Dygo, Marian
"Broń strój rycerstwa polskiego w
średniowieczu", Andrzej Nadolski,
Wrocław [etc.] 1979 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 72/4, 786-787
1981
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
786
Z A P ISK I' W. I. B u g a n o w . A .A . P r e o b r a ż e n s k i j , Ju. A. T i c h o n o w . Ewoljucija feodalizm a w Rossii. Socialno-ekonom iczeskije problem y, „M ysl” , M oskw a 1980,
s. 343.
K siążka au to rsk a trzech znanych historyków radzieckich stanow i podsum ow anie dorobku najnowszej historiografii radzieckiej w dziedzinie społecznej i gospodarczej historii Rosji okresu feudalizm u. Z akres terytorialny obejm uje w przybliżeniu obszar Związku Radzieckiego bez Z akaukazia. Azji Środkow ej i ziem nadbałtyckich. C hronologicznie praca ograniczona jest ram am i periodyzacyjnym i feudalizm u w Rosji w interpretacji uczonych radzieckich — IX— X II w. (wczesny), X II— XVI w. (dojrzały) i X V II w .— 1861 r. (późny). A utorzy w mniejszym stopniu om aw iają ewolucję feudalizm u rosyjskiego w ujęciu nauki radzieckiej ostatnich lat, natom iast głów ną uwagę skupiają na zwięzłym, naw et nazbyt skrótow ym zakresie przede wszystkim gospodarczej (ale np. bez problem atyki cen i pieniądza) historii Rosji i walki klasowej. A utorzy nie uwzględnili problem ów zw iązanych z potężnym rozwojem terytorialnym Rosji w tym okresie i wchłanianiem ludności o innym poziom ie rozw oju oraz obcej etnicznie. Pominęli rów nież tak istotną dla stru k tu r feudalnych sferę zjawisk publicz- no-praw nych. Z ab rak ło też całkow icie ujęć kom paratystycznych choćby w odniesieniu d o E uropy środkowo-w schodniej. Liczne przypisy odsyłają d o zamieszczonej na końcu książki obszernej, radzieckiej literatury przedm iotu.
K. S.
A ndrzej N a d o l s k i , Broń i strój rycerstwa polskiego w średniowieczu, Zakład N arodow y im. O ssolińskich — W ydaw nictwo, W rocław -W arszaw a-K raków -G dańsk 1979, s. 127, il. 69.
R zadko się zdarza, że p opularnonaukow e ujęcie pewnej problem atyki pow staje przed zakończeniem b ad ań szczegółowych i napisaniem opasłych syntez. K siążka A ndrzeja N a d o l - s k i e g o należy w łaśnie d o tego typu publikacji.
Z nakom ity znaw ca średniowiecznej wojskowości okazał się rów nie znakom itym populary zatorem . W sw obodnej narracji ukazuje czytelnikowi podstaw ę źródłow ą d o b ad ań nad uzbro jeniem , m etody jej krytyki, sygnalizuje stan b ad ań , spory historiograficzne, kw estie otw arte. W łasne twierdzenia opatru je niejednokrotnie znakiem zapytania.
Poszczególne rozdziały, o przem awiajacych d o w yobraźni tytułach (..Pancerni średniow iecza"; „Zakuci w stal”), zaw ierają solidny zasób konkretnej wiedzy. A u to r om ów ił najpierw za czepne i ochronne uzbrojenie rycerzy wczesnego średniow iecza. O sobno p o trak to w ał „epokę k rucjat” (około 1150— 1250). S p o ro miejsca poświęcił średniow ieczu późnem u, zwłaszcza roz wojowi zbroi płytowej. Zwrócił uwagę na konie i rzędy końskie. W szystko to umożliwia czytelnikowi śledzenie ewolucji poszczególnych elem entów uzbrojenia.
Rozwój uzbrojenia w Polsce ukazany jest na szerokim tle uzbrojenia europejskiego. A utor wskazuje także na różne determ inanty (polityczne, społeczne, m ilitarne) wpływające na zmiany w uzbrojeniu. Interesująco w zw iązku z tym pisze rów nież o przem ianach ..kul tury w alki” i obyczaju rycerskiego. Jednym słowem, traktuje uzbrojenie ja k o integralny elem ent średniowiecznej kultury.
O sobno sygnalizujemy rozdział „W podróży, na łow ach, w szrankach". A ndrzej N adolski pisze w nim o spraw ach zazwyczaj pom ijanych i niedocenianych przez historiografię: ekwi p unku rycerzy w podróży, w czasie łowów (tu uwagi o sokolnictwie). w- czasie turniejów (gdzie sporo też o genezie turniejów, ich organizacji i obyczaju turniejowym).
Książka jest estetycznie w ydana i posiada bogatą opraw ę edytorską. Tekst w zbogacają ilustracje (Andrzej K le in ) , często w ielobarw ne, dające rekonstrukcję elem entów uzbrojenia lub ukazujące rycerzy w pełnym w yposażeniu. N a końcu książki zam ieszczono 65, dobrych technicznie, fotografii czarno-białych i 4 w ielobarw ne, pokazujących zabytki uzbrojenia, postacie
ZAPISKI
787
rycerzy z płyt nagrobnych, pieczęci, m iniatur, obiektów m alarstw a tablicowego. O dnotuj my też, że publikację zao p atrzo n o w selektywną bibliografię oraz spis fotografii w języku angielskim.
M . D.
Warszawa, je j dzieje i kultura, red. A leksander G i e y s z t o r i Janusz D u r k o , W ydaw nictw o „A rkady”, W arszawa 1980, s. 665, ilustr.
K olejna pozycja serii wydawnictw album ow ych, łączących udatnie zarys dziejów danego m iasta z opracow aniem jego kultury m aterialnej i duchow ej, jest podobnie jak poprzednie owocem współpracy parudziesięciu historyków i historyków sztuki. K siążka posiada układ chronologiczno-rzeczow y. Składa się z dw óch części; pierwsza z nich obejm uje okres od wczesnego średniow iecza d o schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej, druga zaś od rozbiorów po czasy współczesne.
Praca m a ch arak ter naukow o-popularny; jej autorzy (m.in. A leksander G i e y s z t o r , Stanisław H e r b s t , Ryszard K o ło d z i e j c z y k , A dam M i ł o b ę d z k i , Eugeniusz S z w a n k o w s k i i W ładysław T o m k ie w i c z ) podają podstaw ow e inform acje z zakresu dziejów politycznych i gospodarczo-społecznych stolicy, wzbogacone o kwestie rozw oju kultury i życia n auko wego. Prezentow ana pozycja jest p ró b ą syntezy opartej na wynikach dotychczasowych badań, chociaż niestety długi cykl produkcyjny nie pozwolił na pełne uwzględnienie ostatnich osiągnięć
intensywnie rozwijającej się w arsawianistyki. ’ i
Szczególną uwagę zw rócono na rozwój przestrzenny m iasta; odnośne rozw ażania ilustruje szereg szkiców i planów . N a tle rozdziałów poświęconych architekturze i sztukom plastycz nym nieco słabiej wypadły partie tekstu dotyczące rzem iosła (poza rzemiosłami artystycz nym i) i handlu oraz przem ian struktury społecznej. Odczuwa się szczególnie brak ujęć p o równawczych, tak w skali krajowej ja k i europejskiej. Odnosi się to w równej m ierze do stereotypow o zarysow anych dziejów porozbiorow ych. U miejętnie w ydobyto natom iast stopniow e narastan ie elem entów stołeczności Warszawy, szczególnie w XVI— X VIII stuleciu. I tu jednak m ożna by rozszerzyć rozw ażania, dotyczące opinii o stolicy. M ogłoby to pom óc w od p o wiedzi na pytanie, w jakim stopniu w poszczególnych epokach dyktow ała ona pozostałym częściom kraju m odel życia intelektualnego, sm ak artystyczny, wzorce obyczajowe itp.
We fragm entach dotyczących dziejów dwudziestowiecznego m iasta zabrakło rozw ażań na tem af subkultury, charakterystycznej dla wielkich aglom eracji. Popraw nie natom iast przedsta w iono ówczesne życie literackie i elementy kultury masowej.
Tom zao p atrzo n o w kilkaset starannie reprodukow anych, czarno-białych i kolorow ych ilustracji, z których niestety гпасгпа część była już w ielokrotnie prezentow ana. Świadczy to pośrednio o względnym ubóstw ie warszawskiej ikonografii dawniejszych epok i nie obciąża oczywiście autorów . Pracę zam ykają indeksy i selektywna bibliografia.
A. K.
„Analecta Cracoviensia" t. X I, 1979, Polskie Tow arzystw o Teologiczne, K ra ków 1981, s. 677.
Ten tom „A nalectów ” przygotow any w całości z okazji dziewięćsetnej rocznicy tragicz nej śmierci św. Stanisław a na stale wejdzie d o obiegu naszej historiografii. A to dla dwóch pow odów : 1. opublikow ania w nim zespołu źródeł średniowiecznych po raz pierwszy u d o stępnionym w przekładzie polskim ; 2. zamieszczenia tu obszernej rozpraw y M ariana P le z i ..D ookoła sprawy św. Stanisław a” .
