Roman Uździcki
"Kształcenie zawodowe w kontekście
Europejskich Ram Kwalifikacji", red.
H. Bednarczyk, L. Łopacińska, A. M.
Charraud, Radom 2008 : [recenzja]
Problemy Profesjologii nr 1, 194-198
Roman Uździcki
Recenzja książki:
H. Bednarczyk, L. Łopacińska, A. M. Charraud (red.),
Kształcenie zawodowe w kontekście Europejskich
Ram Kwalifikacji,
W ydaw nictw o N aukow e Instytutu T echnologii Eksploatacji
- Państw ow y Instytut B adaw czy, Radom 2008.
W 2 0 0 8 ro k u n a ry n k u w y d a w n ic z y m u k a z a ła się p ra c a z b io ro w a p od re d a k c ją n a u k o w ą H. B ed n a rc z y k a , L. Ł o p a c iń sk ie j, A. M . C h a rra u d a K szta łc e n ie z a w o d o w e w k o n te k śc ie E u
ro p e jsk ic h R a m K w a lifik a c ji o b e jm u ją c a sz e ro k ie a sp e k ty k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o . „ K s z ta ł
cen ie z a w o d o w e w k o n te k ś c ie E u ro p e jsk ic h R am K w alifik acji to m o n o g ra fia licząca 224 stro n y tek stu . P re z e n ta c ja d o ro b k u te o re ty c z n e g o i p ra k ty c z n e g o w d z ie d z in ie k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o z a w a rta je s t w trzech ro z d z ia ła c h z a w ie ra ją c y c h 23 o p ra c o w a n ia z a m ie sz c z o n e w o m aw ian e j p o zy cji.
K siążk ę m o ż n a o c e n ić ja k o c e n n ą z kilk u c h o ć b y p o w o d ó w . B e z sp rz e c z n ie n a w y e k s p o n o w a n ie z a słu g u je p o d ję ty tem at. Z n a c z e n ie roli i rangi ed u k acji w ży c iu z a w o d o w y m c z ło w ie k a w k o n te k ś c ie in n o w acji w k sz ta łc e n iu z a w o d o w y m p rzy u ży ciu in n o w a c y jn y c h te c h n o logii m ając na u w a d z e z a ło ż e n ia i d o ś w ia d c z e n ia E u ro p ejsk ich ram k w a lifik a c ji j e s t nie do p rzecen ien ia. T e zn a n e i a k c e p to w a n e p ro b le m y w d alszy m ciąg u b u d z ą p o trz e b ę d y sk u rsu i p o k o n an ia b a rie r siln ie u g ru n to w a n y c h w tra d y c y jn y m m y ślen iu o k sz ta łc e n iu z a w o d o w y m m ając na u w a d z e o b sz a r n ie ty lk o sw o je g o k ra ju , ale p rz e d e w sz y stk im e u ro p e jsk ie g o ry n k u pracy.
P re z e n ta c ję d o ro b k u p o p rz e d z a E d u ka cja , K w a lifik a c je z a w o d o w e w in n o w a c y jn e j g o
sp o d a r c e - w p ro w a d ze n ie H e n ry k a B ed n a rc z y k a , w któ ry m a u to r e k sp o n u je , że b a d a n ia , p ra
ce k o n c e p c y jn e w k ie ru n k u ram k w alifik acji z n a jd u ją się w k lu czo w y m m o m e n c ie p o w sta n ia d ecy zji o d n o śn ie ich stru k tu ry , k sz ta łtu , p ro c e d u ry d o c h o d z e n ia i w d ra ż a n ia . S tąd te ż p re z e n ta c ja i a n a liz a (p rz e z a u to ró w o p ra c o w a ń ) e u ro p e jsk ic h w y siłk ó w w k ie ru n k u w y z n a c z e n ia ty c h ż e ram ty m b a rd z ie j, że w ty m celu stw o rz o n o j u ż p o d sta w y i p o te n c ja ł b a d a w c z y , p ro je k to w y o ra z sieć in sty tu cji w e w sz y stk ic h p a ń stw a c h U nii E u ro p ejsk iej p rz y g o to w a n y c h do
b u d o w y k ra jo w y c h i m ię d z y n a ro d o w y c h ram k w a lifik a c ji.
P re z e n to w a n a p o z y c ja p o za w stę p e m sk ła d a się z trzech ro zd ziałó w :
R o zd ział p ierw szy - E u ro p e js k ie r a m y k w a lifik a c ji - za ło żen ia , d o św ia d c z e n ia - z w ra c a u w ag ę na p o d sta w y , z m ia n y o ra z d o św ia d c z e n ia w y n ik a ją c e z ty c h ż e zm ian p o d c z a s o p ra c o w y w a n ia i w d ra ż a n ia k ra jo w y c h i e u ro p e jsk ic h ram k w alifik acji.
W ro z d z ia le d ru g im - In n o w a c je w k s z ta łc e n iu z a w o d o w y m - p re z e n to w a n e s ą ja k ż e w ażn e p ro b le m y z w ią z a n e z k sz ta łc e n ie m z a w o d o w y m , p o p rzez p re z e n ta c ję n o w o ści p e d a g o g iczn y c h w sz k o le n ia c h , stan em e -le a rn in g u a ż do sta n d a rd ó w z a w o d o w y c h i E u ro p e jsk ic h R am K w alifik acji.
R o zd ział trz e c i to - In n o w a c y jn e te c h n o lo g ie k s z ta łc e n ia z a w o d o w e g o - w k tó ry m w sk a zan e s ą n o w o c z e sn e m e to d y k s z ta łc e n ia z a w o d o w e g o w realizacji p ro cesu u c z e n ia się p rzez całe życie.
R ecenzje 195
R o z d z ia ł p ie rw sz y o p ra c o w a n ia ro z p o c z y n a ją Z a le c e n ia P a rla m e n tu E u ro p e js k ie g o i R a
d y w sp r a w ie u sta n o w ie n ia E u ro p e js k ic h R am K w a lifik a c ji d la u cze n ia się p r z e z c a le życie.
Z a le c e n ia te (z d n ia 23 k w ie tn ia 2 0 0 8 ro k u ) p rz y c z y n ia ją się do u n o w o c z e śn ie n ia sy ste m ó w k sz ta łc e n ia i sz k o le ń , do p o w ią z a n ia k s z ta łc e n ia i s z k o le n ia z z a tru d n ie n ie m o ra z do b u d o w a nia m o stó w m ięd zy u c z e n ie m fo rm a ln y m , p o z a fo rm a ln y m i n ie fo rm a ln y m .
K o lejn y m o p ra c o w a n ie m s ą fra g m e n ty R a m o w e j s tr u k tu r y k w a lifik a c ji e u ro p e jsk ie g o o b
s z a r u sz k o ln ic tw a w yższeg o . P re z e n to w a n e fra g m e n ty z a w ie ra ją cele i istotę, c y k le i p o z io m y
stru k tu ry k w a lifik a c ji e u ro p e jsk ie g o o b sz a ru sz k o ln ic tw a w y ż sz e g o a p o n a d to d e sk ry p to ry e fe k tó w k sz ta łc e n ia o b e jm u ją c y c h k o m p e te n c je . W d alszej cz ę śc i p rz e d s ta w io n o e le m e n ty p o z w a la ją c e p o w ią z a ć ra m o w e stru k tu ry k w a lifik a c ji u zy sk iw a n y c h w sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m o ra z z a p re z e n to w a n o k ra jo w e ra m o w e stru k tu ry k w a lifik a c ji i in stru m e n ty słu ż ą c e u z n a w a n iu i p rz e jrz y sto śc i k w a lifik a c ji.
N a stę p n y m o p ra c o w a n ie m je s t a rty k u ł L. L o p a c iń sk ie i i M. Ż u rk a E u ro p e jsk ie r a m y k w a
lifik a c ji - sie ć testu ją ca . A u to rzy p o d e jm u ją p ró b ę u d z ie le n ia o d p o w ie d z i na pytania: C zy
p ro ces w d ra ż a n ia E u ro p e jsk ic h R am K w alifik acji m a sz a n sę p o w o d z e n ia ? J a k ie p rz e sz k o d y is tn ie ją w je g o re a liz a c ji? Ja k ie d z ia ła n ia s ą p o d ejm o w an e , ab y p ro c e s p rz e b ie g ł w m iarę sp ra w ie i sz y b k o ? W ty m celu a u to rz y p rz e d s ta w ili w p ły w idei E u ro p e jsk ic h ram k w a lifik a c ji na tw o rz e n ie K ra jo w y c h R am K w a lifik a c ji. Z a p re z e n to w a li ró w n ie ż c e le p ro je k tu „ E u ro p e j sk ie R am y K w alifik acji - S ieć T e stu ją c a ” o ra z je g o rezu ltaty .
K o lejn y m o p ra c o w a n ie m je s t a rty k u ł M . C am ero n i M. H ew ett W pływ e u ro p e jsk ic h ra m
k w a lifik a c ji w B elgii, F rancji, W łoszech, P olsce, R um unii, H isz p a n ii i W ielkiej B rytanii. A r
ty k u ł m a na celu o k re ś le n ie w p ły w u E u ro p e jsk ic h R am K w alifik acji na d z ia ła n ia m in isterstw i innych p o d m io tó w , k tó re tw o rz ą K rajo w e S y ste m y K w alifik acji. W p ły w ten o k re ślo n o w ram ach p ro je k tu L e o n a rd o d a V inci.
R e fle k sje n a te m a t o p r a c o w a n ia i w d ra ża n ia k ra jo w y c h ra m k w a lifik a c ji to ty tu ł arty k u łu
a u to rstw a J.P . M alarm e . W p ierw szej czę śc i o p ra c o w a n ia a u to r d o k o n u je a n a liz y k rajo w y ch sy ste m ó w k w alifik acji o ra z istn iejący ch b ą d ź o b e c n ie o p ra c o w y w a n y c h ram kw alifik acji z u w z g lę d n ie n ie m p rz e sz k ó d i m o ż liw o śc i w ich tw o rzen iu . A u to r z a p o z n a je c z y te ln ik a ró w n ie ż z m eto d am i o d n o sz e n ia k ra jo w y c h ram k w alifik acji do p o z io m ó w E u ro p e jsk ic h R am K w alifik acji.
K o le jn a a u to rk a L. L o p a c iń s k a w sw o im o p ra c o w a n iu E w a lu a cja , w e ry fik a c ja i u p o
w sze c h n ia n ie d o b ry c h p r a k ty k - m ię d z y n a r o d o w a k o n fe r e n c ja w P a ry żu sta n o w i s p ra w o z d a
nie z k o n feren cji k o ń czącej p ro je k t „ E u ro p e jsk ie R am y K w alifik acji - S ieć te s tu ją c a ” .
R e k o m e n d a c je w d ra ża n ia e u ro p e jsk ic h ra m k w a lifik a c ji to ty tu ł o p ra c o w a n ia A .M . C h ar-
raud. Jeg o treść - z g o d n ie z ty tu łe m - p o św ię c o n a je s t w cało ści re k o m e n d a c jo m p ro w a d z ą cym do o p ra c o w a n ia k o ń c o w y c h k o n k lu z ji n a te m a t ja k n ajlep iej p rz e p ro w a d z ić w d ro ż e n ie E Q F na p o z io m ie e u ro p e jsk im i k rajo w y m .
N a ro z d z ia ł d rugi sk ła d a się o sien i o p ra c o w a ń d o ty c z ą c y c h innow acji w k sz ta łc e n iu z a w o d o w y m .
E u ro p e jsk ie R a m y K w a lifik a c ji j a k o in stru m e n t s tr a te g ii u c ze n ia się p r z e z c a le ży c ie
u 1 w yb ra n ych k ra ja c h c zło n k o w s k ic h U n ii E u ro p e jsk ie j: B u łg a ria , S ło w a cja , P olska, E stonia,
Litw a, N iem cy, G recja, R u m u n ia , T u rcja to ty tu ł arty k u łu L. Ł o p a c iń sk ie j. A u to rk a o m a w ia
g ru d n ia 2 0 0 9 ro k u ) p rz y b liż a ją c sp o s o b y ro z u m ie n ia i realizacji strateg ii u c z e n ia się p rz e z całe ży cie w k rajach e u ro p e jsk ic h . W d alszej c z ę śc i o p ra c o w a n ia o m ó w io n e z o sta ły p la n o w a ne re z u lta ty p ro je k tu .
K o lejn y m o p ra c o w a n ie m je s t a rty k u ł H. B e d n a rc z y k a Z in te g r o w a n y w ie lo p o z io m o w y s y s
tem u sta w ic zn e j e d u k a c ji za w o d o w e j. A u to r p o d e jm u je p ró b ę u d z ie le n ia o d p o w ie d z i n a n a
s tęp u jące p y tan ia: Jak p o łą c z y ć p o trz e b y p rz e d s ię b io rstw z k sz ta łc e n ie m z a w o d o w y m ? Jak w d ro ży ć n o w o c z e sn e s ta n d a rd y i in n o w a c y jn e p ro g ra m y k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o ? Ja k w y k o rzy stać p o te n c ja ł b a d a w c z y , re z u lta ty b ad ań w b u d o w a n iu K rajo w y ch R am K w a lifik a c ji? W tym celu a u to r p rz e d s ta w ił p o d sta w o w e e le m e n ty z in te g ro w a n e g o m o d e lu w ie lo p o z io m o w eg o sy ste m u e d u k a c ji u sta w ic z n e j, an a liz ę śro d o w is k a p ra c y , b u d o w ę i p ro c e d u rę o p ra c o w a n ia sta n d a rd ó w o ra z p ro je k to w a n ia in n o w a c y jn y c h p ro g ra m ó w m o d u ło w y c h , n o w y ch śro d k ó w d y d a k ty c z n y c h , p o ra d n ik ó w d la u c z n ia i d la n a u czy ciela.
O d sta n d a rd ó w k w a lifik a c ji za w o d o w y c h d o E u ro p e js k ic h R am K w a lifik a c ji to ty tu ł n a
stęp n eg o o p ra c o w a n ia ,, k tó re g o a u to re m je s t 1. W o źn ia k . A u to r od g e n e z y o sta n d a rd a c h k w a lifikacji z a w o d o w y c h p rz e c h o d z i d o ro z w a ż a ń o E u ro p e jsk ic h R am ach K w a lifik a c ji p o d a ją c przy tym a u to rs k ą p ro p o z y c ję ró w n o w a ż n o śc i d e sk ry p to ró w d e fin iu ją c y c h p o z io m y k w a lifi kacji.
K o lejn y m o p ra c o w a n ie m w tej cz ę śc i je s t a rty k u ł J. R elig i, H. B e d n a rc z y k a i S. S p attin i
K szta łc e n ie za w o d o w e n a sta n o w is k a c h p r a c y w zg lę d e m p o lity k i U E - s tu d ia p rz y p a d k ó w P o lsk i i W ioch. T re ś c ią arty k u łu s ą ro z w a ż a n ia na te m a t p ro b lem ó w , z k tó ry m i m ie rz y się
U nia E u ro p e jsk a o ra z p o sz c z e g ó ln e k raje, a k tó re m o ż n a za w rz e ć w p y tan iach : C z y k s z ta łc e nie z a w o d o w e m o ż e o d z y sk a ć sw ó j p re s tiż ? C z y je s t w sta n ie z a p e w n ić b e z p ie c z e ń stw o z a tru d n ie n ia p rz y s z ły m ro b o tn ik o m i in ż y n ie ro m ? C z y tra n sfe r p o m ię d z y e d u k a c ją z a w o d o w ą a ry n k iem p ra c y m o ż e być p ły n n y ? A u to rz y o m a w ia ją p ro b lem n au k i z a w o d u na sta n o w isk u p racy w teo rii k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o i p o lity c e U nii E u ro p ejsk iej i o d n o s z ą go do e k s p e ry m en tu w ło sk ie g o i sy tu a c ji w P olsce.
P ro g ra m y e d u k a c ji tec h n ic zn e j, in fo rm a ty c zn e j o ra z p u b lic z n e j w R ep u b lic e S ło w a c k ie j to
ty tu ł k o le jn e g o o p ra c o w a n ia , k tó re g o au to rem je s t D. L u k aco v a. A u to rk a p o p rz e z o k re ś le n ie stan d ard u tre śc i i sta n d a rd u p o stę p ó w p rz y b liż a tre śc i p rz e d m io tu „ te c h n o lo g ia in fo rm a c y j n a ” .
K o lejn y m o p ra c o w a n ie m je s t a rty k u ł R. Ju rć a , P. K udela, L. V a rk o ly p od ty tu łe m S ta n
e -le a rn in g u w R e p u b lic e C zeskiej. A rty k u ł sw o ją tr e ś c ią p rz y b liż a c e c h y n a u c z a n ia (u c z e n ia
się) p o p rzez e d u k a c ję e le k tro n ic z n ą na p rz y k ła d z ie C zech.
In n o w a c je p e d a g o g ic z n e w d z ie d zin ie s z k o le ń za w o d o w y c h p r a c o w n ik ó w w y k w a lifik o w a n y c h na U k ra in ie to ty tu ł o p ra c o w a n ia , k tó re g o au to re m je s t k o le jn y z a g ra n ic z n y au to r,
a m ia n o w ic ie N . N y c h k a lo . W tre śc i arty k u łu z a w a rte s ą n ie lic z n e p rz y k ła d y o p is u ją c e stan sy stem u te c h n ic z n y c h sz k o le ń z a w o d o w y c h na U k ra in ie a ta k ż e k o n k lu z je w y n ik a ją c e z a n a lizy p ro je k tó w in n o w a c y jn y c h In sty tu cji E d u k acji i S zk o leń Z a w o d o w y c h (V T E I).
O sta tn im o p ra c o w a n ie te g o ro z d z ia łu je s t T w ó rc zy r o z w ó j u m ie ję tn o śc i p r z y s z ły c h s p e c ja
listó w za w o d ó w te c h n ic zn y c h w tra k c ie stu d ió w w y ższ y c h a u to rstw a ró w n ie ż u k ra iń sk ie j a u
to rk i S. S y so y ev a. A u to rk a ro z p a tru je tw ó rc z e k s z ta łc e n ia z a w o d o w e p ra c o w n ik ó w ja k o in te g ra ln y p ro ces ich o so b is te g o i z a w o d o w e g o ro z w o ju . O m a w ia ją c w a ż n e e le m e n ty tw ó rc z e g o
Recenzje 197
k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o o m a w ia ró w n ie ż w y m a g a n ia te c h n ic z n e w n a u c z a n iu d y sc y p lin p e d ag o g icz n y ch .
N a ro z d z ia ł trz e c i sk ła d a się o siem o p ra c o w a ń d o ty c z ą c y c h in n o w a c y jn y c h te c h n o lo g ii k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o .
R o z d z ia ł ten o tw ie ra a rty k u ł a u to rs tw a R. H rm o , E. G e rg e lo v a arty k u łe m p o d ty tu łe m
U czen ie się p r z e z c a łe życie, o rg a n iza c ja n a u ki. C elem arty k u łu je s t p rz y b liż e n ie z a in te re s o
w an y m p o ję c ia ek o n o m ii o p artej na w ie d z y , p ro b le m ó w zw ią z a n y c h z u czen iem się w p rz e d się b io rstw a c h p rz e m y sło w y c h a ta k ż e ro z w a ż a ń o p rz e d s ię b io rstw ie ja k o uczącej się o rg a n i zacji a w rę c z o k u ltu rz e p rz e d s ię b io rstw a .
M e to d a b u rz y m ó zg ó w w e u ro p e jsk ic h la b o r a to ria c h in now acji. Z d o św ia d c z e ń m ię d zy n a ro d o w e g o e k sp e r y m e n tu w W ielkiej B ryta n ii, P olsce, R u m u n ii i T u rc ji to ty tu ł o p ra c o w a n ia
a u to rstw a J. R eligi i D. K o p ro w sk ie j. A u to rk i sz e ro k o o m ó w iły k o n c e p c ję la b o rato riu m in n o w acji a w ślad z a ty m sy stem , k tó ry w y z w a la k re aty w n o ść u c z e stn ik ó w b ę d ą c y je d n o c z e śn ie p o d s ta w ą ro z w ią z a ń in n o w a c y jn y c h .
R. R acz y ń sk a w a rty k u le P u b lik a c je e le k tro n ic zn e i ich p r z y d a tn o ś ć w e d u k a c ji - w y n ik i
b a d a ń p rz e d s ta w ia p u b lik a c je e le k tro n ic z n e , z w ła sz c z a te p o z y sk iw a n e z in te m e tu ja k o sz a n
sę d o ro sły ch p rzeciw w y k lu c z e n iu sp o łe c z n e m u .
In te ra k ty w n y e -le a r n in g w e d u k a c ji te c h n ic zn e j to k o lejn y a rty k u ł w ty m ro zd ziale. A u
to rk a B. V a rk o ly o v a p rz y b liż a c z y te ln ik a d o p ro b le m ó w zw ią z a n y c h z e d u k a c ją e le k tro n iczn ą, w ty m p rzy p ad k u o in te ra k ty w n y c h m o d u łach e le k tro n ic z n y c h i in te rn e to w y c h bazach d an y ch .
A rty k u ł p o d ty tu łe m W izu a liza c ja w p r o c e s ie n a u c za n ia -u c ze n ia s ię w e d u k a c ji t e c h n i c z
n e j a u to rstw a L. V a rk o ly c h a ra k te ry z u je w iz u a liz a c ję i je j te c h n ik i ja k o p o trz e b ę z m ian j a k o
ścio w y c h i in ten sy fik acji p ro cesu k sz ta łc e n ia .
K szta łc e n ie m o d u ło w e sp e c ja listó w p r z e m y s łu o d zie żo w e g o to ty tu ł k o le jn e g o o p ra c o w a
nia. A u to rk a D. K o w alik p rz e d s ta w ia a n a liz ę p ro je k to w a n y c h o raz o p ra c o w a n y c h z je j u d z ia łem in n o w acy jn y c h p ro g ra m ó w m o d u ło w y c h . P o n ad to w a rty k u le z a w a rte z o sta ły in n o w a c ja p e d a g o g ic z n a m o n ito rin g u i e w a lu a c ji m o d u ło w e g o p ro g ra m u n a u c z a n ia i o d b u d o w y p e d a g o g iczn e j d la z a w o d u T e c h n ik te c h n o lo g ii o d zież y . E. S a ła ta je s t a u to r k ą k o le jn e g o o p ra c o w a n ia - P ra k ty c zn e k sz ta łc e n ia n a u c z y c ie li e d u k a c ji te c h n ic z n o -in fo r m a ty c z n e j. T re ść o p ra c o w a n ia w y p e łn ia ją k o n c e p c je k sz ta łc e n ia p ra k ty c z n eg o a ta k ż e p re z e n ta c ja o ra z o c e n a k sz ta łc e n ia p ra k ty c z n e g o stu d e n tó w k ie ru n k u e d u k a c ja te c h n ic z n o -in fo rm a ty c z n a . O p ra c o w a n ie m z a m y k a ją c y m z a ró w n o ro z d z ia ł trz e c i, ja k i c a łą k sią ż k ę j e s t arty k u ł a u to rstw a I. K acak , T. S u łk o w sk ie g o D o r a d z tw o i s z k o le n ia e -le a r n in g d la m ik ro p r ze d się -
b io rstw . W a rty k u le p rz e d s ta w io n o in n o w a c y jn y re z u lta t p ro je k tu „ P rz e d s ię b io rc z o ść w sieci
- In tern et s z a n s ą na w z ro st k o n k u re n c y jn o śc i” sk ie ro w a n y do m ik ro p rz e d się b io rstw .
K siążk a „ K sz ta łc e n ie z a w o d o w e w k o n te k śc ie E u ro p ejsk ich R am K w a lifik a c ji” p o d e jm u j e p ro b le m y ze w szech m ia r a k tu a ln e i ty m sam y m w p isu je się w k rąg b a rd z o sz e ro k ie g o g ro na o d b io rc ó w . A d re so w a n a je s t (jak c z y ta m y w e w stę p ie ) do ty ch w sz y stk ic h , k tó rz y o p ra c o w u ją e le m e n ty k ra jo w y c h ram k w a lifik a c ji, p ra c o w n ik o m n au k o w y m a n a liz u ją c y m s y s te m y e d u k a c ji, stu d e n to m sp e c ja ln o śc i p e d a g o g ik a p ra c y , in n o w a c y jn y m n a u c z y c ie lo m , p ra co w n ik o m in sty tu cji ry n k u pracy. G o d n a je s t ró w n ie ż p o le c e n ia w sz y stk im tym k tó ry ch in
te re s u ją p ro b le m y i z a g a d n ie n ia z w ią z a n e k sz ta łc e n ie m zaw o d o w y m , e d u k a c ją u s ta w ic z n ą i w a rto śc io w y m fu n k c jo n o w a n ie m je d n o s tk i n a ry n k u p ra c y . I ch o ć w ie le z p o ru s z a n y c h z a g a d n ie ń b y ły w o sta tn ic h latach z a u w a ż a ln e w te m a ta c h w ie lu k o n feren cji i o p ra c o w a ń n a u k o w y ch , to je d n a k z a p re z e n to w a n e ujęcie u k a z u je w y ją tk o w ą c ią g ło ść p o ru szan y ch z a g a d nień w z u p e łn ie n o w y ch w a ru n k a c h , n io są c y c h z e s o b ą z u p e łn ie inne p o trzeb y i w y z w a n ia . P rz e d sta w io n e p rz e z p o sz c z e g ó ln y c h au to ró w z a g a d n ie n ia u k a z u ją sp e c y fik ę z a w o d o w e j w sp ó łc z e sn o śc i i m o g ą b y ć p rz y d a tn e n ie ty lk o b a d a c z o m , k o n ty n u a to ro m p re z e n to w a n e j p ro b le m a ty k i, le c z ta k ż e p ra c o w n ik o m , p ra c o d a w c o m , o so b o m za jm u ją c y m się c a ło ż y c io w ą e d u k a c ją lub p ro b le m a m i ryn k u p racy . W kręgu o d b io rc ó w nie sp o só b p o m in ąć ró w n ie ż ty ch w szy stk ich , k tó rz y re fle k sy jn ie p o d c h o d z ą d o sw o je g o ro zw o ju p a trz ą c p rz e z p ry z m a t p e rm a nentnej ed u k acji.
