Spekulacja czy inwestowanie?

(1)

Spekulacja czy inwestowanie?

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 10, 637-649

(2)

STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 10

JUDYTA PRZYŁUSKA

S P E K U L A C J A C Z Y I N W E S T O W A N I E ?

WSTĘP

S p e k u lo w a n ie j e s t z ja w is k ie m p o w s z e c h n y m , c h o c ia ż n a c o d z ie ń p r z e z w i e lu lu d z i n ie z a u w a ż a ln y m . L u d z ie n ie z d a ją s o b ie s p r a w y z te g o , że k a ż d a d e c y z ja w y b o r u t o p e w ie n r o d z a j s p e k u la c ji, a lb o w s t y d z ą s ię d o te g o p r z y z n a ć , że s p e k u lu ją . P o w o d e m te g o d r u g ie g o je s t o g ó ln ie p a n u ją c e p r z e k o n a n ie , o p e jo r a t y w n y m z n a c z e n iu t e r m in u „ s p e k u lo w a n ie ” , k t ó r y k o ja r z y s ię z c z y m ś n e g a ty w n y m , n ie u c z c iw y m , c z y te ż z ja k ą ś m e t o d ą m a n ip u la c ji. T y m c z a s e m w w a r u n k a c h g o s p o d a r k i r y n k o w e j, w o b lic z u lic z n y c h u n o r m o w a ń p r a w n y c h , z ja w is k o t o je s t p o z y t y w n e , a n a w e t p o ż ą d a n e , g d y ż je s t t o r o d z a j a k t y w n o ś c i e k o n o m ic z n e j s p r z y ja j ą c e j z je d n e j s t r o n y o s ią g a n iu z y s k ó w , a z d r u g ie j n ie s te ty , p o n o s z e n iu s tra t. P o d e jm o w a n iu d e c y z ji t o w a r z y s z y r y z y k o z m ie n n o ś c i z d a rz e ń , a n a ra ż e n ie s ię n a r y z y k o p o w s ta je w s z ę d z ie ta m , g d z ie a k t y w n o ś ć p o w o d u je p o w s ta w a n ie p o t e n c ja ln y c h k o r z y ś c i lu b s tra t, k t ó r y c h n ie m o ż n a p r z e w id z ie ć 1. W ią ż ą c r y z y k o ra c z e j z w y b o r e m , a n ie z p r z e z n a c z e n ie m , p o t w ie r d z a m y je g o n ie r o z e r w a l n y z w ią z e k z c z a s e m . M o ż n a n a w e t s ta w ia ć te z ę , że n a tu r ę r y z y k a k s z t a łt u je h o r y z o n t c z a s u 2. C e le m a r t y k u ł u je s t w s k a z a n ie a k t y w n o ś c i p o ls k ic h in w e s t o r ó w n a r y n k u k a p it a ło w y m , w y ja ś n ie n ie p o ję c ia s p e k u la c ji i z a c h o w a ń s p e k u la c y jn y c h o ra z p r z y b liż e n ie w y b r a n y c h s tr a te g ii in w e s t y c y jn y c h n a r y n k u in s t r u m e n t ó w p o c h o d n y c h . 1 C . A r t u r W i l l i a m s J r . , M i c h a l e M i c h a l e . S m i t h , P e t e r C . Y o u n g , Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m a u b e z  p ie c z e n ia , W a r s z a w a 2 0 0 2 , s . 2 8 2 W . T a r c z y ń s k i , M . M o j s i e w i c z , Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m , W a r s z a w a 2 0 0 1 , s . 1 2

(3)

Z n a jo m o ś ć m e to d n ie z a w s z e d a je p o ż ą d a n y r e z u lta t, d la te g o o b o k w ie d z y t e o r e ty c z n e j p o d k r e ś lo n o z n a c z e n ie u p o r u , d y s c y p lin y i d o ś w ia d c z e n ia . B o w ie m , n ie k a ż d a s p e k u la c ja p r z y n o s i z y s k i z t y m n a le ż y się u m ie ć p o g o d z ić .

Definicja spekulacji i inwestowania

W i e l u a u t o r ó w r ó ż n ie d e f in iu je p o ję c ie s p e k u la c ji, a le t a k n a p r a w d ę t o is t o t a s p e k u la c ji w ią ż e się z p o ję c ie m r y z y k a . S ło w n i k e k o n o m ic z n y p o d a je , że „ s p e k u la c ja t o t e c h n ik a w y k u p u , p r z e t r z y m y w a n ia i o d s p r z e d a ż y d ó b r lu b w a lo r ó w w c e lu w y c ią g n ię c ia k o r z y ś c i z f lu k t u a c ji ic h c e n y ” 3.

W s ło w n ik u W . K o p a liń s k ie g o z n a jd z ie m y in f o r m a c je , że : „ s p e k u la c ja t o ( r y z y k o w n e ) t r a n s a k c je h a n d lo w e o b lic z o n e n a ( w y s o k i) z y s k ze s p o d z ie w a n y c h z m ia n w c e n a c h , w z a o p a tr z e n iu r y n k u , m e to d a c h p r o d u k c ji it p . ; a b s tr a k c y jn e t e o r e ty c z n e d o c ie k a n ie ( z w ła s z c z a w p r z e c iw ie ń s t w ie d o r o z w a ż a ń p r a k t y c z n y c h ż y c io w y c h a lb o d o d z ia ła n ia ) . 4 N a to m ia s t in w e s t o w a n ie je s t p r o c e s e m u d o s tę p n ia n ia k a p it a łu f in a n s o w e g o . P o d m io t p o d e jm u ją c y d e c y z ję o in w e s t o w a n iu d e c y d u je u p r z e d n io j a k ą c z ę ś ć k a p it a łu p r z e z n a c z y n a c e le k o n s u m p c y jn e , a j a k a s t a n o w ić b ę d z ie o s z c z ę d n o ś c i, z k t ó r y c h c z ę ś ć m o ż e z a in w e s to w a ć . A z a te m , in w e s t y c ja t o w y r z e c z e n ie s ię b ie ż ą c e j k o n s u m p c ji n a rz e c z p r z y s z ły c h ( k r y t e r iu m c z a s u ) i n i e p e w n y c h ( k r y t e r iu m r y z y k a ) k o r z y ś c i5. Z d e f i n i c j i w y n ik a , że in w e s t y c ja je s t z a a n g a ż o w a n ie m o k r e ś lo n e j k w o t y p ie n ię d z y n a p e w ie n o k r e s t a k , a b y w p r z y s z ło ś c i o t r z y m a ć j e j z w r o t k o m p e n s u j ą c y in w e s t o r o w i c z a s , w k t ó r y m p ie n ią d z e b y ł y z a a n g a ż o w a n e , p r z e w id y w a n y w s p ó łc z y n n ik i n f l a c j i o r a z r y z y k o in w e s t y c ji. A n a lo g ic z n ie , d e f in ic j a in w e s t y c ji o b e jm u je w s z y s t k ie j e j t y p y . W e w s z y s t k ic h p r z y p a d k a c h in w e s t o r a n g a ż u je z n a n ą d z iś s u m ę p ie n ię d z y w in w e s t y c j ę o o c z e k iw a n y m w p r z y s z ło ś c i z w r o c ie , k t ó r y p o d w y ż s z y d z is ie js z ą k w o t ę 6.

W g o s p o d a rc e r y n k o w e j s p e k u la c ja n ie m a p e jo r a t y w n e g o z n a c z e n ia , je s t r a c jo n a ln y m z a c h o w a n ie m e k o n o m ic z n y m . J e s t w a ż n y m i w w ię k s z o ś c i p r z y

3 Bernard & C o lli, S ł o w n ik e k o n o m ic z n y i f i n a n s o w y

,

Książnica, Katowice 1994, s. 153

4 W. K opaliński, S ł o w n ik w y r a z ó w o b c y c h i z w r o tó w o b c o ję z y c z n y c h

,

W ydaw nictw o M uza S.A., Warszawa 2000, s. 468-469

5 K . Jajuga, E le m e n ty n a u k i o fin a n s a c h , PW N , Warszawa 2007, s. 12-13.

6 F. K . R e illy, K.C. Brow n, A n a liz a in w e s ty c ji i z a r z ą d z a n ie p o r tfe le m , PW E, Warszawa 2001, s. 29.

(4)

J U D Y T A P R Z Y Ł U S K A

S

p e k u l a c j a c z y i n w e s t o w a n i e

?

639 p a d k ó w u ż y t e c z n y m e le m e n te m u k ła d u s a m o r e g u la c ji g o s p o d a r k i. 7 J e s t e le m e n t e m g r y r y n k o w e j i k a ż d y in w e s t o r w y k o r z y s t u je m o ż liw o ś c i d a n e g o r y n k u , a b y z w ię k s z y ć d o c h o d y z z a in w e s to w a n e g o k a p it a łu . T r a d y c y jn e o k r e ś le n ie s p e k u la c ji, p o jm o w a n e ja k o o s ią g a n ie k o r z y ś c i w y łą c z n ie z r ó ż n ic y c e n , je s t je d n a k z b y t r o z le g łe , g d y ż p r a k ty c z n ie o b ję ło b y w s z y s t k ie tr a n s a k c je te g o r y n k u . I n s t r u m e n t y f in a n s o w e n ie m a ja w a r to ś c i u ż y t k o w e j, ic h w a r to ś ć w z r a s ta je d y n i e z a s p r a w ą c e n y k s z ta łto w a n e j p r z e z r y n e k . P o ś r e d n io in s tr u m e n t y fin a n s o w e o d p o w ia d a ją p e w n y m z ja w is k o m i w ie lk o ś c io m f iz y c z n y m . W z r o s t o w i k u r s u a k c ji s p ó łk i p o w in n y to w a r z y s z y ć le p s z e w y n i k i p r o d u k c y jn e i e f e k ty w n o ś ć , w z r o s t c e n y in s t r u m e n t ó w d łu ż n y c h p o w in ie n b y ć z w ią z a n y z p o z io m e m w ia r y g o d n o ś c i w ie r z y c ie la . P e w n e o p e r a c je n a p a p ie r a c h w a r t o ś c io w y c h u z a s a d n ia n e s ą w z r o s te m w a r to ś c i o d p o w ia d a j ą c y c h im d ó b r , w ię c n ie b y ł y b y s p e k u la c y jn e . W k r ó t k i m o k r e s ie z w ią z e k s fe r y f iz y c z n e j ze z m ia n a m i c e n in s tr u m e n t ó w f in a n s o w y c h je s t n ie d o s tr z e g a ln y . Z a s p e k u la c ję n a r y n k u f in a n s o w y m m o ż n a w ię c p r z y ją ć z a jm o w a n ie k r ó t k o o k r e s o w y c h , o b a r c z o n y c h r y z y k ie m , o t w a r t y c h p o z y c ji n a in s tr u m e n ta c h , b e z z w ią z k u z p o w ią z a n y m i p r o c e s a m i f iz y c z n y m i8.

Zachowania spekulacyjne i inwestycyjne

Ź r ó d łe m z a c h o w a ń lu d z k ic h je s t ic h z r ó ż n ic o w a n e n a s ta w ie n ie d o p o d e j m o w a n ia r y z y k a . B io r ą c p o d u w a g ę te s k ło n n o ś c i m o ż n a d o k o n a ć p o d z ia łu n a :

- u n ik a ją c y c h r y z y k a , - n e u t r a ln y c h w o b e c r y z y k a , - lu b ią c y c h r y z y k o .

O s o b y u n ik a ją c e r y z y k a s ą s k ło n n e p o ś w ię c ić c z ę ś ć s w o ic h z a s o b ó w , a b y t o r y z y k o z m n ie js z y ć . O s o b y n e u tr a ln e w o b e c r y z y k a n ie z w r a c a ją u w a g i n a s to p ie ń r o z p r o s z e n ia m o ż l iw y c h d o o s ią g n ię c ia w y n ik ó w , a d e c y z ję o r o z p o c z ę c iu g r y p o d e jm ą je d y n i e w t e d y , k ie d y sza n se n a o s ią g n ię c ie z y s k ó w p r z e w a ż a j ą. Z k o l e i o s o b y , b io r ą c e n a s ie b ie r y z y k o , o c z e k u j ą w z a m ia n o s ią g n ię c ia p o n a d p r z e c ię tn y c h k o r z y ś c i. N ie p e w n o ś ć m o ż e m ie ć is t o t n y w p ł y w n a lu d z k ie z a c h o w a n ia , a w s k ra j - n y c h p r z y p a d k a c h m o ż e p r o w a d z ić d o p e w n e g o r o d z a ju b lo k a d y lu b z a n ie c h a -7 A. Sopoćko, R y n k o w e in s tr u m e n ty f in a n s o w e , PW N , Warszawa 2005 s. 17. 8 A . Sopoćko, S p e k u la c ja . S k a la z a g r o ż e ń g lo b a ln e j i lo k a ln e j r ó w n o w a g i m o n e ta r n e j, Studia Ekonomiczne, nr 3/2006.

(5)

n ia d z ia ła ń . J e s t t o is to tn e z w ła s z c z a , g d y g r y n a g ie łd z ie p o d e jm u je się p o c z ą t k u ją c y in w e s t o r . P o d e jm o w a n ie d e c y z ji w w a r u n k a c h n ie p e w n o ś c i je s t z a te m , n i e w ą t p liw ie p ie r w s z y m n ie o d z o w n y m k r o k i e m w k ie r u n k u k o n t r o lo w a n ia r y z y k a . Z a le ż n o ś ć tę o b r a z u je ta b e la 1. Z a k r e s i r o d z a j in f o r m a c ji n a t e m a t c e c h r y z y k o w n e g o p o s u n ię c ia m a ją is t o t n y w p ł y w n a z d o ln o ś ć p r o g n o z o w a n ia s k u t k ó w p o d e jm o w a n y c h d z ia ła ń .

I n w e s t o r a m i p r z y j ę ło s ię n a z y w a ć t y c h , k t ó r z y k u p u ją t y p o w e d o b r a k a p i t a ło w e , t a k ie j a k u d z ia ły w p r z e d s ię b io r s tw a c h , n ie r u c h o m o ś c i c z y o b lig a c je . W te j g r u p ie m o ż n a w y r ó ż n ić o s o b y , k t ó r e d o k o n u j ą tr a n s a k c ji lic z ą c n a w y n ik a j ą - ce z n ie j d łu g o o k r e s o w e k o r z y ś c i9.

T abela 1. Poziomy niepewności

Poziom niepewności Rezultaty W nioski

Brak niepewności, czyli pewność

mogą być przewidziane z bardzo dużą dokładno ścią

Oznacza to przekonanie, co do poprawności przewidywania, czyli rezultaty działań nie pozostawiaj ą wątpliwości Poziom 1 (niepewność obiek tywna) są przewidywalne, a prawdopodobieństwa są znane

Dotyczy sytuacji, dla których przewidziane zostały scenariusze m ożliw ych zdarzeń i znamy prawdopodobieństwo ich wystąpie nia Poziom 2 (niepewność subiek tywna) są przewidywalne, lecz prawdopodobieństwa nie są znane

Dotyczy sytuacji, w której pom im o rozpo znania m ożliw ych do zaistnienia sytuacji lub zdarzeń nie ma pewności co do praw dopodobieństwa ich zajścia

Poziom 3 (ryzyko)

nie są w pełni przewi dywalne, a prawdopo dobieństwa nie są znane

N ie ma pewności co do cech potencjalnych zdarzeń, które nie zostały w pełni określone

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Williams, Smith, Young, ’’Zarządzanie

ryzykiem a ubezpieczenia” Warszawa 2002, s.35

P o z a n i m i is t n ie j ą ta k ż e c i, k t ó r z y o b r a c a j ą w a lo r a m i k a p it a ło w y m i w y łą c z n ie d la w y k o r z y s t a n ia k r ó t k o o k r e s o w y c h z m ia n t y c h d ó b r , w c e lu o s ią g n ię c ia s z y b k ie g o z y s k u . T y c h , n a z y w a s ię g r a c z a m i g i e łd o w y m i lu b s p e k u la n ta - m i 10. Z a c h o w a n ia s p e k u la c y jn e w y m a g a j ą p o łą c z e n ia in s t y n k t u i p o m ia r u , g d y ż

9 A . Sopoćko,

Rynkowe instrumenty finansowe,

PW N , Warszawa 2005, s. 57.

10 A . Sopoćko,

Rynkowe instrumenty finanowe,

Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania

(6)

S

?

641 t r u d n e i o b a r c z o n e d u ż y m r y z y k i e m s ą d e c y z j e p o d e j m o w a n e w w a r u n k a c h n i e p e w n o ś c i 11. N a r y n k u k a p i t a ł o w y m s p e k u l a c j ą j e s t z a k u p a k t y w ó w f i n a n s o w y c h w c e l u i c h o d s p r z e d a ż y t a k , a b y u z y s k a ć p r z y c h o d y w y ż s z e n i ż z i n n e j l o k a t y . P r z e d m i o t e m s p e k u l a c j i m o ż e b y ć o b r ó t w a l u t a m i ( w t e d y j e s t o n a o b l i c z o n a n a z m i a n y k u r s ó w w a l u t o w y c h ) i o b r ó t p a p i e r a m i w a r t o ś c i o w y m i ( a k c j a m i ) . W o s t a t n i c h l a t a c h s z c z e g ó l n i e p o p u l a r n e s t a ł y s i ę i n s t r u m e n t y p o c h o d n e ; k o n t r a k t y t e r m i n o w e , o p c j e , c z y p r o d u k t y s t r u k t u r y z o w a n e 12. I n w e s t o r z y k o n c e n t r u j ą c y s i ę n a i n w e s t y c j a c h k r ó t k o t e r m i n o w y c h o p i e r a j ą s i ę n a s t r a t e g i a c h b i e ż ą c e j a n a l i z y k o n i u n k t u r y r y n k u i w y k o r z y s t a n i u k a ż d e j , n a w e t n i e w i e l k i e j z m i a n y c e n d o p o d e j m o w a n i a d e c y z j i k u p n a - s p r z e d a ż y p a p i e r ó w w a r t o ś c i o w y c h z z y s k i e m . S p e k u l a n c i o p e r u j ą g ł ó w n i e n a r y n k u i n s t r u m e n t ó w p o c h o d n y c h , b a r d z i e j r y z y k o w n y c h , l e c z u m o ż l i w i a j ą c y c h u z y s k a n i e w k r ó t k i m c z a s i e w y s o k i c h d o c h o d ó w , a l b o p r z y n o s z ą c y c h o g r o m n e s t r a t y . P r z e p r o w a d z a j ą c y t r a n s a k c j e s p e k u l a c y j n e n a r y n k u i n s t r u m e n t ó w p o c h o d n y c h s p e ł n i a j ą f u n k c j e : - p r z e j m o w a n i a o d p r z e p r o w a d z a j ą c y c h t r a n s a k c j e z a b e z p i e c z a j ą c e r y z y k a , k t ó r e g o p r a g n ą p o z b y ć s i ę z a b e z p i e c z a j ą c y ; - p r z e p r o w a d z a j ą c t r a n s a k c j e s p e k u l a c y j n e u w i d a c z n i a s i ę e f e k t y w n o ś ć t w o r z e n i a c e n y , p o n i e w a ż p o p r z e z s p r z e d a ż i k u p n o s p e k u l a n c i p o w o d u j ą , ż e c e n y o d z w i e r c i e d l a j ą s y t u a c j ę e k o n o m i c z n ą i n s t r u m e n t u b a z o w e g o , ( j e ś l i b i e ż ą c a c e n a t e r m i n o w a d o b r z e p r z e w i d u j e p r z y s z ł ą c e n ę g o t ó w k o w ą i n s t r u m e n t u b a z o w e g o , p o z w a l a t o r y n k o w i n a e f e k t y w n ą a l o k a c j ę i n s t r u m e n t u b a z o w e g o ) ; - t r a n s a k c j e s p e k u l a c y j n e p o z w a l a j ą n a t w o r z e n i e p ł y n n o ś c i t e g o r y n k u , p o z w a l a j ą j e d n o c z e ś n i e n a z m n i e j s z e n i e k o s z t ó w p r z e p r o w a d z a n y c h t r a n s a k c j i , ł ą c z ą c r y n e k t r a n s a k c j i t e r m i n o w y c h z r y n k i e m g o t ó w k o -w y m 13. P r z y c z y m , o p e r u j ą c y n a r y n k u i n s t r u m e n t ó w p o c h o d n y c h m u s i b y ć ś w i a d o m y i s t n i e n i a c z y n n i k ó w r y z y k a z w i ą z a n y c h z o p e r a c j a m i n a t y m r y n k u . 11 C . A r t u r W i l l i a m s J r . , M i c h a e l M i c h a e l . S m i t h , P e t e r C . Y o u n g , Z a r z ą d z a n ie ..., o p .c it. s . 6 1 12 B . K u l a s , P . Z a k r z e w s k i , R y z y k o z p r o f i le m o c z e k iw a n e g o zw r o tu , N a s z R y n e k k a p i t a ł o w y , 2 0 0 8 , n r 4 / 2 0 7 s . 3 0 . 13 K . J a j u g a , T . J a j u g a , In w e s ty c je , W y d a n i e I I I P W N , W a r s z a w a 2 0 0 7 , s . 2 1 7 .

(7)

S tra te g ie in w e s ty c y jn e R o d z a j p r z y j ę t e j s t r a t e g i i i n w e s t y c y j n e j z a l e ż y o d p l a n o w a n e g o c e l u . K o n t r a k t y t e r m i n o w e i o p c j e , m a j ą b a r d z o w s z e c h s t r o n n e z a s t o s o w a n i e . M o g ą b y ć w y k o r z y s t a n e m i ę d z y i n n y m i w c e l a c h s p e k u l a c y j n y c h , a l e t e ż i z a b e z p i e c z a j ą c y c h o r a z w s t r a t e g i a c h a r b i t r a ż o w y c h . P o z y c j a k r ó t k a , z a b e z p i e c z e n i e p o z y c j i i a r b i t r a ż s ą p o z y c j a m i f i n a n s o w y m i , k t ó r e r ó ż n i ą s i ę o d t y p o w e j p o z y c j i , p o l e g a j ą c e j n a d o k o n y w a n i u z a k u p u i n s t r u m e n t u f i n a n s o w e g o n a o k r e ś l o n y c z a s w o c z e k i w a n i u n a w z r o s t j e g o c e n y i / l u b i n n e g o d o c h o d u . N i e k t ó r e z n i c h g e n e r u j ą z y s k i , g d y c e n y r o s n ą , i n n e g e n e r u j ą z y s k i , g d y c e n y s p a d a j ą . P o z y c j a m o ż e m i e ć c h a r a k t e r s p e k u l a c y j n y l u b i n w e s t y c y j n y , p r z y c z y m z a l e ż y t o o d o k r e s u j e j t r w a n i a i p o w o d u , d l a k t ó r e g o z o s t a ł a z a j ę t a 14. W y r ó ż n i a m y t r z y p o d s t a w o w e s t r a t e g i e i n w e s t y c y j n e w y k o r z y s t u j ą c e i n s t r u m e n t y p o c h o d n e : - s p e k u l a c j ę , - h e d g i n g , - a r b i t r a ż . I n w e s t y c j e o c h a r a k t e r z e s p e k u l a c y j n y m p o z w a l a j ą ( d z i ę k i w y k o r z y s t a n i u d ź w i g n i f i n a n s o w e j ) n a o s i ą g n i ę c i e w i ę k s z e j s t o p y z w r o t u z i n w e s t y c j i , c o j e s t e f e k t e m p r z y j ę c i a w i ę k s z e g o p o z i o m u a k c e p t o w a n e g o r y z y k a 15. P r z y k ł a d o w o : i n w e s t o r z a m i a s t w y k o r z y s t y w a ć k o n t r a k t y f u t u r e s d o z a b e z p i e c z e n i a p o z y c j i ( h e d g i n g ) , m o ż e w y k o r z y s t a ć j e d o s p e k u l a c j i ( k u p o w a n i a r y z y k a ) . W t y m p r z y p a d k u a k c e p t u j e r y z y k o z m i a n y c e n , d z i ę k i k t ó r e m u z w i ę k s z a s i ę s z a n s a o s i ą g n i ę c i a d u ż e g o z y s k u . N a t o m i a s t z y s k i l u b s t r a t y m o g ą b y ć p o w i ę k s z o n e p r z e z z a s t o s o w a n i e d e p o z y t u ( w y k o r z y s t a n i e d ź w i g n i ) . J e ś l i k o n t r a k t y n a W I G 2 0 i i n d e k s W I G 2 0 s p a d n ą w c i ą g u j e d n e j s e s j i n p . o 3 % n i e w p ł y n i e t o z n a c z ą c o n a s y t u a c j ę i n w e s t o r ó w p o s i a d a j ą c y c h w s w o i m p o r t f e l u a k c j e . A l e d l a i n w e s t o r a z a j m u j ą c e g o d ł u g ą p o z y c j ę w k o n t r a k c i e m o ż e s i ę t o s k o ń c z y ć b a r d z o d u ż y m i s t r a t a m i ( n a w e t k i l k u d z i e s i ę c i o p r o c e n t o w y m i ) . Z t e g o w z g l ę d u j u ż p r z y o t w i e r a n i u p o z y c j i w k o n t r a k c i e n a l e ż y o k r e ś l i ć t z w . l i m i t y o b r o n y . S ą t o p o z i o m y c e n o w e , p r z y k t ó r y c h , m i m o p o n i e s i e n i a s t r a t y , i n w e s t o r m o ż e z d e c y d o w a ć s i ę n a z a m k n i ę c i e p o z y c j i . D a l s z e o c z e k i w a n i e z m i a n y n i e

14 J.C. Francis, R.W . Taylor,

Podstawy inwestowania,

O ficyna Ekonomiczna, K rakó w 2001, s.

227.

(8)

JUDYTA PRZYŁUSKA

Sp e k u l a c j a c z y i n w e s t o w a n i e? 643 k o r z y s t n e j te n d e n c ji m o ż e s k o ń c z y ć s ię s p a d k ie m ś r o d k ó w n a r a c h u n k u in w e s t y c y jn y m p o n iż e j m in im a ln e j w a r to ś c i w y m a g a n e g o d e p o z y tu z a b e z p ie c z a j ą - c e g o . P r z y in w e s t o w a n iu w k o n t r a k t y t e r m in o w e k lu c z o w e z n a c z e n ie w u s ta la n i u s tr e f, p r z y k t ó r y c h in w e s t o r o t w ie r a i z a m y k a p o z y c je , m a a n a liz a te c h n ic z n a . B a r d z o is to tn e je s t b o w ie m d o k ła d n e u s ta le n ie m o m e n t u z a w ie r a n ia t r a n s a k c j i, c o j e s t p r a w ie n ie m o ż liw e d o u s ta le n ia , g d y ś le d z im y t y l k o d a n e fu n d a - m e n ta ln e 16 ( n ie o z n a c z a t o je d n a k , że n a le ż y j e z u p e łn ie ig n o r o w a ć ) . N i e k t ó r e b o w ie m c z y n n ik i, t a k ie j a k n p . z m ia n y s tó p p r o c e n to w y c h , k r y z y s y fin a n s o w e c z y z m ia n y p o lit y c z n e , m o g ą b y ć b a r d z o is t o t n y m i s y g n a ła m i d la r y n k ó w f i n a n s o w y c h i m o g ą p o w o d o w a ć z n a c z n e w a h a n ia in d e k s ó w g ie łd o w y c h .

R ys. 1. F u nkcje w y p ła t n a b y w c y i w y s ta w c y k o n tra k tó w te rm in o w y ch n a p r z y k ła d z ie k o n tra k tó w n a WIG20.

Źródło: www.gpw.pl

W a n a liz ie n o t o w a ń n a r y n k u k o n t r a k t ó w t e r m in o w y c h z a s a d n ic z e z n a c z e n ie m a ją : b a z a , w o lu m e n o b r o t u , lic z b a o t w a r t y c h p o z y c ji. I c h w i e lk o ś c i ś w ia d c z ą o o c z e k iw a n ia c h in w e s t o r ó w o d n o ś n ie d a ls z e g o r o z w o ju w y d a r z e ń n a r y n k u k a s o w y m , a w ła ś c iw a in te r p r e t a c ja m o ż e s ię o k a z a ć b a r d z o p o m o c n a . Z w ię k s z a n ie się w a r to ś c i w o lu m e n u o b r o t u i o t w a r t y c h p o z y c ji w r a z z w y r a ź n ą z w y ż k ą lu b z n iż k ą k u r s ó w p o t w ie r d z a z n a c z e n ie s iły b y k ó w ( r y n k u r o s n ą c e g o ) lu b n ie d ź w ie d z i ( r y n k u s p a d a ją c e g o ). P o d c z a s tr e n d u w z r o s to w e g o , 16 K . M e j s z u t o w i c z , P o d s ta w y in w e s to w a n ia w k o n tr a k ty te r m in o w e i o p c je , G P W w W a r s z a w i e S . A . W a r s z a w a 2 0 0 8 , s . 4 1 .

(9)

p o s i a d a c z e k r ó t k i c h p o z y c j i n i e c h ę t n i e z a m y k a j ą s w o j e p o z y c j e , w y c z e k u j ą c z n i ż k i . I n w e s t o r z y s ą m a ł o a k t y w n i , c z e g o e f e k t e m s ą n i e w i e l k i e o b r o t y i n i e z n a c z n a z m i a n a l i c z b y o t w a r t y c h p o z y c j i . J e ż e l i r y n e k z m i e n i t r e n d n a s p a d k o w y , p o s i a d a c z e d ł u g i c h p o z y c j i b ę d ą c h c i e l i z a m k n ą ć s w o j e p o z y c j e ( p o n i e w a ż z a c z y n a j ą p r z y n o s i ć i m s t r a t y ) , c o d o p r o w a d z i d o w z r o s t u o b r o t ó w . J e ż e l i d u ż y p r o c e n t i n w e s t o r ó w b ę d z i e p r z e k o n a n y o d a l s z y c h s p a d k a c h , n a r y n k u p o j a w i ą s i ę n o w i i n w e s t o r z y , k t ó r z y b ę d ą o t w i e r a ć k r ó t k i e p o z y c j e , c o z k o l e i p o g ł ę b i z n i ż k i i d o p r o w a d z i d o w z r o s t u l i c z b y o t w a r t y c h p o z y c j i . N a j c z ę s t s z y m b ł ę d e m p o p e ł n i a n y m p r z e z i n w e s t o r ó w d z i a ł a j ą c y c h n a r y n k u k o n t r a k t ó w t e r m i n o w y c h j e s t c h ę ć „ p o k o n a n i a r y n k u ” . W c h w i l i , g d y r y n e k z n a j d u j e s i ę w w y r a ź n y m t r e n d z i e , z a j m o w a n i e p o z y c j i p r z e c i w n y c h d o n i e g o m o ż e s i ę b a r d z o ź l e s k o ń c z y ć . R ó w n i e r y z y k o w n a , j a k g r a p r z e c i w t r e n d o w i , m o ż e b y ć g r a z g o d n i e z k i e r u n k i e m r y n k u p o d u ż y c h w z r o s t a c h ( l u b s p a d k a c h ) . W d n i a c h l o k a l n y c h s z c z y t ó w ( l u b d o ł k ó w ) , k i e d y o p t y m i z m g r a j ą c y c h o s i ą g a a p o g e u m , o t w i e r a n i e n o w y c h p o z y c j i m o ż e r ó w n i e ż d o p r o w a d z i ć d o d u ż y c h s t r a t . Z a j ę c i e p o z y c j i w c z a s i e t r w a n i a t r e n d u , n a w e t j e ż e l i o k a ż e s i ę s ł u s z n e z p u n k t u w i d z e n i a ś r e d n i o t e r m i n o w e g o , m o ż e w k r ó t k i m t e r m i n i e o b n i ż y ć w a r t o ś ć d e p o z y t u p o n i ż e j w y m a g a n e j w a r t o ś c i i z m u s i ć i n w e s t o r a d o z a m k n i ę c i a p o z y c j i .

Rys. 2. Dochody spekulanta oczekującego spadku ceny instrumentu bazowego

Źródło: opracowanie własne

O p c j e , p o d o b n i e j a k k o n t r a k t y , m o g ą b y ć w y k o r z y s t a n e w c e l a c h s p e k u l a

c y j n y c h . N a j p r o s t s z y m s p o s o b e m i n w e s t o w a n i a w o p c j e j e s t k u p o w a n i e o p c j i z

z a m i a r e m i c h z a t r z y m a n i a d o t e r m i n u w y g a ś n i ę c i a . Z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć

t r a n s a k c j i n a o p c j a c h j e s t j e d n a k z a m y k a n a p r z e d u p ł y w e m t e r m i n u w y g a ś n i ę

(10)

S

?

645 b y ć b a r d z o d u ż e z e w z g l ę d u n a b a r d z o d u ż ą z m i e n n o ś ć c e n y t e g o i n s t r u m e n t u . J e ż e l i k u p u j e m y o p c j e ( o p c j e k u p n a l u b s p r z e d a ż y ) , w ó w c z a s z a r a b i a m y n a w z r o ś c i e k u r s u o p c j i , j e ż e l i n a t o m i a s t o p c j e s p r z e d a j e m y , w ó w c z a s z a r a b i a m y , j e ż e l i k u r s t y c h o p c j i s p a d a . O c z y w i ś c i e n a l e ż y w i e d z i e ć , j a k i e c z y n n i k i p o w o d u j ą d a n y k i e r u n e k z m i a n y c e n y o p c j i . P r z y k ł a d e m s t r a t e g i i s p e k u l a c y j n e j m o ż e b y ć p r z y j ę c i e k r ó t k i e j p o z y c j i w o p c j i k u p n a p r z e z i n w e s t o r a o c z e k u j ą c e g o z n i ż k i c e n y i n s t r u m e n t u b a z o w e g o , l u b w o p c j i s p r z e d a ż y , g d y o c z e k u j e w z r o s t u w a r t o ś c i i n s t r u m e n t u b a z o w e g o . J e ś l i c e n y i n s t r u m e n t u b a z o w e g o u l e g n ą k o r z y s t n y m z m i a n o m c z y l i w p r z y p a d k u o c z e k i w a n e g o s p a d k u c e n i w y s t a w i e n i u o p c j i k u p n a l u b t e ż w p r z y p a d k u o c z e k i w a n e g o w z r o s t u c e n i w y s t a w i e n i u o p c j i s p r z e d a ż y s p e k u l a n t u z y s k a d o c h ó d , w p r z e c i w n y m w y p a d k u p o n i e s i e o n s t r a t y .

Rys. 3. Dochody spekulanta oczekującego wzrostu ceny instrumentu bazowego.

Ź ró d ło : o p ra co w a n ie w łasne J e ś l i c h o d z i o s k a l ę i n w e s t y c j i d o k o n y w a n y c h p r z e z p o l s k i c h i n w e s t o r ó w , t o d a n e z G i e ł d y P a p i e r ó w W a r t o ś c i o w y c h w W a r s z a w i e w s k a z u j ą , ż e z r o k u n a r o k u d z i a ł p o l s k i c h i n w e s t o r ó w z a r ó w n o i n d y w i d u a l n y c h j a k i i n s t y t u c j o n a l n y c h w a k t y w n y m i n w e s t o w a n i u w i n s t r u m e n t y p o c h o d n e c i ą g l e s i ę z w i ę k s z a . W 2 0 0 7 r . n a j w i ę k s z y u d z i a ł w o b r o t a c h n a r y n k u k o n t r a k t ó w t e r m i n o w y c h i o p c j i p r z y p a d ł k r a j o w y m i n w e s t o r o m i n d y w i d u a l n y m i w y n i ó s ł o d p o w i e d n i o 5 6 i 5 3 p r o c e n t , n a t o m i a s t n a j w i ę k s z y u d z i a ł n a r y n k u a k c j i p r z y p a d ł i n w e s t o r o m i n s t y t u c j o n a l n y m i w y n i ó s ł 3 7 p r o c e n t 17.

(11)

Z a n a l i z y d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h w y n i k a , ż e p o l s c y i n w e s t o r z y i n d y w i d u a l n i z k a ż d y m r o k i e m c h ę t n i e j p o d e j m u j ą r y z y k o w y n i k a j ą c e z i n w e s t o w a n i a w i n s t r u m e n t y p o c h o d n e . N a p r z e s t r z e n i o s t a t n i c h p i ę c i u l a t n a j b a r d z i e j i n s t r u m e n t y p o c h o d n e s t a ł y s i ę d o m i n u j ą c y m i n a r z ę d z i a m i s ł u ż ą c y m i p o m n a ż a n i u z y s k ó w . T abe la 2. U d z ia ł in w e s to ró w k ra jo w y c h i z a g ra n ic z n y c h w o b ro ta c h g ie łd o w y c h (% ) Inwestorzy Instrumenty

2007

2006 2005 2004 2003 Indyw idualni (krajow i) A kcje

30

35 26 35 29 K ontrakty terminowe

56

66

75 74 74 Opcje

53

71 75 74 -Instytucjonalni (krajow i) A kcje

37

34

25 25

22

24 Opcje

35

26 26

20

-Zagraniczni A kcje

33

10

9 5 4

2

Opcje

12

3

1

6

-Ź ró d ło : o p ra co w a n ie w łasne na p o d sta w ie d a n ych z R o c z n ik a G ie łd o w e g o 20 08

Rys. 4. Udział krajowych inwestorów indywidualnych w obrotach giełdowych w latach

2003-2007 (%)

Ź ró d ło : o p ra co w a n ie w ła sn e . M o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e o d p o c z ą t k u p o j a w i e n i a s i ę i n s t r u m e n t ó w p o c h o d n y c h z y s k a ł y o n e n a t y c h m i a s t o w ą p o p u l a r n o ś ć t e j g r u p y i n w e s t o r ó w , c h o ć 2 0 0 7 r o k w s k a z u j e n a s p a d e k o b r o t ó w . N a r y n k u k a p i t a ł o w y m s t o s o w a n e s ą b a r d z o r ó ż n e s t r a t e g i e i n w e s t o w a n i a . Z m i e n n a k o n i u n k t u r a , k s z t a ł t o w a n a p o d w p ł y w e m w i e l u t r u d n o p r z e w i d y w a l n y c h c z y n n i k ó w , n i e d a j e m o ż l i w o ś c i j e d n o z n a c z n e g o w s k a z a n i a s t r a t e g i i n i e

(12)

S

?

647 z a w o d n y c h i e f e k t y w n y c h . W s z y s t k o z a l e ż y t u o d k o n k r e t n y c h w a r u n k ó w d a n e g o r y n k u , r e l a c j i e k o n o m i c z n y c h , o k r e s u i n w e s t y c j i , o c z e k i w a n e g o d o c h o d u , s k ł o n n o ś c i d o r y z y k a i w i e l u i n n y c h u w a r u n k o w a ń o b i e k t y w n y c h o r a z s u b i e k t y w n y c h .

Rys. 5. Udział krajowych inwestorów instytucjonalnych w obrotach giełdowych w

latach 2003-2007 (%)

Ź ró d ło : o p ra co w a n ie w łasne

T abe la 3. S tru ktu ra o b ro tó w w la ta ch 2 0 0 3 -2 0 0 7 ( w u ję c iu w a rto ś c io w y m )

Inwestorzy krajow i 2003 2004 2005 2006 2007

indyw idualni A kcje 19,05 38,42 46,19 111,28 135,36

Kontrakty 3131,64 2670,75 4022,90 4175,68 5255,32 Opcje 15,07 57,49 190,83 232,62 209,94 instytucjonalni A kcje 26,01 35,13 57,42 108,1 167,85 Kontrakty 1015,67 794,01 1054,73 1581,70 3165,21 opcje 2,23 16,54 61,64 85,18 139,53 Ź ró d ło : o p ra co w a n ie w łasne P o d s u m o w a n ie S p e k u l a c j i , z a r ó w n o w o b r o c i e t o w a r o w y m , j a k i k a p i t a ł o w y m , n i e m o ż n a o s ą d z a ć j e d n o s t r o n n i e . J e s t t o d z i a ł a n i e m a j ą c e w i e l e p o z y t y w n y c h c e c h . P r o b l e m t k w i n i e w s a m y m f a k c i e s p e k u l o w a n i a , l e c z w j e g o s k a l i . B e z m o t y w u s p e k u l a c j i n i e b y ł o b y h a n d l u h u r t o w e g o a n i c i ą g ł o ś c i n o t o w a ń g i e ł d o w y c h . O k r e ś l e n i e l i n i i c z y o b s z a r u g r a n i c z n e g o , w k t ó r y m s p e k u l a c j a j e s z c z e j e s t k o r z y s t n a , a p o z a k t ó r y m j u ż n i e , j e s t n i e w y k o n a l n e . M o ż n a p o k u s i ć s i ę o o k r e ś l e n i e , w j a k i c h w a r u n k a c h d z i a ł a o n a s z k o d l i w i e . S a m a w i e l k o ś ć o b r o t ó w s p e k u

(13)

l a c y j n y c h n i e s t a n o w i p r o b l e m u , n i e b e z p i e c z n e s ą k r ó t k o t r w a ł e k o n c e n t r a c j e o b r o t ó w w n i e k t ó r y c h r e j o n a c h ś w i a t a 18.

S

p e k u l a c j ę m o ż n a p r z y j ą ć z a d o p u s z c z a l n ą , j e ś l i j e j r o z m i a r y i p a r a m e t r y s ą k o n t r o l o w a n e p r z e z r y n e k . W s p ó ł c z e ś n i e w i ę k s z o ś ć s p e k u l a c y j n y c h o p e r a c j i , k t ó r e s p o w o d o w a ł y z a ł a m a n i e g i e ł d o w e k o ń c a l a t t r z y d z i e s t y c h n i e w y s t ę p u j e . J e s t t o w z n a c z n y m s t o p n i u s p o w o d o w a n e w p r o w a d z e n i e m l i c z n y c h o g r a n i c z e ń i z a k a z ó w s z c z e g ó l n i e n i e b e z p i e c z n y c h d l a r y n k u t r a n s a k c j i , a t a k ż e o g r o m n y m w z r o s t e m s a m e g o r y n k u k a p i t a ł o w e g o . L i t e r a t u r a

1. Francis J. C., Taylor R.W.,

Podstawy inwestowania

,

Oficyna Ekonomiczna, Kra

ków

2 0 0 1

.

2. Jajuga K., Jajuga T.,

Inwestycje

,

PWN wydanie III uaktualnione, Warszawa 2007.

3. Jajuga K.,

Elementy nauki o finansach,

PWE, Warszawa 2007.

4. Kopaliński W.,

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych

,

Wydawnictwo

Muza S.A., Warszawa 2000.

5. Kulas B., Zakrzewski P.,

Ryzyko z profilem oczekiwanego zwrotu,

Nasz Rynek

kapitałowy, nr 4/207, 2008.

6

. Mejszutowicz K.,

Podstawy inwestowania w kontrakty terminowe i opcje

,

GPW w

Warszawie S.A. Warszawa 2008

7. Reilly F. K., Brown K.C.,

Analiza inwestycji i zarządzanie portfelem

,

PWE, War

szawa

2 0 0 1

.

8

. Sopoćko A.,

Rynkowe instrumenty finansowe

,

PWN, Warszawa 2005.

9. Sopoćko A.,

Spekulacja

.

Skala zagrożeń globalnej i lokalnej równowagi monetar

nej

,

Studia Ekonomiczne, nr 3/2006

10. Tarczyński W., Mojsiewicz M.,

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m ,

Warszawa 2001.

11. Tarczyński W.

I n s tr u m e n ty p o c h o d n e n a r y n k u k a p ita ło w y m ,

PWE, Warszawa 2003.

12. Williams C.A. Jr.,. Smith M. M., Young P.C.,

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m a u b e z p ie c z e n ia ,

War

szawa

2 0 0 2

.

13. www. inwestor. wyprawy. webd.pl/wycena-dcf. html

14. www.fool.com/ etf/etf. htm? source=InvAg

15. www.gpw.pl 1

8

18

A. Sopoćko, Sopoćko A.,

S p e k u la c ja . S k a la z a g r o ż e ń g lo b a ln e j i lo k a ln e j r ó w n o w a g i m o n e ta r  n e j ,

Studia Ekonomiczne, nr 3/2006.

(14)

S

?

649

S T R E S Z C Z E N I E

Artykuł: Spekulacja czy inwestowanie, opisuje strategie inwestycyjne z

wykorzystaniem instrumentów pochodnych, które stały się istotnym narzędziem inwe

stycyjnym polskich inwestorów, o czym świadczą obroty na Giełdzie. Podejmując de

cyzje inwestycyjne, inwestor musi zdecydować, jaka inwestycja jest dla niego odpo

wiednia. Musi wiedzieć jakie ryzyko może i chce podjąć, by osiągnąć swoje cele inwe

stycyjne, pamiętając przy tym, że rynek jest tylko areną możliwości, a nie gwarancji.

T H E S P E C U L A T I O N O R I N V E S T I N G ?

S U M M A R Y

Article: The speculation or investing describing investment strategies with Rusing

derivative securitem,chich became the Essentials investment tool of Polish investors

what rotations are attesting on the stock Exchange. Taking investment decisions the

investor must decide what investment is right for him. He must know what risk can and

he wants to take and play out one’s investment cells rembering in addition the market is

only arena of the possibility rather than guarantee.

Translated by J. Przyłuska

M g r J u d y t a P r z y ł u s k a

Spekulacja czy inwestowanie?