Palaeodictyum w Karpatach fliszowych

Wiesław NOWAK

Palaeod'icłyu m - w Karpałachfliszowych

WS~P

Na wwierzchniach

skał

osadowych spotykamy

często

struktury ,przy;-

ppmi,n~ą~

_

p~as.ter,

miodu. Zna,rie

są ,;O'Ile'

w ; - pismi:, erplct,Wie'

~, prz.es~ł9 :w~ęk:tI

:p?,d, nazwaII}.i:

Paleodicty~n, BatTachoides",_Glenodictyum" ,PZe~ro,

~~ctyon(G.Meneghirii, 1~!>0-51;- E.

Hitchcock,

1958;W.

von der

~~k;, ł~~a;T\. jFalc;~" 18~5)-,

,a tal;cie:

Paleodic-tyon, Palaeodicthyon,Pala,eDd.ic,:"

-tion,~ !?(Jf.la~odyctio1,l" ,Gle'IJ.qą"ictyon~

Do

ostatnich 'czasów najpowszechnriej stosowano

nazwę: PtiJ;aeQ~

'4,ictyoTf,.

Dopiero ostatnio w

no~szej

literaturze palichnol-ogicznej figuruje

'nazw~ '('"PalaeodietY'l1.m

(J.

Lę~rtisseur, 1955);

Fortny ' zwane

Palci.eodictyum mają' jcilną ,_wspólną; cechę,

- mranowicte

prnedstawiają

siatki utworzone z' poligo.nalnych-OC7Jek.

Mogą

<lne

'wjrstęl..

pówać

zarównona 'dolnej, jak i górnej powierzchm

skał

osadowYch,

jed-

nakże genę~

ich jest

niewątpliwie róż:na.

Z~hirza się, że

pod

nazwąPalaeodictyum opisyW:anę sąforrmy;

które

je

:p,~'~i'nają' ~ryse~

pcJligónalnym,

~w, gi'u?~ie' _~rzeco/:niie _ma;j~)i

:

^P(il.

'faeod'tCtyum

mc, wspolnego. 'Zdarza

^lSlę

rowmez;

^ze-wle~e

form

^ist~tnie

o4~i!ł~ający;ch

_ paleodikcjonom, opisywanych

jest,zwla.szł::'ia' 'w, diaw-

niejsżYrii piśIhi,ennictwie,-

pod

:ha~ami, odnoszącymi

je do

skam~eniałych :ZWierząt;

z

pomInięciem

któregokolwiek z wymieniony<;h

,~ynoniriiówr,:\'

, . _ _

Z,~m;patami ~az.wa Palaeodict!1~rn (G1en.odictyum) , zwi~W1f1jestjUj;

011

~I'~gler po:łoOWy" 'ubIegłego

stuLecIa. We flISZU

ką.:rpack~J;ll, spotyką.n'e

, s,1,}

-Ucine, formy

Palaeodictyum,tegoS?m-ego

i

różnego

-

w~ekU,

"na.

ittnycłimi':'

Miniast'obsZaraCh nie

'są

one zjawiskiem zbyt

częstym.

DlategO

,tez,' ,~~

brane, w

niniejs~j

pracy obserwacje,

dotyczące

zagadnieriia -

,;P,alaeo:"

.dictJl1f1r/,"c z

ób~zaru,'

Karpat fliszowych,

,będą" hiewątpliwie ,Poźytec'ż:hym

pt;#'cZy'nkiem- w

tej

dziedzinie.

, 'l~9~cią,~- słowo: wstępt:tę;- -·wagnę , zło~ć 'wyfp:ż,y" serd,ecz;negOpod,zl,ę~Qr wanili"Panu Prof. Dr Mo

Książkiewic'żowf z'a'użycierue'

mi'

^plękrlej

^{' kQ:}

lekcji paleodikcjonów karpackich oraz za

cennewskazówki.·Składam' po- dziękówaIiieKo~egom:

Doc. Dr S.

1?~ułyńskiemll'_ '

Mgr. ' "'f!,

,,)~f~~~g,

~~I';.A·;~ląc~ę

l, .Mgr

K.Z~ko ~~ ;mo~hwąść wy~r~st:8b.lą

,leli

o}tąz6w

w teJ pracy,

Jak l

za -podarue

^mI n9wy~h

.sU:m9WJ:Sk ,paloodikcjonów.

104

^{Wiesław Nowak}

WYSTĘPOWANIE

PALAEODICTYUM

Pal'eodikcjony

są

formami bardzo pospolitymi. Znane

są

prawie · re wszystkich okresów geologicznych,

począwszy

od syluru

aż

do

młodszego.

trzec~orzędu

(T. Fuchs, 1895; O. Abel, 1935; A. Seilacher, 1954).

Największe

ich skupiska

związane są

z fliszem lub z utworami o po,-- dobnych cechach.

Słuszny

zatem wydaje

się pogląd

A. Seilachera (1954), kt6ry mlicza paleodikcjony do form charakterystycznych dla fliszu.

Najobfitsre .

występowanie

'Palaeodictyum

związane

jest z

fliszem.sy~

stemu ;alpejskiego,

skąd

znane jest zarówno z utworów kredowych,

eoceń-

skich, jak i

oligoceńskich.

_ . "

Z Pirenejów znane

są

stanowiska z Palaeodictyon strozzi

M

e n e- g h

i

n

i .

z fliszu

eoceńskiego

(F. G. Llueca, 1927)

i

stanowisko z Pa- laeodictyon, z mastrychtu fliszowego San Sebastian (G. Llarena, [ide- J. Piveteau, 1952).

Bardzo liczne stanowiska i

dużo

form

mstało

opisanych z Alp.j. Ape-- ninów (G. Meneghini, 1850-1851; O. Heer, 1865

^{1 ;}

D. G. Peruzzi, 1880;_

F. Sacco, 1886; T. Fuchs, 1895); G. Trabucco, 1895; E. Kittl, 1903; A. Sil-- vestri, 1911; J. Wanner, 1949). Z · retu gÓl1"nej Awstrili opi88li1b Palaeo- dictyon regulare

S

a c c o, z kredy - Palaeodictyon strozzi

M

e n

~

g h i n i, z eocenu - Palaeodictyon majus

M

e n e g h i

n

i, P.giganteum Pe r u z z i, P. textum .

H

e er, P. scriptum

H

e e' r, Plewrodictyon.

F

u c h_s, z oligocenu - Palaeodictyon tectiforme (S acc o) S i l ve s

^t

r ^i;.

z miocenu - Palaeodictyon miocenicum S ac c o, P. rubiconis S c ara;"

belli.

Z fliszu Lasu

Wiedeńskiego

zna, ne

są

paleodikcjony · za:równoz kredy (Inoceramen Schichten), Jak

i

z eocenu (Greifensteiner Sandstein);

już ,od

· czas6w C. M. -Paula (1898), G. Gotzingera, H. Beckera(1932; 1934);

O. Abla (1935)

i

G. Gotzingera (1951)

2 •

. ,-Dalej na wschód, spoza obsza'ru karpackiego, notowane

są

Bta'llOwiska Palaeodictyum z jury Krymu (E. Eichwald, 1860; 1865-1868)

ipod nazwą

Cephalites maximus (O. Heer, 1865; A. P.

Karpiński,

1945);. z utworów

Ińastrychtu

z Kachetii - forma Palaeodictyon strozzi

M

e neg h

i

n i

;(N. B.

Wassojewicz, 1932), ponadto pojedynczo z kredy

(trzecior~u?}

Kaukazu

i

Uralu (A. P.

Karpiński,

1945). .

Z triasu () rozwoju fliszowym (wyspa Ceram w archipelagu 'Mol:ukki) znamy jedno stanowisko - Palaeodictyon seranense,

podane~:

J. Wannera (1949).

. Szereg stanowisk Palaeodictyum znanych jest z

.południ'owej

Japonii,.

2: .

piaskowców starszego

trzeciorzędu

w prowincji Kii. Znane

są

tu one

jako:Palaeodictyon majus

M

'e

n

e g h

i n

i, P. tenue

i

P. robustum (K. Ko-

. riba,

S. Miki, 1939). . .

Znane

są· róWnież

stanowiska tego rodzaju form, które :z

zastrzeże-­ ńiem :mogą być uważane

za

właściwe

pal-eodrikcjony, z utwm-ów

pa~­

zoicznych. Z ordowiku FrankOiIlii i Lasu

Turyńskiego

opisano

formę Pa~

zo.eodictyon8Ubsing'Ulare(~.

W. GiimbeI, 1879), z syluru Ameryki

P6ł- 1 PrzedstaWiona Pl'Zel!I tego autora ·natab. X, fig. lO, forma PaZaeod.ictyon 8i1ligolare tleer·

l'ailze,ł odpowiada formom znanym Jako Pa.7.aeoph1lC'U8. Inn.e opisane tutaj formy podtq, na.z.wIl"

jU Wymkaz opisu, mogą odpowtadać Palo.eodłct1l1l.m.

I Ucizne howestanoWlska podaJe ponadto 0.. GOtz1nger (op. cit.) z tzw.· ,,Kau~' 8chitj'hiten" '(dolna kreda. -gault jednostklLaab). . . .

PalaeodictyWn',w (Karpataćh fliszowych

n'riCnej - Batrachoides antiquor (Z. Hitchcock' ....::.... 1858; E. M. Kindle ..

l 1914),

znaną także

z kulmu wschodniej Turyngii

(R.

Hundt, 1930).

;: Ostatnio z Siedmiogrodu, z utworów miocenu

środkowego,

H; Fuchs {l956)c

opisał' .formę

Palaeodictyon majus M e'n e g

h

i

n i.

Jest tonowe stanowisko tej formy stwierdzone w miocenie, obok innych poznanych

~cześniej (G~

Trabucco, 1895;T. Fuchs, 1895; O. Abel, 1935). Pozycje

te;

Wraz

'ze

" z:nruiymi pozycjami z kredy epikontynentalnej Westfalii.

(W.

von der Marek, J876),

mogłyby prZ'Emawiać

pr2JeCiw

wiązaniu

Palaeo-

dictyum-wyłącznie'

z fliszem.

____ o, c::

PALAEODICTYUM

W KARPATACH FLISZOWYCH

;~ Na obszarze KaTpat fliszoWych Palaeodictyum (Glenodictyum carpa';',

thi~m)

znane jest od czasów

J.

Matyasovszkyego (1878; 1879) i C.

M~

Paula, E. Tiet2ego '(1879). " ' " '

:, ' · Zoon€ jest on(f z '

'olbrzymi.ejilości 'Stanowisk

'i nawet, w celu 'podkre:..

,ślenia obfitości występowanią

ich , w

,pewnym

7Jespole utworów

€OC€ń~

~lch" wprOw:a:dził

J. Nowak (1924)' do

st~atygTafii

fliszu karpackiego.

nliŻWę.;...;,

war8twypaleodikcjowe

^{3. , ' " I}

',Obecnie

występowanie

paleodikcjonów w Karpatach znane jest pra::"

' wiez "wsiystkich jedriostek 'str.atygraficzno-tektonicznych

i

to z

więk':"

-sZOści ogniw,póCząwszy

od kredy dolnej dOolig<>cenu. '

'' Z kredydolriejinamy Palaeodictyum z wapieni

cieszyńskich

jed:"

nostki

śląskiej,

z

miejsoowości

Buczyna i Golesz6w, gdzie

występują

jak6.

p(>jedync, ze egzemplarze. Z

łupków

gro4ziskich jednostki

śląskiej

znane

sąókazy

z' obszarów:

Międzyrzecze-Rudzica, Biała~LesZlCzyny!i. i miej~

scowOści

Kozy

Małe. '

, ' ,',' " "

"', Wwarstw goq.ulskich jednO\Stki

^śląskiej

znamy stanowiska: z dolnej

, ~ści

tych warstw - , w '

Porąbce, '!4iędzybrodziu

Bialskim, Crernicllowie oraz z górnej

części,

tych warstw

~ W

Malince (Beskid

Sląski).

)

Z kredy górnej formy te znane

są już

od

końca ubiegłego

stulecia i wzmianki o ruch spotyka

się ,

kilkakrotpie w

piśmiennictwie. Dotyczą

one zwwzczastanowisk z warstw' inoceramowych, jak: Bodaki (W. Szaj- nocha, 1898), Bartne (H.

Swidziński,

1932); przedpole Babiej Góry

(M; Książkiewicz,

1948), ze stryjskiej serii

północnego

zbocza Karpat

(J. M.

Puszczarow.ski, 1948) , oraz z

Rychwałdu

(H. Kozikowski, 1956).

N'Owe stanowiska tych wM'StW, nie

uwzględniane'

dotychczas , w litera- turze,

pochodzą

z

miejscowości

Sromowoe

Wyżne

w

pienińskim

Pasie SkaHrowym, z

miejscowości

2abnica - na

ar~uszu Żyv/iee, i

Rybotycze

-7

na; a, rkuszu DobromiI. " , /

Z odpowiednika warstw indceramowych, z tzw.

kired.yciśniańskiej,

mamy nowe stanowisko w

miejscowości

Czystolhorb.

, - Najliczniejsze

są

stanowiska , Palaeodictyum

w

utworach

Eóceńskich~

łf~ektórez

, nich

znanę są już

od

ubiegłego

Wieku, jak

np~

w

Małym

Lip'-

niku (J.

MatyaSovszky, 1878; 1879), w

przełęczy

Ojtos, w 'Karpatach

ru- m'Uńskich,

(C. M. Paul, E.Tietze, 1879)

czy

w okolicach Dela"tyna

(R.

Zu;;.

ber, 1888),

^Później

poznano wielest.anowisk ,

^dzięki

pracy

J. Nowak~

(1924), mianowicie stanowisko w Andrzejowce

koło żegiestowa

(W.

S~j

...

, - " . ',. ". . : ^:.',

3 Nazwa clJ!ls1~J zarzucona, s~omm: śrQdioWQeqceil$!t1ch wę.rstw,belQWfi!lkich.

lC.6

;llOcha), w

Raboę·

(Rychlicki,

$, .

Kreutz); w . okolicach

Naw:ęgo$ącm (f,

Bi.er

da),

Sc::hod~cy (B.

Kreutz) oraz szereg stanowisk zobserwaf:»

własnych

;J. Nowaka woko.licach Krynicyd Mo<chnaczki. NiżIiej.

Ostatnio H. Kozi-

kowski(1956b).

podał

dalsze 5tanowiskov tej :formy z eocenu okolic

~ab~

,za· rytego..

. ^{c ' . ;}

'>,

^.

^,Nowe,

^.

(ili,epublikowane; . stanoQwiska

eoceńkich ·paleodikcjo.q.ów z . Kał:'­

pat

pochodzą.

z warstw beloweskich - ' z

miejscowości

Lubomierz i

Si~

dzina (arkusz Rabka)

i

Binczarowa. (a;rkusz GoLl'lioe),

·

z warstw hieroglir fowych - z

Wisłoka

Wielkiego. i J awornika.,

z.pia:skowców:ciężkowic.,..

kich - z Sopotni

Małej

oraz z warstw

przejściowych

fliszu granicznego-,.

z

miejsC'O\V9ści Kłodnekoło. Krościenka. .'

Z przytoewnych stanowisk

' eoceńskich

wynika,

że największa ilość

stanowisk paleodikcjonów koncentruje

,się.

w warstwach beloweskich i hi e- roglifowych sedi

. mągurskiej; na :00 zWracał także' \.l\yagę J~

Nowak

' (19~4)

i

'

II:

ŚwidZinskf

(1947). Praey H.

ŚWidzińskiego

(1947)

' r6wnieżzawdifę;,,·

czamy

wiadoID,ośĆ

o

występowaniu Pala.eodictyu'm·

Yv warstwachpociIria:"

gtirsk~ch. . " ;' • .. .. '. . " . .., . . ; .... . '. ' . ' :', ... '

OdoSObniOne

j'eSt .

stanOwisko tej' f:drmy

.

w

'wa'rSltwach menilitowyóh

(górny

.

eOcen - oligocen) w

Synowódzku'(K.·Angermahn,,18ą6).

Nie

J~

wykluczone;

.. że

w. nowszej

.

interpretacji" geologicznEj

·tych,ókolic·okaze się, iż' .

warstwy. te

należą

do' .'nizszej

części.

warstw

. kro~nieńskich.. :.,

Nowe,dótychc~s

nieznai?-ez Ka.rpat,

są stąnowiska P'altiiwą,ictyu1p,

W warstwa'ch

krośnieńskich .(oligoreri), stwierdzorie w;Turzal\sku(arkusZ

,Lesk9) i'miejsoowościMymoń(arkusz

Sanok).

' , . . ' .. '

.

;

" . O

'o/Yśtępowaniu '

paleodikcjon6wwe

flisżu Zak~tpada'

mamy wiid97

mość;

QId

ą

.. r. Gol-ewa (1953).

Stwi-erązono

je

także

w

pobliżu Podplęsi;~

rlad "rzeką"Teresuloraż

podawane

Są

prZez

·O. S. Wi~lowa

i A.

N. WołO::­

~ynę

(fideB.

.

'r. Golew, 1953), z kilku

st~owisk

wokólicach Nowosi«Hicy ,

"Vy

doliriieŁu,iap,kL Okaz.pochodzący ~gQrnejkredy ~~zu

w

.ZazriVe repfQ,

dtikuj'ą

J .

;^...

Augwtai

^{' , ; .} M~Remes(1956);^{" ', . ,', ', .} '~ ( ^{\ ~.} . ^..,^{: .} . ' : ' '.' '. ^_. . . ^, ',:, ^{, .. ~}

. ,~~ZEOL.ĄD . HII)OTEZ. ;TŁUMACZĄCYCHPOCHOnZENIE '. ' PALAEODICTYPM . '. . ' , ' .. ..

^;

...

^{' j}

, , " , ~ ^{. l ' :," '. . " . • r • ' . .. .' ,} ~. J

.' .

Na, te:rn,at

· ,

genezy

paleadikcj9'lłoW

od.

pqczątku pQglą9Ysą ł>ar~

SprZl€o9.zne. Jedni

. bądaere

.,....-'

obecn~~będący· inąl-ejszością

'-'-

uważają

.pai-

laeodictyum zą .foqnę, nięorgańi<;lz;r.lęg() . pOch~zenia.,

Inni

~

w

zdecyd~

wan~j\,w!ęks~~' -::-:ęąd~ •. :żę ,P1łleoą,~kcjoIlY:~. ~()rmam\ :oJ;'gflniczny:m.i;.

Wreszcie

są

tacy, którzy

twierdzą, że

na podstawie

,

dotychczasowych

: 4ą;

nychtrudno

coś .

pewJ,lego

WWie:Qzięć

o ich

poch<ld~niu. .

.

. i . . ::

Do pierwszej

grupynal-eżądawp-iejsi ·had.acze~:

jak:

·:En·JIitchc~

Cp.;Shepę.rd,

Ch.

~ayerj

F. Sa9CP, G, Capeder, M. Cr. averi,a

'zpowszy*- A. P.$al'pińskiiW. A. Gro~heim;

.

' ' : . . ' . . . ' '

.

. ^;j/t

;, . ~v.volenniby ,

:hipotezy

nieorgam.c#lęgl>WChodzep.iaPp,laeodictY1lm.,r(ąr

.nic!lją:się

zn,ow}l

,n.

a dwie grupY' w

swy~h poglądach; gdjŻ;jedni;uW.!k

.~jąl ż.ę paleodikcjonysą

,;Pocl104zenia

'męchani-cznegę.";

a i:nni

:~; żę, ,~ą

onę .pochod~e:ll.ia' "cł)enuczneg9"

.

.

< .\.: ... .... . .. ;

^{, '.j", .; ;"i}

.r:

':li

. Zwolennicy mechanicznego pochodzenia paleodikcjonów

przyjmują, że

tego

rodzajuformę>mogąwywołaćnastępująceprzyczyn~, .".J. ,

Palaeodictyuim·:w i Kan>atach fliszowych

lO?

.

'\.'.

:];/'Pd:pil~iEi ;Się:;

W

'płytkiej

.

·.wodne'·:'białopłetwych,'głoW:acty

powoduje

"złożone"

falowanie wody, w

wyniku czego,·m;t>gą'·pOwstac,for.my;poligbl­

rialne'

typu

PtiZaeodictyum;Formy tego'

.

tYinHobSerwowsno

'miwet. . współ­

(!ze~.e· (O~Abel; ];925;

str. :204, fig;

ł72~

wgfQtogr:afU:.

H.

'Zapfe,', 1933)_

Tego,:r.Odzaju pow$timie

ⁱ

przypisuje

' się;r6wnież' 'form<mJ,' kQpalnyin,zll;~

nytI\z-'~rw

l

;gól!llegotriasu ^I,

(ID, \Hitcb,co.ck ... 1858);;:opisanym jakoi

:

Ba"

trrooheides'

",idificans <lU

t

c h c ock

i

B. a'litiquorHi it'c h . c" o c' :m, (tabl: l,

fI ·g. b). .

.

..

,.

,

'.: .

' .

.

.

.. ,

'

.... .

'.

. '.

.. ,. ',

^J'

~ -;'.' .

; ,

. I

l . :; • ...; . : i: . ': .. !,. ,I ! . ~.' _.', -~ . . . ,1"', ..

. l.

i)

-:';i

'\ l· ; .... :,.

" {, . ^~ r

. ,

·Nolł'iiIt{1957}

"

,' " f:. ...... : • . . . c.· .. , \ L

Fił.;~ 1, SChematycZIIle' I'ysunki siatkowatyohfo'rIri : tYpu ',Pala~&licty~~1

.

\': ',." ,I, Diagrammatic sk:etches oif reticula·r forms of Palaeodictyum type .

·C:

.:~;!)

, l',,';"'. ~t.e.u,.aiUctyoń :;F u'c łl s .'·(:r.;~~bB;, J89S.i 1<a~I'~VI, :i;figi 1l:;; Pa~O!$ictYcm ' (O •. 'Abel,

\ , .

~~?

...

stL .... 'l!~, fig. 12); Gtenorliotyum~e:I;ag.on,,!-~ (W .. 'Vó~ .d~ ... ~ąk,. J8'{6).; ,p'aZal!~~~

.y",m~ ',!-"ed&. dolna, Karpaty Bielskie . " . '. '.,'" c • '." " " .". ' "

':". " ~:ł'~~rąaiotyim p.U Ch's{:<I'.;Pucbs,':1895;' PllU;e' VI;::,Fig.:l.;,.,paZaeodłi:lt1lCmJ .-d.~~AbtiJ. {l935):, p. 24, Fig. ~2; GZe'1.odio~'ltm. hexago'JI.'lfm .(W •. yoą, :d~ ~~ck, 11\76); ,pa~aeot;Uq~1!':J' Lower CretaceoUB, Bielsko' Carpathlami . . , . " . , ' ".... .'" . . . , .. 'I: .:::i!) , .. , ,;' J ' '!~t', ",, :' ."J _.'<;l:~.i. :::···~~,I' >.~':_i".' Y'; <~~:I: ii.U'; ,\\"'

. . , 2 ...

,:f~y .

poligonalne

przypowi~ające',

palepd,ikcjony"

mogą·.powst,i1f

.

~kut~k:; w:~ni~zp~gq)r~9hu,

, .fal,

:;(i~t~e;r:e~cja,

fal

T·"tl1=~~ :~ippl~rJ5!i.

lJltęr:{~epS:Y'Jn-e) ''!ł-'' :'I)()lWlą~ą~U:. z 'fQ~~łlll'! ;WY.'V:0WP~'~;P~?ę?i

.. W1!lt;r

~Ch.

U. Shepard, 1867; F. Sacco, 1888; 1889).

,.>;},.; '" , : ~\,; r." 'j.' .. n.;

3;l~WQistęgo rod,z~.~·u,

. .

fOnpY,l>oUgą. nal.n,ę. ^{: z .} 'bliżq~ ~o .1'aJ~,<;lik~jo:n. 6w;

prnedstaWiI

G~

Cap:eder (1904; ' lM5),

I;Jędri.e :z'p,~hj')fi:elti'e(1') '''bar'dzo.~r

.g~~~r~~, ,H,~lł~? ,n1;u . się .otrzym~ć pr~z ' spuszc~n~ę,,~roflel.,.wqdy, , ri~ ^{' pO:.}

wlerzchn1e--dtP"AnQlZ1arn,lStegą- p~sku··(G-

. . capeder}

190~, tiłbl;XUI~

fl:g. 1, 1.2),'; lnb.~; iniil~j: · reg?18.:n.e,. 0łJ~~r'f0wał qIi ~if 'po.-w~et#.h~(·p'~:ą·SK.~ ·~'~~ąt.

SIę ~eszCZ1.Vre ~r\llgle .JU2: pr.zykt6tkotrwałyrtt ~eSżcZl,l'zatra:C!ały' sw~·za!..

rysy:

P6ligbńa'lne^l!{G.; Capedel',"'ł904l tabr;XFII,;fig,':.lO}i:~dl~te~ó.teZ,

ich'

podobieństwo

do PaZaeodictyum jest mniejsze:,:'.".,

'; / l [:"\,;;,.:.:);;',.,'! : .. , ... y,l.

c, •. ' ,:4~'1PęWlieIł..

:t.yp·:.ba..rdzo

orygin;al~ych':foom,

J polipalny<lh;m@ina otrzy-

mać·

jako odlew szczelin ..

j; 'rwysych.ąIl,iaF

za

. takim,,\ :w.1aśnie'spósobe.m.:JJO:

108

^{Wie$ław Nowak}

'

wstania paleodikcjonów

,

opowiedzieli się Ch. Mayer ~~877), ' lI. Karny (1928)

i

W. A.Grossheim (1946).

5. Radziecki uczony A.P.

Karpiński wypowiedział

w 1945 r

. pogląd;

:że

powstanie

Palaeodictyum wiąże się

ze zjawiskiem wydzielania gazu w czasie diagenezy osadów. PrZyjmuje on,

00 zresztą wykazał doświad­

czalnie,

że

gaz nagromadzony w porowatej warstwie piasku, wydobywa,-.

jąc się

na

powierzchnię

osadu,

,pozostawia na jego 'górnej powierzchni

liczne formy

zbliżone

do paleodikcjon6w.

Q " Q ,

, ' ,

0.0 • • : : . • . . : - .

• •• • 0 0 0

, ,

Fig. 2. Schematycżne rySUDlki poli-

'gonałny.c<h ,cenobit, a\lg w.sp6ł­

<:zesnyoll, formy: pięcio-, aze-

śQiO-iSiedlrnioboczne, (A. 00- vestri, 11:911, fig. ,l, str. 97) Diagrammatic sketches of po- lygonalceilobiae, contempora- rneous algae: lPenta.gonal, he- xa'gon,al, septagonal forms (A'.

Silvestri, 19,11, Fig. 1, p. 97)

Zwolennicy chemicznegopocho- dzenia

Palaeodictyum wyjaśniają, że

jest ono spowodowane mieszaniem

się

roztworów NaCI

mających" różne stężenia. Pogląd

ten, podany przez M. Craveriego (1910), nieznalazl wie- lu zwolenników.

'

Druga grupa uczonych (znaczna

większość),

jak

już zaznaczyłem,

stoi na stanowisku organicznego pocho- dzenia paleodikcjonów, przy czym i

'

tu

także

wysuwane

są różne i:ti-

potezy.

'

Zdąniem

G. MeneghirUego (1850-- 1851) tego rodzaju formy pochodze":' nia

roślinnego są

spokrewnione z

al-

g~.

Zdanie to podzielili F. Sacco (1886), A. Silvestri (1911),K.

:Koriba~

S.Miki (1939)

,

oraz L. W. 1i'irsow (1949), który

uważa, ' że

paleodikcjo- ny

są

przodkami

współczesnych

wo- dorostów, takich jak np., dzisiejsze

Hydrodictyon utriculat'Um (R

ot' h);

{fig.

2). , " , ", ' '.' ,', ':

" ,"

Znacmieliczniejsza:

jest

grupa badaczy,

~ uważająpaleodikcjony

za formy organiczne

zWiązane'

ze

zwierzętami.

J edn,iz tej grupy

sądzą, że,są 1;0' skamieniiałe',organ1zmy:zwierzęce, innri,widzą w'

nichjedynie,ich odciski.

O~taitnio

zaJicza

się

je

'także

d/()

' śladów żeroWania; , '

, W. von der Marck(1863; 1876) wiązał

'znane mu heksagonalne siatki"

które

'IlI8.zWał ' Gleiwdictyum hexagonum,

'z

gąbczakamizbFżonymi',

do korali. Tego 'samego zdania

był

J. Matyssowzky (1878; 1879); a

w.~ź,;"

niejszym czasie J. Nowak (1924),

uważając

paleoclikcjony za formy blisko

swkrewIl'ionę

z

Tremadi~tyon. ^{<' ' , ' ' "} i , ' l

"

I'DIli autorzy, 'jak: E. Eichwald i F. Roenier, opisali tego IJ:'OdUlju, siat-,

k()~ate

formy jako

skamieniałe gąbki. , " " , ' " " ,,', ,""

, " C.~ ątefani ,(1887)przyp~l, że są 'to od~ki mogące~i~

pochodZIĆ

od

gąbek.

Inny

włoskI

badacz

S. ~rabelh

(1880)

roWlUez są-:-

,ciził, że są 1;0

odciski, lecz

wiązał

je zplastr:ami

pszczół

albo os. ' '

, , Fraas iNo~ i byl~ · 2dalua,że : są to odcłski sześciokątnych :łusek $~':' nych

pochodzących

od gadQ,w;

, " , ' ," ' ' ' ; , ,', "

"

,., '

W nowszych czasach

'

Wspomniane

',pogląqy

na tego rodzajuarganiczne

pochod~ePaZaeodictyumme 'mają' żwalennik6w. " , "

Palaeodictyum w Karpatach fliszowych

109

. T. Fuchs(1895; 1905)

uważa, że

forma Palaeodicty'Um powstaje w

po-

dobny sposób jak wszystkie inne Graphoglypten, tzn.

wiąże

je z

ikrą

ślimaków.

Autor ten podaje · .

możliwość przejścia

formy Desmograpton

w·

Palaeome- . andron, a tej ostatniej w Pa- laeodicty'Um(fig. 3).

Według

tego autora z

·połączenia ·

dwóch nitek typu Beloraphe

może również powstać

siat- kowata forma omawianego typu (fig. 4) . .

Duże podQbieństwo

paleo- dikcjonów dd

współczesnych, sześciobocznyCh,

jaj

ślimaka

Littorina .

podkreślałO.

Abel

Fig. 4. Hipotetyczna siat·

ka

ty;pu

Palaeo- dictyum utworzo- na z ni tek typu Beloraphe (wg.

hipo~ T.FUch- sa - 1895; 1005)

Hypotheticaol re- ticular form of . PaZaeodictyum t y-

pe, ·formed by threads of Belo- raphe type (a{:- cording to T.

Fuc.h:s hY'l)Othe- sis - 1895, 1005.)

Fii. 3. Sćhematy{:7JD.e rysunki rożnego rodzaju . form Desmograpton (T. Fuchs, i\.896,· tabl.

fig. 1, 5, 6)

Diagrammaotk sketches

of

various types ol Desmograpton forms (T. FUchs, 1696, Plate, Fig. 1, 5, 6).

(1935),

jednakże

obok

ślimaków,

jako sprawców tego rodzaju form, nie wyklucza

możliwości związ-

ku ich z robakami. .

Analogiczne

sześcioboczne

jaja

obserwował

J. Weigelt(1927) nad brzegiem rzeki Brozos, które

były związane

z miejscami

lęgu żab.

, Autor ten próbuje

identyfikować

tego typu siatki heksago- nalne ze znanymi mu formami Palaeodicty'Um. Po- daje

również

ciekawe uwagi o sposobie

skl~dania

i

możliwości

zachowania

się

ich w osadzie w po- staci

sześciokątnych

form siatkowych. Za tego ro- dzaju

genezą wypowiadają się także rumuńscy

ba.;.

dacze M. Mirceai D. llie (1937),

proponując

dla nich

nową nazwę

- PaZeodictyon (Batrachoides) . nidificans, ze

względu

na opisanie tego rodzaju formy jeszcze przez E. Hitchcocka (1858), którym

przypisywał analogiczną genezę

jak

później

J. Wei- gelt (1927).

W naszych czasach zwolennikami

poglądu, że

paleodikcjony

mogą być związane

z

takimi ślima­

kami. jak dzisie1sza

Aplysia, są

A. Papp (1939)

. i F. Sacco (1940). Francuski badacz J. Roger (1952)

odnosi

się

do tego

poglądu dość

sceptycznie i

uważa, że

znane mu z fliszu

formy heksagonalne pod·

nazwą

·Palaeodicty'Um

mają inną genezę.

. . .

,,(> ;Nie:rriieelrt.·tpalieh;polog1:A; '.Seilacher: (1954) f,umał;: ,pal~ikcj~ny' za

$ładY:'żer9wa~iar; Fogląc;t'te:ąję;t':n;.a,wi'otem (do wypowied"'z>~:

Ol'

Ab~ (1935).' który przyjmował, że Palaeodictyum może być związane te 'śladami . ró~.

baków. Pogląd ten, ze względu nadotychczasowe':niewys.tarrczająee! tuza ....

badnienie, traktowany jest jedynie jako jeszcze jedna. z.·.możlivv,oŚ,ci.tłu­

Imaczących pochodzenie tych form (J. Lesserti5seur; 19'55);'

i:': .:: ".'\\';:

i

Wielu autorów nie zajmuje zdecydowanego 'stariowi~I<a ,w$prawie

~.leodikcjonów. Wszyscy jednak zgadzają sitf.z tyIh,i .że .. nie"są:to śla<ly;

~l~organicmego pochod~ehia,' jakkolwiek podkreślają, ;żę,brak:"dotycb.;"

!czas

przekonywających dowodów na ich organiczne pocb,odzenie:": ,.' .'

I .' . ł ^'y' f ~ ';,! J j.'·'1 •. ; . "'0 \ :. ' / ~ .-.j

I, . .

~ , : "

:

.

· t.·

.. . . ~ :\ .. , , . o,':

'

_~

~.'"

_~""~

ll'ig.15. Schematyczne rysunki

PaZcieodictyutn

z fliszu karpackiego (1/2 Wielk. ~ riat~) '. . Dia'gramri1atic .ske:t~es of PaZaeod,tctyumforms fron>. tbe catpathiari. F,lysclI

Palaeodictyuin:.w: tK:arpatach fliszowych

111

CHARAKTERYSTYKA ' PALEODIKCJONOW KARPACKICH . Przedstawione na tablicach okazy,

pochodzące

z fliszu karpackiego, :ide

wykazują 'żadnych

istotnych

różnic

w stosunku. do fo·rm Znanych do-

~ychczas

z

piśm~ennictwa.

Obserwuje

się wśród

nich zarówno formy o pra-

widłowej

budo· wie siatki (fig.

5e,

j,

k,

l,

n), następnie

takie, które tylko,

Częściowo mają tę cechę,

oraz takie, które

mają siatkę

jedynie w postaci

żaczą

tkowej. ' '

. W znacznej

większości

jednak oc71ka siatek

są wyraźnymiwieloboka­

mi.

Głównie są

to

sześcioboki, chociaż

nierzadko

są

one cztero-,

pięcio-"

a nawet siedmioboczne.

Sześcioboki

w ' siatkach paleodikcjo: nów karpac-, kich

jednakże

rzadko

są

regularne. Z przedstawionych okazów ' najbar- dziej

prawidłowe sześcioboki

ma tylko jeden okaz

pochodzący

z wal'lStw :menilitowych (fig.

5e). Sześcioboki

na

pozostałych

okazach

są

nieco znie--

kształcone,

jak gdyby

wydłużone

w pewnym kierunku, i trudno

się

tu.

dopatrz.eć jakiejś prawidłowości 'w wydłużeniu.

oczek

całej

siatki.

Znaczny procent powierzchni' ,siatek poszczególnych okazów

stanowią

niezamknU:te wieloboki (fig.

6),

w zdecydowanej

większości

otwarte

^pc>'

iewnętrznej

stronie siatek. Spotyka

się dość często

takie

właśnie

nie-'

zamknięte

pola

również

i

wewnątrz

siatek. Zwykle brak im jednego lub, dwu boków: Niekiedy jEdnolicie

wyglądające

wieloboki w

rzeczywistości

nie

są zamknięte.

MiejlSCa

niezupełnego

zlania

się

boków lubnieprawid- lowego ich

złączenia

nie

należą'

do

rzadko,ści wśród

okazów fliszu kar- packi€go, a nawet' w

obrębie

j€dnego wieloboku obserwuje

s;ę

niekiedy dwa takie przypadki. Szczególnie dobrze widoczne

są

takie

niezzmknięte

wieloboki na okazach, których siatka

składa się

z kilku jak gdyby ' oder-- lIranych mniejszych fragmentów siatki (fig.

5d, g, h,

i,o); ,

!;'

a - okaz z wapieni cleszyńsklch - GOleszów; b - okaz z wapieni cleszyilsklch .- Bu-, czyna (zbiór M; Kslą!l:klewlcza); c - okaz z łupków I!l'Odzlsklch -'- Kozy Małe; d - okaz z łupków grodzlsklch - Biała - Leszczyny: (okazy a - d z kredy dolnej): e - okaz' z warstw go:iulsklch dolnych - Porąbka - i Wielka Puszcza; t - okaz z warstw gOduł-­

sklch górnych - Malinka' (zbiór M. Ksl~le\vlcza); g - okaz z warstw lnoceramowych - , Bromowce Wyme (zbiór M. KsląWeWlcza); 'h ' - okaz z warstw Inoceramowych - Rybotycze; (okazy' e.-h z kredy górnej); l - okaz z warstw lnoceramowych górnych - Grzechyn1a (zbiór ',M. Kslą~klewlcza; okaz z paleocenu); ,j - okaz' z warstw hlerogll-

-towych - Wisłok Górny (zbiór A. Ślączkl); k - okaz z plaskowcówclę!l:kowlcklch -

Sopotnia Mała (zbiór W. Sikory); l - okaz z warstw belowesklch -'- Sldzlna (zbiór- M. Ksl~klewlcza);ł - okaz z warstw belowesklch - Lubomlerz, (zbiór M. Kslą~kle­

wlcm); IiI. - okaz z warstw przeJśclowych - R!łodne 'kolo Krośclenka nad Dunajcem:

(okazy j-m, z eocenu); n - -okaz z warstw men1lltowych - Synowódzko (K. Anger- mann-,1886; okilzz eocenu -'ollgocenu); O - okaz z warstw krośn1eilsklch - Mymoń,

(zbiór S. D~iIsklego; okaz III ollgocenu)

a - speclmen trom Cieszyn llinestones - Goleszów; b - speclmen ,trom Cieszyn llmestones - Buczyna (collectlon of M. Kslą:!lklewlcz); c - speclmen trom Grodzlsk_

shales - Kozy Małe; d - speclmen trom Grodzisk Bhrues - , Biała - Leszczyny; (Spe- clmens a-d trom Lower Cretaceous);e - speclmen trom Lower Gaduła beda - Po-

rąbka - Wielka Puszcza; t - 'speclmen trom Upper Goduła beda, --Mallnka (collectlon of M., Kslą3klewlcz); g - speclmen trom Inoceramus beda - Sromowce Wy~ne (collec-, tlon of M. Kslą:!lklewlcz); h - speclmen from Inoceramus beda - Rybotycze; (speclmens

e.-h trom UpperCretaceous); l - speclmen trom Upper Inoceramus beda - Grzechy- nia (collectlon of M. Ksią:!lklewlcz; Speclmen trom Palaeocene); j - speclmen from hleroglyphlc ·beda - Wisłok Górny (collectlon of A. ślączka); k -"specimen trom,

Clę!l:kowlce sandstones - Sopotnia Mała (collectlon of W. Sikora); l -"- speclmen trom Beloweza beda - Bldzlna (collectlon of M. KsląWeWlcz); ł- speclmen trom Beloweza, ,beda - Kłodne nearKrośclenko On Dunajec; (Speclmens J-m trom Eocene); 'n -

speclmen from menUlte beda - Bynowódzko (K. Angel'~nn, 1886; Speclmen from Eocene - Ol1gocene); o - ,speclmen trom ,Krosno beda - Mymoń '

,(collectlon ot B. D~; Bpeclmen trom Ollgocehe)

112

a

a,

. \ ..

f.'

~.

·f

.~.

g

. Wiesław Nowak. ,·

~

^,

-- .. ~­ )

ó

^>

^c

~

C,

(

tf

l'

\~-( ,r.

~~.

"h

", I .

. I

. , Fig. 6. Różne przyllclady nieprawidłowości w siatkach Palaeodictyum

Various examples of irregularLties in reticular forms of Palaeodictyum a - listewka. utwofZOna z dwóch naprzeciw . siebie wybiegających wypustek, ponlśeJ

przekr(jj wypustki. Przy zblUeniu wyraźne stopniowe wynurzenie slę. Przekrój ponUej:

b - listewka utworzona z dwóch naprzeciw slebie WYbiegających wypustek; jedna z nich, zdecydowanie większa., w pob11śu miejsca zetknięcia wyrllŹn1e Odchylona. Przekrój po- nUej; wypustki znajdują slę w rómych płaszczyznach; c - listewka. utworzona z dwóch

wybiegających wypustek przesuniętyCh nieznacznie względem slebie. Przekrój ponUej;

wypustki znajdują się w ró:lmych płaszczyznach; d - listewka utworzona z dwóch wypustek: jedna, zdecydowanie dłlli:sza, wychyla slę łukowato jUll: od nasady; e - listew- ka utworzona z dwóch wypustek, wyrllŹn1e widoczna luka, między Ich zakończen1am1;

f - listewka utworzona z dwóch wypustek o ró:lmej grubości, przesuniętych względem

slebie; g - listewka utworzona z. jednej wypustki. Drugiej wypustki brak. Wyraźn1e

widoczna luka i niezamknięcie wieloboków; h - przykład łączenia slę listewek o ró~

nej grubości we wspólne wieloboki; i - przykładzłączen1a trzech listewek. Llstewkl

ekośne zaszrafowane na rysunku le~. na pozostałej listewce. Obok przekrój pokazuje

ułoJ!:enie listewek w ró:lmych płaszczyznach; j - przykład wieloboków nakładających się. na sleble. W miejscach zetknięcia wyraźn1e widoczne ich zaburzenie; k - przykłac1

listewek tworzącvch zwartą całość ze spąg1em ławicy; l - przykłac1 listewek stycznych

do spągowej powierzchni ławicy .

a _ . mesh Bida formed by two stubs running counter towards eacl} ·other; below, section of stub. At point of approach, ·graduai emergence dlst1nctly. v1slble, b - m!lBh Blde formed by two stubs running counter towards each other; one of them, the de- cidedly longer one, is dlst1nctly defiected near po1nt of approach. Below sectlon; stubs 11e 1n d1fferent planes, c - mesh Blde formed by two stubs. running counter towards each other, but Blightly sh1fted with regard to each other. Below, section; stubs 11e iD, d1fferent planes, d .. - mesh BIda formed by two stubs; one of them, the decldedly longer one, forma an arch-like bend,. beg1nn1ng at its base, e -:- mesh slde formed by two stubs; gap between thelr tlps clearly v1slble, f - mesh Bide formed by twa

·stubs ot va.ry:lng thlckneBB, sh1fted with regardto each other, g - mesh slde formad by one stub. l3econc;l. stub is m1sslng. Gap and unclosed polygon clearly v1slble, .h example ot joint between two stubs ot varying thickneBS 1nto .CI>mmon polygqns, 1 -

Palaeodictyum w Karpatach fliszowych

Zmienna jest

również "średnica"

oczek w siatkach. Z przedstawionych

materiałów

wynika,

że

trudno

dopatrywać się jakiejkolwiekprawid.ło-

.

^wości

_-sie

_od

w maleniu lub wzrastaniu form w okre.- kredy dolnej przez paleocen, eocen do ...

~a

. . . ' . . ^:. .. ... ^... . .... .

Qligocenu.

Prawidłowość

jakakolwiek nie za- znacza

się również

u· form starszych, znanych

z jury czy triasu.

Przykłady

z wapieni cie-

.szyńskich

(fig.

5a, b),

warstw godulskich (fig.

5e, f),

warstw inoceramowych (fig.

5g, h),

czy

. . . . . ' ..

. . . ^.

'. '. . '. . ' . . b . . .' '. .

', ' ^. .

, eocenu (fig.

5j,

m) -

wskazują

na to,

że

rów-

Fig. 7. Przykłady reliefów Pa-

nowiekowe formy

mogą być

skrajnie

różne laeodictyum

pod

względem wielkości,

a

różnowiekowe

_

Examples of ·reliefs of . Palaeodictyum

. podobne.

Wśród

okazów z fliszu karpackiego

a) hlporel1ef dodatn1, twa-

.spotyka

się

formy

mające "średnicę"

oczek my

zwartą oBłoć ze sp,·

giem ^ław1cy, b) hlporel1ef

.zaledwie

przekraczającą

jeden milimetr, ale ujemny

wYpełn10ny kopro-

.sąi

takie, których

"średnica"

dochodzi do

11tem (forma endogen1cz-

.n&. poatdepozycyJna)

kilku centymetrów. Maksymalna

"średnica" a) pos1t1ve hypore11ef.

-stwierdzona przez autora

wynosiła

25+30 mm.

.:~~~tto:mgr~an~:nb)

W zasadzie wszystkie obserwowane oka-

negatlve hyporellet, tUled wlth copro11te (endogen1c.

zy

^mają

hiporelief dodatni (fig.

^{7a). Wyjątek} postdepos1tlonal form)

-stanowi okaz na tablicy III (tab!.

b,

c),

mający

, . . :zarys paleodikcjonowy w postaci hiporeliefu ujemnego (fig.

7b). Być może,

że

dalsze obserwacje

pozwolą

na zaliczenie . przedstawionych form do endó- genicznych,

bądź częściowo

- do egzogenicznych.

POCHODZENIE

PALAEODICTYUM

W

S~ETLE

NOWYCH BADA:fi Przedstawione hipotezy obecnie znacznie

straciły

na swej

aktualności.

Dotyczy to

zwłaszcza

hipotez nieorganicznego pochodzenia, które

już 'zwalczał

T. Fuchs (1895; 1905),

uważając

je za nieprawdopodobne, ze

względu na·

to,

że

utwory fliszowe

są

osadami morskimi. Z tego. samego

Względu

ostatnio M.

Książkiewicz

(1954) sprzeciwia

się również poglą­

dowi W. A. Grossheima (1946)

uważając, że

nie

mogą

to

być

odlewy

:szc~lin

z wysychania.

Należy stwierdzić, że pogląd

Ch. Mayera (1877), H, Karnyego (1928), W.

A.

Grossheima (1946) nie

może być słuszny

rów-

nież

dlatego,

że

znane

współczesne

(fig. 8) i

skamieniałe

odlewy szczelin z wysychania (tabl. la),

różnią się'

zasadniczo od form zwanych Palaeo- 4ictyum.

Nie wytrzymuje

również

krytyki hipoteza A. P.

Karpińskiego

(1945)

tłumacZąca

powstanie tego rodzaju form przez wydzielanie

się

. gazu z osadów. Jak najba·rdziej

słuszne

i

wystarczająco

uzasadnione'

są

uwagi B. T, Golewa (1953)

przeczące

takiej

możliwości

pochodzenia Palaeo ...

· dictyum. Dlatego

należy

je w

całej rozciągłości poprzeć.

Jedynie

^zbędne·

jest w . tym przypadku przytaczanie argumentu o kierunkowym spacza- niu siatek paleodikcjooow,

^gdyż

nie jest to

reguła

dla wszystkich okazów.

_{' . . ,}

. .

example ot J01nt ot three mesh e1des. S1des d1agonally shllded on Bketob 11e

on

top, o(

remain1ng .s1de. Alongs1de, seot10n shows pos1t1on ot e1dee .1n d1fferent planes, 1 .:.-.

ęxample of polygons mutually super1mposed. At p01nts ot. contaot, d1sturbanoe c18ar~. .' v1s1ble, k _ . example . ot . mesh e1de forming oompaottid 1in1on wlth bottom surface ot bank, l ~ example ot mesh e1de, in loose touch wlth bottom surfaoe of bank. . Xwartaln1k GeOlogiczny - 8

114

^{Wiesław Nowak}

. Wydaje

'się, że

nie ma

żadnych

podstaw do tego, aby omawiane formy

~

fliszu karpackiego

mogły tą drogą powstać

i

być

pochodzenia nieorga- nicznego. Nie wyklucza to

wszakże możliwości, że taką

czy

inną metodą laboratoryjną będzie można zbliżone

formy

^uzyskać.

Trudno bowiem

przypuszczać, że

warunki podobne do labo'l'atoryjnych

panOwały

niezmiennie przez tak

długi

okres czasu na olbrzymich obsza.- rach.

W zasadzie wszystkie hipotezy · nieorganicznego pochodzenia Palaeo- dictyum, z

wyjątkiem

hipotezy ,,szczelin z wysychania",

podają

argu- menty na powstanie omawianego rodzaju form poligonalnych .jedynie na górnej powierzchni osadu, a tymczasem, o ile

można sądzić

na podstawie literatury i obserwacji, kopalne formy siatkowate typu. paleodikcjonów znane

są

tylko

i wyłącznie

z dolnych

spągowych

powierzchni

ławic skał

osadowych. Dlatego

też

wydaje

się, że niesłuszna

jest propozycja D. Mir-

.cea

i

M. Ilie (1927)

p'l'zyjęcia połączonej

nalZwy: Palaeodictyon (Bat'ra-

choides) nidificans na

określenie

tego rodzaju form.

Słuszniejsze będzie

pozostawienie nazwy Paleodictyon = Palaeodictyum dla form znanych jako hiporeliefy, a Batrachoides .-:.... dla form znanych jako epireliefy, które

zresztą mogą mieć taką właśnie przyczynę

powstania, jak to przyj-

mował

E. Hitchcock (1858). Takie

zróżnicowanie pojęć

znacznie

uprości

rozumienie tych nazw,

gdyż będą

one

określały

zarówno rodzaj reliefu.

jak i

wykluczały

pewne hipotezy

tłuma.czące

ich' powstanie.

~

..

~

. . . I

Fig. 8. Schematyczny rysunek szczelin z wysychatllia (na podstawie fotografii, wy- konanej w lLpcu 1'956 r., na wysychającym dnie po spuszczeniu wody w Sole . (Międzybrodzie) 1/5 wielkości naturalnej; .

...Diagrammatic sketch of drying oraC'ks (00 thebas!s of a photo made in July 19516 on the arid bottom of the drained Sola river' at Międzybrodzie (1/5 oC

'I " ~tural size) .

, "I '

Palaeodictyti.m.

w:

Karpatach fliszowych

115 Z hipotez organicznego PochOdrenia ·Palaeodictyum najmniej prawdO- podobne

są

te, które

uważają, że mogą

to

być

organizmy tego rodzaju, co

gąbki

lub organizmy pokrewne

koraloąl

albo ich odciski. Równie

mało

prawdopodobny jest

pogląd,

aby to

mogły być

odciski plastrów

pszczół

lub os. Obserwacje nad okazami z fliszu karpackiego

wskazują

na to,

że

pierwotnie nie

były

to jednolite

całości.

Wiele natomiast faktów dowodzi,

··że

pozornie jednolita siatka

powstawała

w

różnym

czasie, tm.

że można

w pewnych przypadkach

wykazać, iż

niektóre jej fragmenty

są

starsze od innych, w

obrębie

tej samej siatki.

Nie

są

to

również

odciski,

gdyż

w niektórych przypadkach

wałeczki tworzące

wieloboki siatki . oddziela od

spągu ławicy

cienka warstewka

iłu

lub

stykają się

z

płaszczyzną ławicy

na tak niewielkiej

przestrżeni, że można

je bardzo

łatwo odłączyć pr~ez podważenie

scyzorykiem. Na

tę cechę, charakterystyczną

dla wszystkich Graphoglypten,

zwracał uwagę .także

T. Fuchs (1895),

przyjmując zresztą niesłusznie, że może

to

być przykład

kamienienia "en demi relief". Bardzo liczne przypadki

powią­

zania siatek Palaeodictyum z zygzakowatymi

śladami

typu Beloraphe, ma-

jącymi wyraźnie

zaznaczone wypustki w

wypukłych

punktach

załamania się śladu,

lub

występowanie

oddzielnie

śladów

tego typu z prawie "dom-

kniętymi"

wielobokami,

mogą być

jeszcze jednym

ważnym

a,rgumentem przeciw temu, aby to

m6głbyć

odcisk tego rodzaju organizmu

zwterzę­

cego, jakim

są gąbki.

Z tych samych

względów

trudno dla karpackich paleodikcjon6w przy-

jąć

pochodzenie

roślinne.

Ponadto

przeczyłby

temu brak jakichkolwiek

śladów

substancji

roślinnej

w

związku

z tymi formami, która powinna

się zachować chociażby

w 'l"esztkach.

Przeczą

temu

również duże

roz- miary oczek siatki Palaeodictyum. Nie wydaje

się również słuszne tłu­

maczenie K. Koriby

i

S. Miki (1939),

że niezamknięie s7ieścioboki

na

·obwodzie siatki

są

wynikiem zniwczenia i uszkodzenia mechanicznego, pierwotnie

całych

cenobii alg. Takie

niezamknięte

wieloboki spotyka

się

bowiem

także wewnątrz

pola

:zajętego

przez siatki. Ponadto nie mamy . dotychczas

żadnych

dowodów na to,

że

w karpackiej geosynklinie

fli-

szowej

mogły rozwijać się

algi. Wprawdzie

prądy

z estuariów czy

płyt­

szych miejsc zbiornika fliszowego

mogły przynosić

algi, ale dotychczas w

żadnej

postaci nie

zostały

one stwierdzone w utworach fliszu karpac-

kiego. .

. Hipoteza

wygłoszona

przez T. Fuchsa (1895; 1905) przy jmuje,

że

Pa- Zaeodictyum

to

ikry

ślimaków,

które

mogą ją układać

w fotl'myo podob ..

nych cecha:ch zwane Graphoglypten (Palaeodictyon, Desmograpton, Pa- Zaeomeandron, Beloraphe, Hercoraphe, Cosmoraphe, Spiroraphe). T. Fuchs zdecydowanie zaprzecza temu, .aby

to, mogły być

odlewy

rzeźby podłoża, gdyż

formy te

słabo wiążą się

ze

spągiem ławicy. Występują

zawsze na ich dolnej powierzchni w postaci

wypukłego

reliefu, ponadto

przecinają się

w

różnych płaszczyznach (układają się

nad

sobą), tworząc wypukłości

. zawsze tego samego

rzędu i mają często

ostro

urywające się zakończenie.

W zasadzie nie wiele

można dodać

do tych obserwacji

odnośnie

do Palaeo- dietyum.

Jednakże należy stwierdzić, że

w

międzyczasie przybyły

nowe obserwacje na temat

śladów życia zwierząt bezkręgo·wych mających po-

stać wklęsłych

form. Formy te

wykazują

pewne · analogie do grapho-

glyptów, jak np.

ślady

Eteone longa O. Fa b r e, obserwowane przez