View of ADVENTURE RECREATION AS INNOVATION FACTOR OF THE NATIONAL TOURISM PRODUCT ABSTRACT. THE AIM OF THIS REVIEW PAPER IS TO PRESENT THE IDEA OF ADVENTURE TOURISM, AND TO ATTEMPT TO DEFINE ITS ESSENCE, I.E.

Pełen tekst

(1)Oeconomia 9 (4) 2010, 323–331. REKREACJA PRZYGODOWA JAKO CZYNNIK INNOWACYJNOCI KRAJOWEGO PRODUKTU TURYSTYCZNEGO Wadysaw Mynarski, Wacaw Sonelski Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach Streszczenie. Opracowanie ma charakter przegldowy, a jego celem jest prezentacja idei turystyki przygodowej oraz próba zdeniowania jej istoty, któr tworzy przygoda „jako taka”. Na podstawie analizy materiaów ródowych (gównie literatury obcojzycznej) autorzy podjli równie prób wskazania moliwoci podniesienia innowacyjnoci i atrakcyjnoci krajowego produktu turystycznego przez jego wzbogacenie o elementy turystyki przygodowej, a take wykreowanie takiego specycznego produktu, co jest zgodne z tendencjami panujcymi aktualnie na wiatowym rynku turystyki. Aplikacyjnym celem pracy jest przedstawienie autorskiego sposobu wdraania metody programowania zaj o prolu turystyki przygodowej. Wykorzystano w tym przypadku dowiadczenia zebrane w trakcie realizacji zaj plenerowych ze studentami kierunku turystyka i rekreacja Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Sowa kluczowe: przygoda, rekreacja przygodowa, turystyka przygodowa, wyzwanie, ryzyko, innowacyjno produktu turystycznego. WSTP Czowiek epoki postmodernizmu stale odczuwa decyt pyncych z otoczenia bodców; wci potrzebuje nowych wrae , ekscytujcych przey , zaskakujcych podniet [Gras i in. 2004]. Ten mechanizm przenika wszystkie dziedziny ycia, równie sfer rekreacji. Przejawia si to dynamicznie rosnc popularnoci rozmaitych form turystyki aktywnej. Postpujce na caym wiecie procesy urbanizacyjne powoduj coraz silniejsz alienacj czowieka od rodowiska przyrody. To z kolei pociga za sob poszukiwanie przez wspóczesne pokolenia rozmaitych form rekreacyjnej aktywnoci w rodowisku naturalAdres do korespondencji – Corresponding author: Wadysaw Mynarski, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach; Wydzia Wychowania Fizycznego; Katedra Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, ul. Mikoowska 72a, 40-065 Katowice; Wacaw Sonelski, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach; Wydzia Wychowania Fizycznego; Katedra Turystyki, Rekreacji i Zarzdzania, ul. Mikoowska 72a, 40-065 Katowice.

(2) 324. W. Mynarski, W. Sonelski. nym, moliwie jak najmniej przeksztaconym (ang. outdoor recreation). Jedn z wysublimowanych form takiej aktywnoci jest turystyka przygodowa (ang. adventure tourism). Ta forma turystyki, w swych rozlicznych odmianach, od wielu lat jest propagowana i rozwijana przede wszystkim w krajach Zachodu. Do Polski idea i praktyka turystyki przygodowej dotary z pewnym opónieniem, lecz obecnie równie nastpuje jej dynamiczny rozwój, rzadko jednak staje si obiektem bada naukowych. Równie rzadko eksponuje si ten rodzaj turystyki jako produkt usug turystycznych, specyczny pod wzgldem zarówno nazwy, jak i swojej treci. Przygoda bya i wci pozostaje nieodcznym elementem egzystencji czowieka na naszej planecie. W okresie jego gatunkowej ewolucji wizaa si przede wszystkim z rozmaitymi wyzwaniami, które stawiaa przed nim walka o przetrwanie w nieprzyjaznym rodowisku przyrody. W czasach historycznych towarzyszya mu w chwilach odkrywania i eksploracji niezamieszkanych obszarów Ziemi, bratobójczych wojen, uprawiania sportów przestrzeni i na koniec – podboju kosmosu [Sonelski 2008]. W epoce postmodernizmu czowiek odkry nowe cele przeywania przygody. Wie si to z narastajcym decytem bodców otrzymywanych ze rodowiska natury [Louv 2005], z silnie odczuwan potrzeb nowych wrae , a coraz czciej take ekscytacji [Gracz i in. 2004]. Ten specyczny mechanizm ludzkich zachowa wyraa si m.in. w poszukiwaniu przez wspóczesne pokolenia nowych form rekreacyjnej aktywnoci w kontakcie z natur. Ten trend jest powszechnie uznawany za najbardziej charakterystyczny dla rozwoju rekreacji zycznej w naszych czasach. Wysublimowan form takiej aktywnoci jest m.in. turystyka przygodowa [Swarbrooke i in. 2003; Andrzejewska 2007; Mynarski, Veltze 2008]. W polskojzycznej literaturze przedmiotu sprawom rekreacji i turystyki przygodowej powica si niezbyt wiele uwagi. Nie prowadzi si take bada problematyki roli i znaczenia aktywnoci przygodowej jako specycznego produktu usug turystycznych. CELE PRACY I METODA BADAWCZA Autorzy niniejszego opracowania postawili sobie nastpujce cele: 1. Przedstawi zarys idei oraz podstawowe cechy i wyznaczniki plenerowej aktywnoci przygodowej w jej postaci rekreacyjnej. 2. Wskaza moliwoci podniesienia innowacyjnoci i atrakcyjnoci krajowego produktu rekreacyjno-turystycznego przez wzbogacenie go o elementy rekreacji przygodowej, a take wykreowanie takiego produktu w zgodzie z tendencjami wiatowymi. 3. Przedstawi zaoenia autorskiej metody programowania i realizacji plenerowych zaj rekreacyjno-turystycznych o charakterze przygodowym pod hasow nazw „Jurajska przygoda”. Jej koncepcja opiera si na dowiadczeniach zebranych przez autorów w trakcie realizacji zaj dydaktycznych ze studentami kierunku turystyka i rekreacja Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach. Formuujc powysze cele, zaoono hipotetycznie, e krajowy potencja w zakresie moliwoci tworzenia zrónicowanych produktów turystycznych o charakterze przygodowym jest obecnie w niewielkim stopniu wykorzystywany. W realizacji celów pracy zastosowano metod analizy materiaów ródowych oraz elementy obserwacji uczestniczcej. Acta Sci. Pol..

(3) Rekreacja przygodowa jako czynnik innowacyjnoci.... 325. PLENEROWA AKTYWNO O CHARAKTERZE PRZYGODOWYM – SPECYFIKA I RODZAJE Na wstpie naszych rozwaa przyjmiemy konieczne ustalenia terminologiczne. Zakadamy, e miejscem realizacji dowolnego rodzaju dziaalnoci o charakterze przygodowym jest plener, rozumiany jako pewien fragment rodowiska przyrody, której aktualny stan mona uzna za dostatecznie bliski naturalnemu (inaczej – pierwotnemu, tzn. dotychczas nieprzeksztaconemu przez czowieka). W plenerze moe by realizowana dowolna forma rekreacji przygodowej (ang. outdoor adventure recreation). Ten rodzaj aktywnoci zdeniowa A. Ewert [1986]. Podajemy j za T. oboewiczem [1997, s. 146]: „Plenerowa rekreacja przygodowa to niekonsumpcyjna aktywno rekreacyjna odbywajca si w orodkach plenerowych, zawierajca element ryzyka, realnego czy te uwiadamianego, której wynik jest nieznany, a wpyw na ni maj zarówno uczestnik, jak i warunki rodowiskowe”. Zamieszczona w tekcie lista „podstawowych zaj rekreacji plenerowej” zawiera m.in.: kajakarstwo, marsze dugodystansowe, tramping, wspinaczk górsk, eglarstwo, surwiwal, narciarstwo ekstremalne. Autor podkrela ich znaczce podobie stwo do „zaj z powodzeniem wykorzystywanych w turystyce kwalikowanej i usportowionej”. Nieco dalej podaje nastpujc informacj: „W Polsce AWF w Warszawie rozpocza szkolenia w zakresie turystyki przygodowej (…) Zajcia obejmuj szkolenie w zakresie surwiwalu, jazdy na rowerze górskim, nurkowania swobodnego, wspinaczki skakowej i in.” Jak wynika z powyszego, w dziedzinie aktywnoci przygodowej autor nie widzi istotnej rónicy midzy uprawianiem rekreacji i turystyki. W podrczniku opracowanym pod redakcj W. Kruczka [2007, s. 275] zamieszczono nastpujc denicj: „Turystyka przygodowa (ang. adventure tourism) jest form wyjazdów turystycznych, których gównym motywem jest przeycie okrelonej przygody, zwizanej z »podró w nieznane«. Wyrónikiem turystyki przygodowej jest aspekt emocjonalny, który moe by zwizany z odkrywaniem w trakcie podróy nowych terenów lub zwikszonym poziomem ryzyka.” Podstawowym motywem uprawiania turystyki przygodowej jest zatem „przeycie okrelonej przygody”. Jest to stwierdzenie suszne, lecz niewiele wyjania. W tej sytuacji rozpoczniemy nasze rozwaania od ustalenia, o jakim rodzaju przygody bdzie dalej mowa, a konkretnie – jakie s jej cechy konstytutywne.. PRZYGODA, JEJ ISTOTA I KOMPONENTY Problemem przygody, jej rol i znaczeniem w yciu czowieka zajmowao si wielu badaczy, lozofów i twórców kultury [Ardrey 1975; Bonington 1983; Dufrenne 1973; Lawrence 1936]. Kompleksowe badania tej problematyki ju od dziesitków lat s prowadzone przede wszystkim przez teoretyków i metodyków wychowania przez przygod (ang. adventure education) oraz wychowania przez dowiadczenie (ang. experiential education) [Mortlock 1984; Warren i in. 1995; Miles, Priest 1999; Prouty i in. 2007; Oeconomia 9 (4) 2010.

(4) 326. W. Mynarski, W. Sonelski. Quinn 1999; Swarbrooke i in. 2003]. W dalszych rozwaaniach wykorzystamy rezultaty tych bada . Niektóre sporód zaoe potrzebnych do okrelenia istotnych cech przygody plenerowej zostay ju poczynione w trakcie deniowania zaj rekreacyjnych [Priest, Gass 2005; Toczek-Werner 2002]. Oto one: 1. Rekreacyjna dziaalno przygodowa musi by prowadzona bezinteresownie, naley j zatem realizowa w czasie wolnym (nie jest ona dziaalnoci zarobkow). 2. Udzia w realizacji dziaalnoci przygodowej musi wynika z decyzji podjtej przez uczestnika samodzielnie i dobrowolnie, jako akt wiadomego wyboru. 3. Wybór rodzaju dziaalnoci powinien by dyktowany wewntrzn motywacj, zorientowan przyjemnociowo i autotelicznie (zasada: „robi to, bo lubi”). Ten zestaw zaoe naley koniecznie uzupeni o zastrzeenia natury etyczno-ekologicznej: 4. Dziaalno przygodowa powinna by prowadzona w taki sposób, aby nie wywieraa szkodliwego wpywu na zdrowie i ycie jej uczestników, a take osób postronnych. 5. Realizacja plenerowego programu przygodowego zakada istnienie interakcji midzy czowiekiem a przyrod. Ta interakcja nie moe mie negatywnego wpywu na stan rodowiska przyrody (np. nie wolno zabija zwierzt ani utrudnia im egzystencji). To zastrzeenie dotyczy równie kultury lokalnych spoecznoci. Zauwamy, e w myl kryteriów 2 i 4 przeycia czasu wojny nie mog by postrzegane jako przygody. Analogicznie, na mocy zaoenia 2, nie mona uzna za przygody typu „rekreacyjnego” przey , które s udziaem oar katastrof i wypadków (np. klimatycznych, morskich, lotniczych itp.). W pracy Swarbrooke i wsp. [2003, s. 9] zamieszczono zestaw wyróników – cech przygody, który jest rezultatem uogólnienia rozwaa wielu autorów, zwaszcza tych, które przedstawili S. Priest i M. Gass [2005]. Zostay one doczone do powyszej listy z zachowaniem cigoci numeracji: 6. Niepewno wyniku (ang. uncertain outcomes). 7. Obecno niebezpieczestwa oraz elementu ryzyka (ang. danger and risk). 8. Wyzwanie (ang. challenge), które ciekawi i ekscytuje uczestnika przedsiwzicia. 9. Spodziewana nagroda (ang. anticipated rewards). 10. Nowo (ang. novelty). 11. Oddziaywanie stymulujce i podniecajce (ang. stimulation and excitement). 12. Efekt ucieczki i (spoecznego) oddzielenia (ang. escapism and separation). 13. Eksploracja i odkrywanie (ang. exploration and discovery). 14. Wchanianie bodców i wewntrzna koncentracja (ang. absorption and focus). 15. Przeciwstawne emocje (ang. contrasting emotions). (tum. – W.S.) Z porównania opinii autorów uprzednio wymienionych publikacji wynika wniosek, e warunkiem koniecznym istnienia elementu przygody w dziaalnoci plenerowej jest spenienie kryteriów 6, 7 i 8 [Raiola, O’Keefe 1999]. Omówimy je teraz w duym skrócie. Niepewno wyniku. Nigdy nie mona z cakowit pewnoci przewidzie wyniku autentycznej przygody, gdy jest on uzaleniony od wielu zmiennych uwarunkowa . W psychice uczestnika pytanie: – Czy mi si uda?, czsto bywa rozstrzygane dopiero. Acta Sci. Pol..

(5) Rekreacja przygodowa jako czynnik innowacyjnoci.... 327. w ostatniej fazie dziaalnoci. Wynikajca std niepewno generuje jednak pozytywne emocje, co potwierdza powszechne dowiadczenie. Przygoda w peni przewidywalna traci swój charakter, przestaje by podniecajca, moe rodzi poczucie nudy i zniechcenia [Priest, Gass 2005, s. 48]. Ryzyko i niebezpieczestwo. Ryzyko jest deniowane jako moliwo utraty pewnej istotnej dla czowieka wartoci. Najczciej jest ni ludzkie zdrowie i (lub) ycie, ale w gr wchodz take inne walory, np.: osobisty presti, emocje, nanse [Miles, Priest 1999, s. 113]. Ryzyko pojawia si wtedy, gdy zaistnieje niebezpiecze stwo, stwarzane przez przyrod lub dziaalno czowieka (uczestnika przygody). Rozrónia si dwie postaci ryzyka: rzeczywiste (ang. real risk) oraz szacowane (ang. perceived risk). Powszechnie dzi akceptowana zasada mówi, e dziaalno przygodowa z de nicji musi zawiera w sobie element ryzyka. Wyzwanie. Jest to zadanie, którego realizacja jest gównym celem podjtej dziaalnoci. Moe nim by : zdobycie góry, spyw rzek, wykonanie skoku ze spadochronem itp. Podstawow cech wyzwania jest jego poziom (stopie ). Waciwy dobór poziomu wyzwania do moliwoci i oczekiwa uczestników programu to podstawowy warunek doznania przez nich stanu tzw. przygody granicznej (ang. frontier adventure) [Mortlock 1984, s. 23]. To przeycie objawia si emocjami, które przypominaj stan euforii i jest jednym z gównych celów uczestniczenia w dziaalnoci przygodowej [Priest, Gass 2005, s. 49–50]. Przeycie przygody granicznej na dugie lata zapada w pami uczestnika wyprawy, bdc dla nierzadko jednym z najpikniejszych wspomnie . Poniewa moe to stwarza bardzo siln motywacj do uprawiania turystyki przygodowej, organizator powinien bardzo si stara , aby zaistniay optymalne warunki dla doznania tego stanu. Do powyszego zestawienia kryteriów trzeba doczy jeszcze trzy warunki: 16. Uczestnictwo w zajciach przygodowych moe wymaga posiadania specjalistycznych umiejtnoci (np. eglarskich, alpinistycznych itp.). 17. Uczestnik musi si liczy z koniecznoci woenia duego wysiku (obcienie zyczne i psychiczne) w realizacj zadania. 18. Uczestnictwo moe wymaga znoszenia trudów i niewygód (gód, pragnienie, zimno). W dalszych rozwaaniach bdziemy przyjmowa , e dziaalno rekreacyjna, która spenia ww. kryteria (przede wszystkim kryteria 6–8) ma charakter w peni przygodowy, inaczej mówic – element przygody plenerowej jest w niej wyranie uchwytny, wrcz dominujcy. Wyniki bada psychologów, teoretyków i praktyków systemu wychowania przez przygod jednoznacznie potwierdzaj powszechne przekonanie, e dowiadczenie przygody jest silnie powizane ze sfer dozna psychicznych czowieka – jej scenariusz realizuje si gównie w wyobrani uczestnika [Swarbrooke i in. 2003, s. 14]. Std wynika zalecenie dla praktyków, organizatorów rekreacji przygodowej, aby w swych programach dziaania starali si stwarza warunki, które sprzyjaj powstawaniu pozytywnie ukierunkowanych emocji. Prezentowany w dalszej czci artykuu program zaj rekreacyjnych realizuje to zalecenie.. Oeconomia 9 (4) 2010.

(6) 328. W. Mynarski, W. Sonelski. TURYSTYKA PRZYGODOWA JAKO SPECYFICZNY RODZAJ PRODUKTU TURYSTYCZNEGO Przyjmujemy za P. Róyckim, e produkt turystyczny jest to „zespó walorów turystycznych, zagospodarowania i informacji turystycznej oraz wiadczonych usug turystycznych” [2006, s. 82]. W dalszych rozwaaniach bdziemy równie zakada , e z punktu widzenia turysty produkt turystyczny obejmuje cao przeytego przez niego dowiadczenia, od chwili opuszczenia miejsca zamieszkania do chwili powrotu [Medlik 1995]. Z pojciem produktu turystycznego cile wie si termin potencja turystyczny. Stanowi go wszystkie elementy rodowiska geogracznego oraz zachowania czowieka, które maj by wykorzystane do uprawiania turystyki [Róycki 2006, s. 83]. W innym ujciu potencja turystyczny interpretuje si jako wszelkie zasoby strukturalne i funkcjonalne, warunkujce rozwój turystyki na okrelonym terenie [Kaczmarek i in. 2002]. Wobec powyszego, rozpatrujc turystyk przygodow jako rodzaj produktu turystycznego, moemy sformuowa nastpujce wnioski: 1. Podstawowym komponentem „zespou walorów turystycznych (…) oraz wiadczonych usug” jest w tym przypadku przygoda, a dokadniej – konkretny program przygodowy, przewidziany do realizacji na danym obszarze, a take stan zagospodarowania tego obszaru w sensie istnienia tych elementów infrastruktury, które s niezbdne do uprawiania zaplanowanych rodzajów przygodowych aktywnoci plenerowych. 2. Potencja turystyczny stanowi przede wszystkim zespó walorów rodowiska naturalnego na danym obszarze, rozpatrywany pod ktem rozmaitych moliwoci realizowania konkretnych zada , które bd tworzy wyzwania umieszczone w programie przygodowym. UWARUNKOWANIA REALIZACJI CELÓW TURYSTYKI I REKREACJI PRZYGODOWEJ NA TERENIE JURY KRAKOWSKO-CZSTOCHOWSKIEJ Obszar Jury Krakowsko-Czstochowskiej stanowi ogromny potencja turystyczny w sensie okrelonym wyej w punkcie 2. Na jej terenie znajduje si wiele atrakcyjnych walorów pochodzenia przyrodniczego i antropogenicznego.

(7) rodowisko przyrody (faliste tereny poronite lasami, liczne skalne osta ce, obecno jaski ) stwarza wyjtkowo korzystne, urozmaicone moliwoci realizacji atrakcyjnych programów zaj przygodowych. Obecno czynnika przygody, jako podstawowego komponentu „walorów i usug”, moe zapewni prawidowo uoony program zaj przygodowych. Chcc uwzgldni wspomnian wyej potrzeb stworzenia warunków do przeycia silnych emocji, generowanych przez doznanie przygody granicznej, autor takiego programu musi dokona przemylanego wyboru umieszczonych w nim wyzwa . Musz one by : atrakcyjne, zrónicowane pod wzgldem rodzajów i poziomu trudnoci. Przygoda natomiast powinna by jednoznacznie kojarzona z obszarem Jury, co zapewni moe tytu-haso „Jurajska przygoda ”. Poza tym istotne znaczenie maj nastpujce czynniki: 1. Walory estetyczne przyrodniczego krajobrazu Jury w poczeniu z jej walorami turystycznymi (np. a cuch malowniczo usytuowanych zamków) sprzyjaj generowaniu Acta Sci. Pol..

(8) Rekreacja przygodowa jako czynnik innowacyjnoci.... 329. pozytywnych przey psychicznych, kojarzonych z psychologicznym fenomenem o nazwie duch miejsca (ang. spirit of the place) [Krzymowska-Kostrowicka 1997, s. 41]. 2. Wspomniany efekt ducha miejsca powinien ukierunkowa strumie wrae zwizanych z realizacj programu, przyczyniajc si do utrwalenia zespou pozytywnych wspomnie jego uczestników. 3. Na terenie Jury istnieje realna moliwo dodatkowego oddziaywania na psychik uczestników przez umiejtne wykorzystanie tzw. efektu 3M (Magii Miejsca i Momentu). Ten specyczny fenomen, opisany po raz pierwszy przez W. Sonelskiego [Sonelski 2010, w druku], jest prób uchwycenia ulotnego zjawiska specycznej aury, na któr skadaj si: uroda krajobrazu, szczególne zjawiska atmosferyczne, nastrój chwili oraz inne jeszcze czynniki rodowiskowe. Ich nakadanie si i kumulacja mog tworzy efekty o wyjtkowo silnym oddziaywaniu psychologicznym, co wzmacnia opisany wyej efekt „ducha miejsca”, uatwiajc jednoczenie przeycie stanu przygody granicznej. Sposób realizacji przedstawionych wyej zalece programowych zilustrujemy teraz na przykadzie konkretnego programu, który by ju kilkakrotnie realizowany w trakcie zaj dydaktycznych dla studentów AWF im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. Jurajski Rajd Przygodowy Rodzaj imprezy i rejon dziaania. Pieszy rajd przygodowy na terenie gminy Niegowa w pónocnej czci Jury Krakowsko-Czstochowskiej. Walory rodowiska przyrody. Malowniczy krajobraz pokrytej wzgórzami i poronitej lasami wyyny; dua liczba widowiskowych ska (tzw. osta ców), które doskonale nadaj si do uprawiania wspinaczki i realizacji zada z zakresu technik linowych; w okolicy kilka ciekawych i gbokich jaski (s one ogólnodostpne). Walory antropogeniczne. Dwa widowiskowe zamki, malowniczo pooone na skalistym grzbiecie – w Mirowie i Bobolicach. Program rajdu (zadania do wyboru). Marsz terenowy na azymut (dugo trasy: 5–15 km). Próby sprawnociowe: przejcie po mocie linowym, wspinaczka skakowa, zjazd na linie, zespoowy transport adunku przez ciasny skalny kanion o niezwykej scenerii, przejcie cigu jaskiniowego, biwakowanie w terenie skalistym i w jaskini. Stopnie trudnoci poszczególnych zada. Ich realizacja (w wariantach najatwiejszych) nie przekracza moliwoci przecitnie sprawnego pieszego turysty. Istniej due moliwoci stopniowania trudnoci poszczególnych zada , co umoliwia programowanie poziomów wyzwa w bardzo szerokim zakresie. Rajd moe by organizowany w dowolnej porze roku, zarówno w dzie , jak i w nocy (zostao to sprawdzone w praktyce). Walory rodowiska ze wzgl du na obecno ducha miejsca. Sceneri akcji tworz porozrzucane w zalesionym terenie malownicze biao-szare skay o fantastycznych ksztatach. Prawie zawsze w zasigu wzroku znajduje si jeden z widowiskowych zamków zbudowanych na wierzchokach ska. Trasy marszu prowadz przez mieszane, rónorodne i rónokolorowe lasy, poprzecinane ukwieconymi kami. Co pewien czas mona spotka lesisty jar lub skalny przesmyk. Mo liwoci prze ycia momentów magicznych (efekt 3M). Bardzo due, prawie pewno . Wymaga to przemylanego wykorzystania rozmaitych „efektów specjalnych”, Oeconomia 9 (4) 2010.

(9) 330. W. Mynarski, W. Sonelski. które oferuje natura w tym rejonie. Przykady: Jesieni okoliczne lasy mieni si istn orgi barw (efekt typowy dla drzewostanu mieszanego z udziaem drzew bukowych). Realizacja rajdu noc, w czasie peni ksiyca, zapewnia uzyskanie icie bajkowej scenerii i szans na efekt specjalny w postaci widoku nietoperza przelatujcego obok zamkowej wiey na tle tarczy ksiyca.. WNIOSKI 1. W artykule zaproponowano pewien sposób wykorzystania walorów Jury Krakowsko-Czstochowskiej do rozwijania na jej terenie rekreacji i turystyki przygodowej. Z wieloletnich obserwacji autorów artykuu wynika, e na obszarze Jury nowoczesne formy turystyki przygodowej wci jeszcze nie s tak popularne, jak na to zasuguj. 2. Element przygody plenerowej odgrywa wspóczenie bardzo istotn rol w rekreacji i turystyce. Sformuowane w artykule kryteria jej istnienia pozwalaj zwerykowa obecno i znaczenie czynnika przygody w programie zaj plenerowych, co moe w sposób znaczcy uatwi prac osób zajmujcych si zawodowo programowaniem i realizacj zaj rekreacyjnych. 3. Podstawowymi skadnikami turystyki przygodowej, rozwaanej jako produkt turystyczny, s dwa komponenty: walory rodowiskowe oraz element przygody, który objawia si w trakcie realizacji programu przygodowego. Celem tej realizacji jest zapewnienie uczestnikom programu doznania niezwykego przeycia – przygody granicznej. 4. Dowiadczenie przez uczestników programu przygody granicznej, obok naturalnych walorów rodowiska Jury, uatwiaj dodatkowe bodce emocjonalne w postaci efektów: ducha miejsca oraz efektu 3M – Magii Miejsca i Momentu. 5. Ilustracj praktycznego zastosowania wspomnianych efektów w programie przygodowym jest zaprezentowany w artykule przykad programu o nazwie „Jurajska przygoda”, który jest wykorzystywany w trakcie realizacji zaj dydaktycznych na AWF w Katowicach.. PIMIENNICTWO Andrzejewska H., 2007. Sporty ekstremalne – szanse na now form turystyki „nadaktywnej”, [w:] Turystyka i podróowanie w aksjologicznej perspektywie. Red. M. Kazimierczak. AWF, Pozna , 257–268. Ardrey R., 1975. The hunting hypothesis. Atheneum, New York. Bonington C., 1983. Quest for Adventure. Pan Books, London. Dufrenne M., 1973. The phenomenology of aesthetic experience. Northwestern University Press, Evanston. Gracz J., Bronikowski M., Walczak M., 2004. Rekreacja – kreacja – ekscytacja, czyli w poszukiwaniu sensu aktywnoci rekreacyjnej. Kultura Fizyczna, 3–4, 16–19. Kaczmarek J., Stasiak A., Wodarczyk B., 2002. Produkt turystyczny albo jak organizowa poznanie wiata. U , ód. Kruczek W. (red.) (2007): Turystyka. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. Krzymowska-Kostrowicka A. (1997): Geoekologia turystyki i wypoczynku. PWN, Warszawa. Acta Sci. Pol..

(10) Rekreacja przygodowa jako czynnik innowacyjnoci.... 331. Lawrence D.H., 1936. Phoenix, The posthumous papers. Viking Press, New York. Louv R., 2005. Last Child in the Woods. ATLANTIC BOOKS, London. oboewicz T., 1997. Propedeutyka turystyki. Wyd. AWF, Warszawa. Medlik S., 1995. Leksykon podróy, turystyki i hotelarstwa. PWN, Warszawa. Miles J.C., Priest S., 1999. Adventure Programming. Venture Publishing Inc., Pennsylvania. Mortlock C., 1984. The Adventure Alternative. Cicerone Press, Milnthorpe. Mynarski W., Veltze P., 2008. Ekstremalne formy aktywnoci ruchowej – aspekty terminologiczne, motywy podejmowania i klasykacje, [w:] Teoretyczne i empiryczne zagadnienia rekreacji i turystyki. Red. W. Mynarski. AWF, Katowice, 139–157. Priest S., Gass M.A., 2005. Effective Leadership in Adventure Programming. Human Kinetics, USA. Prouty D., Panicucci J., Collinson R. (ed.) 2007. Adventure Education. Theory and Applications. Human Kinetics, USA. Quinn W., 1999. The essence of Adventure, [w:] Miles J.C., Priest S., Adventure Programming. Venture Publishing Inc. Pennsylvania. Raiola E., O’ Keefe M., 1999. Philosophy in Practice: A History of Adventure Programming, [w:] Miles J.C, Priest S. (ed.), Adventure Programming. Venture Publishing, Inc. State College, Pensylwania. Róycki P., 2006. Zarys wiedzy o turystyce. Proksenia, Kraków. Sonelski W., 2008. Wychowanie przez przygod, [w:] Teoretyczne i empiryczne zagadnienia rekreacji i turystyki. Red. W. Mynarski. AWF, Katowice, 124–138. Sonelski W., 2010. O pewnej metodzie programowania plenerowej rekreacji przygodowej na przykadzie rodowiska Jury Krakowsko-Czstochowskiej (w druku). Swarbrooke J., Beard C., Leckie S., Pomfret G., 2003. Adventure Tourism. The new frontier. Butterworth/Heinemann, Oxford. Toczek-Werner S. (2002): Podstawy rekreacji i turystyki. AWF, Wrocaw. Warren K., Sakofs M., Hunt J.S. (red.), 1995. The Theory of Experiential Education. Kendall/Hunt Publishing Company, Dubuqe.. ADVENTURE RECREATION AS INNOVATION FACTOR OF THE NATIONAL TOURISM PRODUCT Abstract. The aim of this review paper is to present the idea of adventure tourism, and to attempt to dene its essence, i.e., a rewarding adventure experience. Based on the analysis of reference materials (mainly foreign sources), the authors also try to enhance the innovative character and attractiveness of national tourism product through the implementation of adventure tourism, and to categorize the latter as a separate category, which is in accordance with the current trends in world tourism. The practical objective is to present own method of devising adventure tourism curriculum. We use our experience gained during outdoor activity classes held with the students of the Tourism and Recreation Department, the Jerzy Kukuczka Academy of Physical Education in Katowice. Key words: adventure, adventure recreation, adventure tourism, challenge, risk, innovation in tourist product. Zaakceptowano do druku – Accepted for print 11.10.2010. Oeconomia 9 (4) 2010.

(11)