Bronisław Gubrynowicz
"Władysław Nehring. Wspomnienie
pośmirtne", Ignacy Chrzanowski,
Adam Babiaczyk, Warszawa 1909 :
[recenzja]
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 9/1/4, 389-390
Starannie bardzo obm yślony i p rzeprow adzony plan, niesły c h an ie przenikliw e badanie i głębokie klasyfikowanie każdego zja w iska, m nóstw o świetnych uw ag ogólnych (n. p. o psychice narodów , o sztuce i t. p.), wreszcie styl, zaw sze dobitny i jasny, często bły skający doskonałym dow cipem , czasem w p ro st piękny — to przy mioty, które, już poza ogrom em w łożonej w dzieło pracy, czynią z niego największy jubileuszow y tryumf Słowackiego.
Kraków. D r. J ó z e f Ujejski.
Recenzye i sprawozdania. 389
Władysław Nehring.
W sp o m n ien ie p o śm ie rtn e przez Ignacego C h r z a n o w s k i e g o i bib lio g rafia p ra c n a u k o w y ch przez A dam aB a b i a c z y k a . W a rsz a w a, 1909, 8°, s. 53.
Jestto piękny hołd w dzięcznych uczniów , złożony znakom i tem u uczonem u i profesorow i. Chrzanow ski w sw ojem w spom nieniu charakteryzuje zwięźle ale doskonale niespożyte zasługi N ehringa; wykazuje, że w śród tw ó rc ó w naukow ej historyi literatury polskiej — a do nich zalicza M ałeckiego, Mierzyńskiego, Przyborow skiego i N eh ringa — ostatniem u należy się pierw szeństw o ch ro n o lo g iczn e: w roku 1856 ukazała się jego m onografia o Heidensteinie. W dal szej charakterystyce p odnosi C hrzanow ski, że największe i najtrw al sze zasługi położył N ehring około historyi literatury średniow iecznej i języka staropolskiego ; w tym dziale jest on autorem dzieła kla sycznego, »Altpolnische Sprachdenkmaeler«, w którem nie tylko usystem izow ai, ale rów nież ocenił krytycznie wszystkie znane p o d ów czas (w. r. 1886) zabytki językow e i literackie w ieków średnich. T e wieki pociągały N ehringa jako filologa, wiek XVI nęcił go jako historyka literatury; Rejowi, K ochanow skiem u, H eidensteinow i, Soli- kow skiem u i Joach. Bielskiemu pośw ięcił on specyalne rozpraw y, prócz tego w obszernym referacie wykazał św ietnie p o d w pływ em jakich czynników pow stał i ukształcił się język literacki wieku złotego. I pisarzam i następnych stuleci zajm ował się N ehring; z p o d pióra jego wyszły studya o Kochowskim , M orsztynie, Krasickim, Mickie wiczu, Słowackim — wymieniam tylko najważniejsze — a w e wszyst kich tych pracach jest p o lo t myśli badaw czej, docierającej bystro do sam ego dna strony ideow ej utw oru ocenianego i wyjaśniającej taje m ne intencye autora ; służyć one m ogą jako w zór analizy filologicznej. O b o k w yczerpującej oceny pracy naukowej N ehringa charakte ryzuje C hrzanow ski działalność jego profesorską, p odnosząc znako mitą um iejętność w p ro w adzeniu sem inaryum , w którem wykształ cił się szereg pow ażnych badaczy literatury polskiej. Końcow y
ustęp w spom nienia pośm iertnego jest tak charakterystyczny, że przy toczę go w całości; oto w roku 1907 otrzym ał N ehring uw olnienie z profesury „z najgorętszem uznaniem — tak opiew a reskrypt mi- nisteryalny — wielkich zasług, które położył przez czas długiej
390 Recenzye i sprawozdania.
działalności akademickiej. Zasługi były istotnie wielkie ; ale nie z a wszystkie z pew nością dziękow ał mu m inister pruski: miał na w zglę dzie zasługi naukow e. O innych m oże nie wiedział, a gdyby w ie dział toby za nie nie dziękow ał. Ale nie zapom niało o nich jed n o z czasopism berlińskich („Taegliche R u n d sch au “), które z p o w o d u tego reskryptu pisało co następuje : „Die wissenschaftliche B edeutung N ehrings in Ehren, ab er er verherrlichte die polniche Sprache und L iteratur u n d setzte die deutsche herab. Er las auch zuw eilen p o l nisch u n d zu H ause w u rd e polnisch g e sp ro c h e n “. . . I praw dę — pisze C hrzanow ski — napisał dziennik berliński, bo Polakiem u ro dził się W ładysław N ehring, Polakiem był przez całe sw oje życie i Polakiem um arł — na biednej, oderw anej od ram ion Macierzy,, ziemi śląskiej“.
P. Babiaczyk p o d a ł dokładny spis p rac sw ego p ro fe so ra ; jest to zestaw ienie bardzo pożyteczne. P ró c z tego mam y tutaj spis p ra c doktorskich uczniów prof. Nehringa.
L w ów . B ronisław Gubrynowicz.
Sigmund Bytkowski,
Gerhart Hauptmann’s Naturalismus und
das Drama (?!) (Beiträge zur Ästhetik hsg. von Theodor Lipps
und R. M. W erner. XI.) Hamburg und Leipzig. Verlag von Leopold
Voss. 1908, 8°, s. 208.
U jęcie pro b lem u uw ażam za nieszczęśliw e. Z zbyt w yłącznego utożsam ienia o g ólnego zjawiska (naturalizm u) z głów nym jego p rz e d stawicielem w ypływ a spaczenie obrazu H auptm anna, jako indyw i dualnego tw órcy, i naturalizm u jako ogólnego p rąd u . W zw iązku z tern pozostaje drugi zasadniczy błąd t. j. p o m i n i ę c i e o s o b i s t o ś c i t w ó r c y , będącej przecie ostatniem źródłem , spoidłem i w ytłóm aczeniem jego tw órczości, i w yłączenie t. z. nienaturali- stycznych dram atów , dla których au to r jedyną racyę w idzi w nie- konsekw encyi i chw iejności H auptm anna.
C hoćby ze stanow iska k u l t u r y d z i e ł o m przyznało się większą w agę, niż ich t w ó r c y , t o k r y t y k a w interesie czysto naukow ym w inna sięgnąć głębiej, do tej w łaśnie tw órczej osobistości.
W inę ow ych braków w znacznej m ierze po n o si m e t o d a autora, mająca w szelkie p o zo ry m etody ściśle objektyw nej, t. j. ograniczającej się do opisu i bard zo ostrożnych w niosków . O kazuje się jednak d o w odnie, że m etoda ta w zastosow aniu do żywych dzieł sztuki nie w ystarcza; tem bardziej, że mimo p o zo ry dom inuje w krytyce autora pierw iastek osobisty — niestety ! w złem teg o słow a znaczeniu. Tkw i on w pow ziętem z góry a n t y p a t y c z n e m s t a n o w i s k u autora do H auptm anna i płynącym stąd zjadliwym , niekiedy w p ro st niesm acznym to n ie ; p o w tó re w tern, że autor, chcąc nie chcąc, w krytyce swej w łasnem posługiw a się kryteryum , w yło- żonem w rozdziale IX p. t. „K unsttheoretische B eg rü n d u n g “ .
