotum per ignotum – „nieznane przez nieznane”
np. wyraz „polopiryna” znaczy tyle co kwas acetylosalicylowy;
2. Idem per idem „to samo przez to samo” – tzw.
błędne koło bezpośrednie np. kot jest to zwierzę należące do rodziny kotowatych
Błędne koło pośrednie dotyczy całego zespołu
definicji, gdy wyraz A definiujemy za pomocą wyrazu B, wyraz B za pomocą wyrazu C, zaś aby zrozumieć wyraz potrzebne jest wyjaśnienie wyrazu A. np.
„wyrok sądowy to decyzja sędziego co do istoty
sprawy sądowej, a sędzia to osoba uprawniona do
wydawania wyroków sądowych”
Z uwagi na stosunki zakresów definiendum oraz definiensa, które muszą być zamienne, nie mogą się krzyżować, wykluczać ani jeden nie może być nadrzędny względem drugiego, możemy wyróżnić:
Definicję za szeroką – zakres definiensa obejmuje także przedmioty nie należące do zakresu definiendum np. Student to osoba pisząca egzaminy.
Definicję za wąską – zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum np. Student to osoba wpisana na listę studentów uczelni publicznej.
Zakres definiensa i definiendum mogą się krzyżować – wtedy
mówimy że definicja jest za wąska i za szeroka zarazem.
Błąd przesunięcia kategorialnego – występuje, gdy zakresy definiensa i definiendum wykluczają się.
Ma to miejsce wtedy, gdy w definiensie podajemy genus odmienny w sensie kategorii ontologicznej od tego podanego w definiendum np.
„Twardość to twarde krzesło”.
„Wojna to taka rzecz…”
Definicjom konstrukcyjnym z racji ich natury nie stawiamy
wymagań typowych dla definicji sprawozdawczych, gdyż ocenia się
głównie z uwzględnieniem celowości ich formułowania oraz
przydatności.
Zadania Zadania
1. Poniższej definicji nadaj stylizację słownikową, a następnie semantyczną. Czy definicja ta zawiera błąd, jeśli tak, to jaki i na czym on polega?
a) Miasto to miejsce w którym mieszkają ludzie
b) Desygnat nazwy to informacja o ilości słów użytych w nazwie
c) Koniunkcja to funktor, który jest fałszywy, kiedy obydwa jego argumenty są fałszywe
d) Ustawa to akt prawny dotyczący spraw oświaty
e) Binegacja to funktor, który jest prawdziwy, kiedy obydwa jego argumenty są fałszywe
f) Stratyfikacja to tyle, co dobrze obejrzany przedmiot
g) Filozofia społeczna to relacja między jednostką a jej społecznym otoczeniem
h) Prawo to zbiór norm postępowania, które instruują jak działać zgodnie z prawem
i) Równoważność to funktor, który jest prawdziwy między innymi wtedy, kiedy obydwa argumenty tego funktora są prawdziwe
j) Student to tyle co osoba, która pobiera naukę
k) Miasto to położone w Polsce miejsce zamieszkałe przez ludzi
l) Nazwy równoważne to nazwy równoznaczne
m) Partycja to podział przedmiotu na części
n) Sprawiedliwość to postępowanie zgodne z regułami sprawiedliwości
o) Student to osoba zainteresowana naukami humanistycznymi
p) Aksjologia to refleksja z zakresu aksjologii
q) Nazwa abstrakcyjna to nazwa, która oznacza uczucia
