ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVII, NR 2—3, S. 159—167, WARSZAWA 1986
STANISŁAW KOWALIŃSKI, STANISŁAW A ELŻBIETA LICZNAR
ZW IĄ ZK I PR Ó CH N ICZN E W RĘDZINA CH W YTW ORZONYCH Z W A PIEN I RÓŻNYCH FO R M A C JI GEOLOGICZNYCH
Katedra Gleboznawstwa Akadem ii Rolniczej w e Wrocławiu
D ług o trw ałe oddziaływ anie czynników glebotw órczych i odpow ied n ich procesów glebow ych prow adzi do nagrom adzenia określonych iloś ci i jakości zw iązków próchnicznych, c h a ra k te ry sty c z n y c h dla d anej jed nostki sy stem aty cznej. W glebach w apniow cow ych ich litogeniczny ch a r a k te r d ecy du je o tym , że p rocesy k u m u la c ji i tra n sfo rm a c ji m a te rii o r ganicznej uzależnione są od ilości i aktyw ności w ęglanu w apnia z a w a r tego w skałach m acierzy sty ch [1, 5, 7, 8]. Znaczna zaw artość C a C 0 3 zaz w yczaj zw iększa aktyw ność biologiczną ty ch gleb, co p rzy czyn ia się do szybszej h u m ifik a c ji m a te rii organ icznej [1, 8, 9]. Nie zawsze jed n a k w ę glan w apn ia sp rzy ja p olim ery zacji w ysokocząsteczkow ych zw iązków próchnicznych. Obecność dużych ilości akty w nego C a C 0 3 może być po w odem szybko zachodzącej h u m ifik a c ji i jednocześnie ograniczonej poli m eryzacji, co w k o n sekw encji może p row adzić do zm niejszen ia ilości zw iązków pró chniczn y ch w glebach lu b pogorszenia ich jakości [7].
D latego zasadniczym celem naszej p ra c y było poznanie składu f ra k cyjnego zw iązków pró chn iczn ych ręd zin w ytw orzon ych ze skał w ęglan o- w o -w ap ien n y ch różnych fo rm acji geologicznych, odznaczających się róż n ą akty w n o ścią chem iczną zaw arteg o w n ich w ęg lan u w apnia.
OBJEKTY I METODYKA BADAŃ
P rzed m io tem b ad ań było 6 profiló w ręd z in w y stę p u ją c y ch n a tere n ie południow o-zachodniej Polski, re p re z e n tu ją c y c h n a stę p u jąc e jed no stki taksonom iczne:
p ro fil 1: ręd z in a czarnoziem na średnio głęboka, w y tw orzo na ze zw ietrze- lin y w apien ia kredow ego, gleba orna;
p ro fil 2: ręd z in a czarnoziem na głęboka, w y tw orzon a ze zw ie trze lin y w a p ien ia kredow ego, gleba orna;
p ro fil 3: ręd z in a b ru n a tn a p ły tk a, w y tw orzo n a ze zw ie trze lin y m arg la triasow ego, gleba orna;
p ro fil 4: ręd zin a b ru n a tn a średnio głęboka, w y tw orzona ze z w ietrzelin y w ap ien ia triasow ego, gleba orna;
p ro fil 5: ręd zin a b ru n a tn a , średnio głęboka, w y tw orzona ze z w ie trze li- n y m arg la ju rajskieg o, gleba darniow a;
p ro fil 6: ręd zin a w łaściw a p ły tk a, w y tw o rzo na ze zw ietrzelin y tr a w e r
ty n u , gleba leśna.
W zeb ran y m w czasie b ad ań teren o w y ch m ate ria le przeprow adzono n a stę p u jąc e oznaczenia la b o ra to ry jn e :
— ogólną zaw artość C a C 03 m etodą Scheiblera,
— zaw artość aktyw nego C a C 03 m etodą w o lu m etry czn ą K ac-K acasa
w e fra k c ja c h o w y m iarach : 1— 0,5; 0,5— 0,25 i m niejszych od 0,25 m m, — С ogółem m etodą T iurina,
— skład fra k c y jn y p róchn icy glebow ej m etodą K ononow ej-B ielczi- kow ej. '
WYNIKI BADAŃ
ZAWARTOŚĆ "WĘGLANU WAPNIA I AKTYWNOŚĆ CHEMICZNA SKAŁ WĘGLANOWO-WAPIENNYCH
S kały m acierzyste b adanych ręd zin różnią się zaw artością CaCOs, jak rów nież ilością aktyw nego chem icznie w ęglan u w apnia (ryc. 1). Znaczne ilości w ęglanu w apnia w y stęp u ją w tra w e rty n ie i w apieniach k redow ych
Ryc. 1. Zawartość w ęglanu wapnia i aktyw nego C aC 03 w skałach m acierzystych badanych rędzin
Fig. 1. The content of calcium carbonate and active CaCO* dn parent rocks of the rendzinas under study
Związki próchniczne w rędzinach 161
(94,3— 91,8%), m niejszą zaw artość m a w apień triaso w y (85,5%), a n a j m niej tego sk ład nika z aw ierają m argle: triaso w y i ju ra jsk i (32,7— 48,7%). Zaw artość aktyw nego w ęg lan u w ap n ia w badanych skałach m acie rzy sty c h rędzin przed staw ia odm ienny układ. N a ogół ilość tego sk ład n i k a w skałach w ęglanow o-w apiennych jest skorelow ana ze stopniem roz d ro b nienia u tw o ru i długością czasu reak cji. S kałą o w ysokiej ak ty w n o ś ci chem icznej jest tra w e rty n . W ysoka aktyw ność chem iczna C aC 0 3 w tra w e rty n ie w y stęp u je w e w szystkich analizow anych frak cjach , a zw ią zana jest w dużej m ierze z odm iennym pochodzeniem tego u tw o ru i jego w łaściw ościam i fizycznym i, a w szczególności z dużą porow atością. W śród pozostałych skał w ęglanow o-w apiennych znaczną aktyw ność chem iczną m ają w apienie kredow e, m niejszą m arg iel ju ra jsk i i w apień triasow y, a n ajm niejszą aktyw nością chem iczną odznacza się m argiel triasow y.
J a k w y n ika z dotychczasow ych badań, zróżnicow ana zaw artość w skale m acierzystej aktyw nego chem icznie w ęglanu w apnia sp rzy ja znacznej ak u m u lacji m a te rii organicznej i próchnicy, a ty m sam ym w pływ a na kształtow anie się poszczególnych podtypów rędzin [4, 5, 6, 7].
SKŁAD FRAKCYJNY ZWIĄZKÓW PRÓCHNICZNYCH
Przep ro w adzon a analiza składu frak cyjn eg o zw iązków próchnicznych w b ad an y ch rędzinach w ykazała zróżnicow anie ilościowe i jakościow e p róchnicy glebow ej w poszczególnych podtypach (tab. 1).
Z aw artość С ogółem w poziom ach a k u m u lacy jn y ch k sz ta łtu je się w g ran icach 0,79— 4,15%, w zależności od p o d typ u rędziny i jej kategorii u żytkow ej. N ajw iększa ilość w ęgla w y stęp u je w rędzinie w łaściw ej w ytw orzonej ze zw ietrzeliny tra w e rty n u (profil 6) oraz w rędzinie b ru n a tn e j w ytw orzonej ze zw ietrzelin y m arg la jurajsk iego (profil 5), w k tó ry c h użytkow anie leśne i darniow e przyczyniło się do w iększej a k u m u lacji m a te rii organicznej w poziom ach A lm W głębiej zalegających pozio m ach ob serw uje się spadek zaw artości С ogółem we w szystkich profi lach, jedynie w rędzinie czarnoziem nej głębokiej, w ytw orzonej ze zw ie trz e lin y w apienia kredow ego (profil 2), w zrasta nieco zaw artość w ęgla w poziomie AjC.
Ilość niskocząsteczkow ych zw iązków próchnicznych, w ydzielonych ro ztw orem 0,05 M H 2S 0 4 z b ad an y ch gleb, jest stosunkow o m ała. W po ziom ach a k u m u lacy jn y ch w aha się w g ranicach 2,7— 8,0% oraz w zras ta w raz z głębokością profilu. N ajw iększa ich ilość w y stęp u je w rędzinie w łaściw ej w ytw orzonej ze zw ietrzeliny tra w e rty n u (profil 6).
Z aw artość w ęgla w ydzielonego m ieszaniną 0,1 M Na4P20 7 + 0,1 M NaO H w poziom ach a k u m u lacy jn y ch k sz ta łtu je się w granicach 28,7—
-Skład frakcyjny związków próchnicznych — Fractional composition of humus compounds N r p r o f i l u P r o file N o . N a z w a g l e b y ( u t w ó r m a c i e r z y s t y ) S o i l k i n d (p a r e n t m a t e r i a l ) P o z i o m g e n e t y c z n y G e n e t i c h o r i z o n G ł ę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i S a m p l i n g d e p t h c m С % С w y d z i e l o n y — С i s o la t e d C Kh z w i ą z a n y c h z C a C KH b o u n d e d w i t h C a С n i e - h y d r o l i - z u i ą c y С n o n - h y d r o l y z i n g C Kh z w i ą z a n y c h z C a w % C Kh I C Kh b o u n d w i t h C a i n % 0 , 0 0 5 M H 2S O * 0 ,1 M N a 4 P2O 7 + 0 , l M N a O H 1 0 ,1 M N a O H С w y c i ą g u С o f t h e e x t r a c t k w a s y h u m i n o w e h u m i c a c i d s k w a s y f u l w o w e f u l v i c a c id s C Kh C K f С w y c i ą g u С o f t h e e x t r a c t k w a s y h u m i n o w e h u m i c a c id s k w a s y f u l w o w e f u l v i c a c id s C Kh C Kf w % С o g ó ł e m i n % o f t o t a l С w % С o g ó ł e m i n % o f t o t a l С w % С o g ó ł e m i n % o f t o t a l С ° r c Kh 1 R ę d z i n a c z a r n o z i e m n a 1 ( w a p ń k r e d o w y ) A i 9 - 1 1 1 ,8 2 2 , 2 2 8 ,7 1 6 ,3 1 2 ,4 1,31 7 , 6 1 ,7 5 ,9 0 ,2 9 1 4 ,6 7 1 ,3 8 9 ,6 C h e r n o z e m i c r e n d z i n a (c r e t a c e o u s li m e s t o n e A i C 2 5 - 3 2 1 .2 4 5 ,2 3 0 ,1 1 3 ,1 1 7 ,0 0 ,7 7 5 ,7 1 ,4 4 ,3 ' 0 , 3 2 1 1 ,7 6 9 ,9 8 9 ,3 2 R ę d z i n a c z a r n o z i e m n a ( w a p i e ń k r e d o w y ) A ! 1 0 -1 5 2 ,2 3 4 ,7 3 3 ,4 2 1 ,2 1 2 ,2 1 ,7 4 9 ,7 1 ,4 8 ,3 0 ,1 7 1 9 ,8 6 6 ,6 9 3 ,4 C h e r n o z e m i c r e n d z i n a A x 3 2 - 3 7 1 ,4 7 5 , 6 3 9 ,2 2 1 ,1 1 8 ,1 1 ,1 6 8 ,2 1,5 6 ,7 0 , 2 2 1 9 ,6 6 0 ,8 9 3 ,0 7 4 - 7 8 1 ,5 2 6 ,2 4 2 ,0 2 5 ,1 1 6 ,9 1 ,4 8 6 ,6 0 ,7 5 ,9 0 , 1 2 2 4 ,4 5 8 ,0 9 7 ,2 3 R ę d z i n a b r u n a t n a ( m a r g i e l t r i a s o w y ) A i 4 - 1 0 1 ,4 8 3 ,7 2 9 ,8 1 3 ,4 1 6 ,4 0 , 8 2 18,1 5 ,3 1 2 ,8 0 , 4 2 8 ,1 7 0 ,1 6 0 ,5 B r o w n r e n d z i n a (t r i a s s i c m a r l ) ( В ) С 1 5 -2 0 0 ,4 4 n . o . n . ó . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . u o . n . o . n . o . ' 4 R ę d z i n a b r u n a t n a ( w a p i e ń t r i a s o w y ) A i 1 1 -1 8 0 ,7 9 2 ,7 3 0 ,6 1 2 ,3 1 8 ,3 0 ,6 7 1 5 ,7 6 ,1 9 , 6 0 ,6 3 6 ,2 6 9 ,4 5 0 ,4 B r o w n r e n d z i n a (t r i a s s i c l i m e s t o n e ) ( В ) 2 6 - 3 3 0 ,5 1 5 ,3 2 1 ,2 3 ,5 1 7 ,7 0 , 2 0 9 , 2 1 ,4 7 ,8 0 ,1 8 2 ,1 7 8 ,8 6 0 ,0 5 R ę d z i n a b r u n a t n a (m a r g i e l j u r a j s k i ) ał 5 - 1 5 3 ,3 5 3 ,5 2 9 ,5 1 4 ,2 1 5 ,3 0 ,9 3 1 1 ,6 4 ,3 7 ,3 0 ,5 9 9 ,9 7 0 ,5 6 9 ,7 B r o w n r e n d z i n a Ai ( В ) , 2 0 - 3 0 1 ,3 4 7 , 4 3 4 ,9 1 5 ,2 1 9 ,7 0 ,7 8 8 ,9 1 ,7 7 ,2 0 ,2 4 1 3 ,5 6 5 ,1 8 8 ,8 (j u r a s s i e m a r l ) ( В ) С 3 4 - 4 6 n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . n . o . 6 R ę d z i n a w ła ś c iw a ( t r a w e r t y n ) A i 4 - 9 4 ,1 5 8 , 0 3 5 ,6 1 4 ,7 2 0 ,9 0 , 7 0 1 5 ,7 4 , 4 1 1 ,3 0 ,3 9 1 0 ,3 6 4 ,4 7 0 ,0 P r o p e r r e n d z i n a (t r a v e r t i n e ) A ł C 1 5 - 2 0 1 ,8 6 1 0 ,3 3 1 ,4 1 3 ,4 1 8 ,0 0 ,7 4 1 6 ,8 5 ,0 1 1 ,8 0 ,4 3 8 ,4 6 8 ,6 1 6 2 ,6 n . o . — n o t d e t e r m i n e d
Związki próchniczne w rędzinach 163
nostkam i typologicznym i gleb. Ilość te j fra k c ji w poszczególnych p o d ty - pach bad an y ch ręd zin w y k azu je na ogół duże zróżnicow anie zw iązane z k ateg o rią trw ałego użytk ow an ia gleby oraz aktyw nością chem iczną ska ły w ęglanow o-w apiennej, stanow iącej ich s u b stra t m acierzysty. N a j w iększą zaw artość zw iązków próchnicznych w ydzielonych m ieszaniną pirofosfo ran u i w o d orotlen ku sodowego stw ierdzono w rędzinie w łaści w ej w ytw orzonej z tra w e rty n u (profil 6), w k tó re j skała m acierzysta odznacza się n ajw iększą aktyw nością chem iczną. M niejsze ilości te j fra k c ji stw ierdzono w ręd zin ach b ru n atn y c h , w k tó ry c h w ęglanow o-w a- p ienne sk ały m acierzyste w yk azu ją niższą akty w no ść chem iczną.
W bad an y ch p o d ty p ach ręd zin dość c h a rak tery sty czn ie przed staw ia się zróżnicow anie ilości kw asów hum inow ych (CKh) i kw asów fulw ow ych
(CKf), czego w y razem jest stosu n ek CKh • CKf. Jego najw yższe w artości
stw ierdzone w rędzinach w ytw orzonych ze zw ietrzelin w apieni k red o w ych św iadczą, że istn iały tam najlepsze w a ru n k i do hu m ifik acji m ate rii organicznej i polim eryzacji zw iązków próchnicznych. M ały stosunek Скь- Citf w rędzinie w ytw orzonej ze zw ietrzelin y tra w e rty n u jest w yn ikiem leśnego użytko w an ia tej gleby, k tó re nie sp rzy ja procesom p o lim ery zacji zw iązków próchnicznych.
Ilość związków próchnicznych w ydzielonych roztw orem 0,1 M NaOH je st dość zróżnicow ana w badanych podtyp ach rędzin. N ajm niejszą za w artość tej fra k c ji stw ierdzono w rędzinach czarnoziem nych, w y tw orzo nych ze zw ietrzelin y w apieni kredow ych, nieco w iększe w rędzinie w łaś ciw ej w ytw orzonej ze zw ietrzelin y tra w e rty n u , a najw iększe w ręd zinach
b ru n atn y c h w ytw orzonych ze zw ietrzelin w apieni triasow ych (profile
3 i 4). Podobnie u k ładające się w artości sto su n ku CKh:Ki w te j fra k c ji w y dzielonej roztw orem 0,1 M NaOH w rędzinach czarnoziem nych św iadczą, że k w asy hum inow e ty ch rędzin są zw iązane z katio n em Ca i niek rzem ia- now ym i form am i R20 3 (ryc. 2). Ich zaw artość często p rzekracza 90% CKh ogółem. W pozostałych p odty pach rędzin jest ich znacznie m niej, bo sta now ią one 50— 70% ogólnej zaw artości kw asów hum inow ych.
W św ietle uzy skanych w yników b ad ań m ożna stw ierdzić, że najlepsze w a ru n k i dla procesu h u m ifikacji m ate rii organicznej panow ały w rędzi nach czarnoziem nych, w ytw orzonych ze zw ietrzelin w apieni kredow ych, k tó re m iały odpow iednią ilość akty w n eg o w ęglan u w apnia. Nie zawsze jed n ak aktyw ność chem iczna skały w ęglanow o-w apiennej sp rzy ja pro ce som h u m ifik acji m ate rii organicznej i polim eryzacji zw iązków próchnicz nych, co w y kazu ją rów nież p race in n y ch auto rów [5, 7, 8]. W naszych ba d aniach p rzy k ład em tego jest skład fra k c y jn y próchnicy w rędzinie w łaś
ciw ej w ytw orzonej ze zw ietrzelin y tra w e rty n u , w k tó re j w pływ sk ały
m acierzy stej jest d eterm in o w an y przez trw a łe użytkow anie leśne.
W rędzinach b ru n a tn y c h w ytw orzonych ze zw ietrzelin w apieni triaso w ych i ju ra jsk ic h m ała aktyw ność chem iczna w ęg lan u w ap nia nie sprzy ja k u m u lacji zw iązków próchnicznych oraz ich polim eryzacji. D latego b a
-P r o f i l - -P r o f i l e , 1 P r o f i l - P r o f i l e , Z P r o f i l - P r o f i l e , 3
P r o f i l - P r o f i l e , Ч- P r o f i l - P r o f i l s , 5 P r o f i l - P r o f i l e , 6
Ckh z w ią z a n y c h z Ca bounded with Ca
Ryc. 2. Zawartość kw asów hum inow ych związanych z Ca i niekrzem ianowym i for mami R2O3 w ogólnej ilości k w asów hum inowych poziomu
Fig. 2. The content of humic acids bounded w ith Ca and non-silicetous forms of R20 3 in the total content of humic acids of the A ± horizons
d ane rędzin y b ru n a tn e zaw ierają m ałą ilość С ogółem, dużo zw iązków
próchnicznych w olnych oraz m niejszą ilość kw asów hum inow ych, w tym rów nież kw asów hum inow ych zw iązanych z w apniem .
R ezu ltaty pow yższych badań p o tw ierd zają spostrzeżenia K u ź n i c -
k i e g o i S k ł o d o w s k i e g o [7], k tó rzy po d k reślają rolę zaw artości a k ty w n y c h w ęglanów w apnia w procesach tra n sfo rm ac ji m ate rii orga nicznej i tw orzeniu sw oistych zw iązków próchnicznych.
Na podstaw ie przeprow adzonych b adań i uzyskanych w yników m ożna w yciągnąć n astęp u jące w nioski.
— Zróżnicow anie ilościowe i jakościow i zw iązków próchnicznych
w rędzinach zależy od typologii gleb oraz fo rm acji geologicznej skały w ęglanow o-w apiennej, któ rej zw ietrzelin a stanow i ich s u b s tra t m acie rzysty.
— Z aw artość w ęg lanu w ap n ia i jego ak tyw ność chem iczna d e te rm i n u ją na ogół skład fra k c y jn y zw iązków próchnicznych, lecz zb y t duża zaw artość aktyw nego w ęglan u w ap n ia w pew n ych w a ru n k a ch
Związki próchniczne w rędzinach 165
gicznych może nie p rzy ją ć p o lim ery zacji w ysokocząsteczkow ych połączeń próchnicznych.
— W rędzin ach czarnoziem nych w ytw o rzonych ze zw ietrzelin w a
p ieni kredo w y ch obecność ak ty w n ego w ęg lanu w ap n ia zw iększa ilość
zw iązków próchnicznych, c h a ra k te ry z u ją c y ch się w yższym stopniem po lim eryzacji.
— W rędzinach b ru n a tn y c h w ytw orzo ny ch ze zw ietrzelin w apieni
triaso w y ch i ju ra jsk ic h skład fra k c y jn y zw iązków próch niczny ch uzależ n iony je st b ard ziej od c h a ra k te ru przebiegającego procesu glebotw órcze- go aniżeli od zaw artości a k ty w n y ch w ęglanów w apnia.
— W rędzinie w łaściw ej w ytw orzonej ze zw ietrzeliny tra w e rty n u
trw a łe uży tkow anie gleby ogranicza w p ły w aktyw ności chem icznej w ęg lan u w ap n ia n a stopień polim eryzacji zw iązków próchnicznych, a ty m sa m y m — n a skład fra k c y jn y p róchnicy glebow ej.
LITERATURA
[Ô] D o b r z a ń s k i B., T u r s k i R.: Rędziny W yżyny Lubelskiej w ytw orzone ze skał w ęglanow ych okresu kredowego. Rocz. Nauk roi. Ser. D, 148, 1972.
[2] K o w a l i ń s k i S.: Soils of south-w estern Poland. Third International W orking- -M eeting on Soil Micromorphology, Wrocław, Poland, 1969, 1—И4.
[3] K o w a l i ń s k i S.: Micromorphology o f some rendzinas derived from traver tines, M icromorfologia de Suelos, vol. 1, Preceedings of the fifth International W orking-M eeting on Soil Micromorphology. Granada, Espana, 1978s 407—431. [4] К o w a l i ń s k i S., K o l l e n d e r - S z y c h T., H a w l i c k a S.: A ktyw ność n ie
których skał w ęglanow o-w apiennych Polski. Zesz. nauk. WSR, R olnictwo XX , r 65, W rocław 196*5, 48—61.
[5] K o w a l i ń s k i S., L i c z n a r S.: W łaściw ości m ikromorfologiczne niektórych rędzin w ytw orzonych z w apieni różnych form acji geologicznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 83— 97.
[6] K u ź n i c k i F., B i a ł o u s z S., K a m i ń s k a M., O s z m i a ń s k a M., S k ł o d o w s k i P., Z i e m i ń s k a A., Ż a k o w s k i H.: Rędziny w ytw orzone ze skał w ęglanow ych różnych form acji geologicznych na obszarze Gór Świętokrzyskich i ich obrzeżenia. Rocz. glebozn. 87, 1976, 2, 19—48.
[7] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: Zawartość i charakterystyka foim zw iąz ków próchnicznych w rędzinach i w ytw orzonych ze skał w ęglanow ych różnych form acji geologicznych. Rocz. glebozn. 27? 1976, 2, 127—135.
[8] L i c z n a r S.: Rędziny i gleby naw apnieniow e Opolszczyzny w św ietle badań m ikromorfologicznych i fizykochem icznych. Rocz. glebozn. 27, 1976, 3, 73—121. [9] T u г s к i R., N g о V a n Р h u.: The characteristic of hum us compounds soils for
med from solid calcareous rocks in various clim atic zones. Polish J. Soil Sei 4, 1971, 2, 93—102.
С. КОВАЛИНЬСКИ, С. Э. ЛИЧНАР ГУМУСНЫЕ СОЕДИНЕНИЯ В РЕНДЗИНАХ ОБРАЗОВАННЫХ ИЗ ИЗВЕСТНЯКА РАЗЛИЧНЫХ ГРОЛОГИЧЕСКИХ ФОРМАЦИЙ Кафедра почвоведения. Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Р е з ю м е Основной целью работы было изучение фракционного состава гумусных соединений рендзин образованных из карбонатно-известняковых пород различных геологических фор маций характеризующихся разной химической активностью находящегося в них карбоната кальция. Было исследовано 6 профилей рендзин представляющих: черноземные рендзины образование из известняка мелового периода (2 профиля), бурые рендзины образованные из известняка юрского и триасового периода (3 профиля), а также типичную рендзину обра зованную из травертина (1 профиль). В исследуемых почвах была определена волюметри ческим методом химическая активность карбоната кальция находящегося в материнское породе, а также, применяя метод Кононовой и Бельчиковой, был определён фракционные состав гумусных соединений. Проведённые исследования привели к следующему выводу: —■ Количественная и качественная дифференциации гумусных соединений рендзин за висят от их типологии и геогогической формации карбонатно-известняковых пород а также от химической активности карбоната кальция находящегося в них, которая обуславливает процессы гумификации органического вещества и полимеризации особенных гумусных соединений. — В чернозёмных рендзинах образованных из известняка мелового периода было об наружено большое количество гумусных соединений отличающихся высшей степенью поли меризации. В бурых рендзинах на фракционный состав гумуса влияет в большей степени почвообразовательный состав гумуса влияет в большей степени почвообразовательный процесс, чем содержание активных форм карбоната кальция. — В типичной рендзине образованной из травертина на состав гумусных соединений влияет категория постоянного употребления, которая детерминирует влияние активного карбоната кальция на процесс гумификации и полимеризации гумусных соединений. S. KOWALIŃSKI, S. Е. LICZNAR
HUMUS COMPOUDß IN RENDZINA SOILS FARMED OUT OF LIMESTONES OF DIFFERENT GEOLOGICAL FORMATIONS
Department of Soil Science, Agricultural U niversity of W rocław
S u m m a r y
The essential intent of this research has b een to reveal the fractional com posi tion of humus compounds in rendzina soils formed out of carbonate-lim estone rocks of different geological form ations, characterized by different chem ical activi ty of calcium carbonate contained in them. Exam ination involved six profiles of rendzina soils representing: chernozem rendzina soils formed out of lim estones of Cretaceous form ation (2 profiles), brown rendzina soils form ed out of lim estones of Jurassic and Triassic form ations (3 profiles) and proper rendzina soil formed out of travertine (1 profile). In these soils the chem ical activity of calcium carbo nate contained parent rocks was determined) w ith volum etric m ethod and the
frac-Zw iązki próchniczne w rędzinach 167
tional com position of humus compounds w ith Kononova and Bielczikova’s method. The analyses have revealed that:
— Quantitative and qualitative differentiation of humus compounds in rendzi- na soils depends on their typology as w ell as on the geological form ation of carbo nate contained in it, conditioning the hum ification processes in organic matter and polym erization of specific humus compouds.
In chernozem rendzna soils formed out of Cretaceous lim estones there is found a greater quantity of humus compounds characterized by a higher degree of polymerization. In brown rendzina soils the fractional com position of humus is mo re influenced by the soil-form ing process than by the content of calcium carbona te active forms.
— In proper rendzina soil formed out of travertine the composition of humus compounds is influenced by the category of permanent use? which determines th e effect of active calcium carbonate on the processes of hum ification and polym eri zation of specific humus compounds.
Prof. dr hab. Stan islaw K ow aliń ski K ated ra G leboznaw stw a AR W rocław , ul. G run w aldzka 53
