2002, tom XXXVI, numer 5 strony 759-770
Poczucie koherencji, style radzenia sobie a adaptacja po zabiegu histerektomii
Senseof
coherence, style
ofcoping andadaptation
afterhysterectomy
Mirosława Jawor, Aleksandra Szproch Agata Dimter, MałgorzataK u1 e ta, Dominika Dudek
Z Kliniki Psychiatrii Dorosłych CM UJ w Krakowie Kierownik: prof, dr hab. n. med. A. Zięba
Summary
Aim: This ariele is devoted to analysis of factors favourable for adaptation after hysterectomy procedure. The consequence of expressing the hysterectomy as a stress situation is laying a great emphasis on analysis of coping with yourself and the factors affecting this process We suggest the model where the sence of coherence affect indi
rectly throught the styles of coping on the level of health.
Method: Overall we examine 71 woman, 35 of them 10 days after the operation and 36 having this procedure 24-36 months earlier. The applied methods were: SOC- 29, CISS, BDI, STAI and the Kuppermann Index.
Results: We obtain results that confirm significant impact of the sense of coheren
ce and the styles of coping to womans health.
Conclusions: The results challenge proposed model as the only explanation. The sense of coherence influence the health not only throught the styles of coping. Discre
pancies that were obtained throught the researches suggest the necessity of examining other possible relationships between those variables.
Słowaklucze:poczuciekoherencji,styleradzeniasobie,histerektomia Keywords: sense of coherence, coping style, hysterectomy
Wprowadzenie
Psychologicznenastępstwa operacji ginekologicznych były przedmiotem wielu opracowańempirycznych,których wyniki niesąnadal jednoznaczne.Część badaczy wskazuje na brak związku pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a przebytą histe- rektomią, inni opisują wiele negatywnych, długotrwałychskutków, jakie pociąga za sobą tenzabieg. Wnioski z artykułu, będącego przeglądem badań dotyczącychwpły wu usunięcia macicy na stan psychiczny pacjentek [1],sugerują, że nie należy baga telizowaćtego problemu, traktując go tylkojako zjawisko wyolbrzymiane, mające niewielkieznaczenie dla funkcjonowania pooperacyjnego pacjentek. Analiza donie
sień empirycznych dostarcza danych stwierdzających, że przygotowanie do zabiegu, sama histerektomiaoraz okres rekonwalescencji niosą ze sobą wiele negatywnych konsekwencji, a zwłaszcza - nasilenie lęków i objawów depresyjnych[2]1.
Zmaganiesię z chorobąsomatycznąobejmujedwojakiego rodzaju działania. Jed ne z nich dotyczą zachowań leczniczych podejmowanych przez chorego oraz wgłów
nej mierze przez zespół leczący. Ponadto pacjent musi radzić sobiezestresem psy
chologicznym, spowodowanymsamym faktem zachorowania, hospitalizacji i lecze nia. Sytuacja choroby wywołujepoczucie zagrożenia, bezradności,niepewności, utrud
nia realizację celów życiowych oraz zmienia negatywnie obraz własnej osoby. Nie inaczej jest w przypadku histerektomii i rekonwalescencji po niej. Z badań dotyczą cych poglądów kobiet oczekujących nazabieg usunięcia narządów płciowychwyni
ka, iż są one przekonane o możliwości wystąpienianegatywnych następstw inter
wencji chirurgicznej.Spodziewają sięwystąpienia zaburzeń nastroju,obniżenia atrak cyjności, pogorszenia się relacji małżeńskich. Histerektomia spostrzeganajest przez kobiety także jako zabieg naruszający ich kobiecość [3]. Wydaje się ponadto, że za bieg usunięciamacicy może mieć specyficzny wpływ na samopoczucie psychofi
zyczne kobiet, gdyżzmiany, jakie po nimnastępują,dotyczą wszystkich sfer: biolo gicznej,fizjologicznej - np. zmiany hormonalne, emocjonalnej - lęki depresja;po
znawczej - np. zmiana obrazuwłasnejosoby; behawioralnej - powstrzymywanie się odniektórych aktywności. Jest więc dla pacjentekbez wątpienia sytuacjąstresową.
Działania, jakie w związku z tym podejmuje chora, określasię jako radzenie sobie ze stresem choroby.
Położenie głównego akcentu na czynności jednostkipodejmowanew celu pora
dzenia sobie ze stresem oraz założenie, żeoskutkach zdarzeń stresujących decyduje zasadniczo aktywność człowieka, to współczesnepodstawy teorii stresu psycholo
gicznego. Proces radzenia sobie charakteryzowanyjest w nich jakoobejmujący stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki, mające na celu opanowanieze
wnętrznych i wewnętrznych wymagań, ocenianychprzezosobę jakoobciążające lub przekraczające jejzasoby. Radzenie sobie przeciwstawia się nieracjonalnym, nieświa
domym i ukierunkowanym na emocje mechanizmom obronnym, które z reguły nie mogą opanować stresu, lecz jedynie zmniejszyć jegoskutki.
W sposobach definiowania radzenia sobie można wyodrębnić dwie orientacje.
W ramach pierwszej mówi się ostylu radzenia sobie jako predyspozycjiindywidu
alnej, czyli charakterystycznym dla jednostkii indywidualnie zróżnicowanym reper
tuarze metod zmagania się z sytuacjami stresowymi.Ludzie w podobnych sytuacjach stosują nawykowo te same, stałe wzorce radzenia sobie. Wramachdrugiej orientacji wyróżniamy uwarunkowane sytuacyjnie strategie. Względna stałość radzenia sobie u tej samej osobyjest więcwarunkowana indywidualnym stylem radzenia sobie, na
tomiast zmienność tego procesu - czynnikami sytuacyjnymi. Badania na temat skut ków stresu, dotyczące wyłącznie uwarunkowanych sytuacyjnie strategiiradzenia so
bie, mają niską wartość predyktywną i były trafne tylkow 10%[4],natomiast w więk-
' Badania Jawor i wsp. [2] wskazują na występowanie u około połowy pacjentek nasilonego lęku oraz objawów depresyjnych.
szym stopniu można przewidywać zachowanie osobywobec trudności na podstawie znajomościindywidualnegostylu radzenia sobie.
Endler i Parker [za: 5] - autorzy jednej z klasyfikacji stylów radzenia sobie - przyjmują, że działania zaradcze, jakie człowiek podejmuje w konkretnej sytuacji stresowej, sąefektem interakcji, którazachodzi pomiędzycechami zaistniałej sytu
acji a sposobemradzenia sobie, charakterystycznym dla danejjednostki. Autorzy ci stworzyli do pomiaru stylów radzenia sobiekwestionariusz CopingInventoryforStress- fulSituations (CISS), którywyróżnia 3 style:zadaniowy, emocjonalny i skoncentro
wany naunikaniu.
Skalastyl skoncentrowany na zadaniu określaradzenie sobie ze stresem polega
jące na podejmowaniu zadań. Osoby uzyskujące wysokie wyniki wtej skali mają w sytuacjach stresowych tendencję do rozwiązywania problemu poprzez poznawcze przekształcenia lub próby zmiany sytuacji. Styl skoncentrowany na emocjach doty czy stylu charakterystycznego dla osób, które w sytuacjach stresowych wykazują tendencjędo koncentracji nasobie,na własnych przeżyciachemocjonalnych, takich jak złość,poczucie winy, napięcie. Skala styl skoncentrowany na unikaniu określa radzenie sobieze stresem charakterystycznedla osób,które w sytuacjach stresowych wykazują tendencjędo wystrzegania się myślenia,przeżywania idoświadczania tej sytuacji.
Skuteczne zmaganie się ze stresem,chorobązależne jest od wyboru adekwatnej czynności zaradczej, ten zaś zależy zarównood czynnikówsytuacyjnych (charakte rystyki sytuacji),jak i od właściwości osobowości. Jedną z takich zmiennych osobo wościowych jest poczucie koherencji (SOC). Twórcą tego pojęcia oraz podejścia salutogenetycznego jest A.Antonovsky.
Zgodnie z salutogenetycznym sposobem myślenia usiłuje się dociec, copowodu je, żenakontinuum zdrowie-choroba człowiek znajdujesię bliżejkrańca „zdrowie”, dzięki jakim czynnikom jeutrzymuje lub szybciej do niego wraca.Główny konstrukt tego modelu -poczucie koherencji, jest „globalną orientacją człowieka, wyrażającą stopień, w jakim człowiek ten ma dominujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że bodźce napływające w ciągu życia ześrodowiska wewnętrznego ize wnętrznego mają charakter ustrukturowany, przewidywalny iwytłumaczalny, oraz dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce” [cyt. wg 6, s. 34]. Jakoskładnikipoczucia koherencji, powiązane ze sobą, Antonovsky wyróżnił poczucie zrozumiałości, zaradnościoraz sensowności. Pierw sze z nich, poczucie zrozumiałości, odnosi się do stopnia, wjakimczłowiek ocenia napływające do niego bodźce jako sensowne poznawczo, jako informacje uporząd
kowane, spójne, ustrukturalizowane i jasne. Poczucie zaradności to spostrzeganie do
stępnychzasobów za wystarczające, by sprostać wymogom sytuacji.Sensowność zaś wyraża stronęmotywacyjną-jednostkaspostrzega wymaganiastojąceprzed niąjako warte wysiłku i zaangażowania. Jak wynika z badań przeprowadzonychprzez auto ra, poczucie koherencji nie ulega zmianom w okresie dorosłości i jest względnie stałe u danej osoby. Jest więc „uogólnionymitrwałym sposobem widzenia świata i swoje
go życia w tymświecie”. Według Antonovsky’ego poczucie koherencji wdwojaki sposób wpływa na stres. Może „działać jak zmienna buforowa”, zapobiegająca po
wstawaniustresu inie dopuszczająca do powstania napięcia rozregulującegoorga
nizm. Drugą formę określić możnajako czynnik niebezpośrednio modyfikującyna
stępstwa stresu, łagodzący,wpływający na reakcjeemocjonalnelub umożliwiający stosowanie bardziej efektywnychsposobówradzenia sobie.
Dotychczas przeprowadzono szereg badań, wktórych próbowano zweryfikować koncepcję Antonovsky’ego w odniesieniu do radzeniasobie ze stresem. Także bada nia samegotwórcy podejściasalutogenetycznego wgrupie kobiet ocalałych z holo
caustu [6] sugerowały, żepoczucie koherencjimogło być modyfikatorem reakcji ada
ptacjiposttraumatycznej. Prowadzone równieżw Polsce badania potwierdzają istnie nie związku poczucia koherencji z częstością stosowania niektórych stylówradzenia sobie [7, 8].
Na podstawie założeń teoretycznych koncepcji Antonovsky’ego przypuszczać można, że stosowanie przez ludzi określonych stylówradzenia sobie zależy raczej od poczucia koherencji niż odwrotnie.
Przeprowadzone badania opartesą namodelu salutogenetycznym. Zgodnieznim od wszystkich dostępnych zasobów(biologicznych, genetycznych, socjalnych, psy
chologicznych) zależyskutecznośćczłowieka w adaptacji do wymagań życia.W myśl powyższych rozważań przeprowadzone zostały przez nasbadania,których celem jest próba odpowiedzi na pytanie ozwiązek poczucia koherencji i stylówradzenia sobie z powrotem do zdrowiapo zabiegu histerektomii.Ponieważ wliteraturze istnieją opinie o negatywnych skutkach usunięcia macicy, niniejsze badania mają naceluwskazanie czynników sprzyjających jak najlepszej rekonwalescencji po tym zabiegu i utrzyma
niu dobrejkondycji psychicznej.
Konsekwencją ujmowania histerektomii jako sytuacji stresowej jest położenie szczególnegonacisku na analizę radzeniasobieoraz na czynnikiwpływające na ten proces. Zagadnieniewpływu poczuciakoherencji na style radzenia sobie wydaje się ciekawą propozycją do stworzenia modelupośredniczącego: koherencja -styl radze
nia sobie - zdrowie.
Poczucie koherencjijest względniestałą zmienną. Wpływa ono na ukształtowanie indywidualnego styluradzenia sobie ze stresem. SOCpośrednio - poprzez style radzenia sobie ze stresem - wpływa nastan zdrowia badanychkobiet.Efektywnezmaganiesięze stresem przybliża jednostkę dobieguna zdrowie (na kontinuum zdrowie-choroba).
Grupa badawcza
W Klinice Psychiatrii Szpitala Uniwersyteckiego CM UJ we współpracyz Od działem Ginekologii i Endoskopii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie podjęto badaniaobejmujące kobiety będące operowane z przyczynnieonkologicznych.
Niniejszy artykuł jest doniesieniemwstępnym z powyższych badań. Przebadano ogółem 71 kobiet, z czego 35 pacjentek ankietowanych do 10 dni po histerektomii (GRUPA I) i 36 kobiet, które zabiegten przeszły 24—36 miesięcy wcześniej (GRUPA II). Wśród przebadanych znalazły sięosoby pomiędzy 33 a 73rokiem życia, średnia wieku wynosiła ok. 51,5 lat (brak jest istotnej statystycznieróżnicy pomiędzy śred nim wynikiem wieku w badanych grupach).
Metodybadań
W badaniach wykorzystano opracowanyprzez Antonovsky’ego kwestionariusz The Sense ofCohérence Questionnaire(SOC) w polskiej adaptacji. Pozwalaon osza
cować ogólny poziompoczucia koherencji oraz poziom trzechskładających się na nie wymiarów [10].
Do pomiaru stylów radzenia sobieużyto polskiejadaptacji, opisanego powyżej,kwe
stionariuszaCISS Endlera iParkera[patrz: 5]. Zawiera on 3 skale,które badają następu jącestyleradzeniasobie: skoncentrowany na zadaniu, emocjach oraz unikaniu.
Do określenia stopnia nasilenia objawów zespołu klimakterycznego użyto In deksu Kuppermana. Kwestionariusz Objawów Depresyjnych Becka(BDI) [11] był natomiastwskaźnikiem poziomu depresyjności.
Dopomiarulęku zastosowano Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL) będący pol ską adaptacją Inwentarza Lęku Spilbergera (STAI) [12].
Wykorzystanotakże kwestionariusz własny, składający sięz 21 pytań dotyczących danych demograficznych, satysfakcji ze związku i życia seksualnego, samooceny, wy stępowania objawów depresyjno-lękowych w ciągu kilku lat przed zabiegiem.
Wyniki
Uzyskane dane wskazująna brak statystycznie istotnego zróżnicowania pomię dzy średnimiwynikami,wraz z odchyleniami standardowymi,jakieuzyskałybadane z GRI w porównaniu zkobietami z GR IIw zakresie zmiennych: poziom poczucia koherencji, styleradzenia sobie,objawy depresyjne i klimakteryczne, stan lęku. Istot ną statystycznie różnicępomiędzy średnimizauważyćmożemy jedyniewodniesie niu do pomiaru lęku-cechy (ISCL-2). GR II ma wyniki świadcząceoznacząco wy ższymnasileniulęku rozumianego jako cecha.
Tabela 1 Średnie wyniki i odchylenie standardowe uzyskane przez badane z GR I i GR II
w poszczególnych kwestionariuszach
N ŚREDNIA ODCH.STAND.
GRI GR II GRI GRII GRI GR II P
SOC-1 35 36 47,34 43,69 9,46 14,56 0,214
SOC-2 35 36 50,00 46,61 9,33 13,05 0,053
SOC-3 35 36 42,06 40,69 7,50 9,99 0,736
SOC-E 35 36 139,40 131,00 21,54 34,62 0,223
CISS-1 35 36 55,97 55,58 9,91 7,70 0,143
CISS-2 35 36 43,51 47,36 7,89 10,55 0,093
CISS-3 35 36 44,03 42,89 10,09 8,76 0,412
BDI 35 36 12,37 15,53 6,40 9,82 0,231
ISCL-1 35 36 46,40 49,03 12,14 13,75 0,496
ISCL-2 35 36 45,97 51,69 8,41 10,67 0,015
IK 35 36 10,91 13,42 7,43 7,98 0,681
Poziom poczucia koherencji jest nieistotnie statystycznie wyższy wGRI. Wśród badanych z obu gruprozkład wynikówskładowych poczucia koherencjijest taki sam:
najwyższe wyniki osiągają kolejno w zaradności, zrozumiałości, a najniższajest sen
sowność.
Nie maistotnej różnicy średnich wyników poszczególnych stylów radzenia sobie pomiędzy grupami.Badane z GR II minimalnie częściej stosują styl skoncentrowany naemocjach, rzadziej styl unikowy. W obu grupachnajczęściej stosowanymjest styl zadaniowy.
Wyniki oceniające natężenie objawów depresyjno-lękowych i klimakterycznych wskazują,że GR II charakteryzuje się większym nasileniem objawów depresyjno- -lękowychi klimakterycznych niżpacjentkibadane kilka dni po operacji, jednak po
ziom istotnościstatystycznejp<0,05osiągają jedynie wynikiopisujące lękjako stałą dyspozycję (ISCL-2).
Napodstawie charakterystyki, jakąjest średniawyników,GR I i GR IIprezentują się podobnie w większości(z wyjątkiem ISCL-2) uzyskanychwyników.
Analiza związków między poczuciem koherencjia stylami radzenia sobie uko
bietbadanych do 10 dnipo histerektomii (GR I) wskazuje na istotne statystycznie zależności między stylem skoncentrowanym na zadaniua poczuciemzaradnościi sen sowności oraz ogólnym poziomem SOC. Ponadto styl emocjonalny związanyjest zpoczuciem zrozumiałości i zaradności oraz ogólnym wynikiem SOC, przy czym zależności te są odwrotnie proporcjonalne (wzrastające wyniki SOC wiążą się ze spadkiem wyników CISS-2).
Szczegółowych danychdotyczących opisywanych związków dostarczatabela 2.
Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy CISS a SOC w GR I Tabela 2
CISS-1 CISS-2 CISS-3
współ,kor. P współ, kor. P współ,kor. P
SOC-1 0,245 0,155 -0,511 0,001 -0,219 0,206
SOC-2 0,553 0,001 -0,503 0,002 -0,226 0,191
SOC-3 0,489 0,003 -0,053 0,764 -0,246 0,155
SOC-E 0,525 0,001 -0,438 0,008 -0,276 0,108
Danedotyczącezależności między SOC a stylamiradzenia sobie wGR IIzawie
ra tabela 3.
Wśródpacjentek badanych po 2 latachodhisterektomiipoczucie koherencji oraz jego składowe wiążąsięistotniestatystycznie(p<0,000) jedynie ze stylem skoncen trowanym na emocjach. Podobnie jak wGR I, uzyskane współczynniki korelacji są ujemne.
Związki pomiędzy stylami radzenia sobiea objawami depresyjno-lękowymi i kli- makterycznymi u kobiet z GR I przedstawia tabela 4.
Tabela 3 Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy CISS a SOC w GR II
CISS-1 CISS-2 CISS-3
współ,kor. P współ, kor P współ, kor. P
SOC-1 -0,004 0,982 -0,688 0,000 0,184 0,284
SOC-2 0,062 0,717 -0,735 0,000 0,156 0,364
SOC-3 0,056 0,728 -0,573 0,000 0,193 0,258
SOC-E 0,039 0,820 -0,732 0,000 0,191 0,263
♦Pogrubienia w tabelach oznaczają dane istotne statystycznie
Tabela 4 Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy BDI, ISCL i IK
a stylami radzenia sobie w GR I
CISS-1 CISS-2 CISS-3
współ, kor. P współ, kor. P współ, kor. P
BDI -0,388 0,021 0,356 0,036 0,177 0,310
ISCL-1 -0,087 0,620 0,153 0,379 0,123 0,480
ISCL-2 -0,517 0,001 0,249 0,150 0,013 0,939
IK -0,379 0,025 0,210 0,225 0,270 0,117
Wśród badanych kobiet styl zadaniowy ujemnie koreluje z nasileniem objawów depresyjnych iklimakterycznych oraz aktualnym poziomem lęku (lęk-stan). Styl emocjonalny istotnie wiąże się z depresyjnością, natomiastpozostałe związki nie są znaczącestatystycznie.
Analogiczne dane w GR II przedstawia tabela 5.
Tabela 5 Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy BDI, ISCL i IK
a stylami radzenia sobie w GR II
CISS-1 CISS-2 CISS-3
współ, kor. P współ, kor. P współ kor. P
BDI -0,250 0,141 0,670 0,000 -0,271 0,109
ISCL-1 -0,270 0,111 0,653 0,000 -0,211 0,216
ISCL-2 -0,287 0,089 0,734 0,000 -0,208 0,224
IK -0,234 0,169 0,551 0,000 0,019 0,910
Tabela ta pokazuje bardzo znaczące korelacje pomiędzy stylem emocjonalnym a wszystkimi wynikamiopisującymizdrowiebadanych kobiet. WzrostCISS-2 zwią
zany jest z nasilaniem sięobjawów depresyjno-lękowych i klimakterycznych. W GR
II związek pomiędzy stylem skoncentrowanym na zadaniu a opisywanymizmienny mi okazał sięnieistotny statystycznie. Ciekawym wynikiem, mimożenieistotnym statystycznie, jest związek styluunikowego z BDI, ISCL i IK. U kobiet zGR I sto
sowanietegostylu wiązało się ze zwiększeniemsię nasileniaobjawów chorobowych (korelacje dodatnie), wgrupie zaś badanej po 2 latachod zabiegu związki te były odwrotne(współczynnikikorelacjiujemne). Natomiast związki poczucia koherencji zwynikami kwestionariuszy mierzących pozycję na kontinuum zdrowie-choroba pacjentek badanych bezpośrednio po histerektomii wskazują na zależność między wyższympoziomem zrozumiałości a niższym lękiem-cechą i mniejszym nasileniem objawów klimakterycznych, poczucie zaśzaradności koreluje istotnie statystycznie ze wszystkimi wynikamikwestionariuszyBDI, ISCLi IK. Negatywneobjawy związane są ujemnie zpoczuciemsensowności. Szczegółowych danychdostarczatabela6.
Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy BDI, ISCL i IK a poczuciem koherencji w GR I
Tabela 6
SOC-1 SOC-2 SOC-3
współ, kor. P współ,kor. P współ, kor. P
BDI -0,461 0,005 -0,461 0,005 -0,428 0,010
ISCL-1 -0,324 0,057 -0,355 0,036 -0,551 0,001
ISCL-2 -0,449 0,007 -0,721 0,000 -0,622 0,000
IK -0,349 0,040 -0,415 0,013 -0,314 0,066
Wśródkobietoperowanych 2 lata przed badaniem składowe poczucia koherencji korelują istotnie ze wszystkimi wskaźnikami zdrowia, przedstawiatotabela7.
Dane dotyczące związku pomiędzy wynikami kwestionariuszy BDI, ISCL i IK a poczuciem koherencji w GR II
Tabela 7
SOC-1 SOC-2 SOC-3
współ, kor. P współ,kor. P współ, kor. P
BDI -0,620 0,000 ■0,642 0,000 -0,593 0,000
ISCL-1 -0,689 0,000 -0,627 0,000 -0,601 0,000
ISCL-2 -0,692 0,000 -0,681 0,000 -0,642 0,000
IK -0,533 0,001 -0,490 0,002 -0,403 0,015
Omówienie wyników
Podsumowując danedotyczące poszczególnych zmiennych, stwierdzić trzeba, że średniewyniki poczucia koherencji oraz jegoskładowych prezentowały się zgodnie z założeniami teoretycznymi Antonovsky’ego. Brak istotnych statystycznie różnic
poziomu koherencjimiędzy grupami I i II jestanalogiczny do prezentowanych w lite raturze (np. przez Kozakę [13]).
Informacje z literatury [14] o stylach radzeniasobie kobiet pozostają w przeci wieństwie do wyników,jakie uzyskane zostały w tych badaniach. Analiza tych da nych wskazujenatomiast na najczęstsze stosowanieprzez kobiety, zarównoz GR I jak i GRII, stylu skoncentrowanego na zadaniu.
Dośćzaskakującym wynikiem, uzyskanym w niniejszychbadaniach,jest brak istot nych statystycznie różnicpomiędzykobietami z GR I a badanymi z GR II w zakresie nasilenia objawów depresyjnych i klimakterycznych oraz aktualnego stanu lęku.
W świetle przeglądu literatury dotyczącej wpływu histerektomii na samopoczucie psychofizyczne pacjentek przedstawić można dwa alternatywne wyjaśnienia. Pierw
sze tłumaczy powyższe wyniki brakiemwpływu zabiegu usunięcia macicy na stan psychiczny. Być może badane 10 dni po operacji, jak i 2 lata potem, cechują się po
dobnymi wynikami kwestionariuszy BDI, ISCLi IK,gdyż wartości te sątypowe dla danej populacji. Znaczyłoby to, że ponad połowa kobiet wwieku 40-60 lat ma śred
nie lub wysokienatężenieobjawówdepresyjnych iklimakterycznych.Konkurencyj nahipoteza zakłada natomiast wpływhisterektomii na pogorszenie się samopoczucia kobiet, któreutrzymujesięnawet 2 lata po zabiegu. Tensposób myślenia wytłuma
czyć mógłby różnicę w wynikulęku-cechy,który jest nasilony u kobiet badanych po dłuższym czasie od operacji. Znacząco wyższy ISCL-2świadczyć mógłby o utrwale
niu się negatywnych objawów psychicznych, a zwłaszczalęku(kobietywykazywały by podwyższony, pod wpływemhisterektomii,lęk jako cechę). Aby sprawdzić zasad ność któregoś z tychwyjaśnień, należałobyprzeprowadzić badanie z reprezentacyjną grupą kontrolną.
Analizy związków pomiędzy zmiennymi zaproponowanymi w modelu badawczym dały następujące wyniki:
Wyższy poziompoczucia koherencji związany jestz rzadszym stosowaniem stylu emocjonalnego oraz częstszym zadaniowego. Ta ostatnia prawidłowość dotyczy jed nak tylko kobiet badanych 10 dni pozabiegu. Być może charakterystyka sytuacji, wjakiej znajdują się kobiety po zabiegu (zwykle jeden, określony, zdecydowanie najsilniejszy stresor- „operacja ijej konsekwencje”) przyczynia siędo radzenia so
bie poprzez skupienie sięnaproblemie (czyli zmierzenie sięz„powrotem do zdro wia”) i na emocjach.
Badania wskazująponadto na brak istotnych statystyczniezwiązków pomiędzy poczuciemkoherencji a stylemunikowym. Taki wynikzgodny jest z doniesieniami badawczymi innych [7]. Jednocześnie cenne wydająsię uwagi natematniejedno
rodności tej kategorii, wskład której wchodzi poszukiwanie kontaktów i odwraca
nie uwagi.
Analiza zależności pomiędzy wynikami kwestionariusza CISS a nasileniem obja wówdepresyjno-lękowych i klimakterycznych mówi o związku,u kobiet z GR I, sty
lu skoncentrowanego na zadaniu z obniżeniemwynikówBDI, ISCL iIK(aktualny stan lęku obniża się, wyniktennie jestjednak istotny statystycznie)oraz styluemo cjonalnego z podwyższeniem siępoziomudepresyjności.Natomiast u kobiet zmaga
jących się z trudnościami życia codziennego znaczący dla samopoczucia psychofi
zycznego okazał sięstyl skoncentrowanyna emocjach, który korelował ze wzrostem natężenia wszystkich negatywnych objawów. Dane te zgadzają się z doniesieniami zliteratury,mówiącymi oefektywnym (ocenianym na podstawie redukcji negatyw
nych emocji) wpływie stylu zadaniowego na radzenie sobie ze stresem. Jednocześnie informacje świadcząceo braku związku tego sposobu zezdrowiem ukobiet z GRII pokazujązależność efektywności radzenia sobie nietylko odstosowanego stylu, ale iod czynników sytuacyjnych. Brak związków ze stylem polegającym na unikaniu tłumaczyć można - opisaną wyżej - niejednorodnością tejkategorii.
Nauwagę zasługują szczególniewyniki informujące o dużej zależności między poczuciem koherencji a negatywnymi objawami psychofizycznymi, zwłaszcza kli- makterium. Słuszne wydajesię przypuszczenie dotyczące znaczeniaczynników psy
chologicznych, zwłaszcza zmiennych osobowościowych na powstawanie dolegliwo
ścido tej porytraktowanych wyłącznie jako skutekzaburzenia równowagihormonal nej w organizmie kobiety.
Takie wyniki podważają zasadność modelu pośredniczącego: koherencja- style radzeniasobie - zdrowie jako jedynego wytłumaczenia. Rozbieżności uzyskane w ni niejszych badaniach sugerująkonieczność poszukiwań innych możliwych zależności pomiędzy tymi zmiennymi.
Poczucie koherencji oddziałuje pośrednio na radzenie sobie poprzez wpływ naocenę poznawczą sytuacji, jednak jakość oceny poznawczej zależy nie tylko od SOC, lecz również od celów, oczekiwań jednostki, realnych możliwości, a także specyficznych cech sytuacji. Histerektomia, rehabilitacjaponiej, mimopozorniepodobnych obciążeń, z pew
nością różna jest dlakażdejkonkretnejpacjentkipod względem choćby tego, czy sytu
acjabyła:oczekiwana - zaskakująca, krótkotrwała- chroniczna, nowa-powtarzalna.
Na podstawie opisanychpowyżejwyników zaproponować możnainnerozumie
nie związku poczucia koherencjiz radzeniem sobie izdrowiem. SOC np. poprzez wpływ na ocenę sytuacji i własnych możliwości, zasobów wpływa na radzenie sobie ze stresem. Dotyczy toraczej indywidualnych predyspozycji, stylów niż uwarunko
wanych przez sytuację strategii. Te z kolei, jeśli są skuteczne, przyczyniają się do obniżenia negatywnych emocji i doznań z ciała, i osiąganiazdrowia przez badanych.
Poczucie koherencji, jako zmienna osobowościowa, wpływa na zdrowie psychofi zyczne jednostki nietylko poprzez procesy radzenia sobie. Zapewne lęki depresyj- ność zależą od SOC, czy jednak jest to oddziaływanie bezpośrednie, czy też poprzez inne czynniki lub procesy - wyniki niniejszychbadańnie mogą dać odpowiedzi.
Podsumowanie
Badania, przeprowadzone w paradygmacie salutogennym, potwierdziły znaczący wpływ poczucia koherencji istylów radzenia sobie (zadaniowego iemocjonalnego) napozycjębadanych nakontinuum zdrowie-choroba. Zwracanieuwagi na czynniki psychospołeczne sprzyjającezdrowiuprzyczynićsię może do wyodrębnienia pacjen tek wymagających specjalistycznej opieki psychologicznej, która, poprzez próby modyfikacji sposobów radzeniasobie bądź udzielenie wsparcia w procesie rehabili tacji, możeprzyczynić się do szybszego powrotudozdrowiaoperowanych kobiet.
Analizawniosków z niniejszychbadań sugeruje podkreślenie także, innych niż fizjo
logiczne, uwarunkowańobjawów klimakterycznych.
Чувство когеренции, стили справится с собой и адаптация после экстирпации матки (истероэктомия)
Содержание
Цель исследовании: Статья посвещена анализу факторов, способствующих адаптации после истероэктомии. Результатом понятия вмешательства, каким является экстирпация матки как стрессовой ситуации, является положение особенного внимания на анализ преодоления трудностей со своим состоянием, а также обращение внимания на факторы, влияющие на этот процесс. Предложена модель, в которой чувство когеренции косвенно влияет на типы приспособления к новому состоянию здоровья.
Метод: Исследовано 71 женщину, из которых 35 пациенток выполнили анкету до 10 дней после операции и 36 женщин, которые эту операцию перенесли 24-36 месяцев тому назад. Применены следующие методы исследования: SOC-29, CISS, BDI, STAL, Индекс Куппермана.
Результаты: В результате проведенных сследований получены данные, подтверждающие значительное влияние чувства когеренции
как и типов преодоления стрессов (исполнительного и эмоционального) на позицию исследованных на систему здоровье-болезнь.
Выводы: Полученные результаты подвергают сомнению истинность, как единственного объяснения модели, в которой когеренция косвенно, путём стиля справления с собой, влияет на адаптацию. Различия, полученные в проведенных исследованиях, указывают на необходимость изысканий возможных зависимостей между этими изменчивыми.
Das Kohärenzgefühl, Art und Weise der Hilfe mit der Anpassung nach der Hysterektomie
Zusammenfassung
Ziel der Untersuchung: Der Artikel bespricht die Analyse der Faktoren, die für die An
passung nach der Hysterektomie förderlich sind.Die Konsequenz der Betrachtung der Hyste
rektomie als eine streßfördernde Situation ist der besondere Druck auf die Analyse, wie man sich zu helfen weiß, und auf die Faktoren, die auf diesen Prozeß einen Einfluss haben. Es wurde ein Modell vorgeschlagen, in dem das Kohärenzgefühl auf den Gesundheitszustand einen indirekten Einfluss hat.
Methode: Es wurden insgesamt 71 Frauen untersucht, daraus 35 Patientinnen bis 10 Tage nach der Operation und 36 Frauen von 24 bis 36 Monaten nach der Operation. Die Methoden, die bei der Untersuchung angewandt wurden, waren SOC - 29, CISS, BDI, STAI, Kuppermanindex.
Ergebnisse: Nach den durchgeführten Untersuchungen erzielte man die Ergebnisse, die einen bedeutenden Einfluss vom Kohärezgefühl auf die Position der Untersuchten auf dem Level Gesundheit - Krankheit bestätigte und auch die Art und Weise, in der man sich zu helfen weiß (Aufgaben und Emotionen).
Schlussfolgerungen: Solche Ergebnisse bezweifeln das Modell, in dem Kohärenz indirekt durch die Art und Weise, in der man sich zu helfen weiß, die Anpassung beeinflusst. Die Unterschiede, die man bei diesem Untersuchungen erzielt hat, lassen vermuten, dass es no
twendig ist, andere möglichen Abhängigkeiten zwischen diesen Variablen zu suchen.
Le sens de cohérence, les façons de se débrouiller et de s’adapter après l’hystérectomie Résumé
Objectif: Cet article présente l’analyse des facteurs facilitant l’adaptation après l’hystérec- tomie. On traite l’hystérectomie comme situation du stress et en conséquence dans cette analy
se on souligne les façons de se débrouiller et les facteurs facilitant ces processus. Les auteurs
proposent un modele dans lequel le sens de cohérence influe d’une manière indirecte, à travers les façons de se débrouiller, sur la santé.
Méthode: La présente analyse base sur les examens de 71 femmes dont 35 ont été exa
minées 10 jours après l’hystérectomie et 36 - après 24-36 mois. Pour ces examens on s’emplo
ie de: SOC-29, CISS, BDI, STAI, Index de Kupperman.
Résultat: Les résultats obtenus confirment l’influence considérable du sens de cohérence et des façons de se débrouiller sur le niveau de santé des femmes en question.
Conclusion: En même temps ces résultats mettent en question l’explication unique que le sens de cohérence influe indirectement sur les façons de se débrouiller et sur l’adaptation.
Cette divergence suggère la nécessité de continuer les recherches concernant d’autres relations de ces variables.
Piśmiennictwo
1. Marek K, Dimter A, Jawor M, Dudek D. Zaburzenia depresyjno-lękowe u kobiet po histe- rektomii - przegląd piśmiennictwa. Psychiatr. Pol. 2001; 35: 763-769.
2. Jawor M, Dimter A, Marek K, Dudek D, Wojtyś A, Szproch A. Zaburzenia depresyjno- -lękowe u kobiet po histerektomii - badania własne. Psychiatr. Pol 2001; 35: 771-780.
3. Biel awska-Batorowicz E. Poglądy operowanych kobiet wobec usunięcia narządów płcio
wych. Gin. Pol. 1990; 2: 79-83.
4. Heszen-Niejodek I. Radzenie sobie z konfrontacją stresową. Now. Psychol. 1997; 1/2:7-22.
5. Szczepaniak P,Strelau J, Wrześniewski K. Diagnoza stylów radzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestionariusza CISS Endlera i Parkera. Przegl. Psychol. 1996; 1:
187-210.
6. Antonovsky A. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować.
Warszawa: IPN; 1995.
7. Słowik P, Wysoka-Pleczyk M. Poczucie koherencji a style i sposoby radzenia sobie. Szt.
Lecz. 1998; 1: 43-^8.
8. Kosińska-Dec K, Jelonkiewicz \. Poczucie koherencji a style radzenia sobie-zmiany w cza
sie. W: Szewczyk L, red. Radzenie sobie i pomoc innym w zdrowiu i chorobie. Lublin: Akade
mia Medyczna; 1997.
9. Kosińska-Dec K, Jelonkiewicz I. Poczucie koherencji a style radzenia sobie ze stresem:
empiryczna analiza kierunku zależności. Przegl. Psychol. 2001; 44: 337-347.
10. Koniarek J, Dudek B, Makowska Z, Kwestionariusz SOC - adaptacja. Przegl. Psychol.
1993; 4: 491-502.
11. Beck A, Ward C, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring déprés
sion. Arch. Gen. Psychiatry 1961; 4: 53-63.
12. Sosnowski T, Wrześniewski K. Polska adaptacja Inwentarza STAI do badania stanu i ce
chy lęku. Przegl. Psychol. 1983; 2: 393-412.
13. Kozaka J. Jakość życia a poczucie koherencji kobiet chorych na raka jajnika. Psychoonk.
2002; 1:13-19.
14. Słowik P, Wyscoka-Pleczyk M. Wpływ poczucia koherencji na radzenie sobie w zależności od płci. Szt. Lecz. 1999; 3: 84.
Otrzymano: 27.12.2001 Adres: Klinika Psychiatrii CM UJ
Zrecenzowano: 23.04.2002 31-501 Kraków
Przyjęto do druku: 18.06.2002 ul. Kopernika 2la
