Tomasz Błaszczyk
Katolickie zrzeszenia na Śląsku w XIX
wieku
Saeculum Christianum : pismo historyczno-społeczne 12/1, 65-75
S a e c u lu m C h ristian u m 12 (2 0 0 5 ) n r 1
KS. T O M A S Z B Ł A S Z C Z Y K
KATOLICKIE ZRZESZENIA NA ŚLĄSKU W XIX WIEKU
W y d a rz e n ia p a ry sk ie , k tó r e m iały m iejsce w lu ty m 1848 r., z a p o czątk o w ały w ielk ą falę n ie z a d o w o le n ia sp o łe c z n e g o w o b e c e lit rz ąd zący ch i spo w o d o w ały ro z p rz e s trz e n ie n ie się ro z ru c h ó w sp o łeczn y ch ta k ż e w N ie m c z e c h , gdzie na b a z ie rew olucyjnych h a se ł d o m a g a n o się sz e ro k o p o ję te j w o ln o ści ta k ż e dla K o śc io ła 1. H a s ła te zn ala zły sw e o d z w ie rc ie d le n ie w k o n sty tu c ji p ru sk iej z 1848 r. o ra z w u sta w ie zasad n iczej R zeszy N iem ieck iej z 1849 r.
W y k o rzy stu ją c z m ian y p o lity c z n e w o k re s ie rew o lu cji m a rco w ej, m o c ą z a p i sów k o n sty tu cy jn y ch , K o śció ł k a to lic k i w N ie m c z e c h u zy sk ał n ie z a le ż n o ść od p a ń stw a o ra z w o ln o ść w sp ra w o w a n iu k u ltu 2. P o n a d to u sta w a z a sa d n ic z a u z n a w a ła d o ty ch cz aso w e św iad czen ia p a ń stw a n a rzecz K o śc io ła i z e zw alała n a b e z p o ś r e d n ie k o n ta k ty b isk u p ó w i z a k o n ó w z R zy m em . Tym sam y m K o śció ł zy sk ał sz e ro k ie p re ro g a ty w y w z a k re s ie p ra w a p re z e n ty , w y b o ru i z a tw ie rd z a n ia k a n d y d a tó w n a u rz ę d y k o ścieln e. K o śció ł ró w n ież b e z p rz e s z k ó d m ó g ł z a rz ą dzać sw o im m a ją tk ie m o ra z k ie ro w a ć k a rn o ś c ią k o ścieln ą. U z y sk a n a sw o b o d a z rz e s z a n ia się p o z w a la ła K o ścio ło w i ta k ż e n a tw o rz e n ie o rg an izacji k o śc ie l nych, co stw a rz a ło m u m ożliw ość sz e ro k ie g o d z ia ła n ia n a te r e n ie życia s p o łe c z n e g o 3.
E r a w o ln o śc i z in te g ro w a ła k a to lik ó w w w a lc e o sw o je p ra w a , a now o u k s z ta łto w a n a św ia d o m o ść re lig ijn a z d y n a m iz o w a ła c z ło n k ó w K o śc io ła k a to lick ieg o d o p o d ję c ia d z ia ła ń w ra m a c h p o w sta ją c y c h zw iązk ó w i sto w arzy szeń k o ścieln y ch . O lb rz y m ie g o z n a c z e n ia n a b ra ły G e n e r a ln e S p o tk a n ia K a to li k ów N ie m ie c ( K a th o lik e n ta g e ), k tó r e p rz y b ra ły c h a r a k te r św ieck ich z g ro m a d z e ń z e w z g lę d u n a p rz e w a ż a ją c ą lic z b ę u c z e stn ic z ą c y c h w n ic h k a to lik ó w św ieck ich 4. To w ła ś n ie te s p o tk a n ia m iały być o k a z ją d o w p ro w a d z e n ia w
ży-1 J. K r a s u s k i, Historia Niemiec. Wroclaw ży-1998, s. ży-196.
2 R. A u b e r t, Kościół katolicki od kryzysu 1848 roku do pierwszej wojny światowej. W: Hi
storia Kościoła. Red. R. A u b e r t, P. E. C r u n ic a n , J. T. E l l is, F. B. P ik e, J. B r u l s, J.
H a j j a r. T 5. Warszawa 1985, s. 28.
3 B. K u m o r, Historia Kościoła. Cz. 7. Lublin 1991, s. 240.
4T B i a s z c z y k, Początki Katholikentage w Niemczech jako forma walki o wolność Ko
cie k a to lic k ic h z a s a d , a p r z e d e w szy stk im m ia ły stw orzyć m o żliw o ść o m ó w ie n ia sp o łe c z n y c h p ro b le m ó w , ja k ie w ty m c z a sie p o ja w ia ły się w życiu p u b lic z ny m , a w o b e c k tó ry c h K o śc ió ł n ie m ó g ł być o b o ję tn y , i z n a le z ie n ia sp o s o b u ich z a r a d z e n ia 5. P o n a d to n ie m ie c c y k a to lic y w y rw an i z e sn u w y zn an io w eg o p o d ję li k o n k r e tn ą w a lk ę z d e c h ry s tia n iz a c ją w szy stk ich z a k re s ó w życia s p o łe c z n e g o , k tó r ą d o d a tk o w o p o d s y c a ła n ę d z a i u b ó stw o lu d n o ś c i d o tk n ię te j k a ta k liz m e m g ło d u i za ra z y , ja k i w ty m cza sie m ia ł m ie js c e w N ie m c z e c h . D la te g o te ż n o w o p o w s ta ją c e z rz e s z e n ia w N ie m c z e c h dążyły w sw oich d z ia ła n ia c h d o u k s z ta łto w a n ia św ia d o m o śc i re lig ijn e j i p o d n ie s ie n ia m o ra ln o ś c i ch rz e ś c ija ń sk ie j w śró d k a to lik ó w 6. S z c z e g ó ln ą r o lę o d g ry w ało tu ta j m o g u n c - k ie Z rzeszen ie św. P iu sa dla religijnej w o ln o ści, k tó r e sw ą d z ia ła ln o ś ć r o z p o c z ę ło 23.03.1848 r.7 B yło o n o p ie rw sz y m z rz e s z e n ie m k a to lic k im p o w sta ły m w w y n ik u zd o b y czy re w o lu c ji m a rc o w e j. P o d o b n e z rz e s z e n ia k a to lic k ie p o w sta ły n a te r e n a c h W e stfa lii, B ra n d e rb u r g ii, N a d re n ii, B a d e n ii, a ta k ż e na Ś ląsk u . G łó w n y m i in s p ira to ra m i z a k ła d a n ia z rz e s z e ń by li k a to lic c y d u c h o w ni. Z a ło ż y c ie le m z rz e s z e n ia m o g u n c k ie g o był k a n o n ik k a p itu ły k a te d r a ln e j A d a m F ra n c is z e k L e n n ig . N a Ś lą sk u s z c z e g ó ln ą r o lę o d e g ra ł ks. J ó z e f W ick, k tó ry w e W ro c ła w iu z a ło ż y ł 8 .06.1848 r. K a to lic k i Z w ią z e k C entralny dla reli
gijnej i ko śc ie ln e j w o ln o ści8. W ro c ła w sk i z w ią z e k w p rz e c ią g u m ie s ią c a czasu
o sią g n ą ł s ta n lic z e b n y 2000 c z ło n k ó w , k tó rz y d z ia ła li w o k o ło 130 z rz e s z e n ia c h filia n y c h 9.
W szy stk im k a to lic k im z rz e s z e n io m p o w sta ły m w ty m czasie w N iem cz ech przyśw iecał te n sa m c e l d o b re g o sp o ży tk o w an ia zd o b y tej w o ln o ści n a rzecz K o śc io ła i sp o łe c z n o śc i k ato lick iej. W dalszej z aś p e rs p e k ty w ie w id z ia n o p o tr z e b ę u a k ty w n ie n ia k a to lik ó w św ieckich c e le m ich in g e re n c ji w życie s p o łe c z n o -p o lity c z n e N ie m ie c p o p rz e z p o d e jm o w a n ie inicjatyw z m ierzający ch do r o z w iązyw ania p ro b le m ó w n a tu ry sp o łeczn ej. S k u te c z n o ść tych inicjatyw m o g ła być efek ty w n a d o p ie ro z chw ilą z je d n o c z e n ia się lo k aln y ch z rz e sz e ń w je d n o c e n tr a ln e sto w arzy szen ie kato lick ie. P o d c z a s p ierw szeg o s p o tk a n ia k a to lick ich z rz e s z e ń istn iejący ch w N ie m c z e c h , k tó r e o d było się w M a in z w 1848 r., u k o n sty tu o w ało się K atolickie Z rzeszenie N iem iec. Z g o d n ie z z a p is a m i statu to w y m i, jeg o z a d a n ie m było d ą ż e n ie do u rz e c z y w istn ie n ia w o ln o ści K o ścio ła i w szyst
5 Verhandlungen der ersten Versammlung des katholichen Vereins Deutschlands am 3. 4. 5.
und 6 October zu Mainz. Mainz 1848, s. VIII. 6 T a m ż e, s. III-IV
7T. G r o s s m a n n, Katholikentage. W: Lexikon für Theologie und Kirche. T. 5. Freiburg 1996, kol. 1340.
8 Zob. J. W i c k, Aus meinem Leben. Aufzeichnengen zu meinem fünfzigjährigen Priester-Ju
biläum für den mir stets wohlgefiunt gewesenen schlesischen katholischen Clerus das katholische Volk. Breslau 1895; T B 1 a s z c zy k, Józef Wawrzyniec Wick - śląski działacz społeczny (1820 1903). Saeculum Christianum. R. 10: 2003, nr 2, s. 226.
kich jeg o p ra w n a d ro d z e istn iejący ch śro d k ó w p ra w n y c h 10. P o n a d to d ą ż ą c do likw idacji b ied y i z ła sp o łe c z n e g o z rz e s z e n ie to p o p ie r a ło w szystkie dzieła ch rześcijań sk iej m iło ści b liź n ie g o 11.
W ro cław sk i K a to licki Z w ią z e k C entralny dla religijnej i kościelnej w olności w szed ł w sk ła d K atolickiego Z rzeszenia N ie m ie c i n a te r e n ie Ś ląsk a p o d e jm o w a ł p ra k ty c z n e d z ia ła n ia , z a k ła d a ją c m ięd zy innym i ż ło b k i d ziecięce, k a to lic k ą b i b lio te k ę lu d o w ą, a ta k ż e stw orzył te r e n p ra c y d la w sp ó łd ziałający ch z n im k a to lick ich tow arzystw ta k ic h ja k : Tow arzystw o św. W in c e n te g o , Tow arzystw o K o b ie t czy te ż S to w arzy szen ie C z e la d n ik ó w 12.
S zczególnym o w o c e m o b ra d p o d c z a s P ierw szeg o G e n e ra ln e g o S p o tk a n ia K a to lik ó w N ie m ie c w M a in z było z a p o z n a n ie się z d z ia ła ln o śc ią Towarzystwa
św. W incentego, k tó re g o w ie lk im o rę d o w n ik ie m był P io tr R e ic h e n sp e rg e r, p o
seł p a r la m e n tu fra n k fu rc k ie g o . P o d c z a s sw ojego w y stą p ie n ia , p rz e d sta w ia ją c cele i z asad y p ra c y te g o sto w arzy szen ia, zw ró cił u w ag ę n a ożyw ioną w s p ó łp r a cę d u ch o w n y ch i św ieckich w ra m a c h T ow arzystw a św. W in c e n te g o , k tó r a p o m o g ła w ielu lu d z io m w yjść z n ęd zy i o siąg n ąć sta b iliz a c ję życiow ą. T ow arzy stw o św. W in c e n te g o , k tó r e z o sta ło z a ło ż o n e w P ary żu w 1838 r. ro z p r z e s tr z e n iło się p o z a g ra n ic e F ra n c ji i d zięk i u siln y m z a b ie g o m P io tra R e ic h e n s p e rg e ra z n a la z ło u z n a n ie w o czach d e le g a tó w m o g u n c k ie g o sp o tk a n ia , k tó r e gotow e było w sp ie ra ć to d zieło c e le m w p ro w a d z e n ia w czyn ch rześcijań sk iej c a rita s 13.
W ro c ła w sk i o d d z ia ł T ow arzystw a św. W in c e n te g o p o w s ta ł 7 .11.1848 r., a n a je g o c z e le s ta n ą ł w ro c ła w sk i k a n o n ik k a p itu ły k a te d r a ln e j ks. J ó z e f S a u e r 14. W p ie rw sz y m s p o tk a n iu z a ło ż y c ie ls k im w z ię ło u d z ia ł 18 o só b , k tó r e stały się c z ło n k a m i rzeczy w isty m i w ro c ła w sk ie g o T o w arzystw a św. W in c e n te g o . G r u p a z a ło ż y c ie ls k a n a p o c z ą tk u sw ego d z ia ła n ia z a k ła d a ła , w ra z z e z w ię k s z e n ie m się liczby c z ło n k ó w , r o z p r z e s tr z e n ia n ie się T ow arzystw a, ja k ró w n ież je g o p o d z ia ł n a m n ie js z e g ru p y , d z ia ła ją c e p rz y p a ra f ia c h . P ierw szy p o d z ia ł w ro c ła w sk ie g o o d d z ia łu T o w arzystw a św. W in c e n te g o d o k o n a ł się 18.12.1848 r. i o b e jm o w a ł sześć K o n fe re n c ji T ow arzystw a św. W in c e n te g o z lo k a liz o w a n y c h p rz y p a ra f ia c h : św. J a n a C h rz c ic ie la , N M P n a P ia s k u , św. M a te u s z a , św. W in c e n te g o o ra z św. W o jc ie c h a . S z ó sta k o n fe r e n c ja zw an a „ k o m b in o w a n ą ” s k u p ia ła p a ra f ie : św. D o ro ty , B o ż e g o C ia ła , św. M ik o ła ja o ra z św. M a u ry c e g o 15. P ie rw sz e la ta d z ia ła ln o ś c i T o w arzystw a św. W in c e n te
10 Verhandlungen der ersten Versammlung des katholichen Vereins Deutschlands..., [Statuty Katolickiego Związku Niemiec], §1.
11 T a m ż e, §7d.
12 T. B i a s z c z y k, Józef Wawrzyniec Wick..., s. 225.
13 Verhandlungen der ersten Versammlung des katholichen Vereins Deutschlands..., [przemó
wienie P. Reichenspergera z 4.10.1848 r.], s. 63.
14 D. S c h r e i b e r-K u r p i e r s, Dzieje Konferencji św. Wincentego a Paulo na Śląsku w la
tach 1848-1914. Warszawa 2003, mps, s. 115.
go c h a ra k te ry z o w a ły się d y n a m ic z n y m ro z w o je m , co sp ra w iło ż e w 1849 r. li czyło o n o 218 c z ło n k ó w czynnych o ra z 130 c z ło n k ó w h o n o ro w y c h i su b s k ry b e n tó w . P o 3 la ta c h sw o jeg o is tn ie n ia w ra m a c h w ro c ła w sk ie g o o d d z ia łu T o w arzy stw a św. W in c e n te g o d z ia ła ło 7 k o n fe r e n c ji w ro c ła w sk ic h i 18 p o z a g r a n ic a m i m ia s ta W ro c ła w ia 16.
G łó w n y m c e le m T ow arzystw a św. W in c e n te g o by ło b u d z e n ie d u c h a c h rz e ścijań sk ieg o p o p rz e z d zia ła ln o ść d o b ro c z y n n ą . Z ro czn y ch sp ra w o z d a ń w y n i ka, ż e o b o k m a te ria ln e j p o m o c y m o cn y n a c isk p o ło ż o n o ta k ż e n a m o ra ln y w y m ia r p ro w a d z o n e j d z ia ła ln o śc i c e le m p o le p s z e n ia sytuacji życiow ej ub o g ich . S ze ro k o z a k ro jo n a p o m o c m a te ria ln a o d n o siła się do tro s k i o ro d z in ę , o p iek i n a d ch o ry m i, d ziećm i i m ło d z ie ż ą , a w a sp e k c ie m o ra ln y m z a u w aża się czy n io n e s ta ra n ia o s a k r a m e n ta ln ą leg alizację zw iązków m a łż e ń sk ic h , re g u la c ję s a k ra m e n tu c h rz tu n ieo c h rz c z o n y c h dzieci, a ta k ż e d u ch o w e p rz y g o to w a n ie tzw. „ z a p ó źn io n y ch dziec i” d o p rz y ję c ia pierw szej K o m u n ii św .17
P o d c z a s I I I G e n e ra ln e g o Z g ro m a d z e n ia K a to lik ó w N iem iec, k tó r e o d b y w a ło się w p a ź d z ie rn ik u 1849 r. w R e g e n sb u rg u p o w o ła n o do istn ie n ia Towarzy
stw o św. B onifacego, k tó re g o p ierw szy m p re z e s e m z o s ta ł J ó z e f h r. S to lb erg -
-S to lb e rg 18. G łó w n y m z a d a n ie m T ow arzystw a było fin an so w e w sp ie ra n ie k o ścielnych w sp ó ln o t relig ijn y ch b ęd ą c y c h w d ia s p o rz e c e le m u m o ż liw ie n ia im u trz y m a n ia św iątyń i sz k ó ł19. W pływ y fin a n so w e p o c h o d z iły g łó w n ie z d atk ó w d o b ro d z ie i i czło n k ó w p o szczeg ó ln y ch p a ra fii20. W y d aje się, że p o sta n o w ie n ia K a th o lik e n ta g e m iały olb rzy m i w pływ n a lu d n o ś ć k a to lic k ą , k tó r ą z a c h ę c a n o do w sp ie ra n ia now o p o w stający ch to w arzy stw k a to lic k ic h i z n ala zły sz e ro k i o d dźw ięk ta k ż e n a Śląsku. S w oją d zia ła ln o ść n a te r e n ie Ś ląsk a Tow arzystw o św. B o n iface g o ro z p o c z ę ło w 1851 r. i d zięk i fin a n so w e m u w sp a rc iu o só b życzli w ych w ykazyw ało ożyw ioną d ziałaln o ść, k tó r a siln ie z w iązan a b y ła z ży ciem p a rafialn y m . P o d czas 46. G e n e ra ln e g o Z g ro m a d z e n ia K a to lik ó w N iem iec, k tó re o dbyw ało się w N ysie w 1899 r. p o d ję to szczególny a p e l, by zło ty ju b ile u sz is t n ie n ia T ow arzystw a św. B o n iface g o u czcić p o w o ła n ie m d o życia i fu n k c jo n o w a n ie m te g o to w arzy stw a w e w szystkich p a ra fia c h n ie m ie c k ic h c e le m z n iw e lo w a n ia s tr a t p o n ie s io n y c h p rz e z K o śció ł k a to lic k i ja k ic h d o z n a ł o n n a te re n a c h p ro te s ta n c k ic h i m ieszan y ch w N ie m c z e c h 21.
16 D. S c h r e i b e r-K u r p i e r s, Dzieje Konferencji..., s. 123.
17 Zob. Jahrbücher des Vereins vom heil. Vincenz von Paul im Berichte des Bisthums Breslau
und der Grafschaft Glatz. Breslau 1859-1864.
18 G. W a l f, Bonifatiuswerk der deutschen Katholiken. W: Lexikon für Theologie und Kirche. T. 2. Freiburg 1994, kol. 582.
19 P. M a z u r a, Die Entwicklung des politischen katholozismus in Schlesien von feinen
Anfängen bis zum Jahre 1880. Breslau 1925, s. 43.
20 G. W a l f, Bonifatiuswerk der deutschen Katholiken, kol. 582.
21 Verhandlungen der 46. General-Versammlung der katholiken Deutschlands zu Neisse vom
W 1851 r. n a te r e n ie Ś lą s k a ro z p o c z ę ło sw o ją d z ia ła ln o ś ć Tow arzystw o św.
K a ro la B o r o m e u sza , k tó r e z o s ta ło z a ło ż o n e w 1844 r, a ro k p ó ź n ie j u z n a n e
p rz e z p a ń s tw o i K o śc ió ł k a to lic k i22. J e g o c e le m b y ło ro z p o w s z e c h n ia n ie k s ią ż e k i ró ż n e g o ro d z a ju p is m o te m a ty c e n ie ty lk o re lig ijn e j, k tó r e p r e f e ro w a ły w a rto ś c i h u m a n is ty c z n e w o ln e o d p r o p a g a n d y z ła . W ty m c e lu to w a rzy stw o p rz e d s ta w ia ło sp isy z a le c a n y c h k sią ż e k , ja k ró w n ie ż re c e n z o w a ło n o w e p u b lik a c je u k a z u ją c e się n a ry n k u k s ię g a rs k im 23. M ia ło o n o ta k ż e swój u d z ia ł w z a k ła d a n iu b ib lio te k lu d o w y c h , k tó ry c h m ie js c e z b ie g ie m czasu z a jm o w a ły b ib lio te k i p a r a f ia l n e 24. Z ło to r y ja b y ła p ie rw s z y m m ia s te m n a Ś lą sk u , w k tó r y m p o w s ta ło T ow arzystw o św. K a ro la B o ro m e u s z a i re a liz o w a ło sw o ją d z ia ła ln o ś ć w o p a rc iu o w y ty c z o n e c e le . P o n a d to s p r a w o z d a n ia ro c z n e T ow arzystw a św. W in c e n te g o a P a u lo u w id a c z n ia ją śc isłą w s p ó łp r a c ę z T o w a rz y stw e m św. K a ro la B o ro m e u s z a . K s. U lric h , k tó r y był o d p o w ie d z ia ln y za fu n k c jo n o w a n ie b ib lio te k i lu d o w e j w e W ro c ła w iu w y m ie n ia sz c z e g ó ln ie w ro c ła w sk ie g o p r e z e s a T o w arzy stw a św. K a ro la B o ro m e u s z a ks. S tu tz e ra , k tó ry w 1861 r. p r z e k a z a ł 11 n o w y ch p o z y c ji k sią ż k o w y c h 25. R o k p ó ź n ie j to sa m o to w a rz y s tw o p rz e k a z a ło n a rz e c z b ib lio te k i lu d o w e j w 12 to m a c h
Jahrgänge k a th o lis c h e U n terh a ltu n g en 26, a w 1863 r. o fia ro w a ło 72 p o z y c je
k sią ż k o w e 27.
W 1851 r. n a Ś ląsk u p o w sta ło K a to lickie Z rzeszenie C zela d n ikó w , k tó r e z o sta ło z a ło ż o n e z inicjatyw y ks. A d o lfa K o lp in g a w 1846 r. w E lb e rf e ld 28. G łó w ny m z a d a n ie m te g o z rz e s z e n ia było k sz ta łc e n ie i fo rm a c ja czelad n iczej m ło dzieży m ęskiej c e le m o żyw ienia ich w iary 29. W ty m c e lu zw iązek ko lp in g o w sk i p o stu lo w a ł ro z to c z e n ie sz e ro k o p o ję te j o p ie k i relig ijn o -ch ary taty w n ej n ad m ło d z ie ż ą cz e la d n ic z ą o ra z p rz y g o to w a n ie jej do o d p o w ie d z ia ln o śc i w p o le p szan iu w a ru n k ó w w ła sn e g o życia30. P re z e n ta c ję id e i Z rz e s z e n ia C zelad n ik ó w d o k o n a ł s a m K o lp in g p o d c z a s G e n e ra ln e g o S p o tk a n ia K a to lik ó w N iem iec, k tó r e o d było się w M ü n s te r p o d k o n ie c w rz e śn ia 1852 r. W ów czas to z a in s p iro w ał sw oich słu ch aczy do z a k ła d a n ia te g o z rz e s z e n ia w szęd zie ta m , gdzie is tn ia
22 E. H o d i c k, Borromäusverein. W: Lexikon für Theologie und Kirche. T. 2. Freiburg 1994, kol. 600.
23 E. H o d i c k, Borromäusverein, kol. 601.
24 P. M a z u r a, Die Entwicklung des politischen katholozismus in Schlesien..., s. 43. 25 Jahrbücher des Vereins vom heil. Vincenz von Paul im Berichte des Bisthums Breslau und
der Grafschaft Glatz. Breslau 1861, s. 32.
26 Jahrbücher des Vereins... (1862), s. 25. 27 Jahrbücher des Vereins... (1863), s. 20.
28 T S o 1 s k i, Zycie i działalność błogosławionego księdza Adolfa Kolpinga (1813-1865). Kraków 1999, s. 65.
29 K. K u ź m a k, Kolping Adolf. Zycie i działalność. W: Encyklopedia Katolicka. T. 9. Lublin 2002, kol. 392.
30 M. H a n k e, Sozialer Wandel durch Veränderung des Menschen. Leben, Werk und Wirken
ły stan y c z e la d n ic z e 31. D z ię k i o so b iste m u z a a n g a ż o w a n iu ks. A d o lfa K o lp in g a, z a je g o życia, w e w szystkich d ie c e z ja c h n ie m ie c k ic h , ja k ró w n ież p o z a g ra n ic a m i N ie m ie c , p o w sta ło 513 zw iązków czelad n iczy ch , z czego w sam ych tylko N ie m c z e c h d z ia ła ło ich 337.
N a p o c z ą tk u lip ca 1852 r. A d o lf K o lp in g p rzeb y w ając w e W ro cław iu p rz y czynił się do p o w sta n ia dalszych n a Ś ląsk u K a to lickich Z rzeszeń C zeladników . R o k p ó ź n ie j p o d c z a s k o lo ń sk ie g o g e n e ra ln e g o sp o tk a n ia zw iązków c z e la d n i czych, w zw iązku z e zw ięk szającą się ich liczbą, d o k o n a n o p o p ra w e k w S ta tu c ie G e n e ra ln y m . W ed łu g p o p ra w io n e g o s ta tu tu z g o d n ie z §18 W ro cław z o sta ł w y zn a c z o n y ja k o c e n tr a la zw iązków d ziałający ch n a Śląsku. D o w ro cław sk iej c e n tra li p rz y p o rz ą d k o w a n o w ów czas o śro d k i w N ysie, K ło d z k u , G ło g o w ie, Z ię b i cach, O p o lu o ra z Św idnicy Ś ląskiej. N a Ś ląsk u , w o k re s ie życia A d o lfa K o lp in - ga, z a z n a c z a się dynam iczny w z ro st zw iązków czeladniczych. W ty m czasie p o w sta ło ich 6032. W zw iązku z p o w ięk szającą się liczbą zw iązków czeladniczych n a Ś ląsk u o rd y n a riu sz w ro cław sk i H e n ry k F ö r s te r w 1863 r. m ia n o w a ł p r o b o szcza G ro d k o w a , ks. E r n e s ta N ic h ta k u r a to r e m i p re z e s e m K atolickiego
Z w ią z k u C zela d n ikó w n a Ś ląsk u , z lec ając m u d b a ło ść o sk u te c z n e p r z e s trz e g a
n ie s ta tu tu zw iązku o ra z ro z to c z e n ie o p ie k i n a d m ło d z ie ż ą c z e la d n ic z ą 33. O p ró c z zw iązku c z e lad n ik ó w n a Ś ląsk u p o jaw iło się ta k ż e Zrzeszenie
U czniów , k tó r e ja k o szczeg ó ln a gałąź T ow arzystw a św. W in c e n te g o a P au lo ,
p o w sta ło w 1855 r.34 P re z e s e m te g o z rz e s z e n ia był ks. H o ffm a n n a o d 1863 r. ks. H a u k e . Z rz e s z e n ie U czn ió w z a o p a try w a ło sw oich p o d o p ie c z n y c h w odzież, n a rz ę d z ia rz e m ie śln ic z e o ra z o p ła c a ło eg zam in y czelad n icze. P o n a d to c z ło n kow ie te g o z rz e s z e n ia u siło w ali zd o b y ć o d p o w ie d n ie fu n d u s z e p o tr z e b n e m ię dzy innym i n a o p ła ty z a m ie sz k a n ie d la u czn ió w rzem ieśln iczy ch o ra z n a p rz y ję c ie do m a jstra , k tó re g o zo b o w iązy w an o do o d p o w ie d n ic h a d n o ta c ji w książce m o ra ln o śc i u c z n ia 35.
W ra m a c h T ow arzystw a św. W in c e n te g o d ziałały ta k ż e k o n fe re n c je żeń sk ie, k tó r e były sp ecy ficzn ie śląsk ą z o rg a n iz o w a n ą in sty tu cją ch a ry ta ty w n ą k o b iet. P ierw sza te g o ro d z a ju k o n fe re n c ja p o w sta ła w e W ro cław iu w 1858 r. i z w iąza n a b y ła z p a ra f ią św. M ik o ła ja 36. W 1863 r. w yłoniły się d o d a tk o w o 4 k o n f e r e n cje d z ia ła ją c e p rzy p a ra fia c h : k a te d ra ln e j, św. M a te u s z a , św. M a u ry c e g o i św. D o ro ty 37. G łó w n y m ich z a d a n ie m b y ła o p ie k a n a d w d o w am i i sie ro ta m i. J e d n a k ż e isto tn e g o z n a c z e n ia n a b ra ła w ty m czasie k o n fe re n c ja is tn ie ją c a p rzy p a
31 T S o l s k i, Zycie i działalność..., s. 93.
32 H. J. K r a c h t, Adolph Kolping. Priester, Pädagoge, Publizist im Dienst Christlicher Sozial
reform. Freiburg im Br. 1993, s. 527-540.
33 T S o l s k i, Zycie i działalność..., s. 96.
34 P. M a z u r a, Die Entwicklung des politischen katholozismus in Schlesien.., s. 43. 35 Jahrbücher des Vereins... (1864), s. 11.
36 Jahrbücher des Vereins... (1859), s. 20. 37 Jahrbücher des Vereins... (1864), s. 116.
ra fii N M P n a P iask u , k tó re j k u r a to r e m był ks. R o b e rt Spiske. J u ż w 1848 r. z a łożył o n Stow arzyszenie św. Jadw igi, sk u p ia ją c e 3000 k o b ie t, k tó r e op iek o w ały się u b o g im i, o d w ied zały c h o ry ch o ra z p o cieszały u m ie ra ją c y c h . S zczeg ó ln ą tr o sk ą o tacz ały o n e b e z d o m n e i z a n ie d b a n e dzieci, dla k tó ry c h w yszukiw ały m ie j sca s c h ro n ie n ia w k a to lic k ic h ro d z in a c h 38. P o n a d to S to w arzy szen ie św. Jadw igi, d o strz e g a ją c z a g ro ż e n ia m o ra ln e m ło d zieży zw łaszcza ż eń sk iej, o ta c z a ło o p ie k ą i tę g ru p ę sp o łe c z n ą 39. C iesząc się w ie lk ą życzliw ością k a rd . M e lc h io ra v on D ie p e n b ro c k a o ra z je g o n a stę p c y n a b isk u p stw ie w ro cław sk im , ks. H e n ry k a F o rs te ra , S to w arzy szen ie św. Ja d w ig i sw oją słu ż b ę ap o sto lsk ie j m iło ści k o n ty n u o w a ło w sp e c ja ln ie d o teg o p rz e z n a c z o n y m D o m u R a tu n k u im . św. Jadwigi, k tó ry sta ł się z a lą ż k ie m przy szłeg o Z g ro m a d z e n ia S ió str św. Jad w ig i40. W D o m u R a tu n k u św. Jad w ig i w 1858 r. m iejsce s c h ro n ie n ia z n a la z ło 27 ch ło p có w i 48 dziew cząt. Z m yślą o n ich ks. R o b e rt S p isk e w y b u d o w ał w 1864 r. szkołę, w k tó re j e d u k o w a n o o to c z o n e tr o s k ą dzieci ulicy41. D o 1874 r. S to w arzy szen ie św. Jad w ig i o p ie k o w a ło się i k ształciło o k o ło 200 dzieci42.
R ó w n o le g le do d z ia ła ń S to w arzy szen ia św. Jad w ig i p o w o ła n o d o życia
Z w ią z e k M aryjny, k tó ry z o sta ł p rz e k s z ta łc o n y w Z rzeszenie do P o dnoszenia M o ralności S łu żeb n ych D ziew czą t43. P re z e s e m te g o z rz e s z e n ia i głów nym jeg o o r
g a n iz a to re m był w ro cław sk i d u s z p a s te rz ks. J a n S c h n e id e r, k tó ry w czasach sw ojego w ik a ria tu w p a ra f ii N M P n a P iask u z e tk n ą ł się z id e ą ru c h u w incen- cjań sk ieg o , p ro p a g u ją c e g o ak cję ch a ry ta ty w n ą n a rzecz dzieci, ch o ry ch , u b o gich o ra z d ziew cząt z a g ro ż o n y c h p ro s ty tu c ją 44. G łó w n y m c e le m z rz e s z e n ia p r o w a d z o n e g o p rz e z J a n a S c h n e id e ra b y ła o to c z e n ie o p ie k ą m o r a ln ą i relig ijn ą słu żeb n y ch dziew cząt, z a p e w n ie n ie im godziw ej rozryw ki, o fe ro w a n ie p o m o cy w z n a le z ie n iu p racy , a w ra z ie jej b ra k u d o sk o n a le n ie w p ra c a c h p o trz e b n y c h
38 J. W i t t i g, Apostoł miłosierdzia. Robert Spiske i jego dzieło. Tłum. R. B o r o w i k. Wro claw 1999, s. 55; J. S w a s t e k, Opinia o świętości życia (fama sanctitatis) założyciela Sióstr św.
Jadwigi - sługi Bożego ks. prałata Roberta Spiskego (1821-1888). W: Służcie Panu z weselem.
Red. I. D e c. T. 1. Wroclaw 2000, s. 218.
39 A. G. N i e d z i e l a, Jadwiżanki w służbie Kościoła. Wroclaw 1985, s. 20.
40 J. S w a s t e k, Ksiądz Robert Spiske - założyciel Sióstr Jadwiżanek (1821-1888). Homo Dei. R. 51: 1982, nr 1, s. 67.
41 T e n ż e, Ksiądz Robert Spiske i założone przez niego Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi. W: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura. Red. J. W a l k u s z. T. 1. Lublin 2002, s. 99.
42 J. M e r t e n s, Robert Spiske. Regensburg 1998, s. 13.
43 Archiwum Domu Macierzystego Sióstr Maryi Niepokalanej we Wrocławiu (dalej: AD- MSMNWr), Chronic des Vereines zur sittlichen Hebung weiblicher Dienstboten und des damit
verbundenen Marien-Stiftes, Gräuznerstraße Nr 10, -dahier. angelegt von dem derzeitigen Präses John. Schneider, Curatus ad St. Matthias. 1862. B. sygn., s. 2.
44 J. S w a s t e k, Ksiądz Jan Schneider (1824-1876) jako założyciel Zgromadzenia Sióstr Ma
ryi Niepokalanej. W: Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. M. G o l i ń s k i, S. R o s i k. Wrocław
w zaw o d zie, ja k ró w n ież ro z to c z e n ie o p ie k i n a d ch o ry m i i starszy m i słu żący m i45. R o c z n a d z ia ła ln o ść z rz e s z e n ia o g a rn ia ła p o m o c ą 100 służących, k tó re zn ala zły z a tr u d n ie n ie w d o b ry ch ro d z in a c h 46. W 1855 r. z rz e s z e n ie roztoczyło o p ie k ę n a d 1050 dziew czętam i, z k tó ry c h 570 o trz y m a ło p ra c ę , a 153 znalazły p rzy jęcie w h o sp ic ju m 47. P o d o b n ie ja k Stow arzyszenie św. Jadw igi przyczyniło się do z a ło ż e n ia Z g ro m a d z e n ia S ió s tr św. Jad w ig i ta k Z rzeszenie do P o d n o sze
n ia M o ra ln o ści S łużebnych D ziew czą t sp o w o d o w ało p o w sta n ie Z g ro m a d z e n ia
S ió str M ary i N ie p o k a la n e j, k tó r e n a s tą p iło w 1863 r.48
A k a d e m ic k i o ś ro d e k n ie p o z o sta w a ł z d a la o d X IX -w iecznych n u rtó w s p o łecznych. S tu d iu ją c a m ło d zież k a to lic k a z o rg an izo w ała się w dw óch sto w arzy szen iach . P ierw sze, k tó r e p o w stało w 1849 r. stan o w iło Towarzystwo Czytelnicze. B yła to p o ls k a o rg a n iz a c ja stu d e n c k a , k tó re j c e le m było stu d io w a n ie dzieł re li gijnych, p o d n ie s ie n ie św iad o m o ści k ato lick iej, ro zw ijan ie z a m iło w ań te o lo g ic z nych, a ta k ż e z a p o z n a w a n ie się z e w spółczesnym i p ro b le m a m i spo łeczn y m i49. Z chw ilą p o w sta n ia Tow arzystw o C zytelnicze liczyło 112 członków , a je g o p r z e w o d n iczący m był z n an y działacz cen tro w y w yw odzący się z G ó rn e g o Śląska, ks. G u sta w W a n iu ra 50. W 1853 r. n a U n iw ersy tecie W ro cław sk im d ziałało Braterskie
Stow arzyszenie, k tó r e było p o ls k ą o rg an izacją s tu d e n c k ą o c h a ra k te rz e s a m o p o
m ocow ym . D w a la ta p ó źn iej zaw iązało się Stow arzyszenie S tu d en tó w W infridia, k tó r e w sw oim p ro g ra m ie odw oływ ało się do k ato lick ich p rz e s ła n e k religijny ch 51. W la ta c h sześćdziesiątych X IX w. zaw iązały się jeszcze d alsze 3 o rg an izacje stu d e n c k ie w śró d k tó ry ch w ym ienić należy: S tu d en ck i Z w ią ze k K a to licki (1863), k tó ry sk u p iał stu d e n tó w z ró żn y ch w ydziałów i d o m a g a ł się o d w ła d z u n iw ersy te tu w p ro w a d z e n ia k ato lick ich n a b o ż e ń stw o raz w ykładów p o św ięco n y ch z a g a d n ie n io m relig ijn y m d la stu d e n tó w sp o z a W y d ziału Teologii K atolickiej, a u w ład z w ydziału i o rd y n a riu sz a w rocław skiego zab ie g a ł o u tw o rz e n ie p r o f e sury z z a k re s u a p o leg e ty k i ch rześcijań stw a, Towarzystwo św. B onifacego (1868), w sp ó łp ra c u ją c e z T ow arzystw em św. W in c e n te g o a P au lo o ra z W olne Stow arzy
szenie K atolickich S tu d en tó w (1869). Z rz e sz e n ia te p o w stały w w yniku d ą ż e ń do
ro z sz e rz e n ia te r e n u d z ia ła ń n a śro d o w isk o a k ad em ick ie. M im o , ż e m iały o n e c h a ra k te r b a rd ziej naukow y, to ich z a słu g ą było u a k ty w n ien ie stu d e n tó w do działaln o ści n ie tylko ideo w o p o lity czn ej, a le ta k ż e c h ary taty w n ej52.
451. O k i e ń c z y k, Duchowość Zgromadzenia Sióstr Maryi Niepokalanej. B. m. i r. wyd., mps, s. 9.
46 ADMSMNWr, Chronic des Vereines... , s. 7. 47 T a m ż e, s. 8.
48 T B i a s z c zy k, Zakony na Śląsku w dobie Kulturkampfu. Wroclaw 2004, s. 314. 49 M. P a t e r, Historia Uniwersytetu Wrocławskiego do roku 1918. Wroclaw 1997, s. 243. 50 T e n ż e, Waniura Gustaw. W: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego
X IX iX X w ieku . Red. M. P a t e r. Katowice 1996, s. 453.
51 T e n ż e, Historia Uniwersytetu Wrocławskiego..., s. 240 52 T a m ż e, s. 242.
P o m o c n y m d la ro z w o ju z a k o n ó w n a Ś lą s k u o k a z a ł się K a to lic k i Z w ią z e k
R y c e rsk i, k tó r y w c h o d z ił w s k ła d Z w ią z k u Ś lą s k ic h M a lta ń c zy k ó w . W y k a z u
ją c sw o ją p o ż y te c z n o ś ć n a p o la c h w a lk i w la ta c h 1864-1866 Z w ią z e k te n o trz y m a ł w 1867 r. u p r a w n ie n ia o so b y p ra w n e j. F a k t te n p o z w o lił m u n a d z ia ła n ia w o b s z a r z e o p ie k i m e d y c z n e j i s z e r o k ą w s p ó łp r a c ę z z a k o n a m i o p ie k u ją c y m i się c h o ry m i. T ak ą w s p ó łp r a c ę Z w ią z e k Ś lą s k ic h M a lta ń c z y k ów p o d ją ł m ię d z y in n y m i z e Z g r o m a d z e n ie m S ió s tr M iło s ie rd z ia św. K a r o la B o ro m e u s z a . P rz e k a z u ją c b o r o m e u s z k o m p o łu d n io w ą czę ść k la s z to ru p o c y s te rs k ie g o w T rz e b n ic y p rz y c z y n ił się do p o w s ta n ia s z p ita la w ty m m ie ście. R ó w n o c z e ś n ie n a m o c y u m o w y Z w ią z e k p o z y s k a ł sio s try d o w y d e le g o w a n ia sz e ro k ie j k a d ry p ie lę g n ia r s k ie j w m ie js c a d z ia ła ń w o je n n y c h i z a g r o ż e ń e p id e m io lo g ic z n y c h 53. Ś ląscy m a lta ń c z y c y w s p ie r a li ta k ż e fin a n so w o n ie k tó r e z a k o n y p o m a g a ją c im w ich tr u d n e j e g z y ste n c ji. T ak b y ło w p rz y p a d k u je z u itó w św id n ic k ic h , k tó r y m Z w ią z e k p o d a r o w a ł 5000 ta la r ó w n a p rz e p r o w a d z e n ie p o tr z e b n y c h r e m o n tó w k la s z to r u i k o ś c io ła Ś w ię te g o K rz y ż a w Ś w id n icy 54.
W ra m a c h d z ia ła ń d u sz p a s te rs k ic h n a u w a g ę z a słu g u je Towarzystwo Trzeź
wości z a ło ż o n e w 1844 r. p rz e z p ro b o s z c z a P ie k a r Ś ląskich, A lo jz e g o F ic k a 55.
Tow arzystw o to z a tw ie rd z o n e p rz e z S to lic ę A p o sto lsk ą w 1851 r. zyskało s z e ro ki o d d źw ięk n ie tylko n a Ś ląsk u , a le ta k ż e p o z a je g o g ran icam i. W pierw szych ty g o d n ia c h sw ego is tn ie n ia z rz e sz a ło 30.000 o só b , a w dw a la ta p ó ź n ie j m ogło się poszczycić liczbą 300.000 czło n k ó w . Tow arzystw o Trzeźw ości, w alcząc z n a ło g ie m p ija ń stw a , dążyło do p o d n ie s ie n ia p o z io m u m o ra ln e g o lu d n o ś c i i w z ro stu d u ch o w eg o sw oich czło n k ó w 56. N ie u le g a je d n a k ż a d n e j w ątpliw ości, ż e a k cja a b sty n e n c k a b y ła s z e ro k im ru c h e m sp o łe c z n y m i przy czy n iła się do rozw o ju życia re lig ijn e g o n a Śląsku.
Is to tn ą sfe rą życia d u sz p a s te rs k ie g o , aczk o lw iek u k ie ru n k o w a n ą n a rozw ój K o ścio ła p o w sz e c h n e g o i u w rażliw iającą w sp ó ln o ty lo k a ln e n a p o trz e b y K o ścio ła m isyjnego, były to w arzy stw a słu ż ą c e c e lo m m isyjnym . N a Ś ląsk u już w 1855 r. u tw o rz o n o Z w ią z e k K sięży dla wspierania n iem iec kich m isji, k tó re g o z a d a n ie m było z a p e w n ie n ie istn ie n ia m isji p o p rz e z w sp a rc ie m a te ria ln e 57. W śląsk ich p a ra f ia c h istn iało ta k ż e Towarzystwo św. F ranciszka K sawerego. Z w ią z e k te n był n ie m ie c k ą re a liz a c ją inicjatyw y P au lin y Ja ric o t, k tó r a w 1819 r. zało ż y ła w L y o n ie Stow arzyszenie R o zkrzew ia n ia W iary d la w sp o m a g a n ia m isji
53 Archiwum Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy (dalej ASBT), Verbandlungen mit Malteses-
-Ritten. Acta betreffen 1870. Sygn. A. IV. 42; A. K i e i b a s a, Klasztor na przełomie wieków. W: Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków. Red. L. W i a t r o w s k i. Wroclaw-Trzebnica
1995, s. 174.
54 H. H o f f m a n n, Die Jesuiten in Schweidnitz. Schweidnitz 1930, s. 338.
55 K. D o l a, Ficek Jan Alojzy. W: Encyklopedia Katolicka. T. 5. Lublin 1989, kol. 160. 56 M. P a t e r, Ficek Jan Alojzy Nepomucen. W: Słownik biograficzny..., s. 100-101. 57 P. M a z u r a, Die Entwicklung des politischen katholozismus in Schlesien.., s. 44.
w C h in a c h i A m e ry c e 58. N a te r e n N ie m ie c id e a ta z o s ta ła p rz e s z c z e p io n a p rz e z H e n ry k a H a h n a , k tó ry w 1842 r. w A a c h e n u tw o rzy ł p o d o b n y zw iązek p o d n a zw ą św. F ra n c isz k a K sa w e re g o 59. J e g o c e le m było b u d z e n ie św iad o m o ści m isyj nej w śró d k a to lik ó w o ra z d u ch o w a i m a te ria ln a p o m o c n a rzecz m isji60. R ozw ój te g o T ow arzystw a sta ł się m ożliw y d zięk i w sp a rc iu i z a c h ę to m p o d ję ty m n a G e n e ra ln y c h S p o tk a n ia c h K a to lik ó w N ie m ie c 61.
T akże w A a c h e n w 1846 r. is tn ia ło Towarzystwo D ziecią tka Jezus, k tó r e z n a lazło n a te r e n ie Ś ląsk a żywy o d d źw ięk 62. J e g o c e le m było w z b u d z a n ie u dzieci św iad o m o ści m isyjnej, u m ie ję tn o ś c i d z ie le n ia się w ia rą , a p rz e d e w szystkim u w rażliw ian ie ich n a p o trz e b y m a te ria ln e dzieci p o c h o d z ą c y c h z re g io n ó w z a n ie d b a n y c h e k o n o m ic z n ie 63.
P o w staw an ie licznych to w arzy stw o p ro w e n ie n c ji k ato lick iej n ie tylko oży w iało św iad o m o ść re lig ijn ą sp o łe c z n o śc i w ierzący ch , ale staw iało K ościół w rz ę d z ie w ielk ieg o a u to r y te tu m o ra ln e g o o tw a rte g o n a p o trz e b y ludzkie. C h a ry ta ty w n o -sp o łe c z n a d z ia ła ln o ść K o ścio ła k ato lic k ie g o ta k ż e n a Ś ląsku przy czy n iła się do p rzy jęcia p rz e z u b o g ie w arstw y sp o łe c z n e u ltra m o n ta n i- stycznych p o staw . R ó w n ież śląski k a to lic y z m p rzy jął z n a m io n a u ltra m o n ta n i- z m u i m o c n o czuł się zw iązany z p a p ie s tw e m zw łaszcza w czasach p o w staw an ia p a ń stw a w ło sk ieg o . A n e k s ja części P a ń stw a K o ścieln eg o p rz e z W ło ch y w z b u d ziła m o c n e p o ru s z e n ie w śró d k a to lik ó w Ś ląska. Ś lązacy w ystosow ali do p a p ie ż a p is m o h o łd o w n ic z e , n a k tó ry m z n a la z ło się 107.000 p o d p is ó w i użyczyli u d rę c z o n e m u p a p ie ż o w i w sp a rc ia m a te ria ln e g o w w ysokości 20.000 talaró w . W ś ró d m ło d zieży czelad n iczej Ś ląsk a zn a le ź li się o ch o tn icy , p ra g n ą c y zasilić sz e re g i gw ardii szw ajcarskiej d la o b ro n y P a ń stw a K o ścieln eg o . C e le m trw ałeg o w sp ie ra n ia p a p ie ż a i S tolicy Św iętej z o sta ło n a Ś ląsk u z a ło ż o n e Towarzystwo
św. M ich a ła . W 1867 r. Tow arzystw o to w p rz e c ią g u 6 ty g o d n i z e b ra ło 37.000
ta la ró w i 430 ta la ró w w listach zastaw n y ch , 7.000 fra n k ó w , je d e n list zastaw ny n a 100 sk u d ó w o ra z 4 z ło te m o n e ty 64.
R o k 1848 był p rz e ło m o w y m c z a se m dla K o śc io ła k ato lic k ie g o w N iem cz ech w ty m ta k ż e n a Ś ląsk u , ja k ró w n ie ż d la k a to lik ó w . L u d n o ść k a to lic k a , w ykorzy stu ją c zd o b y cze rew o lu cji m arco w ej, je d n o c z y ła się w w alce o sw oje p raw a, k tó r e g w aran to w ały zap isy k o n sty tu cy jn e. O rg a n iz o w a n ie się w k a to lic k ie z rz e
58 A. K u r e k, Jaricot Pauline Marie. W: Encyklopedia Katolicka. T. 7. Lublin 1997, kol. 1035.
59 K. K u ź m a k, Franciszek Ksawery. Bractwa i Stowarzyszenia. W: Encyklopedia Katolicka. T 5. Lublin 1989, kol. 455.
60 L. W i e d e n n m a n n, Missionswerke, Missionsverein. W: Lexikon für Theologie und Kir
che. T. 7. Freiburg 1998, kol. 322.
61 Verhandlungen der 46. General-Versammlung der katholiken Deutschlands..., s. 356. 62 P. M a z u r a, Die Entwicklung des politischen katholozismus in Schlesien.., s. 44. 63 L. W i e d e n n m a n n, Missionswerke... , kol. 323.
szen ia sp o w o d o w ało n ie tylko w z ro st św iad o m o ści relig ijn ej w iern y ch , ale przyczyniło się d o ich aktyw ności w sferze ch ary ta ty w n o -sp o łe c z n e j. R ó ż n o ro d n o ś ć celów ja k ie staw iały so b ie z rz e s z e n ia k a to lic k ie n a Ś ląsk u sp o w o d o w a ło olb rzy m ią k o n so lid a c ję lu d n o śc i k ato lick iej i u sp ra w n iło ją d o d z ia ła ń ta k ż e p olity czn y ch , u ja w n ia ją c o lb rzy m ią siłę, w o b e c k tó re j n a w e t zaciek li p rz e c iw n i cy K o ścio ła m u sie li skruszyć sw oje k opie.
K atholische Vereine in Schlesien im XIX Jh. Zusam m enfassung
Das Jah r 1848 war für die Katholische Kirche D eutschlands und auch in Schlesien sehr wichtig. Die Katholiken vereinigten sich im Kampfe um seine Rechte aufgrund der Eroberungen der Revolution von März 1848, die waren im Grundgesetz garantiert. Die katholische Vereinigungen hatten in den Folgen nicht nur Wachstum der religiösen B e wußtsein der Gläubigen sondern verursachte auch Belebung der thätigen Aktiwitet auf dem social-caritativen Gebiete. Verschiedenheit der angenom m enen durch diese V ere inigungen Zwecken und Aufgaben hatte als Folge eine große Konsolidation der K atho liken in Schlesien und gab ihnen A nlaß und Recht für die politische Thätigkeit mit der ungeheueren M acht so, daß auch die bittere Feinde der Katholischen Kirche mußten aufgeben.
