j(lr(Y)',;l,(L 1J,,.- ;10/1uVJ
Ewa
Pragmatyzm czy szczery podziw dla „duszy Japonii"
- obraz Japonii w wybranych publikacjach polskich lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku
Obraz kultury jednego kraju tworzony przez ludzi z innego kraju, cz<;sto o odmiennej kulturze, od wielu czynników. By je w skrócie
si<;
antropologa Befu Harumiego:
Skoro, zgodnie z tym, czego uczy nas antropologia kulturowu,jeste!,my wytworami naszej kultury, Io wynika zarówno badac::, jak
i z nas, za odmienne kulturowe,
odmienne zainteresowania, odmienny sposób odmienne i odmienne .1pojrze11ie na .fwial. co mo::e inacej
i postrzega/ Io, co niegojest Chinami, c::y jakimkolwiek innym krajem.[. .. } Kiedy o„ kulturoll'ym " na o Japonii. tego terminu w mo:::liwie najszerszymjego ::11<1-
czeniu, to znaczy w jego znaczeniu klasyc::nym, które zawiera ws::elkie przejawy ludzkiego /lVorzenia. wszelkie proce.1y i ich rezultaty.
z hislorici c::y .1ysteme111 idei. 1
wymienione czynniki i na obrazu
Japonii tworzony w Polsce. W niniejszej pracy, która jest owocem
nad tym ciekawym i tematem, pokrótce
jak Polacy w okresie sobie co ich fascyno-
co i na co zwracali Za mi
wybrane publikacje z lat dwudziestych i trzydziestych, reprezentatywne dla domi-
wówczas nurtu w tworzeniu obrazu Japonii . Przedstawiano
wnim Ja-
w jasnych barwach, jej kulturowe które przez wieki
wiernie Japo1iczyc y. A.utorzy tych publikacji , zarówno ci m ani pr1.cz
13cfu Haruini. /-"m111 ell'vrk of A11aly.1·1.1· jw:I Othemesscs of Japa11. tt,stoncal a11d C1</t11rnl /nfl11ences on .lapanese Studies iii Te n Cm111tries, Judi cum . Mlinch~n 1 ')92, s. I~68 Ewa !'alasz- Rutkowska polskiego c7.ytclnika twórcy literatury Sieroszewski czy Umi11ski, czy ci mniej znani. Japonii po powrocie z tego od lcgkgo kraju, jak Banasi11ski czy Lubie11ski. fascynowali i jej
znaczenie ,.duszy Japonii" oraz jej ogromny na
i zac howania Japo11czyków, których niejednokrotnie stawiali za swo im rodakom. Celowo tutaj 7. analizy publikacji autorów lewicowych, którzy na patrzyli tak jak na inne kraje - przez pryzmat ideologii soc- jalistycznej czy komunistycznej , a opracowa11 takich ( co z powszechnego wówczas negatywnego stosu nku do wszelkich innych ideologii) niewicie.
tu wzmianki o Japon ii z prasy codziennej, które od- r~bnych , wnikliwych bada11 .
Na do km1ca XIX wicku Polacy nic m ieli ani
1.byt wiciu powodów, ani zbyt wiciu okazji, by
Przede wszystkim to z od Japonii, a nic
kontaktom biegu historii. Polska od XVIII wicku nic jako oficjalne a Japonia od polowy XVII wicku przez ponad
lat nic kontaktów z
w któ rej wzmianki o Japonii Piotra Skargi-
wydane po raz pierwszy w 1579 roku i wielokrotnie wznawiane.
Piotr Skarga jako jezuita i katolickiego bardzo
na Dalekim Wschodzie. Przez lat
jezuici pi sa li o Japonii, przede wszystkim jednak w mi sji swojego zakonu. Pod koniec XVI wicku Japonii stosunek do
czego sk utkiem i egzekucje wiernych.
on e po 1622 roku, kiedy to dokonano pierwszej egzekucji mi sjo narzy.
Szerok im echem w Pol sce w 1643 roku w Nagasaki
jezuity Wojciecha pierwszego Polaka, który do Japonii ' .
W XV III wicku do Po lsk i informacje nic z
a le one nadal bardzo ogó lne i wia,ygodnc' . Bardziej wia,ygodnc opisy na Daleki Wschód, a wraz z tym
.Japo nii . dopiero druga polowa XIX wicku . wówczas w Pol sce wspomni en ia polskich badaczy, którzy dotarli w okolice Japonii prze-
przez Syb ir, miejsce ich jak i tych picrw-
SZ)C h m. in. Benedykt Dybowski, - starszy brat
111a1"Sla lka Józefa Sieroszews ki. Szy mon Syrski i Jan
Kubary. tych drugich Karol hrabia Lanckoro11ski, Sapie ha, I fu go Zapa low icz i
1 ·11a et mors gloriose suscepta R. P. Alberti Mecinski. Kraków I(,<, I .
Zob m.in .: W. Lubkrisk i. S'wial we ws:ys1kich swoich .. okry.i/on\' ( 1740). czy Maurycy A. Beniowski. 1/isluria i osobliwych :dar:e1i, T. Lcbrun. Wars1.1w" I 797.
Pragmatyzm czy S7.Czcry podziw dla „duszy Japonii"_ .. _. _ _ _ 69 Znaczny wzrost zainteresowani a Po lski i liczby publikacji na jej temat' na XX wieku, w przeddzie11 i w trakcie wojny japo11sko-rosyjsk icj ( 1904 - 1905). Zrodzone wówczas Polaków uc zucie
sympatii do tego niewi elkiego kraju , który tak szybko
w kreowaniu obrazu Japonii przez lat.
pisali i mów ili o tym dwaj politycy, Józef i Roman Dmowski. którzy zamierzal i dla sprawy polskiej i w z tym odwiedzili Japonii/.
Podobne nastawienie do Japonii po I wojnic
i przez okres W wiciu publikacj ach
znaczenie „d uszy Japonii" i jej ogromny na Co
takiej postawy? Szczery podziw dla kultury czy
pragmatyzm d la pewnych, w tym politycznych.
celów?
Obraz Japonii w wybranych publikacjach polskich lat dwudziestych
Jak wiadomo, Polska po I wojnie i jako
dopiero pa11stwo w latach dwudziestych przede wszystkim
do swych granic, a utrzymania status quo i umoc-
nienia swej pozycji w Europie. Japonia natomiast w lata dwudzie ste jako
jedno z mocarstw miejsce w Lidze
Narodów, gdzie decydowano o sprawach w tym Polski .
Japonia co prawda nie w sprawy, które jej nie
i nie przeciwko innym mocarstwom, a szczególnie Wielkiej Brytanii. z bo od 1902 roku, sojuszem6,jednak prze-
Polsce w tym dziesi<;ciolcciu Zob. ,n.in .: A. Okszyc.Japonia Warszawa 1904, Posncr. Jap,111w . l',11is- two, prawo . Naukowa. Warszawa 1905. Juliusz Starkcl, Obra::ki:: .!n1w11ii . .. Ziarno·· . Warszawa 1'104. Sludnicki, ./aponia. Maniszcwski i Kydzicrski, Lwów 190-11 inne . S1.czt·g.ól y zob.: Ewa Paltis1-Rutkowska. Kontakty l'ofakrhv i Japm'ic::yków \I ' c:asie H 01 11y japmi.,·ko- rosyjskiej (/9().J - 1905). !'ilsudski i Dmowski "' Japonii . . .Japonica". nr 5/1 ')')5. s. (,5
8:l . Pur. : lloman Dmowski. b Oriente lux . . Wszechpolski". nr 9/190-1. s. <,52 1,5 ; : n1 I0/ llJ0-1. s. 7) 1 oraz Wada w Ji;<lr1.l.!jc...· wic1. lf'sjJfJf11111 <' 11UI , Ossolineum . \V rocl ;,1\\ l1)l), _
s. 11 7 18.1 .
I ~yl to l'ienrs:y 11klacl o S<>)11s:11}ll/Wfis~o-a11gic:lsk1111 (/)aiikkc11 -!".'ic:hil·:1-c/0 11w1 ). J,1plm i~1 l1 1.na la priorytet inlcrcsi,w brytyjskich w Chinach , a Wicika Brytania - _japot\sl..i ch w Korci . Oba l..1 a_1c sit; do zachowania w przypadku konniktu na tych terenach. Od na\\ ianu go. niczbt;dnc poprawki kilkakrotnie. J o 1921 r.
zob.: Ewa l'alasz-Rutk owska. i'olilyka Japonii wabec Polski 191 li - I ?.J I . .. No1umi'" . Warszawa I 998. s. 65 - 70.
70 Ewa
spra\'.' natury po lityc znej . któ re z bardzo
n1 ew 1e le. Pol~cy nadal darzyli Japo1'iczyków t1c zuciem sy mpatii . po wodem taki ego nastawienia. zgodnie 7. naszego jest natu- ra ln ym naszym przyjac ielem ". traktowanie Japonii za s;i_ju sznika w swsunkach wo bec Rosj i - Radzieckiego. Przyjacielskie z Ja-
dla trudnych stosunków
Po lsk i z je_j wschodnim Poza tym. wcdlt1g mnie, równic nic z naczenia „duszy Japonii" w wiciu publikac- j ac h lal d\\'t1dzic styc h przedstawienia Polakom, d0 picro S\\'e pa1i s1wo po okresie zaborów. tyc h cech którym J apo nia - zacofane. feudalne pm'1 stwo -
.Tak ie do Japonii nastawienia przez
Polaków w czasie wojny japo1i sko-rosyjskiej .
Eugeniu sz Banasiriski. doktor nauk ekonomicznych. prace o Japonii na podstawie bada1\ przeprowadzonych w Japonii , gdzie przebywa/
w lat dwudziestych jako pracownik Pose lstwa Polski. tam sprawami fin a nsowy mi i kon sularnymi . W jednej ze swych prac, .Japonia wspól- c:::esna. Sj;rnwo:::danie ekonomiczne, na podstaw ie licznych danyc h statystyc znych Polakom . mimo problemów szybki rozwój paiistwa j est dz ic;ki od powiedniej po lityce i staraniom narodu . tam m .in .:
.Id/i fakt. jeszcze 60 lal temu caloksz111/1 organi:acji pm1stll'Oll'ej .Ja11onii 1111 poziomie czasów f eudali::mu euro- p ejskiego. zaledwie w roku / 899 uko1iczo11a :::os/a/a rewizja trakwtów :: m ocars /wami i ;';e w ty m dopiero okresie zdobyc::e cyll'ilizacji i k11/111r_1· zachodniej - musimy stw1 d::isiejsz_i ·, i:: 1e mpo ro::1roju wszystkich dziedzin :':ycia Japonii nie 2najd11je ,u/powiednika w l,islorii :: pmistw. W p ól wieku .Ja1)(Jnia 1•0/rafila n ie 1y /ko na po:::iomir wielu w.1pólcze.rnych /H1l 1Stw /!,11ro1>.\'
i / lml'rvki. lee:: nowel pr:::eiry:':szyi: nieklóre spo.fród 11ic/1. R
\V sposó b bardziej wnikliwy. mniej naukowy, Stc_fan Lu- bic1·1s ki kt ó rv tam warszlat dywanów artystycznych I kilka lal,
\\.'raz z
~0 11,1 wiród ludzi, z dala od miasta . Bardzo c icka_wic przed- Po lakom o braz japoi'i s kicj kultury w Mifdzy W.w;hode111 a Zachodem.J uponia nu s tra::y , 1:::jf. fJus::a ,,;istyc;:110 N ipJH)IIU. z kultur,1 ~ac ho- du . w icie jej ce ch. kt ó re ni ego godne nic ty lko szczcgo lncgo
~,acunku . leu na~\~I Poza ty m s ir; - moi.c
l·u)!,·11111,/ 11,uwsii'is~ i . .latm11w ll'.,-,,,i/c:ern11 -'t"·,11rn:d"111ccfo110111ic:11e. MSZ. \Va1>1.awa I 'J28.
s. 3
Pragm~tyz m czy szczery podziw dla „du szy Japonii" .. 71
w nieco przesad ny i zby t patetyczny kulturowyc h
do c iekawej Ola zilustrowania autora
warto tutaj kilka fragm entów z tej
w kraju Slo,ica, klóre wschodzi, lal prawie szefr, w z mymi przyjaciólmi jap011skimi na polu przcmys/11 arlyslycz- nego, litera/wy, pedagogii i handlu - wróciwszy do ojczyzny,
pewne .vwiallo na i Yama/o w j ej
walce o hy t wobec 11rzewagi materialnej cywilizacji 'lachod11, 1u1 poste- runku swym - Azji (in/e/eklualnej i gospodarczej) - w boju z silami ziemi i pocbemi - i w /e11 sposóh ,h"'ich.
tak odmiennym serc - dw<ich .vwiat<>"' (wschodniej Azji i Europy), które si,:_ bez wzc,jemnego
„ 111a/powa11ia ". 0
{ ... ] o nich [cechach ludu Yamato; E. P.R .] krdli/o p ióro prawdziwego przyjaciela, kl<iry {. .. Io, co 110jistol- nirjsze - 11ajcie11111iejsze i najbielsze: nie na cieniach i cieniach. na celu przynies ienie Polsce, gdzie duch zachodniego ry- cers/wa jeszcze rycers/wa Wschodu -serce Japonii - Yamalo-110 kokom. mocno nad brzegiem Oceanu Spokojnego. 1w Azji, Wschodem i Zachodem - dwoma lak odmiennymi. a j ed-
nak 10
Rasa na pierwszym szczeblu jeszcze stoi (heglowska,. /eza "), 111v drugi s/anowimystopie,i ( .. anty/eza"), lecz do trzeciego (,.syn/ezy") zmie- winni.-imy i wpewne tak do niego nie mogli be=
do rasy, która, równic nie
biegunem naszej, musimy i w siebie to. czego nam (.1·;;czeg1ilniej l'olako111) tak bardzo braknie, mianoll'icie: solidamoH·.
=do/110H: do ko11ce111racji men/alnej i odenrnnia si, od c:vnu
(skulkówjego) , spokój i =ewn, lr:-
ny i (po (jednostki dla masy). 11
[ .. . } Rycerstwo Wschodu i Zachodu, 1.j. innymi - cala et_vku dwóch 1ych ras. Io dwie postaci lej samej twórczej. Tw11 -
z 1m111ej odwaga, z rod=imi
i Tu - w Europie, samodzielny, w boju zahartowany, pr:epe/11io11y i11dywiclualiz111. Król Artur, 1wid2 Rycerzy
Stefan Lubic1iski. Wschodem a Zachodem. Japonia 110 .wa:y ,l:j1. IJ11s:a 1111 s1_,c110
Nipponu. Warsza"a 1927. s. IO.
10 Ibidem, s. 11 - 12.
11 lhidcm. s. 203.
72 Ewa
( .. } Zawisza Czamy w maluczkich {. .. } Sobieski, zdoby- i Europy przed zalewem Turków,
i hufcem nieustraszonych pancernych husarzy. czim
w idea/ów wszechludzkich. ·
A tam - u stóp Fujiyamy - samuraj lub ronin" albo juki., Tógó13 bohatersko ojczyzny- wszyscy wier;1ie za
swych i panów, nie w ukochanej oblubienicy, lecz w cesarza, nie dla idea/ów, lecz za kraj swój[. .. ./ pchani uko- clwniem swej ziemi rodzinnej i przodków. 14
[ .. } jest w Wschodu przechowana tam przez wieki - latami po to ... . aby wraz z nami. zatrace1icami niejszo.foi
{ .. .} My wszyscy z Japonii owo przedziwne poc=uc ie miary, z przyrod<i owo poddanie ojcowskiej. dolm,r/ill"ej wladzv. 111ilofr dla dziecka, owo ukochanie i ,re w.cvstkim - umiarkowanie w w sztuce, milczenie tajemnicze.
przedziwne, symbolistyczne uogólnienia, niedopowiedzenia,
oraz formy strojne, odcieni, których my do.~trzec nawet nie [ . .]
wtedy, kiedy rasa anglosaska boczy na„ i prawdziwej Wschodem a Zachodem nie potrafi - Polska.
hardziej Europy na jej skraju opar/a niszczy- cielskim tej co szla od Uralu na zachód{. . .}. która
ojców chowa w sercu[ .. ], Japonii przyjacielsk<i stwo-
rzv /micuch. co pasmem i 1wtc/111ie
Ame1yki I wtedy. .. 7 zza szczy-
tu przeczystej gó1y Fuji opromieni nie ty lko Yamato, ole i wszy stkie narody tej z iemi, Wschodniej Azji - Nipponu pa1is/l1'0. z<,j(l.l'nieje jak latarnia nad morskim
WSC HODEM A ZACHODEM. jak 1110s1 z i ducha z budowany.' '
Autor do Lubie11skiego - Sieroszewski. etnograf
i pisarz. który pod ko niec
XIX
wieku jako ludów zamie_sz-a wolny czlow1ck, i\Jnow.
a .lapo1\czyków. Ko rcai"1czy ków i Chi1iczyków. na
Samu ra.i poLbaw iony pana. bezdomny.
~Iowa o Togo I lcihacbiró ( 1847 . 1914 ). markióe. admirale. który zasl ym\1 _jako glównodowo- d111cy llol) _japo,iskic_i podczas wo_in) z Ros_i,1: doradc~ wojskowvm cesa rza.
lbi ,km. s. 204 205 .
1' Ibidem. s. 205 207.
Pragmatyzm czy szczery pod z iw dla „duszy Japo11ii'1 ... 73 ten ostatni aspekt, dzi~ki któremu obraz Japonii dobrze odczytywany i pozytywni e od bierany w Polsce.
.. Wschodem a Zachode111" - ty m wspa11ia/y111, dalekim pomos- tem poprzez Pacyfik i Ocean Indyjski, dwóch wielkich kulturjes/
.lap1111ia. Ale !'o/ska Wschodem a Zachodem ", rów-
i historia jej skarbnicami
rozmaitych ras i cywilizacji. Te analogie zainteresowanie i te do niej sy mpatie, jakie od najdawniejszych czasów, nieledwie od Beniowskiego, w sercach i Polaków. 1•
Sieroszewski bardzo aktywnym propagatorem kultury Daleki ego Wschodu oraz poczytnym i pisarzem. W swych utworach
obraz Japonii- kraju nieustraszonych 1ycerzy i kobier· . w w tamtych czasach koncepcji tego kraju .
japoi'1skic i Japo11czyków. W ai1ykule
nym do zbioru o Japonii Zfa/i na .Japonia w w-
rysie, klimat,
i Komentarzy jest niewicie, ale z lektu1y pod z i-
ten kraj i jego
Prócz burz, tajfunów, ziemi, wybuchów wulkanów, i powodzi, lawin i skal, w Japo11ii jeszcze straszne i nie111niej straszne mmy {. . .}. Do niedawna
w niej krwawe wojny domowe oraz zemsta rodowa. A mimo to
Japo1kzycy przy lada dzieci. Nikt lepiej
od nich nie umie publicznych pochodów, uroczysto.fri. teatralnych przedstawie1i, iluminacji, wystaw kwiatowych {. .. } oraz innych przyjem- i zabaw, po na powietrzu i na Ile c udownej przyrody {. . .}. Ta p ogodajapo1,skich wnyslów i obyczajów. ta zdoi no.fr ich do wesolofri [. .. } t/u111aczy i 111ilych t·ech japmiskiej przyrody. '"
Mieszkaniajapo11skie w i hard:o /at11'o
i Japonki to pilnie codziennie; [. . .}. 11tr:y 111v- Bez wietrzenia i czysto.friwszystko w 1y 111 wilgotnv m
- ---
" Ibidem, s. 5.
" Sieroszewski 7.fa li na Biblioteka Polska. Warszawa 1923 . Pierwsze ,V\·Janic tt gu zbioru opowiadatl si~ prawdopodobni...: w l 9 1 Or. , ponil.!\\'azjcdn~1k w 1.na\\-ianc bt.:1.
popra\vck i uzupclnic1i ,v latach dwudziestych i trzydziestych. u1.nalmn .1c moi.naje wykor1.~
w niniej szej pracy.
11 Ibidem, s. I I.
74 Ewa
i klimacie [ . .] w ohyczaiach
wszystkich warstw. Jllpmiczyk codz ie11 raz z ra11a.
wielu i wieczorem. 19
Japo,iczycy konsekwentni, daleko
w11ioski z na pozór i nie przed
w dla sohie w ... 10
Czy Japonia pójdzie ku lepszym stosunkom nasze
e11roJJejskie teorie - tego nie wiem. Przypuszczam, nie, wbrew okrzycza11emu na.vladow11ictw11
oni, nie 11czenia u wszystkich, zawsze 11a ws:::ystko
Za mia st podsumowania wa1to teraz anonimowego ówczes- nego rece nze nta wymienionego zbi o ru który to, co
dla niniej szej pracy.
utworów Sieroszewskiego [ . .]jest wprosi JJierwszo- Zdolne one w duszach zarówno hart i i tkli- i kwia/11, jak i heroizm walki. Trag izm i czar istnienia. moc i wiecznie 11trzy 1111yqcy nad nico.l'ci zarówno j ednostki, jak i narody cale, przemawia z kart tej
Po dobnie pisali o Japonii inni polscy pisarze w ty m ok res ie.
Umiriski w dla W krainie
obraz tradycyj nej - w j ego - rodziny japoriskiej. Autor ni gdy nic w Japo nii i z I icznych za rów no hi storii ,
z wyczajów. itp. , ni e zapoznania z
poprzez prace mniej lub bardziej wiarygodnych badaczy tego kraju . Z jednak czu l. ta k jak Polakó w w tamtych czasac h,
oraz podziw d la Japo r\ czyków i dlatego swój wyidealizowany obraz
japori s kiej rodziny . przede wszystkim swoic h czy-
telnik ów na niekt óre zie cec hy pol s ki c h dz ieci i szczegó lnie
moc no szac un ek i do rodz iców. i odpow ic-
a Japoriczyk ów. posza nowa nie dla tradycji , skrom-
;iycia. Umiri s ki m .in .:
,,,
~li
' I
I riel em, s. 22.
Ib idem. s. 31 . lhidcm. s. 4 1.
L katalof!u Spt", lki Nakladow~i .. Ksiqika" w Krakowi<:. [w:[ Sieros,.cwski. Na /la /ci,, 11'.1 , h,id . . ,Ksi~ika"'. Kr aków. s. 24.
Pragmatyzm czy szczery podziw dla „duszy Japonii".. . 75 Male dzieci w Europie nie dla osoby starszej nic cieka-
wego. i .1'pi(i oto ich do trzeciego roku
W Japonii dzieci i ale 11ie i 111 e
tak jak u nas - fo1ialo miodzie±
sprawuie wzorowo. Na szuka/by.{: tego kroju
niegrzecznych swoich towarzyszy, im
na wszelkie iwe sposoby, nie nawet
od ra11a do wieczora. O, takie dzieci to rzadkie li' kraju
S/01,ca; prawie wszystkie uspo-
sobieniem, w wymaganiami.
rodzice nie nigdy, nie do tego powodu
i sami przez nie kochani, ta milou nie objawia {. .. } lecz bo czynami.13
Nie ma po prostu dzieci grzeczniejszych dziecijapm1skie:
bez szemrania, co im nie nie
A co - nie nie cicho,
nie wzajemnie, a rodziców 11ad ±ycie.
ich jest im na dob robyt i spoczynek.
Nie ma nic hardziej jak ta wzcyemna rodzicami a w Japonii. 14
prac na temat Japonii. które w Polsce w latach dwudziestyc h, nie nie sposób je wszystkie. nawet pokrótce . W
z ni ch obraz Japonii ma podobny koloryt. podziw dla kultury i szacunek dla spolec zeri stwa. które tak wiernie krajowi i kultywuje trad ycj e.
Obraz Japonii w wybranych publikacjach polskich lat trzydziestych
Pod ob ny obraz Japonii w wielu polskich publikacj ach w lata ch trzydziestych, lic zni ejsze ob u paristw na arenie 111 ii;d1.y- 11arodowcf~ Japonii znaczni e wii,:ccj mi ejsca, szcz\:g,óln ic na lamach prasy. Nic ge neralni e stosunek Polaków do Japo1'1ez) ków.
mim o krytyki tego kraju ze strony par'1stw e uropejskich i Sta nów
Wla<lyslaw Umi1"1ski , ll' krai111e Gebethner i Wolf, Warsza\\a 1'!2~. s I~.
lbi<lem, s. 26 --27.
to 111.i n.: sprawa incydentu 11· Lidze Narodów. Japonii Jo pr1, lc\- czcnia Pol ski do paktu antyko minternowsk iego, sprawa podniesienia obu poselstw do r,rng, ambasad. mediacja Japonii wobec sii; stosunkóll' po lsko-nicmi cck1ch i inne . Szczqi,,Iy 1.nh .: 1-:ll'a !'alasz-Rutkowska. l'o/if_l ·ka . . op.cit.. s. I no 1
n
76 Ewa
Zjednoczonyc h z coraz bardziej agrcsyjcj polityki Japonii w Man- oraz w Ch inach. W Pol sce, szczegó lni e w drugiej lat trzydziestych, w z stosunk ami za rów no ze wschodnim . jak i zachod- nim publikacje. których autorzy nadal kreowa li pozy tywny obraz Japonii . Nadal tradycyj ne japo1·1skicj kultury. które
w z kultury Zachodu
li cznym wyzwani o m ówczesncgo
Wspom nia ny dr Eugen iusz Banasii1ski w 193 1 roku, w z kcin-
tl1ktcm _japo1\sko-chi1\skim wydal .Ja-
11011ia - Afandf:uria. Studium polityczno-ekonomiczne. w któ rej w sposób rzetelny.
na podstawie wiarygodnej i bogatej literatury tematu, ale bez komen- tarzy i ocen, stosunków politycznych w tym rejonie, przyczyny za interesowa ni a Japonii Chinami, hi storyczny nimi a Man- Z pracy jednak przebija ton sympatii autora do Japo1\czyków.
a jego do Pisze tam m.in.:
Chiny liczy!v najwidoczniej, :::e 1y walizacja pw,stw ohcych,
:,i=drosny m okiem na w Chinach któregokolwiek
: 111ch, po:woli im.jak Io niejednokrotnie miejsce w historii Chin.
na H'.)',l!"IJ IH'Clnie tej l)'Walizacji przeciwko Japonii. Nie jednak
11 · .nrej taktyce agresywnej tego momentu psycholor,iczner,o, ponad
ws:elkim i i moralnymi ,g-óruje „prawo do =:ycia
narodu ... k11jre w odniesieniu do narod11 jap01iskiego
jego z okr esu restauracyjne?,o,je1;0 i
nad d::wig nieciem wielkich Dalekiego Wschodu z prvmityw-
nvch fo rm =:ycia na cywili:acxjne i jep,o
bohaterskim porvll'em w obronie wlasne?,O ,. byi· albo nie 11• / 90-1- 1905 roku. Prawa ter.o nie wvrzeknie Japonia za
ofiar, czego dowodem j est i entuzjastyczne poparcie, jakie akcja inlerwencyjna wojsk jap011skich w ;:.na/a;;/a w opinii ca/ego spolec;;e1istwa japoriskie}!,O. 16
po lity ki Japonii w jako znacznie bard z iej pod- pub licysta Ja n Fagot. W pracy Oblicze Japonii 111 .in .:
,\lmul::11k110 11r:e: c:as : 11c111e hy lo : hmu(1·tów. za111ies:kal vc/1 11· górach. k1rjr:y grab ili kraj. W okresie dmrnego re:::i11111 wojskm rep,o 11a11·et :::0l11ier::C! 1mjska reg11/arnc?,o uprall'iali bandytyzm { . .}. Lic:lw
•r, t:ug,tnitisz Japonia - 1\/and:. uria. S/11(/rum polityc:no-eku11omic:11e. \V)dnwniclwo fn slyllllll Wschodniego. Wars1.awa 19.1 1. s. I :\7 I :\8.
Pragmatyzm ery szczery podziw dla „duszy Japonii" .. 77
bandy tów w pewnych okresach 200 OOO. Jednak::e olb- rzymie ze strony japo1iskich i
bandytów pod koniec 1935 r. do ok. 20 000.27
U1worze11i,: nowego pwistwa [. .. ] dodatnio ,w na Dalekim Wschodzie. Przyczyni/o do- datnio poprawy gospodarczego kraju. Na koniec 1936 r.
inw<!slycje Japonii w oszacowane na ok. 2 928 7 I 6 OOO jenów. Cyfi:v le nie inwestycji dokonanych przed incydenlem man- im. Gdyhyfo1y chcieli cyfry z okresu przed incydentem, imves-
tycje w ,w co najmniej 3 400 OOO OOO jenów.
Ten ogromny stworzy/ dla gospodarki
w Mwu:l::uk 1.10.'"
Poza tym w tej samej pracy Fagot wyidea li zowany obrazjapo1i-
skicgo w którym tak odgrywa kobieta-matka. wzorowo
swoje dzieci, gotowa rodzinie oraz cala rodzina, której
jest i przodkom"29.
stosunek do wojskowej , która stanowi dla ni ch
zaszczyt"30, jeszcze, bardzo i poczytu-
je sobie za gdy dl a dobra kraju'·11
. O „duszy sam uraja" i duchu bojowym jednak przede wszystkim Antoni który w latach 1930-I 935
w ataszacie wojskowym przy Poselstwie RP w Tokio, a w wolnych chwilach
zasady bushido, zbrojnych . to wnikli-
wiej inni dotychczasowi badacze ze na
Ciekawy i bardzo obraz „duszy Japonii" w pracy Sa111uroje.
tam polskiemu czytelnikowi nie bez
japo1\skicgo rycerstwa. Oto najciekawsze fragmenty :
{ .. } samuraje wywarli na ca fy naródjap01iski przetrwa/ do dzisiaj i objawia nadal w psychice i obyczajach narodowych,
zasadniczy spójni moralnej, zwanej„ duchem staro-
japo1is kim " - Yamato-damashii. [. .. } dawnej „ dro?,i samu- raja" stal przede wszystkim [. .. ] [W wojnic z
E.P.R.] w warto.fr hojowa Nippo1111. Nie
" Jan Fagot. Oblicze Japom i, lnslylul Wydawniczy .. Rcnaissancc··. Warszawa 1938. s. 16 7 - 168.
" Ibidem. s. 169.
" Ibidem, s. 65 .
'°
Ibidem. s. 15.~I Ibidem, s. 19.
78 Ewa
n11a zjawiskiem hislorycznie niespodziewanym, lecz /ogic=nym kul/u cnól bojowych. lak wy.rnko poslawionych przez sa111urajów. 31
{ . .] Dzisiejs=a Japoniajesl mocarslwem nowoczesny m. f. . .]
Japmiczyq, i dos/osowali do swych polrzeb
Zachodu. nadal swego ducha naro-
dowego f . .]. 33
W pracy wyczuwa podziw i szacunek dla
tradycji i morale japo1\skicgo. takie cechy jak:
odwaga, i ojczyzny, one szczególnie dla
Polaków w tamtym okresie, kiedy stosunki z Niemcami
wybuchem wojny. Na zakoriczenie pracy
f. ..
J
Na d=isiejszym Dalekim Wschodzie widzimy zbrojne z111aga11ia si~d,rn narodów, klóre - na lej samej ku/lurze - c;;yi11.1' niemal biegunowo odmiennym. Z jednej slrony Japonia - mocars/wo jedno;; pier- wszych w naród inne; rasy, k1ó,~v dal sobie rad,: z przysll'o- j<'niem malerialnej cywilizacji Zachodu [. . .]. Napr=eciw Chiny - raczej na=wa geograficzna pa,istwo [. . .]. Nasuwa pylanie, dlaczego najbard=iej liczebny naród na 1wórca najslarszej z ocala/ej kuli ur.
nie mo=e narodowi znacznie m11iejszem11 i mlodszemu1 / . . . /
.Japo,iczycy mmriali: .. Hana-wa sakura, hi/o-wa bushi··. c=yli . .jak w.fród kwimów króluje lak w:iród ludz i samuraj". i11ac=ej brz111i podobna w chiliskiej narodu: .. Nie róh gwo::-
dzia z dobrego ani z dobrego [ . .] w Ja-
/JOllii czlowiek kwialem 11arod11. w Chinach za.(;
11'/ko 11ogardza1111111
Faklemjesl. =e swemu ::olnierzowi Japonia \I'
dzie narodów .1'wiala i dzi.i jego ramieniem i jego sercem 1rpro H·ad:a 11 · czv1110. co czv 11ies/11sz11ie nie tv/ko ::a spu111·, .nr-ego hy/11. ale i za s11:oje dziejowe pos/m111icl\l'0 11a Dalekim Wsclwd:ie . ,.,
nic jedynym autorem. który w swy m obrazie Japon ii szczcgól- nr c
wyra
il pozycj<;japor\skicgo i jego zwi,1zck z ,a 11111 rnjów ··. W ario tu jeszcze Józefa Jak óbkicwicza. lekarza Inika. kt ó r_v wi cie lat na Syberii i na lat dwudzics1yc h ud zral
:: /\ 1H<1111 S1t·•~. 11c1_,J.. . SamuraJe . \\ 'a1 s/ a\\a 1<>39. s . 48 .
I hi dcm. s. 62 . I h1dclll. ~-71 72 .
Pragmatyzlll czy szczery podziw dla .. duszy Japonii" .. 7')
w repatriacji polskich dzieci . które pomoc w Japonii. W Uyka 1ycerska .Japonii wybrane z historii japor'lskiego rycerstwa, a w zakor\czeniu pozy- tywnych cech charakteru Japor\czyków wynika ze ich
z dawnym kodeksem samurajów.
111,ly wy bushidó 11a rozmaite ll'arst111y spolec=e1is1w".
111idzi111y jak szerokie ono za/oczy/o kolo i jak wielkie zaraze m mia/o wp(vwy,jak potrafi/o nawe/ pewien rodzaj zbiorowego pocz11cia odpowiedzialno.ici i s11111ienia. W tej siw/i bushidri ohejm1,je calv nar()d jap01iski i zro=u111ialy 111 slaje sami
bushidd NARODU
Przerost pocz11cia uprawnie,i w f:uropie i przerost indywidualnych ambicji o pewnym charaklerze stanowi
kullwy europejskiej. W .Japonii jej kull11ry stanowi przemsl dziedziny i powinno.ici. Ta w/a.foie cecha
wielki wzrost =biorowej japmiskiej i f" ·=y- c;;ynia do spoisto.ici .1polecz11ej. "
Jak tu tylko wybranymi publikacjami kilku
zaledwie autorów na temat Japonii w latach dwudziestych i trzydLics- tych. Celowo prace pionierów japonistyki polskiej - profesorów Jana Jaworskiego i Witolda czy znanego wówczas dziennikarza Aleksan-
dra one bowiem na omówienie.
Tc natomiast prace, które mi za
powszechne wówczas nastawienie Polaków do Japonii.
tego nastawienia. a temat obrazów Japonii tworzonych w publikacji polskich w omawianym tu okresie, podziw dla „duszy Japonii". on z szacunku i czystej sympatii do czyków, którzy dzi1,?ki poszanowaniu tradycji, do kraju, w pracy swój niewielki, od reszty kraj.
w mocarstwo nic z aulorami
czysty pragmatyzm , nie tworze nia taki ch
obrazów Japonii jedynie z czystego podziwu . Tworzony w ten sposób obraz 111 ial ecie edukacyjne: w latach dwudziestych - zach~ca.: do tworzenia dla dobra i odrodzonego dopiero kraju, w latach trzyd ziestych - pomóc w niedopuszczeniu do utracenia tego, co zdoby1e
i w ochronieniu pai'lstwa przed
H Józe f Jakóhkicwicz. t:·1yka ,~rcerxko Jaµoni1. 1937 . s. 2,1 2.::;
